Mukanda samu na kuzaba mingi mambu yina ba me zonzila na Mukanda ya lukutakanu luzingu mpe kisalu
4-10 JUILLET
BIMVWAMA YA BIBLIA | 2 SAMUELE 18-19
“Barzilai—Kifwani ya muntu yina zaba bandilu ya yandi”
w07-F 15/7 14 § 5
Barzilai—Bakala yina zabá bandilu ya yandi
Ntembe ve, lubakusu ya Barzillai simbá ntima ya Davidi. Mambu yina Davidi salá, vandá ve samu na kuvutula Barzilai bima yina yandi pesak’ yandi. Barzilai vandá ve na nsatu ya bima ya Davidi samu yandi vandá na bimvwama mingi. Ntangu ya nkaka, Davidi vandá na nsatu bakala ya kukula yayi yina vandá na bifu ya mbote vanda na yandi samu na kubakisa yandi. Ya zolá vanda bweso ya nene samu na Barzilai na kuvanda na yinzo ya mfumu, mpe yandi zolá kuzwa bambote mingi samu na kindiku ya yandi na mfumu.
w07-F 15/7 14 14 § 7
Barzilai—Bakala yina zabá bandilu ya yandi
Ntangu ya nkaka Barzilai mangá samu yandi vandá ya kukula na bamvula mpe samu yandi vandá dyaka ve na ngolo ya kusala mingi. Ntangu ya nkaka Barzilai talá ti bilumbu ya yandi me bikana kaka fioti. (Nkunga 90:10) Barzillai salá nyonso yina vandá na ngolo ya yandi samu na kubakisa Davidi, kasi yandi zabá mpe ti yandi vandá dyaka ve na ngolo ya mingi samu yandi nunaka. Nsatu ya kuzwa lukumu mpe buzitu ya kulutila kangá ve Barzilai nzila ya kutadila mbote-mbote bamambu yina yandi ke dyaka ve na ngolo ya kusala. Barzilai vandá ve na lulendo mutindu Absalomi, kasi yandi lakisá mayela na kuzaba bandilu ya yandi.—Bingana 11:2.
w07-F 15/7 15 § 1-2
Barzilai—Bakala yina zabá bandilu ya yandi
Kifwani ya Barzilai ke na lakisá mfunu ya kuvanda na kinenga-nenga (équilibré). Beto zolá manga ve bisalu to kukima kuzwa yawu samu kaka beto ke na nsatu luzingu ya beto vanda na kizunu, to beto ke na talá ti beto ke vanda ve na ngolo ya kulungisa yawu. Nzambi lenda pesa beto yina beto ke na yawu nsatu kana beto lomba yandi ngolo mpe mayela.—Bafilipi 4:13; Zaki 4:17; 1 Piere 4:11.
Ntangu ya nkaka, beto me lunga kuzaba bandilu ya beto. Na kifwani, ya lenda vanda ti mukristo ke déjà na kisalu mingi na kimpeve. Yandi zaba ti kundima bisalu ya nkaka ya kimpeve lenda nata yandi na kusala ve bamambu ya nkaka ya mfunu na faso yina me lunga, faso kukipe bansatu ya dikanda ya yandi. Kana ya me salama faso yayi, ya ke vanda ve kulakisa kifu ya kuzaba bandilu na kumangá bisalu ya nkaka ya kimpeve?—Bafilipi 4:5; 1 Timote 5:8.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
“Kima kurse tii na nsuka”
19 Si ya ke na bima ya nkaka yina nge lenda sala dyaka ve, to bantu ke na ndima ve faso ya nge ya kutadila bamambu, nge lenda kuzwa ngolo si nge kanisa na kifwani ya Mefibosheti. (2 Sa. 4:4) Yandi vandá na dikulu ya kubela, mpe Davidi pesá ve jujema yina vandá ya kulunga na mambu ya yandi. Mefibosheti salá ata kima mosi ya yimbi samu mambu nyonso yayi kumina yandi. Kasi yandi biká ve ti nyonso yayi manisa yandi kilengi ya luzingu. Yandi zimbaná ve mambu ya mbote yina Davidi salá samu na yandi mpe yandi vandá tondak’ yandi na yawu. (2 Sa. 9:6-10) Mpe ntangu Davidi pesá jujema ya yimbi, yandi kangamá ve kaka na yawu, kasi yandi vandá tala mpe yinki salá ti mambu kuma tii kuna. Yandi kangá ve nkele na mambu yina Davidi salaka. Mpe yandi dasukilá ve Yehova. Mefibosheti vandá kanisa kaka na yina yandi zolá sala samu na kusadisa Mfumu yina Yehova solaka. (2 Sa. 16:1-4; 19:24-30) Yehova biká ba sonika disolo ya Mefibosheti na Biblia, samu beto longoka na kifwani ya yandi.—Rom. 15:4.
11-17 JUILLET
BIMVWAMA YA BIBLIA | 2 SAMUELE 20-21
“Yehova ke Nzambi ya Lunungu”
it-1-F 1047 § 3
Gibeoni
Ata ti Saule vandá sosa kufwa bantu ya Gibeoni, kasi na kati ya bamvula mingi, ba vandá zinga kaka. Na ntima ya yinda nyonso, bantu ya Gibeoni vingilá tii ntangu yina Yehova ke basisa na meso ya bantu yimbi yina ba salá bawu. Ni yina Yehova salá na nzila ya nsatu ya nene yina bulá bwala ya Izraele na kati ya bamvula tatu na ntangu ya mfumu Davidi. Davidi lombá na bantu ya Gibeoni yinki yandi me lunga kusala samu na kuvutula kizunu na kati ya bawu. Ba vutulak’ yandi ti ya vandá ve ‘mambu ya arza to wolo,’ samu musiku vandá zonzá ti, ba lenda ndima ve munkayulu samu na muntu yina me kufwa muntu. (Kut 35:30, 31) Ba zonzá ti ba zaba ti, ba lenda kufwa ve muntu kana ba me pesa bawu ve nzila ya kusala yawu. Kaka na manima ya kuyufula bawu byuvu bambala mingi, ba zonzá na Davidi yandi pesa bawu “bana ya bakala” sambwadi (7) ya Saule. Samu menga vandá na Saule mpe na yinzo ya yandi, ya ke na natá na kukanisa ti, kana Saule muntu pesá nzila ya kufwa bantu yina, ya lenda vanda to ve ti “bana [ya yandi mpe] ya bakala” tulá diboko samu ba kufwa bantu yina. (2Sa 21:1-9) Ya vandá ve mambu ya, kufwa bana samu na masumu ya batata ya bawu. (Kul 24:16) Kasi ya vandá sembolo ( punition) ya lunungu ya kukwelana na musiku yina ke lombá ‘luzingu ke vanda samu na luzingu.’—Kul 19:21.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
w13-F 15/1 31 § 14
Bakuluntu—‘Bampangi ya kisalu samu na kilengi ya beto
14 Na yinza nyonso, bisadi ya Yehova ke na lembá ve na kusadila yandi ata ti Satana na bantu ya nkaka ke na kwamisá bawu. Mingi na kati ya beto ke na kutaná na bankwamusu ya nene, kasi ba ke na tulá ntima ya bawu nyonso na Yehova. Ba ke kuzwá ngolo ya kuvanda ya kukangama na kati ya bankwamusu yayi, faso Davidi kuzwá ngolo ya kufwa Goliathi. Kasi bantangu ya nkaka, beto ke kanisá ti beto ke dyaka ve na ngolo na kukanga ntima na yinza yayi ya Satana. Kasi ntangu ya nkaka, bangolo yina beto ke salá samu na kulemba ve na bankwamusu ya yinza yayi ke manisá beto ngolo. Kuluntu mosi lenda tala bankwamusu ya beto, mpe kupesa beto lubakusu yina beto ke na yawu nsatu. Mingi na kati ya beto me lemba ve na kusadila Yehova na kilengi samu ba me sadisa bawu. Mpangi mosi ya pionnier yina ke na bamvula kuluta 60 me zonza: “ya vandá na ntangu mosi, mu vandá ya kulemba, mpe kisalu ya kusamuna vandá lembisa munu mingi. Kuluntu mosi kwizá tala ti mu vandá dyaka ve na ngolo mpe yandi kwizá tala munu. Beto sololá na verse mosi ya Biblia yina kindisá munu mingi. Mu landá malongi ya yandi, mpe ya pesá munu ngolo.” yandi bwelá: “Ya ke kilengi mingi na kuzaba ti kuluntu yina talá kulemba ya munu mpe yandi kwizá sadisa munu!” Ya ke kilengi mingi na kuzaba ti beto ke na bakuluntu yina ke kipe beto mpe ke vandá ntangu nyonso ya kuyidama samu na kusadisa beto, faso Abishai vandá ya ‘kuyidama samu na kusadisa’ Davidi.
18-24 JUILLET
BIMVWAMA YA BIBLIA | 2 SAMUELE 22
“Tula ntima na Yehova samu yandi sadisa nge”
cl-F chap 2 § 11
Nge lenda kwiza kwandi “pene-pene na Nzambi”?
11 Ya ke mbote na kutanga ti ‘Nzambi ke na ngolo mingi.’ (Izaya 40:26) Kasi ya ke mbote mingi na kutanga disolo yina ke zonzilá mutindu yandi vuukisá bana ya Izraele na nzadi ya mungwa ya bwaki, mpe mutindu yandi sadisá bawu na ntoto ya kuyuma (désert) na kati ya bamvula 40. Nge lenda tala na makanisi mutindu nzadi yina ya nene kabuká, mutindu bana ya Izraele—kukuma bamillion tatu—ke na tambulá na ntoto na kati-kati ya nzadi, mpe maza me telama na balweka nyonso zole mutindu bibaka (murs) ya yinzo. (Kubasika 14:21; 15:8) Nge lenda tala mpe na makanisi mutindu Nzambi sadisá bawu ntangu ba vandá na ntoto ya kuyuma. Maza me basika na ditadi ya nene, madya yina ke mutindu bambuma ya mpembe ke talana na ntoto. (Kubasika 16:31; Kutanga 20:11) Awa Yehova ke na lakisá ti yandi ke na ngolo mpe yandi ke sadilá yawu na bambote ya bisadi ya yandi. Ya ke pesá beto bukindi ntangu beto ke zabá ti, lusambu ya beto ke kwendá na Nzambi ya ngolo nyonso yina “kele kisika ya beto ya kubumbana mpe ngolo ya beto, lubakusu yina beto lenda baka kukondwa mpasi na bantangu ya mpasi.”—Nkunga 46:1.
w10-F 1/6 26 § 4-6
“Nge ke sala bamambu na kukwikama”
Bika beto zonzila mbote bamambu yina Davidi zonzaka. Zonzolo ya ndinga ya Hébreu yina ba me bangula na ‘kusala bamambu na kukwikama,’ ba lendá bangula yawu mpe na kulakisa ntima ya mbote to “luzolo ya kukwikama.” Kukwikama ya tsyeleka ke katuká na luzolo. Na luzolo nyonso Yehovah ke vandá ya kukangama na ba yina ke ya kukangama na yandi.
Kuzimbana ve ti kukwikama ke suká ve kaka na ntima; ya ke talaná na bisalu. Yehova ke salá bamambu na kukwikama mutindu Davidi kwizá tala yawu. Mfumu Davidi kwizá tala ti, Yehova sadisá mpe twadisak’ yandi na kukwikama nyonso na kati ya bantangu ya mpasi na luzingu ya yandi. Davidi vutulá matondo na Yehova samu yandi vuukisak’ yandi ntangu yandi vandá “na maboko ya bambeni ya yandi.”—2 Samuele 22:1.
Wapi kileso beto lenda benda na yina Davidi zonzaka? Yehova me sobá ve. (Zaki 1:17) Yandi ke vandá ntangu nyonso ya kukwikama na misiku ya yandi, mpe na bansilulu ya yandi. Davidi soniká na mosi ya bankunga ya yandi: ‘Yehova . . . ke bika ve bisadi ya yandi ya kukwikama.’—Nkunga 37:28.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
w12-F 15/11 17 § 7
Vanda na bifu ya mwana ya fioti
7 Kifwani ya kukuluka ya Yehova simbá mingi ntima ya Davidi. Yandi yimbilá Yehova ti: ‘Nge ke pesa munu kinwanunu ya nge ya kisengo ya luvulusu, mpe kukuluka ya nge ke kumisa munu muntu ya nene.’ (2Sa. 22:36) Davidi talá ti ya ke ni samu na kukuluka ya Yehova yandi kumá mfumu ya bana ya Izraele. Ya zola zonza—Nzambi kondamá samu na kutula yandi dikebi. (Nku. 113:5-7) Yandi ke salá mpe mutindu yina samu na beto? Yinki beto ke na yawu mutindu, mayela to bangolo, mpe ba responsabilités yina Yehova ‘me pesa nge ve’? (1Ko. 4:7) Muntu yina ke salá bamambu mutindu mwana ya fioti, ni yandi me lutila “mfunu,” samu yandi ke na mfunu mingi na meso ya Yehova. (Luke 9:48, nyp.) Beto tala na wapi mutindu.
25-31 JUILLET
BIMVWAMA YA BIBLIA | 2 SAMUELE 23-24
“Nge ke ndimá kwandi kutala mpasi samu na kupesa dikabu?”
it-1-F 153
Arauna
Arauna vandá sosa kupesa ya pamba kisika, bangombe, mpe bayinti samu na munkayulu, kasi Davidi sosá kufuta yandi samu na yawu. 2 Samuele 24:24 ke lakisá ti Davidi sumbá kisika ya kukabula bambuma mpe bangombe na bashekele 50 ya mbongo (64 000 fcfa to 110 $). 1 Basangu 21:25 ke zonzá ti Davidi sumbá kisika yina na bashekele 600 ya wolo (ya lenda sala 44 693 900 fcfa to 77 000 $). Musoniki ya 2 Samuele, zonzilá kaka kuzwa ya kisika yina ba tungá mesa ya munkayulu mpe bima ya nkaka ya mfunu ya munkayulu. Ya ke na talaná ti yandi zonzá kaka lutangu ya mbongo yina ba sumbá bima yango. Kasi, musoniki ya 1 Bansangu ke na zonzilá kutunga yinzo ya Nzambi yina zolá salama na bilumbu ke kwiza na kisika yina. (1Ns 22:1-6; 2Ns 3:1) Samu lupangu ya yinzo ya Nzambi vandá nene mingi, ya lenda vanda ti lutangu ya bashekele 600 ya wolo vandá tadila kusumba lumpangu ya nene yina, kasi ve samu na kisika ya fioti yina na kubanda, Davidi tunga mesa ya munkayulu.
w12-F 15/1 18 § 8
Longoka mambu ya ‘mfunu ya matsyeleka’
8 Ntangu muntu ya Izraele vandá pesa na ntima mosi munkayulu samu na kuvutula matondo na Yehova to samu Yehova ndima yandi, yandi vandá ve na mpasi ya kusola mbote kibulu yina me lunga. Ntembe ve, yandi vandá na kilengi ya kupesa na Yehova kima ya kulutila mbote yina yandi vandá na yawu. Bubu yayi, bakristo ke salá dyaka ve munkayulu mutindu ya sonamá na misiku ya Moize; kasi bawu mpe ke salá munkayulu. Ba ke sadilá ntangu ya bawu, bangolo ya bawu, mpe bima ya ntalu yina ba ke na yawu samu na kusadila Yehova. Paul zonzá ti na kati ya minkayulu yina ke sepelisá Nzambi ke na, ‘kuzonza na meso ya bantu’ kivuvu ya bakristo ‘mpe nsatu ya ngolo ya kukabula na ba ya nkaka bima yina beto ke na yawu’. (Ebr. 13:15, 16, nwt-MK) Na kutala mutindu bisadi ya Yehova ke pesá ntima na kusala minkayulu yayi, ke na lakisa bunene ya kutonda ya bawu na bima yina Nzambi vandá pesá bawu. Na yawu, beto lenda kwelisa bangolo yina bakristo ke na salá bubu yayi samu na kusadila Yehova, na yina bisadi ya yandi ya ntama salá samu na kupesa na ntima mosi munkayulu faso musiku vandá lomba yawu.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
w05-F 15/5 19 § 6
Bamambu ya kulutila mfunu ya buku ya zole ya Samuele
23:15-17. Davidi vandá na buzitu mingi samu na misiku ya Nzambi na yina me tadila luzingu mpe menga. Ni yina yandi mangá kusala mambu yina zolá sala ti yandi zitisa ve musiku yango. Beto mpe zolá tala bamambu mutindu Davidi na mantwala ya misiku nyonso yina Nzambi ke pesá beto.
1-7 AOÛT
BIMVWAMA YA BIBLIA | 1 BAMFUMU 1-2
“Nge ke bendá kwandi bileso na bafoti ya nge?”
it-2-F 870 § 3
Salomo
Ntangu ba kuwá nzimbu yina vandá katuka na Gihoni, mpe bantu vandá zonza na ndinga ya ngolo: “Luzingu ya yinda ya mfumu Salomo,” Adoniya na bampangi ya yandi yina vandá sosa kubaka kimfumu, kuzwá boma mpe kimá. Na kubanda kimfumu ya yandi, Salomo pesá mwa kifwani ya kizunu yina ke vanda na luyalu ya yandi na kuvutula ve yimbi. Ntembe ve, Adoniya zolá kufwa Salomo kana ni yandi kumá mfumu. Adoniya kimá na kisika ya santu samu na kubumbana. Salomo fidisá nsangu na Adoniya, mpe ba natak’ yandi na mantwala ya Salomo. Salomo zonzá na yandi, yandi ke kufwa ve yandi kana yandi sala ve mambu ya yimbi, na manima yandi vutulá Adoniya na yinzo ya yandi.—1Mf 1:41-53.
it-1-F 48
Adoniya
Kasi na manima ya lufwa ya Davidi, Adoniya zonzá na Bat-sheba na kwenda lomba na Salomo na nkumbu ya yandi, samu Salomo pesa yandi Abishagi yina vandá kento ya Davidi samu yandi vanda kento ya yandi. Adoniya zonzá na Bat-sheba ‘kimfumu zolá vanda ya munu, mpe Izraele nyonso vandá vingila ti mu kuma mfumu.’ Ata yandi vandá ndima ti ya vandá diboko ya Nzambi, Adoniya vandá na makanisi ti mambu yina lutá, vandá ve mbote. (1Mf 2:13-21) Ntangu ya nkaka ni nsatu ya kuzwa difuta samu yandi lembaná kuzwa kimfumu, muntu natak’ yandi na kwenda tala Bat-sheba. Kasi ya vandá lakisa na faso ya kulutila ti, nsatu ya kukuma mfumu vandá ntete na yandi. Na ntama ya vandá na kifu mosi yina vandá lakisá ti, ni mfumu yina ba me sola muntu ke baka bakento na bamakangu ya mfumu yina me kufwa. (Tala mpe 2Sa 3:7; 16:21.) Ni yina sadisá Salomo na kutadila mbote-mbote mambu yina Adoniya lombá na Bat-sheba, mpe na kupesa Benaya musiku ya kufwa Adoniya.—1Mf 2:22-25.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
w05-F 1/7 30 § 1
Bamambu ya kulutila mfunu ya buku ya ntete ya Bamfumu
2:37, 41-46. Ya ke vanda buzoba na kukanisa ti ba lenda semba ve muntu, kana yandi me sala mambu yina yandi me lunga ve kusala! Ba yina ke basiká na nko na ‘nzila ya kulutila na mwelo ya fioti yina ke nataka na luzingu,’ ke kutana na bampasi.—Matayi 7:14.
8-14 AOÛT
BIMVWAMA YA BIBLIA | 1 BAMFUMU 3-4
“Ntalu ya ndwenga”
w11-F 15/12 8 § 4-6
Salomo, kifwani ya mbote to ya yimbi?
4 Ntangu Salomo kumá mfumu, Nzambi talaná na yandi na ndosi, mpe zonzá na Salomo na kulomba yandi yina yandi me zola. Salomo lombá ntima ya mayela samu yandi zabá ti yandi vandá ve na mayela ya mingi faso mfumu. (Tanga 1 Bamfumu 3:5-9.) Nzambi vandá na kilengi samu yandi lombá ve bimvwama mpe lukumu. Na yina, Nzambi suká ve kaka na kupesa yandi ‘ntima ya mayela mpe yina ke bakulá bamambu.’ Yandi pesá mpe yandi bimvwama mingi. (1 Mf. 3:10-14) Faso Yesu lakisak’ yawu, mayela ya Salomo vandá nene, mpe nsangu ya mayela yango kwendá tii na makutu ya mfumu ya kento, Sheba. Mfumu yango ya kento salá nzyetolo (voyage) mosi ya yinda samu na kutala kana nsangu yina yandi kuwá, vandá tsyeleka.—1 Mf. 10:1, 4-9.
5 Na yina me tadila beto, beto ke vingila ve ti Nzambi pesa beto mayela na faso mosi ya ngitukulu. Salomo zonzá ti samu na kuzwa mayela beto me lunga kusala bangolo, yandi zonzá ti, ‘Yehova yandi mosi ke pesá mayela.’ Yandi soniká: ‘Sala ti dikutu kutudila mayela dikebi, mpe balula ntima ya nge na lweka ya mayela ya kubakula bamambu.’ Kusala bangolo ke na talaná na bamambu yina yandi zonzá, “tuba na ndinga ya ngolo,” ‘mpe landa kusosa.’ (Bin. 2:1-6) Ntembe ve, beto lenda kuma mpe bantu ya mayela.
6 Beto lenda sosa kuzwa mvutu na kyuvu yayi: ‘Mutindu Salomo, munu mpe ke talá kwandi mfunu ya mayela yina ke katuká na Nzambi?’ Mpasi ya kuzwa mbongo na yinza ke na natá bantu mingi na kutula kisalu to mbongo na kisika ya ntete na luzingu ya bawu. Ya ke na natá ba ya nkaka na kusoba balukanu ya bawu na yina me tadila lukolo yina ba ke kwenda, to bamvula yikwa ba ke lutisa kuna. Yinki beto lenda zonza samu na nge na dikanda ya nge? balukanu ya nge ke na lakisá kwandi ti, nge ke sosá mayela yina ke katuká na Nzambi mutindu bimvwama? Bima beno ke na sosá kuzwa to yina ke na baká beno ntangu mingi, lenda sadisa kwandi beno na kuzwa mayela ya kulutila? Ntembe ve, kana beno kuzwa mayela mpe kusadila yawu, ya ke vanda samu na bambote ya beno ya ntangu nyonso. Salomo soniká: ‘Mpe nge ke bakula mambu ya lunungu, ya mbote, mpe yina me fwanana, nzila nyonso ya mambu ya mbote.’—Bin. 2:9.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
w98-F 1/2 11 § 15
Yehova ke Nzambi ya baluwawanu
15 Ntangu mitekolo ya Abrahami vukaná mutindu dikanda, Yehova sakumuná bawu mutindu yandi pesá nsilulu na Abrahami. Na mvula 1473 T.N.B., Yosua kotisá bana ya Izraele na bwala ya Kanana. Kukabula ya bwala na kati ya makanda lungisá nsilulu ya Yehova ya kupesa bwala na mitekolo ya Abrahami. Ntangu nyonso yina bantu ya Izraele zolá vanda ya kukangama na Yehova, yandi zolá sadisa bawu na kununga bambeni ya bawu. Ni mutindu yina mpe ya salamá na kimfumu ya Davidi. Kitini ya luwawanu yina Yehova salá na Abrahami, lunganá na ntangu ya Salomo, mosi ya bana ya Davidi. ‘Yuda mpe Izraele vandá mingi mutindu bambuma ya zelo na lweka ya nzadi ya mungwa; ba vandaka kudya, kunwa, mpe kuyangalala.’—1 Bamfumu 4:20.
15-21 AOÛT
BIMVWAMA YA BIBLIA | 1 BAMFUMU 5-6
“Ba tulá ntima mpe ba pesá bima ya mfunu”
w11-F 1/2 15
Nge zabak’ yawu?
Bayinti ya sedre ya Liban zabaná mingi samu na ngolo ya yawu, na kitoko ya yawu, mpe na sunga ya kitoko ya mabaya ya yawu. Mpe katula yina, ya vandá mpasi na baniama na kubebisa yawu. Salomo sadilá bima ya kulutila mbote samu na yinzo ya Nzambi. Bubu yayi, bafinda (forêts) nyonso ya kitoko ya yinti ya sedre me bikana kaka fioti.
it-1-F 411 § 1
Yinti ya sedre
Kusadila yinti ya sedre vandá lomba bangolo mingi, kuzenga yawu, kunata yawu na Tire to na Sidoni, kuvukisa yawu na zulu ya kima yina ba ke nata yawu na zulu ya maza, mpe kukulumusa (descendre) yawu nzila nyonso, ntangu ya kaka tii na Yope. Na manima, ba vandá natá bayinti yango na nzila ya ntoto tii na Yeruzalemi. Nyonso yayi lutá na faso ya kulunga, samu na kuwisana ya mbote yina Salomo salá na Hirami. (1Mf 5:6-18; 2Ns 2:3-10) Samu bayinti vandá kwiza kaka mingi, bantu zonzá ti Salomo na kati ya kimfumu ya yandi, kumisá ‘bayinti ya sedre mingi mutindu bayinti ya sikomore.’—1Mf 10:27; tala mpe Iza 9:9, 10.
it-2-F 1047 § 5
Yinzo ya Nzambi
Samu na kuyidika kisalu Salomo baká bantu 30 000 na kati ya Izraele, mpe yandi kabulá bawu na bimvuka tatu. Yandi vandá fidisá kimvuka mosi mosi na ngonda, kimvuka yina vandá vutuka, vandá na bangonda zole ya kupema. (1Mf 5:13, 14) Yandi baká na kati ya banzenza ya bwala ya Izraele babakala 70 000 yina vandá nata bima ya kilo, mpe babakala 80 000 yina ke zengá matadi. (1Mf 5:15; 9:20, 21; 2Ns 2:2) Salomo tulá babakala 550 mutindu bantwadisi, mpe ntangu ya nkaka babakala 3 300 mutindu basadisi. (1Mf 5:16; 9:22, 23) Ya ke na talaná ti na kati ya babakala yango, 250 vandá bantu ya Izraele, mpe 3 600 vandá ‘banzenza’ yina vandá zinga na Izraele.—2Ns 2:17, 18.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
g-F 5/12 encadré 17
Biblia—Buku ya bambikululu ya tsyeleka, Kitini 1
BADATI YA SIKI-SIKI
Badati ya siki-siki yina Biblia ke zonzilá ke mfunu mingi, ni yina ke na lakisá 1 Bamfumu 6:1. Beto tala mutindu verse yayi ke na lakisá ntangu yina mfumu Salomo bandá kutunga yinzo ya Nzambi na Yeruzalemi: ‘Na mvula 480 [bamvula 479 ya kulunga] na manima ya kubasika ya bana ya Izraele na yinsi ya Ngipiti, na mvula ya yiya na manima ya ntangu yina Salomo kumá mfumu ya Izraele, na ngonda ya Zivi (ya zola zonza, na ngonda ya zole), yandi bandá kutunga yinzo ya Yehova.’
Biblia me lakisa ti mvula ya yiya ya kimfumu ya Salomo vandá na mvula 1034 T.N.B, bamvula 479 [bamvula ya kulunga] me luta yina bana ya Izraele basiká na Ngipiti. Kana beto sala lutangu ya 1034 na 479, ya ke nata beto na mvula 1513 T.N.B, mvula yina bana ya Izraele basiká na Ngipiti.
22-28 AOÛT
BIMVWAMA YA BIBLIA | 1 BAMFUMU 7
“Yina beto lenda longoka na yina me tadila makunzi (colonnes) zole”
w13-F 1/12 13 § 3
‘Nge ke tiumuna kwivre na ba mongo’
Mfumu Salomo sadilá kwivre ya mingi samu na kutunga babima ya yinzo ya Nzambi na Yeruzalemi. Kitini ya mingi ya kwivre yango katuká na bamvita (guerre) yina tata ya yandi, Davidi, nungá na bantu ya Siria. (1 Bansangu 18:6-8) Nzadi ya mungwa ya kwivre, yina banganga ya Nzambi vandá sadila samu na kuyobila, lenda kukota ba litres 66 000 ya maza, mpe dema (kilo) ya yawu lenda kukuma na ba tonnes 30. (1 Bamfumu 7:23-26, 44-46) Ya vandá mpe na makunzi ya kwivre, yina ba tulá na kisika ya kukotila na yinzo ya Nzambi. Yinda ya makunzi yango vandá ba metres 8 katuka na ntoto tii na zulu, mpe ba chapiteaux yina vandá na zulu ya yawu, vandá na yinda kukuma 2,20 metres. Makunzi vandá na dibulu na kati, nene ya yawu vandá ba centimetres 7 na ndambu (7,5cm) mpe yinda ya yawu vandá metre mosi na ndambu (1,7 m). (1 Bamfumu 7:15, 16; 2 Bansangu 4:17) Kana beto kanisa na kwivre ya mingi yina ba sadilá samu na kutunga bima yina, ya vandá mambu ya kuyituka.
it-1-F 355
Boazi, II
Makunzi zole ya nene yina ba tungá na kisika ya kukotila na kisika ya santu, vandá na bankumbu. Nkumbu ya dikunzi ya ntete yina vandá na lweka ya nordi vandá Boazi, yina ntangu ya nkaka zola zonza “na ngolo.” Nkumbu ya dikunzi ya zole yina vandá na lweka ya sud vandá Yakini, yina zola zonza ‘bika [Yehova] telemisa ngolo.’ Kana nge ke na kisika yina nge lenda tala lweka ya esti mpe nge meka kutanga bankumbu ya makunzi yina kubanda na diboko ya bakala tii na diboko ya kento, nge ke kuzwa dikanisi yayi, ‘Bika ti yandi [Yehova] telemisa ngolo [yinzo ya yandi].’—1Mf 7:15-21; tala mpe CHAPITEAU.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
it-1-F 257
Kuyobila
Ba yina ke kembilá na faso yina ke santu mpe ya bunkete, me lunga kuvanda bunkete na nzutu. Ni yina ke na talaná pwelele na bisalu yina vandá salamá na tabernacle mpe na yinzo ya Nzambi. Ntangu ba vandá tula bima, nganga ya Nzambi ya nene Aroni na bana ya yandi ya bakala yobilá tekila ba lwata bilele ya bawu ya kisalu. (Bas 29:4-9; 40:12-15; Lev 8:6, 7) Samu na kusukula maboko na makulu, banganga ya Nzambi vandá sadilá maza ya ndonga ya cuivre yina vandá na kati ya lupangu ya tabernacle, mpe na manima, na nzadi ya mungwa ya nene ya kisengo yina ba lambá na tiya, yina vandá na yinzo ya Nzambi yina Salomo tungaka. (Bas 30:18-21; 40:30-32; 2Ns 4:2-6) Na kilumbu ya kukanga masumu (réconciliation), nganga ya Nzambi ya nene vandá yobila bambala zole. (Lev 16:4, 23, 24) Ba yina vandá natá na nganda ya camp nkombo samu na Azazele, minkayulu ya bibulu yina vandá bikaná, mpe ngombe ya mbwaki samu na munkayulu, zolá yobisa banzutu ya bawu mpe kusukula bilele ya bawu tekila ba kota na camp.—Lev 16:26-28; Kut 19:2-10.
29 AOÛT–4 SEPTEMBRE
BIMVWAMA YA BIBLIA | 1 BAMFUMU 8
“Lusambu yina katuká na ntima mpe ya kukuluka yina Salomo salá na meso ya bantu”
w09-F 15/11 9 § 9-10
Vanda na kifu ya kulongoká Biblia samu na kubongisa balusambu ya nge
9 Balusambu ya beto me bonga kukatuka na ntima samu Nzambi kuwa yawu. Na 1026 T.N.B. na kilumbu ya kufungula yinzo ya Nzambi na Yeruzalemi, ba tulá sanduku ya luwawanu na kisika ya kulutila santu mpe dituti (nuage) ya Yehova fuluká na yinzo ya Nzambi. Ni na ntangu yina na meso ya bantu mingi Salomo pesá Nzambi nkembo. Lusambu ya yandi ya ntima yina yandi salá ke na kikapu 8 ya 1 Bamfumu.
10 Kana beto tadila mbote-mbote lusambu yina Salomo salá, beto ke kwiza tala ti yandi vandá zonzila mingi ntima. Salomo lakisá ti kaka ni Yehova zaba bantima ya bantu. (1 Mf. 8:38, 39) Lusambu yango ke na lakisá mpe ti Yehova lenda lemvokila muntu yina salá disumu mpe yina ke na ‘vutukilaka yandi na ntima nyonso.’ Dyaka, ata ba me kanga bisadi ya Yehova na bantu yina ke yiiná bawu, Yehova ke pesa mvutu na balusambu ya bawu kana ba tula ntima ya bawu nyonso na yandi. (1 Mf. 8:48, 58, 61) Ya ke mfunu balusambu ya beto vanda balusambu yina ke katuká na ntima.
w99-F 15/1 17 § 7-8
Beto sambila na kunanguná maboko ya kukwikama
7 Ya vanda beto ke na sambilá na meso ya bantu to na kisika ya beto mosi, kima ya mfunu ke ti, beto zolá sala yawu na kukuluka. (2 Bansangu 7:13, 14) Mfumu Salomo lakisá kifu yayi na kilumbu ya kufungula yinzo ya Nzambi na Yeruzalemi. Salomo kwizá manisa kutunga yinzo ya kulutila bayinzo nyonso na ntoto na kitoko. Na manima yandi salá lusambu ya kukuluka yayi: ‘Nzambi ke zinga kwandi ya tsyeleka na ntoto? Tala! Zulu, ee, zulu ya mazulu, lenda lunga nge ve; mpe yinzo yayi yina munu me tunga ke lunga nge ve ata fioti!’—1 Bamfumu 8:27.
8 Mutindu Salomo, beto me lunga kuvanda ya kukuluka ntangu beto ke salá lusambu na mantwala ya bantu mingi. Beto lenda lakisa kukuluka na ndinga ya beto kukondwa kubwa na mutambu ya kuzonza bamambu yina me lunga ve. Balusambu ya kukuluka ke ve balusambu yina zolá salama na matalana, to na faso ya kusakana. Balusambu yango me lunga kupesa nkembo na Nzambi, kasi ve na muntu yina ke na salak’ yawu. (Matayi 6:5) Kukuluka ke talaná mpe na bamambu yina beto ke zonza na lusambu. Kana beto ke sambilá na kukuluka, beto zolá sala ve yawu mutindu beto ke na tumisá Nzambi na kupesa beto yina beto ke na yawu nsatu kaka faso beto me lomba yandi yawu. Beto ke sambilak’ yandi samu yandi pesa beto yina beto ke na nsatu ya kukwelana na luzolo ya yandi. Ni yina salá mosi ya basoniki ya nkunga ntangu yandi bondilaka: ‘Yehova, beto ke bondila nge, pardo vuukisa beto! Yehova, nungisa beto, pardo!’—Nkunga 118:25; Luke 18:9-14.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
it-1-F 475 § 3
Zulu
Salomo yina tungá yinzo ya Nzambi ya Yeruzalemi zonzá ti, ‘mazulu, ee, zulu ya mazulu’ lenda lunga Nzambi ve. (1Mf 8:27) Samu ti ni yandi muntu ke kiyidiki ya mazulu, Yehova ke na zulu ya bawu nyonso, mpe ‘nkumbu ya yandi kaka kele ya kulutila kunanguka. Bunene ya yandi me luta ntoto na zulu.’ (Nku 148:13) Yehova ke tezá (mesurer) mazulu yina ke talaná mutindu muntu lenda teza kima yina ke na diboko ya yandi, na kati-kati ya musapi ya yandi ya nene na musapi ya yandi ya fioti. (Iza 40:12) Salomo vandá sosa ve kuzonza ti Nzambi yandi mosi ke bisika nyonso mpe na kati ya bima nyonso. Yandi zonzá ti Yehova ke kuwá ‘katuka na kisika yina yandi ke zingaka na zulu,’ ya zola zonza mazulu, kisika yina bampeve ke zingaka.—1Mf 8:30, 39.