ယထံၣ်န့ၢ် တၢ်လၢအဂ့ၤဒိၣ်န့ၢ်ဒံး ကသံၣ်သရၣ်အတၢ်မၤ

ဖဲ ၁၉၄၁ န့ၣ်ယအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်လၢ ကီၢ်ဖြၣ်စ့ၣ်​ လၢဝ့ၢ်ဖဲရံၤ(စ်) အပူၤ. ပဟံၣ်ဖိဃီဖိန့ၣ်​ တကဲဒိၣ်ဘၣ်, ပအိၣ်ယၢအီၣ်ယၢလီၤ. ဖဲယသးအိၣ်​ အနံၣ်တဆံအခါ ယအိၣ်ဒီး ပသိၣ်တၢ်ဆါနးမးအဃိ ယတထီၣ်ဘၣ်ကၠိလၢၤဘၣ်. ယမၤလိတၢ်မုာ်မး ဘၣ်ဆၣ်​ ယတထီၣ်ဘၣ်ကၠိလၢၤဘၣ်အဃိ ယသးကဘၣ်ဒိ ထဲလဲၣ်န့ၣ်​ နထံၣ်တမှံကွၢ်သ့. ယပသိၣ်​ အဂံၢ်စၢ်အဃိ ကသံၣ်သရၣ်မၢ ယအိၣ်ဘှံးလၢ လီၢ်မံခိၣ်​ အဃိ ယဖးလံာ်ခီယ့ၤ ဒီးကနၣ်ဖဲရံၤ(စ်) ဖၠၣ်စိမိၤ ကွဲၤလ့လိၤ (Radio) တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤလၢ ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့တကပၤ တဘျုးလါညါ. လၢခံကသံၣ်သရၣ်​ တဲယၤလၢ ယတၢ်ဆါဘျါလံ, ဒီးက့ၤထီၣ်ကၠိန့ၢ်လံအခါ ယသးခုဒိၣ်မး. ဒီးယဆိကမိၣ်ဘၣ်လၢ ‘တၢ်လၢကသံၣ်သရၣ်​ အတၢ်မၤန့ၣ်​ ဖးဂ့ၤညါ.’ စးထီၣ်ဖဲန့ၣ်န့ၣ်​ ယၤစ့ၢ်ကီး ယအဲၣ်ဒိးမၤ ကသံၣ်သရၣ်အတၢ်မၤ ဒ်သိးယကမၤဘျါ ပှၤဆါအဂီၢ်. ဒီးဖဲယပါသံကွၢ်ယၤ တဘျီလၢ်လၢ်လၢ နမ့ၢ်ဒိၣ်ထီၣ်​ နကကဲမနုၤလဲၣ်အခါ ယတဲဆၢက့ၤအီၤလၢ “ယအဲၣ်ဒိးကဲ ကသံၣ်သရၣ်.” အဃိ ယကကဲထီၣ်ဘၣ်​ ကသံၣ်သရၣ်န့ၣ်​ မ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ်ကတၢၢ်လၢယဂီၢ်.

ယမၤလိစဲအ့ၣ်အဃိ ယအဲၣ်ဒိးသ့ၣ်ညါထီၣ်​ ကစၢ်ယွၤ

ယဟံၣ်ဖိဃီဖိန့ၣ်​ မ့ၢ်ဝဲပှၤခဲးသလ့းဖိ. ဘၣ်ဆၣ်​ ယတသ့ၣ်ညါ ကစၢ်ယွၤအဂ့ၢ်အါအါဘၣ်. ယအိၣ်ဒီးတၢ်သံကွၢ်အါမး ဘၣ်ဆၣ်​ ယတသ့ၣ်ညါ အတၢ်စံးဆၢဘၣ်. ဖဲယမၤလိ ကသံၣ်ကသီအဂ့ၢ် လၢဖၠၣ်စိမိၤအခါမး ယစးထီၣ်နာ်လၢ တၢ်ဘၣ်တ့ကစၢ်အိၣ်ဝဲ.

ယသ့ၣ်နီၣ်ဘၣ်​ ဖဲယကွၢ်ဘၣ်​ ဖီထူလ့ၣ်အစဲ(လ်)လၢ မဲးခြိၣ်စကိး (microscope) အဆိကတၢၢ်တဘျီ ဒီးယထံၣ်ဘၣ်လၢ စဲ(လ်) တဖၣ်န့ၣ်​ အဒီသဒၢလီၤအသးလၢ တၢ်ကိၢ်တၢ်ခုၣ်သ့ဝဲ အဃိ ယကမၢကမၣ်ဒိၣ်မး. ဒီးယထံၣ်ဘၣ်စ့ၢ်ကီး တၢ်အိၣ်လၢ ဖီထူလ့ၣ်​ အစဲ(လ်)ကိပူၤတခါန့ၣ်​ ဖဲအဘၣ်ဒီးအံသၣ်အခါ အသွံးလီၤ ဒီးဖဲအဘၣ်ဒီး ထံအခါ ဟဲဒိၣ်ထီၣ်ဝဲ. တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢ အအိၣ်လၢ စဲ(လ်) တခါအံၤအပူၤ ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်အဂၤအါမံၤအဃိ တၢ်သးသမူ ဆံးဆံးဖိတဖၣ်န့ၣ်​ အဆီတလဲအသး ဒ်ခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ်​ အတၢ်အိၣ်သး အိၣ်ဝဲအသိးသ့ ဒီးဆဲးမူဝဲသ့လီၤ. ဖဲယသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ စဲ(လ်)တခါစုာ်စုာ်န့ၣ်​ တမ့ၢ်တၢ်ယိယိဖိဘၣ်​ ဒီးအမၤတၢ်ဘံဘူဒိၣ်မးအခါ ယနာ်လၢ သးသမူန့ၣ်​ တဟဲကဲထီၣ်ဒၣ်​ အတၢ်ဒၣ်ဝဲဘၣ်.

ဖဲယမၤလိ ကသံၣ်ကသီအဂ့ၢ် ခံနံၣ်တနံၣ်အခါ ယထံၣ်ဘၣ်အါထီၣ်​ တၢ်အုၣ်အသးလၢ ကစၢ်ယွၤအိၣ်ဝဲလီၤ. ဖဲယမၤလိ ပှၤကညီ အနီၢ်ခိက့ၢ်ဂီၤအဂ့ၢ်အခါ ယသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ ပစုတီၤန့ၣ်​ အမၤစၢၤဝဲ ပစုနၢဘိတဖၣ်​ ဒ်သိးပမၤက့ၣ်လီၤ ဒီးမၤဘျၢထီၣ်အီၤ ကသ့အဂီၢ်လီၤ. ယသ့ၣ်ညါထီၣ်လၢ ပထူၣ်ပျၢ်တဖၣ်​ ဘူးတာ်ဒီး ပဃံတဖၣ်ဒ်လဲၣ်​ ဒီးတၢ်လၢအမၤသကိးတၢ် ခဲလၢာ်န့ၣ်​ အလီၤကမၢကမၣ်ဒိၣ်မး. ယထံၣ်ဘၣ်လၢ ထူၣ်ပျၢ်လၢ အအိၣ်လၢ စုတီၤန့ၣ်​ လဲၤတုၤလၢ စုနၢဘိ အကမဲာ် ခံကမဲာ်တကမဲာ် ဒီးဖဲန့ၣ်​ အနီၤဖးလိာ်သးခံခါ ဒီးလဲၤလီၤလၢ စုနၢအစိးနါ အဖီလာ်တစဲး. ဒီးထံးၡူတဖၣ်​ (tissues) မၤဘူးတာ်အီၤဒီး စုနၢအဃံလီၤ. ထံးၡူမ့ၢ်တမၤဘူးတာ်ထူၣ်တဖၣ်အံၤ ဒ်န့ၣ်ဘၣ်န့ၣ်​ ထူၣ်တဖၣ်အံၤ ကဖ့ၣ်ဆၢ ဒီးပစုနၢတဖၣ်​ ပမၤက့ၣ်လီၤအီၤ ဒီးမၤဘျၢထီၣ်အီၤ တန့ၢ်ဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်. အဃိ ယသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ ပှၤလၢအတ့လီၤ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ အနီၢ်ခိ အက့ၢ်အဂီၤတဂၤန့ၣ်​ လီၤကမၢကမၣ်ဒိၣ်မး.

ဖဲယမၤလိဘၣ်​ ဖိသၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်အဂ့ၢ်အခါ ယကမၢကမၣ်ဒိၣ်မး ခီဖျိ တၢ်လၢတၢ်ဘၣ်တ့ကစၢ် မၤဝဲအဃိလီၤ. ယမၤလိဘၣ်လၢဖဲ ဖိသၣ်အိၣ်လၢ အမိၢ်အဟၢဖၢပူၤအခါ အဒိးန့ၢ်ဘၣ်​ ကလံၤခီဖျိလၢ အမိအဒ့လီၤ. ဖဲန့ၣ်အခါ ကလံၤအဒၢဖိတဖၣ်လၢအအိၣ်လၢ ဖိသၣ်ပသိၣ်အပူၤန့ၣ်​ ကလံၤတအိၣ်ဒံးဘၣ်. တချုးဖဲ ဖိသၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဒံးဘၣ်​ စှၤကိာ်နွံန့ၣ်​ လၢကလံၤဒၢဖိတခါစုာ်စုာ် အကိပူၤတကပၤအဒူၣ်ကပၤန့ၣ်​ တၢ်အထံဖိတခါအိၣ်ထီၣ်ဝဲဝးဝးလီၤ. ဖဲဖိသၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဝံၤ ဒီးကသါထီၣ်ဝဲ အဆိကတၢၢ်တထံၣ်အခါ တၢ်ကဲထီၣ်အသး လီၤလီၤဆီဆီတခါလီၤ. တၢ်ပူၤလၢဖိသၣ်အသးပူၤန့ၣ်​ အပံးကွံာ်အသးအဃိ သွံၣ်န့ၣ်​ လဲၤယွၤလီၤလၢ ပသိၣ်လီၤ. ဒီးတၢ်အထံလၢအအိၣ်လၢ ပသိၣ်အကလံၤဒၢဆံးဆံးဖိတဖၣ်​ အပူၤအဃိ ပသိၣ်အကလံၤဒၢဆံးဆံးဖိတဖၣ်​ အပူၤန့ၣ်​ ကလံၤပှဲၤထီၣ်ဝဲချ့မး. ဒီးဖိသၣ်​ ကသါထီၣ်ဝဲလၢ အနီၢ်ကစၢ်န့ၢ်ဝဲ တဘျီဃီလီၤ.

ယအဲၣ်ဒိးသ့ၣ်ညါ ပှၤတဂၤလၢ အတ့လီၤတၢ်လၢ အလီၤကမၢကမၣ်တဖၣ်အံၤအဃိ ယစးထီၣ်ဖးလံာ်စီဆှံ မူာ်မူာ်နီၢ်နီၢ်လီၤ. ဖဲယဖးဘၣ်​ ကစၢ်ယွၤ အတၢ်သိၣ်တၢ်သီလၢ အဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ကဆှဲကဆှီ လၢအဟ့ၣ်လီၤဝဲ ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိ လၢအပူၤကွံာ် အနံၣ်​ ၃,၀၀၀ ဘျဲၣ်အခါ ယကမၢကမၣ်ဒိၣ်မး. ကစၢ်ယွၤ ဟံးစုနဲၣ်ကျဲ ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ်လၢ ကခူၣ်လီၤကွံာ်အအ့ၣ်, ကလုၢ်ထံ ဒီးပှၤတဂၤမ့ၢ်ဖျါလၢအအိၣ်ဒီး တၢ်ဆူးတၢ်ဆါလၢ အဘၣ်ကူဘၣ်ဂာ်ပှၤသ့န့ၣ်​ ပှၤကဘၣ်​ ပာ်လီၤဆီအီၤလီၤ. (၃ မိၤၡ့ ၁၃:၅၀; ၁၅:၁၁; ၅ မိၤၡ့ ၂၃:၁၃) လံာ်စီဆှံ တဲပာ်စၢၤဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်အံၤဖးယံာ်လံ, ဘၣ်ဆၣ်​ တၢ်ဆူးတၢ်ဆါတဖၣ်​ ဘၣ်ကူဘၣ်ဂာ်ဝဲ ဒ်လဲၣ်န့ၣ်​ ပှၤစဲအ့ၣ်ဖိတဖၣ်​ သ့ၣ်ညါထီၣ်ဝဲဖဲ အပူၤကွံာ်အနံၣ်​ ၁၅၀ ဘျဲၣ်လီၤ. တၢ်သိၣ်တၢ်သီလၢ လံာ် ၃ မိၤၡ့ အပူၤလၢ ဘၣ်ဃးဒီး မုၣ်ခွါအသွံၣ်အထံ တၢ်ကဆှဲကဆှီတဖၣ်န့ၣ်​ မၤစၢၤပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ်​ လၢတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ တကပၤစ့ၢ်ကီး. (၃ မိၤၡ့ ၁၂:၁-၆; ၁၅:၁၆-၂၄) တၢ်ဘၣ်တ့ကစၢ် ဟ့ၣ်လီၤဝဲ တၢ်သိၣ်တၢ်သီဒ်အံၤန့ၣ်​ မ့ၢ်လၢပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ်​ ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်အဘျုး ဒီးပှၤလၢအဒိကနၣ်​ အတၢ်မၤလိာ်တဖၣ်န့ၣ်​ ဒိးန့ၢ်ဘၣ်​ တၢ်ဆိၣ်ဂ့ၤ. အဃိ ယနာ်သပှၢ်ကတၢၢ်လၢ လံာ်စီဆှံန့ၣ်​ ဟဲလၢကစၢ်ယွၤအအိၣ်, ဘၣ်ဆၣ်​ ဖဲန့ၣ်အခါ ယတသ့ၣ်ညါ ကစၢ်ယွၤအမံၤဒံးဘၣ်.

ယထံၣ်လိာ်သးဒီးယမါ ဒီးယသ့ၣ်ညါထီၣ်​ ယဟိဝၤယွၤ

ဖဲယထီၣ်​ ဖၠၣ်စိမိၤအခါ ယမၤလိတၢ်ဘၣ်ဃး ကသံၣ်ကသီ ဒီးယထံၣ်လိာ်သးဒီးလ့ဒၤ ဒီးယအဲၣ်ဘၣ်အီၤ. ဒီးဖဲ ၁၉၆၅ န့ၣ်ပဖျီပသး, ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ယထီၣ်ကၠိ တဝံၤဒံးဘၣ်. ဒီးဖဲ ၁၉၇၁ န့ၣ်ပဖိအိၣ်သၢဂၤလံ. ပဖိခဲလၢာ် အိၣ်ဝဲဃုဂၤ. ယမါလ့ဒၤန့ၣ်​ ဖဲယကဲကသံၣ်သရၣ်​ အဆၢကတီၢ် အဝဲဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤယၤ ဒီးမၤစၢၤယၤလၢ ဟံၣ်ဃီပူၤစ့ၢ်ကီး.

ယမၤတၢ်လၢ တၢ်ဆါဟံၣ်ဖးဒိၣ်​ သၢနံၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံ ယအိးထီၣ်ယနီၢ်ကစၢ် တၢ်ဆါဟံၣ်ဆံးဆံးဖိတဖျၢၣ်. တယံာ်ဘၣ်ဒီး ပှၤဆါနီၢ်ဒီမါဝၤခံဂၤ ဟဲပၠးသးလၢယအိၣ်​ ဒ်ယပာ်ဖျါထီၣ်အဂ့ၢ် လၢအခီၣ်ထံးအသိး. ဖဲယကကွဲးလီၤန့ၢ် အဝၤကသံၣ်ကသီ အစရီအခါ အမါတဲဝဲလၢ “ဝံသးစူၤ သရၣ်ဧၢ, ပတလီကီ ကသံၣ်လၢ အပၣ်ဃုာ်ဒီး တၢ်သွံၣ်ဘၣ်.” အဃိ ယကမၢကမၣ်​ ဒီးယတဲဆၢအီၤလၢ “မ့ၢ်ဧါ, ဘၣ်မနုၤအဃိလဲၣ်.” ဒီးအတဲဆၢယၤလၢ “ပကဲယဟိဝၤပှၤအုၣ်အသး.” ယတနၢ်ဟူဘၣ်​ ယဟိဝၤပှၤအုၣ်သးအဂ့ၢ် ဒီးအဝဲသ့ၣ်​ အတၢ်ထံၣ်လၢ ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်သွံၣ်​ နီတဘျီဘၣ်. ဒီးအမါတဂၤန့ၣ်​ ထုးထီၣ်အလံာ်စီဆှံ ဒီးဘၣ်မနုၤအဃိ အဝဲသ့ၣ်ဟးဆှဲး တၢ်သွံၣ်လဲၣ်န့ၣ်​ အပၠးယၤလၢ လံာ်စီဆှံပူၤ. (မၤတၢ် ၁၅:၂၈, ၂၉) ဒီးအဝဲသ့ၣ်​ ဒီမါဝၤခံဂၤ တဲဘၣ်ယၤလၢ တၢ်လၢယွၤအဘီအမုၢ် ကမၤလီၤမၢ်ကွံာ်ဝဲတဖၣ်, အကမၤလီၤမၢ်ဝဲ တၢ်ကီတၢ်ခဲ, တၢ်ဆိးက့ဆါဘီ ဒီးတၢ်သံ. (လီၣ်ဖျါ ၂၁:၃, ၄) ဒီးယတဲလၢ “တၢ်လၢသုတဲယၤန့ၣ်​ မ့ၢ်ဝဲတၢ်တခါလၢ ယမုၢ်လၢ်ပာ်စၢၤအီၤလၢ ယနီၢ်ဆံးခါလံၤလံၤလံ.” ယသးခုဒီး ယတဲအဝဲသ့ၣ်လၢ “ယအဲၣ်ဒိးမၤဘျါ ပှၤဆါအဃိ ယကဲကသံၣ်သရၣ်.” ယဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သးဝဲ တၢ်တဲသကိးအံၤဒိၣ်မးအဃိ ပတဲသကိးတၢ် ယံာ်ဝဲ တနၣ်ရံၣ်တခီညါ. ဖဲပှၤဒီမါဝၤခံဂၤအံၤ က့ၤဝံၤအလီၢ်ခံ ယတအဲၣ်ဒိးကဲ ပှၤခဲးသလ့းဖိလၢၤဘၣ်. ယသ့ၣ်ညါထီၣ်ဘၣ်လၢ တၢ်ဘၣ်တ့ကစၢ်လၢ ယဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သးအီၤဒိၣ်မးတဂၤအံၤ အမံၤန့ၣ်​ မ့ၢ်ဝဲ ယဟိဝၤ.

ယထံၣ်လိာ်သးဒီး ပှၤဒီမါဝၤခံဂၤအံၤသၢဘျီ လၢယတၢ်ဆါဟံၣ်​ ဆံးဆံးဖိ ဒီးတဘျီလၢ်လၢ်န့ၣ်​ ပတဲသကိးတၢ်ယံာ်ဝဲ တနၣ်ရံၣ်ဘျဲၣ်​ ဒီးလၢခံ ယကွဲမုာ်အဝဲသ့ၣ်လၢဟံၣ်​ ဒ်သိး ပကတဲသကိးအါထီၣ်​ လံာ်စီဆှံအဂီၢ်. မ့မ့ၢ်ယမါလ့ဒၤန့ၣ်​ အမၤလိသကိး လံာ်စီဆှံဒီးပှၤ ဘၣ်ဆၣ်​ အတတူၢ်လိာ်ဝဲလၢ ခဲးသလ့း အတၢ်သိၣ်တၢ်သီတနီၤန့ၣ်​ ကမၣ်ဘၣ်. အဃိယကွဲမုာ် တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်သရၣ်​ ဒီးပတဲသကိး ဘၣ်ဃးဒီး ခဲးသလ့းအတၢ်သိၣ်တၢ်သီ ဒီးပအိးထီၣ်ဖး ထဲလၢလံာ်စီဆှံပူၤ တုၤလၢမုၢ်နၤယိာ်လီၤ. တၢ်တဲသကိးတၢ် တခါအံၤအဃိ လ့ဒၤ သ့ၣ်ညါထီၣ်ဝဲလၢ ယဟိဝၤပှၤအုၣ်သးတဖၣ်န့ၣ်​ သိၣ်လိတၢ်မ့ၢ်တၢ်တီ. ဒီးလၢခံ ပတၢ်အဲၣ်ယဟိဝၤယွၤ ဒိၣ်ထီၣ်​ ဒီးပဒိးဘျၢထံဖဲ ၁၉၇၄ နံၣ်လီၤ.

ပာ်ဆိယဟိဝၤယွၤ လၢနီၣ်ဂံၢ်တၢ

ယမၤလိဘၣ်​ ကစၢ်ယွၤ အတၢ်တိာ်ပာ်လၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအဂီၢ်အဃိ တၢ်လၢယပာ်ဒိၣ်အီၤ လၢယတၢ်အိၣ်မူပူၤန့ၣ်​ ဆီတလဲကွံာ်ဝဲ. ယၤဒီးယမါလ့ဒၤန့ၣ်​ ပသးစၢၢ်ဆၢလၢ ပကမၤယဟိဝၤယွၤအတၢ်မၤ. ပပာ်လီၤပသးလၢ ပကကွၢ်လုၢ်ဒိၣ်ထီၣ်ပဖိ ဒ်လံာ်စီဆှံ အတၢ်သိၣ်တၢ်သီ အိၣ်ဝဲအသိး. ပသိၣ်လိပဖိတဖၣ်လၢ ကအဲၣ်ကစၢ်ယွၤ ဒီးပှၤဂၤအဃိ ပအိၣ်ဒီး ဟံၣ်မုာ်ဃီပၢၤ.—မးသဲ ၂၂:၃၇-၃၉.

ပဒီမါဝၤခံဂၤအံၤ ပဃူထဲလဲၣ်န့ၣ်​ ပဖိတဖၣ်သ့ၣ်ညါဝဲအဃိ အါဘျီန့ၣ်​ တၢ်လီၤနံၤထီၣ်ပသး. အဝဲသ့ၣ်​ သ့ၣ်ညါဝဲလၢ ပဟံၣ်ဖိဃီဖိတဖၣ်န့ၣ်​ ပမၤထွဲ ယ့ၣ်ၡူးအတၢ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲ လၢအမ့ၢ် “နမ့ၢ်တဲလၢ ‘အမ့ၢ်’ န့ၣ်​ မၤလၢပှဲၤ နတၢ်ကတိၤတက့ၢ်. ဒီးနမ့ၢ်တဲလၢ ‘တမ့ၢ်ဘၣ်’ န့ၣ်​ မၤအီၤဒ် နတဲအသိးတက့ၢ်.” (မးသဲ ၅:၃၇) အဒိ, ဘၣ်တဘျီန့ၣ်​ လ့ဒၤ တဟ့ၣ်အခွဲးလၢ ပဖိမုၣ်လၢ အသးအိၣ်​ ၁၇ နံၣ်တဂၤ ကဟးဒီးအသကိးသးစၢ်တဖၣ်ဘၣ်. အဃိ ပဖိမုၣ်အသကိးတဂၤတဲအီၤလၢ “နမိမ့ၢ်တပျဲလဲၤနၤဘၣ်န့ၣ်​ သံကွၢ်နပါမီၤ.” ဘၣ်ဆၣ်​ ပဖိမုၣ်တဲဆၢအီၤလၢ “တလိၣ်သံကွၢ်ဘၣ်, အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်​ အိၣ်ဃူလိာ်သးထီဘိ.” ပဖိဃုဂၤန့ၣ်​ သ့ၣ်ညါဝဲလၢပမၤထွဲ လံာ်စီဆှံ အတၢ်ဟံးစုနဲၣ်ကျဲ ဃူဃူဖိးဖိးလီၤ. ခဲအံၤ ပဟံၣ်ဖိဃီဖိ ကဲထီၣ်ဝဲ ဟံၣ်ဖိဃီဖိဖးဒိၣ်တဒူၣ်​ ဒီးအဝဲသ့ၣ်အါဂၤန့ၣ်​ ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်​ ယဟိဝၤယွၤအဃိ ပသးခုဒိၣ်မး.

ခီဖျိလၢ ယသ့ၣ်ညါထီၣ်​ တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီအဃိ တၢ်လၢအရ့ဒိၣ်ကတၢၢ် လၢယဂီၢ်န့ၣ်​ တမ့ၢ်ကသံၣ်သရၣ်​ အတၢ်မၤလၢၤဘၣ်, ဘၣ်ဆၣ်​ ဒ်ယမ့ၢ် ကသံၣ်သရၣ်တဂၤအသိး ယအဲၣ်ဒိးမၤစၢၤ ကစၢ်ယွၤအခ့အပှၤတဖၣ်ဒံး. အဃိ ယလဲၤမၤစၢၤတၢ်လၢ ဖဲရံၤ(စ်) အဘ့ၤသ့လး တနွံစှၤကိာ်သီ ဒ်ကသံၣ်သရၣ်တဂၤအသိး ဒီးလၢခံန့ၣ်​ ယလဲၤမၤစၢၤတၢ်လၢ လူဘံၢ်ယၢၤ အဘ့ၤသ့လးလီၤ. ယမၤစၢၤတၢ်လၢ ဘ့ၤသ့လးန့ၣ်​ အိၣ်ဝဲအနံၣ်​ ၅၀ ဃၣ်ဃၣ်လံ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ယဒီသကိးဒီး ပှၤဘ့ၤသ့လးဖိတဖၣ်​ ဒီးခဲအံၤအဝဲသ့ၣ်တနီၤန့ၣ်​ အသးအိၣ်အနံၣ်​ ၉၀ ဘျဲၣ်လံ. ဘၣ်တဘျီန့ၣ်​ ယထံၣ်ဘၣ်ဒီး ပှၤဘ့ၤသ့လးဖိအသီတဂၤ ဒီးယကမၢကမၣ်ဒိၣ်မး. အဝဲမ့ၢ်ပှၤတဂၤ လၢယဒုးအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်အီၤလၢ အပူၤကွံာ်အနံၣ်​ ၂၀ ဘျဲၣ်.

ယထံၣ်ဘၣ်လၢ ယဟိဝၤယွၤ ကဟုကယာ် အခ့အပှၤဒိၣ်မး

လၢအနံၣ်အါမးန့ၣ်​ ယထံၣ်ဘၣ်လၢ ယဟိဝၤယွၤ ဟံးစုနဲၣ်ကျဲ ဒီးဒီသဒၢအခ့အပှၤ ခီဖျိလၢ အတၢ်ကရၢကရိအဃိ ယတၢ်အဲၣ်အီၤ ဟဲဒိၣ်ထီၣ်ဝဲ. ကဘၣ်ဖဲ ၁၉၈၀ န့ၣ်ပှၤပၢဆှၢတၢ်ကမံးတံာ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤတခါ လၢကီၢ်မဲရကၤအပူၤ ဒ်သိး ကသံၣ်သရၣ်ဒီး ပှၤလၢအမၤတၢ်လၢ ကသံၣ်ကသီတကပၤ ကနၢ်ပၢၢ်အါထီၣ်ဝဲ ယဟိဝၤပှၤအုၣ်အသးလၢ အအိၣ်တဆူၣ်ဘၣ်တဖၣ်​ အတၢ်ထံၣ်လၢ ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်သွံၣ်လီၤ.

လၢခံဖဲ ၁၉၈၈ နံၣ်န့ၣ်​ ပှၤပၢဆှၢတၢ်ကမံးတံာ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ ဘ့ၤသ့လး အဝဲၤကျိၤအသီတခါ လၢအမ့ၢ် (Hospital Information Services) လၢအခီၣ်ထံးန့ၣ်​ ဝဲၤကျိၤတခါအံၤ ကွၢ်ထွဲဝဲ ကမံးတံာ်လၢ အဆဲးကျိးဒီး တၢ်ဆါဟံၣ်​ (HLC) လၢအအိၣ်လၢ ကီၢ်အမဲရကၤ. ဒီးကမံးတံာ်တခါအံၤန့ၣ်​ အမၤစၢၤဝဲ ပဒီပုၢ်ဝဲၢ်လၢ အအိၣ်တဆူၣ်ဘၣ်တဖၣ်​ ဒ်သိးကထံၣ်လိာ်ဘၣ်အသးဒီး ကသံၣ်သရၣ်လၢ အနၢ်ပၢၢ်ဝဲ ပတၢ်ထံၣ်လၢ ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်သွံၣ်လီၤ. လၢခံန့ၣ်​ ပှၤမၤအါထီၣ်​ ကမံးတံာ်လၢ အဆဲးကျိးဒီး တၢ်ဆါဟံၣ်​ တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤတခါအံၤ လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်​ ဒီးလၢကီၢ်ဖြၣ်စ့ၣ်စ့ၢ်ကီး ကမံးတံာ်လၢ အဆဲးကျိးဒီး တၢ်ဆါဟံၣ်​ အိၣ်ထီၣ်ဝဲလီၤ. ယထံၣ်ဘၣ်​ ယဟိဝၤယွၤ အတၢ်ကရၢကရိ မၤစၢၤဒီပုၢ်ဝဲၢ်မုၣ်ခွါ လၢအလိၣ်ဘၣ်​ တၢ်မၤစၢၤတဖၣ်အဃိ ယသးခုဒိၣ်မး.)

ယတၢ်တိာ်ပာ် ဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်

ယမၤဘျါဘၣ်​ ပှၤဆါန့ၣ်​ အမုာ်ဘၣ်ယၤဒိၣ်မး. ဘၣ်ဆၣ်​ ယသ့ၣ်ညါထီၣ်လၢ တၢ်အရ့ဒိၣ်န့ၢ်ဒံး တၢ်ကူစါယါဘျါ ပှၤကညီန့ၣ်​ မ့ၢ်ဝဲ ယကမၤစၢၤပှၤဂၤ ဒ်သိး ကသ့ၣ်ညါထီၣ်​ ယဟိဝၤယွၤ ဒီးမၤအတၢ်မၤအဂီၢ်လီၤ. ဖဲယအိၣ်ဘှံးလၢ တၢ်မၤအခါ ယၤဒီးယမါလ့ဒၤန့ၣ်​ ပမၤပှၤလဲၤလၢညါတၢ်မၤ ဒီးပစံၣ်တဲၤတဲလီၤ ယွၤအဘီမုၢ် တၢ်သးခုကစီၣ်​ လၢအနၣ်ရံၣ်အါမး. ဒီးပဆဲးပၣ်ဃုာ်လၢ တၢ်မၤပူၤဖျဲးပှၤသးသမူ အတၢ်မၤ လၢအဂ့ၤကတၢၢ်လီၤ.

ယဆဲးမၤစၢၤဒံး ပှၤလၢအဆိးက့တဖၣ်ဒံး. ဘၣ်ဆၣ်​ ယသ့ၣ်ညါလၢ ကသံၣ်သရၣ်လၢ အဂ့ၤကတၢၢ်ဒၣ်လဲာ်န့ၣ်​ အမၤဘျါ ပှၤတၢ်ဆါခဲလၢာ် ဒီးမၤဝဲဒ်သိး ပှၤသုတသံတဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်​ တန့ၢ်ဘၣ်. အဃိ ယအိၣ်ခိးကွၢ်လၢ် တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢ တၢ်ဆူးတၢ်ဆါ ဒီးတၢ်သံတၢ်ပှၢ် တအိၣ်လၢၤဘၣ်အခါလီၤ. လၢဟီၣ်ခိၣ်သီအပူၤန့ၣ်​ ယကမၤလိဘၣ်​ ကစၢ်ယွၤ အတၢ်ဘၣ်တ့တဖၣ်အဂ့ၢ် လီၤထူလီၤယိာ် ဒီးယကမၤလိဘၣ်စ့ၢ်ကီး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ အနီၢ်ခိက့ၢ်ဂီၤ လၢအလီၤကမၢကမၣ်​ လၢယဟိဝၤယွၤ တ့လီၤပာ်စၢၤဝဲလီၤ. တၢ်လၢယဆိကမိၣ်ပာ်စၢၤအီၤ လၢယနီၢ်ဆံးခါလံၤလံၤန့ၣ်​ တယံာ်လၢၤဘၣ်​ ကဟဲလၢပှဲၤထီၣ်လီၤ. ယနာ်သပှၢ်တၢၢ်လၢ တၢ်လၢအဂ့ၤကတၢၢ်န့ၣ်​ ကဟဲကဲထီၣ်​ ဘူးထီၣ်လံ.