လံာ်စီဆှံလၢ အလီၤအုၣ်လီၤကျၣ်တသ့

တၢ်လၢကမၤဟးဂီၤအီၤ– ပှၤကွဲးလံာ်စီဆှံဒီး ပှၤကွဲးကူလံာ်စီဆှံတဖၣ် ကွဲးဝဲလံာ်စီဆှံလၢ ဆှဲစးခိ ဒီးလံာ်တၢ်ဖံး (Papyrus and parchment) အပူၤလီၤ.a (၂ တံၤမသ့း ၄:၁၃) ယွၤအကလုၢ်ကထါလၢ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအလိၤန့ၣ် ဟးဂီၤဝဲကသ့ လၢကျဲဒ်လဲၣ်.

ဆှဲစးခိ (Papyrus) န့ၣ်အညာ်ညီ, အလွဲၢ်လီၤညီဒီး ဟးဂီၤညီဝဲလီၤ. ပှၤလၢအဃုသ့ၣ်ညါ ကီၢ်အဲၤကူပတူးအဂ့ၢ် လၢအမ့ၢ် ရံးခၠၣ် ဖးခ့ၣ်စၢၣ် ဒီးစတံၣ်ဖၢၣ် ခွဲးရခံး စံးဝဲလၢ “ဆှဲစးခိ အကဘျံးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် ဟးဂီၤညီဝဲဒီး မ့ၢ်ဟးဂီၤန့ၣ် အိၣ်တ့ၢ်ဒၣ်ထဲအယဲၤဖိတဖၣ် ဒီးအကမူၣ်လီၤ. နမ့ၢ်ခူၣ်လီၤဘၢအီၤ ဒီးမ့ၢ်ဘၣ်စီၣ်လၢထံန့ၣ် ကထီၣ်ဘှဲၣ်ဒီး ကအုၣ်ကကျၣ်ဝဲလီၤ. ထဲန့ၣ်တကးဒံးဘၣ် ယုၢ်ဒီးတၢ်ဖိဃၢ်ဒ်သိးဒီး ပအူးတဖၣ်အီၣ်အီၤသ့ဝဲစ့ၢ်ကီးလီၤ.” ဆှဲစးခိတနီၤန့ၣ် ဖဲပှၤဃုထံၣ်က့ၤဝဲအခါ ခီဖျိလၢမုၢ်တၢ်ကပီၤ ဒီးတၢ်ကိၢ်သဝံအါတလၢအဃိ ဟးဂီၤဝဲချ့မးလီၤ.

လံာ်တၢ်ဖံးန့ၣ် ကျၢၤဒိၣ်န့ၢ်ဒံးဆှဲစးခိ ဘၣ်ဆၣ် ပှၤမ့ၢ်တကတဲာ်ကတီၤအီၤဂ့ၤဂ့ၤ, တၢ်မ့ၢ်ကိၢ်တလၢ မ့တမ့ၢ် တၢ်ကပီၤမ့ၢ်ဘၣ်အီၤအါအါန့ၣ် ဟးဂီၤသ့ဝဲလီၤ.b တကးဒံးဘၣ် တၢ်ဖိဃၢ်အ့ၣ်ဟးဂီၤအီၤသ့လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိလံာ်လၢအမ့ၢ် Everyday Writing in the Graeco-Roman East တဲဝဲဒ်အံၤ “တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါလၢပျၢၤတဖၣ်အံၤ တဟးဂီၤကွံာ်ခဲလၢာ်ဘၣ်အဃိ မ့ၢ်တၢ်လၢအလီၤကမၢကမၣ်လီၤ.” လံာ်စီဆှံလၢ တၢ်ကွဲးကူအီၤလၢပျၢၤတဖၣ်အံၤ မ့ၢ်လီၤအုၣ်လီၤကျၣ်န့ၣ် တၢ်ကစီၣ်အိၣ်လၢအပူၤတဖၣ် ကလီၤမၢ်ကွံာ်ဝဲစ့ၢ်ကီးလီၤ.

လံာ်စီဆှံအိၣ်တုၤလၢ ပစိၤခဲအံၤလၢကျဲဒ်လဲၣ်– ပှၤယူဒၤဖိအတၢ်သိၣ်တၢ်သီအိၣ်ဝဲလၢ ကယဲၢ်စီၤပၤတဂၤလၢ်လၢ်န့ၣ် ကဘၣ်ကွဲးကူဝဲ “တၢ်သိၣ်တၢ်သီ” လၢအမ့ၢ် လံာ်အဆိကတၢၢ်ယဲၢ်ဘ့ၣ်လၢ လံာ်စီဆှံအပူၤလီၤ. (၅ မိၤၡ့ ၁၇:၁၈) လၢတၢယၤဖှိၣ်အစိၤန့ၣ် တၢ်ကွဲးကူက့ၤ လံာ်စီဆှံလၢပျၢၤ (manuscripts) အိၣ်ဝဲအါမးလီၤ. တၢ်ကွဲးတဖၣ်အံၤ ပှၤဃုထံၣ်န့ၢ်အီၤသ့လၢ ဘူၣ်ဘျီၣ်တဖၣ်လၢ ကီၢ်အံၣ်စရ့လးအပူၤ ပၢၢ်တုၤလၢ ကီၢ်မဲာ်စံၤဒိနံယါ အပူၤစ့ၢ်ကီးလီၤ. (လူၤကၣ် ၄:၁၆, ၁၇; မၤတၢ် ၁၇:၁၁) လံာ်စီဆှံလၢပျၢၤလၢ ဘၣ်တၢ်ကွဲးကူအီၤလၢစု တနီၤန့ၣ် အိၣ်တုၤလၢစိၤခဲအံၤလၢကျဲဒ်လဲၣ်.

ဖံၣ်လံး ခီဖီၣ် (Philip W. Comfort) လၢအမ့ၢ်ပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့တဂၤ လၢအဃုသ့ၣ်ညါလံာ်စီဆှံန့ၣ်စံးဝဲလၢ “ပှၤယူဒၤဖိတဖၣ် ပာ်လီၤဝဲလံာ်ထူတဖၣ်လၢ သပၢၤဟီၣ်ခိၣ်အပူၤ မ့တမ့ၢ် ဖီကိအပူၤ ဒ်သိးလံာ်ထူအံၤသုတဟးဂီၤတဂ့ၤအဂီၢ်လီၤ.” ခရံာ်ဖိတဖၣ် မၤထွဲဝဲလုၢ်လၢ်အဝဲန့ၣ်စ့ၢ်ကီးလီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ လံာ်စီဆှံလၢဘၣ်တၢ်ကွဲးကူအီၤလၢစုတဖၣ်န့ၣ် ပှၤထံၣ်န့ၢ်ဝဲ လၢဘံၣ်ဒိၢ်ပူၤ, လ့ကအိပူၤ ဒီးတၢ်လီၢ်လၢအဃ့ထီန့ၣ်လီၤ.

တၢ်ကဲဘျုးကဲဖှိၣ်– တၢ်ကွဲးကူ လံာ်စီဆှံလၢပျၢၤတဖၣ်န့ၣ် အိၣ်လၢအကထိလီၤ. ဒီးတနီၤနီၤန့ၣ် အိၣ်ဝဲအနံၣ်၂,၀၀၀ ဘျဲၣ်လံ ဘၣ်ဆၣ်တဟးဂီၤဒံးဘၣ်. လံာ်လၢပှၤကွဲးကူအီၤအါထဲအံၤဒီး အိၣ်ဂၢၢ်ဆိးကျၢၤယံာ်ထဲအံၤန့ၣ် တအိၣ်နီတဘ့ၣ်ဘၣ်.