လံာ်တဘ့ၣ်လၢ ပနၢ်ပၢၢ်အီၤသ့

လံာ်စီဆှံန့ၣ် မ့ၢ်လံာ်လၢပျၢၤတဘ့ၣ်လီၤ. ပှၤစးထီၣ်ကွဲးဝဲလံာ်စီဆှံလၢ အပူၤကွံာ်အနံၣ် ၃,၅၀၀ ဃၣ်ဃၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ် တရူးအစီၤပၤ ၡးအစၢၤအသွဲၣ် (Shang dynasty) ပၢတၢ်အကတီၢ် ဒီးတချုး ဘူးဒးတၢ်ဘါစးထီၣ်အသးလၢ ကီၢ်အ့ဒယါအပူၤ အနံၣ် ၁၀၀၀ ဃၣ်ဃၣ်လီၤ.—ကွၢ်တၢ်လွံၢ်နၢၣ် “တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတဖၣ်လၢ အဘၣ်ဃးဒီးလံာ်စီဆှံ” န့ၣ်တက့ၢ်.

ဒ်သိးလံာ်တဘ့ၣ် ကကဲဘျုးဒီး ဟံးစုနဲၣ်ကျဲ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိကသ့အဂီၢ်န့ၣ် လံာ်အံၤကဘၣ်မ့ၢ်လံာ်လၢ ပှၤနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်အီၤသ့ ဒီးဘၣ်ထွဲလိာ်သး ဒီးအဝဲသ့ၣ်အတၢ်အိၣ်မူလီၤ. လံာ်စီဆှံန့ၣ် မ့ၢ်လံာ်ဒ်န့ၣ်တဘ့ၣ်လီၤ. လံာ်စီဆှံပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်သံကွၢ်အရ့ဒိၣ်တဖၣ် အတၢ်စံးဆၢလၢ အလီၤသူၣ်မံသးမုာ်န့ၣ်လီၤ.

အဒိ ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် နကဆိကမိၣ်လီၤနသးလၢ ‘ဘၣ်မနုၤအဃိ ပအိၣ်မူဘၣ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢလဲၣ်.’ တၢ်သံကွၢ်တခါအံၤ မၤတံာ်တာ်ပှၤအါဂၤအသးလၢ အနံၣ်အကထိတဖၣ်အတီၢ်ပူၤလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ပဃုထံၣ်န့ၢ်တၢ်စံးဆၢလၢ လံာ်စီဆှံအပူၤ သ့ဝဲလီၤ. ဖဲ ၁ မိၤၡ့ အဆၢဒိၣ် ၁ ဒီး ၂ အပူၤန့ၣ် လံာ်စီဆှံပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်မၤအသးတဖၣ် “လၢထံးလၢသီ” န့ၣ်အဲၣ်ဒိးစံးဝဲလၢ အပူၤကွံာ်အနံၣ် အကကွဲၢ်လၢအကထိတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် မူဟီၣ်ကယၢ ဃုာ်ဒီး ကလဲးစံၣ်, ဆၣ်တဖၣ် ဒီးဟီၣ်ခိၣ်န့ၣ် ဟဲကဲထီၣ်အသးလီၤ. (၁ မိၤၡ့ ၁:၁) တကးဒံးဘၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်ဘၣ်တၢ်ကတဲာ်ကတီၤအီၤဒ်သိး သးသမူကအိၣ်ဝဲဆိးဝဲလၢ အပူၤဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်, သးသမူအကလုာ်ကလုာ် ဟဲကဲထီၣ်အသးဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်, ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် ဟဲကဲထီၣ်အသး ဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ် ဒီးဘၣ်မနုၤအဃိ တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဟဲကဲထီၣ်အသးလဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.

ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ ပကနၢ်ပၢၢ်အီၤအဂီၢ်

လံာ်စီဆှံအတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးန့ၣ် မၤစၢၤပှၤဒ်သိး ပလဲၤခီဖျိတၢ်ကီတၢ်ခဲလၢ ပဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ် တနံၤဘၣ်တနံၤကသ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးအတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးန့ၣ် ပနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်အီၤညီဝဲလီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃိ ပနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်အီၤညီလဲၣ်န့ၣ် တၢ်ဂ့ၢ်အိၣ်ဝဲခံမံၤလီၤ.

တၢ, လံာ်စီဆှံတၢ်ကွဲးအသးတဖၣ် ပှၤကွဲးအီၤလိၤလိၤ, လီၤတံၢ်လီၤဆဲး, ဒီးမ့ၢ်တၢ်လၢ အထုးန့ၢ်ပှၤသးသ့ဝဲလီၤ. လံာ်စီဆှံတသူဝဲ တၢ်ကတိၤတဖၣ်လၢ အပတီၢ်ထီလၢ ပှၤနၢ်ပၢၢ်အီၤတညီဝဲန့ၣ်ဘၣ်. လံာ်စီဆှံသူတၢ်ကတိၤလၢ အဘၣ်ထွဲလိာ်သးဒီး ပတၢ်အိၣ်မူလီၤ.

အဒိ, ယ့ၣ်ၡူးသူဝဲ တၢ်အဒိယိယိဖိအါမံၤလၢ အဘၣ်ထွဲလိာ်သးဒီး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအတၢ်အိၣ်မူကိးနံၤဒဲး ဒ်သိးအတၢ်သိၣ်လိ ကထုးန့ၢ်အဝဲသ့ၣ်အသးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အဒိတဖၣ်အံၤအကျါအါမံၤ ပထံၣ်ဘၣ်အီၤ လၢယ့ၣ်ၡူးအတၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်လၢ ကစၢၢ်ခိၣ်လၢ မးသဲအခိၣ် ၅ တုၤလၢ ၇ အပူၤသ့ဝဲလီၤ. ပှၤဃုသ့ၣ်ညါတၢ်တဂၤစံးဝဲလၢ ယ့ၣ်ၡူးအတၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်အံၤ “မ့ၢ်တၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်လၢ အကဲဘျုးလီၤ.” တၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ် အတၢ်ပညိၣ်န့ၣ် “တမ့ၢ်လၢအကမၤပှဲၤပခိၣ်နူာ်လၢ တၢ်ဆိကမိၣ်အသီဘၣ်. မ့ၢ်ဝဲလၢအကဟံးစုနဲၣ်ကျဲပှၤ ဒီးပၢၤဃာ်ပလုၢ်ပလၢ်လၢအဂ့ၤလီၤ.” လံာ်စီဆှံ သၢဆၢအံၤ နကဖးဘၣ်အီၤ ၁၅ မံးနံး တုၤလၢ အမံးနံး ၂၀ အတီၢ်ပူၤ သ့ဝဲလီၤ. ဒီးယ့ၣ်ၡူးအတၢ်ကတိၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ မ့ၢ်တၢ်ကတိၤယိယိဖိဘၣ်ဆၣ် အိၣ်ဒီးအစိအကမီၤထဲလဲၣ်န့ၣ် နကကမၢကမၣ်လီၤ.

ခံခါတခါန့ၣ် လံာ်စီဆှံမ့ၢ်လံာ်တဘ့ၣ်လၢ ပှၤနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်အီၤညီ ခီဖျိလၢအပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်လၢ ပဝဲသ့ၣ်ခဲလၢာ် ပကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဘၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တမ့ၢ်တၢ်တဲမုာ်နၢ် မ့တမ့ၢ် တၢ်ဃဲၤပူအလံာ်တဘ့ၣ်ဘၣ်. လၢတၢ်န့ၣ်အလီၢ် လံာ်တဘ့ၣ် (The World Book Encyclopedia) စံးဝဲလၢ “လံာ်စီဆှံ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ ပှၤဒိၣ်ပှၤပှၢ်ဒီး ပှၤမုၢ်ဆ့ၣ်မုၢ်ဂီၤဖိအဂ့ၢ်” ဒီးပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီး “အဝဲသ့ၣ်အတၢ်ကီတၢ်ခဲ, တၢ်မုၢ်လၢ်, တၢ်လီၤတူာ်လီၤကာ် ဒီးအဝဲသ့ၣ်အတၢ်မၤနၢၤသ့ၣ်တဖၣ်” အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ် ဘၣ်ဃးဒီးပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ ဒီးတၢ်မၤအသးနီၢ်နီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် ပနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်အီၤညီဒီး ပဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်မၤလိလၢ အဝဲသ့ၣ်အအိၣ်လီၤ.—ရိမ့ၤ ၁၅:၄.

ပှၤကိးဂၤဒဲး ဒိးန့ၢ်ဘၣ်အီၤသ့

ဒ်သိးနနၢ်ပၢၢ်လံာ်တဘ့ၣ်ကသ့အဂီၢ် ပှၤကဘၣ်ကွဲးအီၤလၢ ကျိာ်လၢနနၢ်ပၢၢ်အီၤတကျိာ်လီၤ. မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ နမ့ၢ်အိၣ်လၢတၢ်လီၢ်ဖဲလဲၣ်ဂ့ၤဂ့ၤ, နမ့မ့ၢ်ကလုာ်ဒူၣ်မနုၤဂ့ၤဂ့ၤ, နဒိးန့ၢ်ဘၣ်လံာ်စီဆှံလၢ ကျိာ်လၢနနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်အီၤသ့ဝဲလီၤ. ပှၤအါဂၤကဒိးန့ၢ်ဘၣ် လံာ်စီဆှံလၢ အနီၢ်ကစၢ်အကျိာ်ကသ့ဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ် ပကဆိကမိၣ်ကွၢ်တၢ်ဂ့ၢ်တဖၣ်အံၤလီၤ.

တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံ. လၢအခီၣ်ထံးန့ၣ် လံာ်စီဆှံဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ ဧ့ၤဘြံၤကျိာ်, အရမ့းကျိာ် ဒီးကြံးကျိာ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပှၤအါဂၤဖးဘၣ်ဝဲတသ့ဘၣ်. ဒ်သိးပှၤကဖးဘၣ် လံာ်စီဆှံလၢ ကျိာ်အဂုၤအဂၤကသ့အဂီၢ် ပှၤကွဲးကျိာ်ထံတၢ်တဖၣ်န့ၣ် ဂုာ်ကျဲးစၢးဝဲသပှၢ်ကတၢၢ်လီၤ. ပစံးဘျုးဘၣ် ပှၤလၢအကွဲးကျိာ်ထံက့ၤ လံာ်စီဆှံတဖၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢအဝဲသ့ၣ် အတၢ်ဟ့ၣ်လီၤသးအဃိ ပဒိးန့ၢ်ဘၣ်လံာ်စီဆှံလၢကျိာ် ၂,၇၀၀ ဃၣ်ဃၣ်လီၤ. ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ အမျးကယၤ ၉၀ ဘျဲၣ်န့ၣ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်လံာ်စီဆှံလၢ အနီၢ်ကစၢ်အကျိာ်သ့ဝဲလီၤ.

တၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤ. လံာ်စီဆှံတၢ်ကွဲးအသး အခီၣ်ထံးန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ တၢ်ဘ့ၣ်လိၤ, ဆှဲစးခိ ဒီးတၢ်အဂၤတဖၣ်လၢ အဟးဂီၤသ့ဝဲလီၤ. ဒ်သိးတၢ်ကွဲးအသး သုတလီၤမၢ်တဂ့ၤအဂီၢ် ပှၤကွဲးကူအီၤ လၢအစု လီၤတံၢ်လီၤဆဲး တဘျီဘၣ်တဘျီလီၤ. တၢ်ကွဲးကူက့ၤလံာ်စီဆှံတဖၣ်အံၤ အပှ့ၤဒိၣ်မးအဃိ ပှၤအါတက့ၢ်ပှ့ၤဝဲတန့ၢ်ဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် လၢအပူၤကွံာ်အနံၣ် ၅၅၀ဘျဲၣ်န့ၣ် ကူၣ်ထဲဘၢး တၢ်စဲကျံးစဲး ဘၣ်တၢ်တ့ထီၣ်အီၤအဃိ တၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤလံာ်စီဆှံအါထီၣ်ဝဲလီၤ. ဒ်ပှၤတနီၤတယာ်ဆိကမိၣ်ဝဲအသိး လံာ်စီဆှံဒီဘ့ၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, အကတြူၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤ ဘၣ်တၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤအီၤအါန့ၢ်ဒံး အကကွဲၢ် ၅ ကထိဘျဲၣ်န့ၣ်လီၤ.

ဒ်တၢ်ဂ့ၢ်လၢထး ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါလၢ အဂုၤအဂၤတဖၣ်အလံာ်န့ၣ် တလီၤဂာ်ဒီးလံာ်စီဆှံ နီတဘ့ၣ်ဘၣ်. လၢတၢ်ဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဃိ ပထံၣ်ဘၣ်လၢလံာ်စီဆှံန့ၣ် မ့ၢ်လံာ်တဘ့ၣ်လၢ ပနၢ်ပၢၢ်အီၤသ့ဝဲလီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ ပမ့ၢ်တနၢ်ပၢၢ်လံာ်စီဆှံန့ၣ် ပဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်မၤစၢၤသ့လီၤ. ပဒိးန့ၢ်တၢ်မၤစၢၤကသ့ဖဲလဲၣ် ဒီးပဒိးန့ၢ်ဘၣ် အဘျုးအဖှိၣ်သ့ဒ်လဲၣ်န့ၣ် ပကသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ တၢ်မၤလိလၢခံတခါလီၤ.