Kukokisa balukanu na kutulaka Yehova na makanisi

Munu butukaka kilumbu ya 19 Mai 1940, na mbanza ya Amioûn, na buala ya Liban. Bamvula fioti na manima, dibuta na beto sobaka kisika ya kuvuanda, beto kuendaka na mbanza ya Tripoli, munu yundukaka na dibuta mosi yina vuandaka na nzola, ya mbote, dibuta yina zabaka mpe vuandaka zola Yehova Nzambi. Munu vuandaka muana ya nsuka kati na bana tanu, banketo tatu mpe babakala zole. Samu na bibuti na munu, kusosa mbongo vuandaka na kisika ya zole na luzingu na beto. Samu na dibuta na beto diambu ya mfunu vuandaka, kulonguka Biblia, kukuenda na balukutakanu mpe kusadisa bantu yankaka samu bazaba Nzambi.

Baklisto yina metulua mafuta na kimpeve vuandaka mingi na kimvuka na beto. Mosi na bau vuandaka Michel Aboud, yina vuandaka tuadisa lukutakanu yina beto vuandaka bokidila na ntangu yina ndongokolo ya mukanda. Yandi longukaka kedika na New York, mpe yandi bandaka kisalu ya kusamuna na Liban na 1921. Munu kena kuzaba diaka mutindu bavuandaka zitisa mpe bavuandaka sadisa yandi na Anne mpe Gwen Beavor—bantuenia zole yina katukaka na kalasi ya Gilead. Bakumaka bankundi na beto ya mbote. Na manima ya bamvula mingi, muvuandaka na kiese ya kukutana diaka na Anne na États-Unis. Na manima ya mua ntangu, munu kutanaka diaka na Gwen, yina kuelanaka na Wilfred Gooch yina vuandaka sala na filiale ya Londres, na buala ya Angleterre.

KISALU NA BETO YA KUSAMUNA NA LIBAN

Ntangu muvuandaka ntuenia, Bambangi ya Yehova vuandaka mingi ve na Liban. Kasi beto vuandaka na kiese ya kusamunina bantu yankaka mambu yina beto zabaka na Biblia. Beto vuandaka sala yau, atako bamfumu ya mabundu yankaka vuandaka telemina beto. Mukezimbakanaka ve mambu yankaka yina vuandaka kumina beto.

Kilumbu mosi, munu na mpangi na munu ya nketo Sana, beto vuandaka samuna nsangu ya Biblia na yinzo mosi ya etaje. Mupe mosi kuizaka kisika beto vuandaka samunina bantu ya yinzo yango. Yalenda vuanda muntu mosi bokilaka yandi. Mupe yango bandaka kufinga mpangi na munu ya nketo. Yandi fuemaka ngolo mpe yandi tindikaka Sana na baeskalie, mpe Sana lualaka. Muntu mosi bokilaka bapolisi, mpe bapolisi kuizaka mpe babakaka bankubukulu samu muntu mosi sadisa Sana. Banataka mupe yango na biro ya bapolisi, kuna, bamonaka ti yandi vuandaka na munduki. Mfumu ya bapolisi yuvusaka yandi: “Nani mpenza nge kele? Nge kele mfumu ya dibundu to mfumu ya bantu ya kinkesi?”

Diambu yankaka yina mukena kuzaba diaka kele ntangu kimvuka na beto bakaka bisi samu na kunata beto beto kuenda samuna nsangu ya mbote na mbanza mosi yina kele ntama. Ntangu beto vuandaka lutisa ntangu mosi ya mbote kintuadi, mupe mosi ya buala yango kuwaka mambu beto vuandaka sala mpe yandi bokilaka bantu ya kinkesi samu bakuiza sala beto yimbi. Babandaka kusokosa beto, mpe kulozila beto mabanga, mpe tata na munu lualaka. Mukena kubambuka diaka mutindu muvuandaka mona yilungi na yandi mefuluka na menga. Yandi vutukaka na bisi kintuadi na mama na munu, mpe beto landaka bau na kulemba mpenza. Kutu, munu kezimbakanaka ve ntangu mama vuandaka pangusa yandi menga, mama tubaka: “Yehova, melomba nge nge lemvukila bau. Bazaba ve mambu bakena kusala.”

Na diluaku mosi diaka, beto kuendaka kutala bampangi na beto ya dibuta. Beto kutaka mupe mosi yina zabanaka mingi, na yinzo ya nkaka na munu ya bakala. Mupe yango zabaka ti bibuti na munu kele Bambangi ya Yehova. Yandi monisaka musapi na yandi na munu, atako munu vuandaka kaka na bamvula 6. Yandi tubaka, “Nge,” “samu na yinki nge baka ntete mbotama ve?” Munu pesaka yandi mvutu ti mukele ntete muana fioti mpe samu na kubaka mbotama mufueti zaba ntete mambu mingi ya Biblia mpe kukuma na kiminu ya ngolo. Lokola yandi sepelaka ve na mvutu na munu, yandi tubaka na nkaka na munu ya bakala ti munu kele luzitu ve.

Kasi masolo ya yimbi ya mutindu yayi, vuandaka kaka fioti. Mingi mingi, bantu ya Liban kele bantu yina kesepelaka na bantu mpe bamezaba kuyamba banzenza. Na yau, beto sololaka na bantu mingi masolo ya Biblia mpe beto longukaka na bantu mingi kati na bau.

DIBUTA NA BETO MEBAKA NZENGOLO YA KUKUENDA NA BUALA YANKAKA

Ntangu munu vuandaka ntete na kalasi, ntuenia mosi ya bakala katukaka na Venezuela mpe yandi kuizaka na Liban. Yandi bandaka kukuiza na balukutakanu ya kimvuka na beto mpe yandi bandaka kuzola mpangi na munu ya nketo Wafa. Na manima, bakuelanaka mpe bakuendaka kuzinga na Venezuela. Na baletre na yandi, Wafa vuandaka ndimisa tata na munu samu yandi nata dibuta ya mvimba na Venezuela. Yandi vuandaka sala mutindu yina samu yandi vuandaka na nsatu na beto mingi. Nsuka nsuka, beto ndimaka dibanza na yandi mpe beto bakaka nzengolo ya kukuenda kuna!

Beto kumaka na Venezuela na 1953 mpe beto kuendaka vuanda na Caracas, penepene ya yinzo ya mfumu ya buala. Lokola muvuandaka ntuenia, muvuandaka sepela kumona ntangu nionso mfumu ya buala kena kuluta na ntomabilu na yandi. Kasi yavuandaka pete ve samu na bibuti na munu na kumesana na buala ya yimpa, ndinga, nzingulu, madia, mpe klima. Kaka ntangu babandaka kumesana na luzingu na bau ya yimpa, nde diambu mosi ya mpasi salamaka.

BETO MEKUTANA NA DIAMBU MOSI YA MPASI

Tata na munu bandaka kubela. Yakamuisaka beto samu yandi vuandaka na nzutu ya ngolo, mpe mavimpi ya mbote. Beto vuandaka kanisa kutu ve ti yandi lenda banda kubela. Na manima bamonaka yandi na maladi yina bakebokidilaka cancer du pancréas, mpe basalaka yandi operasion. Diambu ya kiadi, yandi kufuaka sabala mosi na manima.

Yavuandaka mpasi beto tubila mutindu ya kiadi beto vuandaka na yau. Munu vuandaka kaka na bamvula 13. Beto ndimaka ve ti tata kekufua mpe beto kanisaka ti beto kesala vuanda diaka na kiese ve. Mua ntangu na manima, yavuandaka mpasi samu na mama na munu yandi mesana kuzinga kondua bakala na yandi. Kasi, beto monaka ti beto fueti tatamana luzingu na beto, mpe na lusadusu ya Yehova beto nungaka. Ntangu munu kumaka na bamvula 16, mubakaka diplome ya sekondere na Caracas, munu kumaka na nsatu ya ngolo ya kusadisa dibuta na munu.

Na ntangu yango mpangi na munu ya nketo Sana kuelanaka na Rubén Araujo, yina bakaka diplome na kalasi ya Gilead mpe bavutukaka na Venezuela. Baponaka kukuenda zinga na New York. Dibuta na munu bakaka nzengolo ti mukuenda tanga na iniversite, na yau mukuendaka na New York, kuna mukuendaka zinga kintuadi na mpangi na munu ya nketo mpe bakala na yandi. Mpangi na munu ya nketo mpe bakala na yandi sadisaka munu mingi samu munu pusana penepene ya Yehova ntangu munu vuandaka zinga na bau. Katula yau, bampangi ya kuyela na kimpeve vuandaka mingi na kimvuka na beto ya ndinga ya Espagnole na Brooklyn. Zole kati na bau yina munu zabaka mpe munu vuandaka sepela na bau vuandaka Milton Henschel mpe Frederick Franz; bau zole vuandaka sala na Betele ya Brooklyn.

Ntangu mukumaka na nsuka ya mvula ya ntete ya iniversite na New York, mukumaka kukanisa mingi samu na yina mukesala na luzingu na munu. Mutangaka mpe mukanisaka na dikebi disolo mosi vuandaka na Yinzo’a zulu ya Nkengi yina yintu ya diambu na yau tubaka Baklisto yina kele na balukanu ya mfunu. Mumonaka mutindu bampasudi nzila mpe Babetelite vuandaka na kiese na kimvuka na beto mpe muvuandaka na nsatu ya kuvuanda lokola bau. Kasi, munu vuandaka ntete ve Muklisto yina mebakaka mbotama. Munu zabaka ti munu fueti kukipesa ntete na Yehova. Munu salaka yau mpe na manima mubakaka mbotama na kilumbu ya 30 Mars 1957.

BANZENGOLO YA MFUNU

Na manima ya kubaka nzengolo yina ya mfunu, munu kanisaka diaka na nzengolo yankaka yina muvuandaka na nsatu ya kubaka—ya kusala kisalu ya ntangu nionso. Mukumaka na nsatu ya ngolo ya kukuma mpasudi nzila, kasi mumonaka ti yakevuanda mpasi kusala yau. Yinki mutindu mulenda sala kisalu yango mpe kutanga iniversite? Mukumaka kusonika baletre samu na kutubila dibuta na munu na Venezuela ti mumebaka nzengolo ya kuzenga kalasi na munu ya iniversite mpe kuvutuka na Venezuela samu na kusala kisalu ya mpasudi nzila.

Munu vutukaka na Caracas na ngonda ya Juin 1957. Kasi, mumonaka ti mambu vuandaka tambula mbote ve na dibuta na munu. Dibuta vuandaka na nsatu ya muntu yankaka samu na kusadisa bau na diambu metadila mbongo. Yinki mutindu mulendaka sadisa dibuta? Mubakaka kisalu mosi na banke, kasi muvuandaka mpenza na nsatu ya kisalu ya mpasudi nzila. Samu yau nde mfunu muvutukilaka na Caracas. Munu bakaka nzengolo ya kusala nionso zole. Samu na bamvula mingi, munu vuandaka lutisa ntangu mingi na kusala na banke mpe muvuandaka sala kisalu ya mpasudi nzila. Muvuandaka kondua ntangu ya kupema mpe muvuandaka na kiese ve!

Mukumaka na kiese ntangu mukutanaka mpe beto kuelanaka na Sylvia, mpangi mosi ya nketo ya kitoko yina zolaka mingi Yehova mpe yandi katukaka na Allemagne. Yandi kuizaka zinga na bibuti na yandi na Venezuela. Mua ntangu fioti na manima, beto kumaka na bana zole, ya bakala Michel (Mike), mpe ya nketo Samira. Muvuandaka diaka na kiyekua ya kusadisa mama na munu. Yandi kuizaka zinga kintuadi na beto na yinzo. Atako muzengaka kisalu na munu ya mpasudi nzila samu na kukokisa bansatu ya dibuta na munu, muvuandaka kaka na vema na kisalu ya kusamuna. Munu mpe Sylvia beto vuandaka sala kisalu ya mpasudi nzila ya ntangu fioti kana beto mebaka konje.

NZENGOLO YANKAKA YA NENE

Bana vuandaka tanga ntete ntangu muvuandaka kanisa disolo yina mutubilaka na ebandeli. Mufueti tuba ti muvuandaka na luzingu mosi ya mbote mpenza, mpe bantu yina vuandaka sala na munu kintuadi na banke vuandaka zitisa munu. Kasi, muvuandaka na nsatu ya kuzabana lokola kisadi ya Yehova. Munu tatamanaka kukanisa samu na yina mulenda sala samu bantu tadila munu mutindu yina. Na yau, munu na nketo na munu beto vuandaka kintuadi mpe beto sololaka samu na diambu metadila mbongo na beto. Kana munu mezenga kisalu na banke, mukebaka mbongo mingi yina bakepesaka kana muntu mebika kisalu. Lokola beto vuandaka ve na bamfuka, beto monaka ti kana beto mekumisa luzingu na beto pepele, beto kevuanda na mbongo yina kesadisa beto samu na bamvula mingi.

Yavuandaka pete ve kubaka nzengolo ya mutindu yina, kasi nketo na munu mpe mama na munu ndimaka dibanza yango. Na yau, munu lendaka vutuka diaka na mulongo ya bantu yina kena kusala kisalu ya ntangu nionso. Yavuandaka mpenza diambu ya kiese! Mukubamaka samu na kubanda kisalu yango. Kasi beto bakaka nsangu yina kamuisaka beto.

BETO MEBAKA NSANGU MOSI YA KUKAMUISA KASI YA MBOTE!

Kilumbu mosi munganga na beto tubaka ti Sylvia kele na buemba. Yakamuisaka beto zole! Yavuandaka kiese mingi; kasi, mukanisaka na nzengolo yina mubakaka—ya kukuma mpasudi nzila. Yinki mutindu mulenda kuma mpasudi nzila? Mbala mosi beto bongisaka makanisi na beto mpe beto kubamaka samu na kuyamba muntu yankaka na dibuta. Kasi mutatamanaka kukiyuvusa yinki mutindu mulenda kuma mpasudi nzila?

Na manima ya kusolola samu na balukanu na beto, beto bakaka nzengolo ya kubanda kisalu na beto ya mpasudi nzila. Muana na beto ya bakala Gabriel butukaka na ngonda ya Avril na 1985. Kasi, munu bikaka kisalu na banke mpe munu bandaka diaka kisalu ya mpasudi nzila na ngonda ya Juin 1985. Na manima ya bamvula, munu bakaka diluaku ya kukuma mosi ya bampangi ya Komite ya filiale. Kasi filiale vuandaka ve na Caracas, yazola monisa yalombaka munu sala bavuayaje na distanse ya 80 km bilumbu zole to tatu na sabala.

BETO MEKUENDA VUANDA NA BUALA YANKAKA

Filiale vuandaka na mbanza ya La Victoria, na yau beto bakaka nzengolo dibuta ya mvimba beto kuenda vuanda na La Victoria samu beto kuma penepene ya Betele. Yavuandaka nzengolo ya nene samu na beto. Munu kesepelaka mingi na dibuta na munu mpe munu kevuandaka na butondi samu na bau. Yavuandaka lusadusu ya nene mutindu bandimaka. Mpangi ya munu ya nketo Baha vuandaka pene ya kupesa lusadusu na mama na beto. Mike kuelaka, kasi Samira mpe Gabriel vuandaka ntete na yinzo. Nzokande, kukuenda vuanda na La Victoria zolaka monisa kubika bankundi na Caracas. Katula yau, yalombaka na nketo na munu Sylvia yandi mesana na mbanza ya fioti na kisika ya kuvuanda na buala ya kimfumu yina kele na mambu nionso. Mpe yalombaka na beto nionso beto mesana kuzinga na yinzo mosi ya fioti. Ya kedika, diambu metadila kukatuka na Caracas samu na kukuenda zinga na La Victoria tadilaka muntu nionso.

Kasi, mambu sobaka diaka. Gabriel kuelaka mpe Samira kuendaka zinga na yinzo na yandi mosi. Na manima, munu na Sylvia babokilaka beto beto kuenda kota na dibuta ya Betele na 2007, kuna beto kena kutatamana kusala tii bubu yayi. Mike, muana na beto ya ntete, kele nkulutu mpe yandi kena kusala lokola mpasudi nzila kintuadi na nketo na yandi, Monica. Gabriel diaka kele nkulutu, mpe yandi kena kusala na Italie kintuadi na nketo na yandi, Ambra. Samira, kele mpasudi nzila mpe yandi kepesaka diaka maboko na betele.

MUNU KEBAKA KAKA BANZENGOLO YA MUTINDU YINA

Ya kedika, munu bakaka banzengolo mingi ya nene na luzingu na munu. Kasi munu kevuandaka na kiadi ata na diambu mosi ve. Munu kebaka kaka banzengolo ya mutindu yina. Munu kele na butondi samu na mambu nionso yina munu vuandaka na dikoki ya kusala samu na kusadila Yehova. Banda bamvula mingi, munu monaka samu na yinki yakele mfunu kutanina nguizani ya ngolo na Yehova. Yavuanda banzengolo beto kebaka kele ya fioti to ya nene, yalenda nata kiyenge yina ‘meluta mayele nionso ya kubakusa mambu.’ (Fil. 4:6, 7) Munu mpe Sylvia beto kele na kiese ya kusala kisalu ya nlongo na betele mpe beto mebanza ti banzengolo beto bakaka na luzingu vuandaka lusakumunu, banzengolo ya kukokisa balukanu na kutulaka Yehova na makanisi.