Mukanda samu na kuzaba mingi mambu yina ba me zonzila na Mukanda ya lukutakanu luzingu mpe kisalu

7-13 novembre

BIMVWAMA YA BIBLIA | 2 BAMFUMU 5-6

“Bantu yina kele na beto kele mingi kuluta bantu yina kele na bawu”

it-1-F 728 §5

Elize

Yehova vuukisá Izraele na mantwala ya Siria. Ntangu mfumu Yehorami vandá yala na Izraele, Siria kanisá na kunwanisa Izraele na ntangu yina ba vandá vingila ve. Bamambu nyonso yina Bene-adadi II vandá sosa kusala, Elize vandá zabisa yawu na mfumu Yehorami. Na kubanda, Bene-adadi vandá kanisa ti ya vandá na muntu na kati ya basoda ya yandi yina vandá teka yandi na mfumu Yehorami. Kasi ntangu yandi zabá nani ya tsyeleka vandá teka yandi, yandi filisá basoda ya yandi na bampunda mpe bapusu-pusu ya bamvita na mbanza ya Dotani samu na kuzunga yawu mpe kusimba Elize. (KIZIZI, Vol. 1, p. 950) Kisadi ya Elize kumá na boma. Kasi Elize sambilá Nzambi samu yandi fungula yandi meso, ‘mpe tala! ntoto ya bamongo vandaka ya kufuluka na bampunda mpe bapusu-pusu ya bamvita ya tiya zungaka Elize.’ Mpe ntangu basoda ya Siria kumá pene-pene na bawu, Elize sambilá samu Nzambi sala kimangu ya nkaka. Na lusambu yandi zonzaka: ‘Mulemvo, fwa dikanda yayi meso.’ Na manima, Elize zonzá na basoda: ‘Beno landa munu.’ Kasi yandi simbá ve bawu na maboko samu na kunata bawu. Ya ke na lakisá ti meso ya bawu kufwá ve. Kasi yintu ya bawu vandá sala dyaka ve mbote. Ya salá ti ba vandá zaba dyaka ve Elize, muntu yina ba kwizá simba, mpe kisika yina yandi vandá nata bawu.—2Mf 6:8-19.

w13-F 15/8 30 §2

Nge ke talá bapusu-pusu ya tiya mutindu Elize talak’ yawu?

Ntangu bambeni zungak’ yandi na Dotani, Elize vandá ve na boma. Samu na yinki? Samu yandi vandá na kiminu ya ngolo na Yehova. Beto mpe ke na nsatu ya kiminu ya mutindu yayi. Na yawu, beto lomba na Nzambi mpeve ya santu yina ke sadisa beto na kulakisa kiminu, mpe bifu ya nkaka ya mbuma ya mpeve.—Luke 11:13; Gal. 5:22, 23.

it-1-F 409 §4

Kufwa meso

Kufwa meso yina kuminá basoda ya Siria na manima ya lusambu ya Elize ke mutindu yintu ya bawu vandá sala dyaka ve mbote. Kana basoda kufwá meso, bawu nyonso zolá vanda na nsatu ba simba bawu na diboko samu na kunata bawu. Kasi Biblia ke lakisá kaka ti Elisha zonzá na bawu: ‘Nzila yina ni yayi ve, mpe mbanza yina ni yayi ve. Beno landa munu.’ Samu na mambu yayi, William James me zonza na buku ya yandi: “Muvusu yina ke salamá na makanisi lenda sala ti muntu zaba dyaka ve mambu yina ke na lutá kisika yina yandi kele. Ya zola zonza ve ti meso ya yandi ke na talá ve bima, kasi yandi ke na lendá ve kubakula to kuzaba yinki bima yango kele. Na Psychologie (science yina ke tadilá bamambu ya yintu mpe ya kimuntu), ba ke tadilá yawu mutindu kimbevo yina ke salá ti meso lenda kusala dyaka ve kintwadi na makanisi samu na kulakisa yinki zola zonza kima yina muntu ke na talaka na mantwala ya yandi.” Précis de Psychologie (yina bangulaka E. Baudin et G. Bertier, Paris, 1910, p. 141) Ntangu ya nkaka, ni mutindu ya kufwa meso yayi Yehova katulá na basoda ya Siria ntangu ba kumá na Samaria. (2Mf 6:18-20) Ya lenda vanda mpe kufwa meso ya mutindu yayi kuminá na babakala ya bwala ya Sodome. Biblia ke lakisá ve ti ba kumá na boma samu ba vandá tala dyaka ve, kasi ba biká ve kusosa mwelo ya yinzo ya Loti.—Kub 19:11.

Matadi ya ntalu ya kimpeve

w05-F 1/8 9 §2

Bamambu ya mfunu yina ke na buku ya 2 Bamfumu

5:15, 16—Samu na yinki Elize ndimá ve dikabu ya Namani? Elize mangá dikabu yina samu yandi zabá ti ni na ngolo ya Yehova yandi salá kimangu yina, kasi na ngolo ya yandi mosi ve. Yandi vandá ata fioti ve na dikanisi ti bantu zolá pesa yandi bima samu yandi vandá mbikudi. Bubu yayi mpe, bisadi ya Nzambi ke sosá ve kuzwa bima na kisalu yina ba ke salá samu na Yehova. Ba ke tumamá na mambu yayi Yesu zonzaka: “Beno pesa ata kulomba mbongo.”—Matayi 10:8.

14-20 novembre

BIMVWAMA YA BIBLIA | 2 BAMFUMU 7-8

“Yehova salá mambu yina ba vandá vingila ve”

it-1-F 729

Elize

Mwa ntangu fioti na manima, Bene-adadi II kwizá na Samaria mpe zungak’ yawu. Na ntama, yandi vandá filisá miyibi. Kasi mbala yayi, yandi me kwiza na basoda ya yandi. Mambu yayi natiná bampasi mingi na bantu ya Samaria. Kento mosi zonzá na mfumu Yehorami ti yandi kudyá mwana ya yandi samu na nsatu. Yehorami vandá mutindu tata ya yandi Ahabi, ‘muntu yina ke fwaka bantu.’ Yandi zengá ndefi na kufwa Elize. Kasi yandi lendá ve kusala mambu yina yandi zonzaka. Ntangu yandi kumá na kisadi ya yandi na yinzo ya mbikudi Elize, Yehorami zonzá ti yandi vandá dyaka ve na kivuvu ti Yehova ke sadisa bawu. Elize pesá kivuvu na mfumu ti mbasi, madya ke vanda mingi. Kisadi ya Yehorami seká mambu yina mbikudi Elize zonzaka. Na yawu, Elize zonzá na yandi: ‘Nge ke tala yawu na meso na nge, kasi nge ke dya ve yawu.’ Yehova salá ti basoda ya Siria kuwa makelele. Ba kanisá ti kimvuka ya basoda ya babwala mingi ke na kwizá nwanisa bawu. Na yawu, ba kimá, mpe ba biká nyonso yina vandá na bawu, na bima ya kudya. Ntangu ba zonzá na Yehorami ti basoda ya Siria me kima, yandi filisá kisadi ya yandi na kukwenda kengidila mwelo ya mbanza ya Samaria. Mpe ni kuna yandi kufwá, ntangu nkonga ya bantu yina vandá na nsatu mingi dyatilak’ yandi ntangu ba vandá basika na mbangu nyonso samu na kubaka madya yina basoda ya Siria bikaka. Yandi talá madya, kasi yandi kudyá ve yawu.—2Mf 6:24–7:20

Matadi ya ntalu ya kimpeve

it-2-F 108 §6

Mwinda

Bamfumu yina basiká na kivumu ya Davidi. Yehova tulá mfumu Davidi na zulu ya kiti ya kimfumu ya Izraele. Na lubakusu ya Nzambi, Davidi twadisá Izraele na ndwenga nyonso. Ni na yawu ba vandá bokilak’ yandi “mwinda ya Izraele.” (2Sa 21:17) Yehova salá luwawanu na Davidi, mpe zonzá na yandi: ‘Kiti ya nge ya kimfumu ke vanda ngolo kimakulu.’ (2Sa 7:11-16) Na yawu, bamfumu yina basiká na kivumu ya Davidi na nzila ya Salomoni vandá mutindu “mwinda” samu na Izraele.—1Mf 11:36; 15:4; 2Mf 8:19; 2Ns 21:7.

21-27 novembre

BIMVWAMA YA BIBLIA | 2 BAMFUMU 9-10

“Yandi lakisá bukindi, tiya, mpe yandi biká ata muntu kukanga yandi nzila”

w11-F 15/11 3 §2

Yehu nwaniná lusambu ya bunkete

Na ntangu yina Izraele vandá na mpasi mingi, Yehova pesá Yehu kisalu ya kusala. Yezabele, kento ya Ahabi mpe mama ya mfumu Yehorami, vandá nata bantu ya bwala na kusala bamambu ya yimbi. Kento ya yimbi yayi vandá sala nyonso samu dibuundu ya Baale kuma nene, mpe bantu sambila dyaka ve Yehova. Na yawu, yandi kufwá bambikudi ya Nzambi, mpe bebisá bantu na kinsuza mpe “kindoki” ya yandi. (2 Mf. 9:22; 1 Mf. 18:4, 13) Yehova baká mukanu ya kufwa Yehorami, Yezabele mpe bantu nyonso ya dikanda ya Ahabi. Mpe ni Yehu muntu zolá sala yawu.

w11-F 15/11 4 §2-3

Yehu nwaniná lusambu ya bunkete

Yehu mangá kusolola na bantu zole yina ba filisak’ yandi. Na manima, Yehorami mpe mpangi ya yandi Ahazia mfumu ya Yuda kotá na bapusu-pusu ya bawu mpe kwendá kutana na Yehu. Yehorami yufulak’ yandi: ‘Yehu, nge me kwiza kwandi na kizunu?’ Yehu vutulak’ yandi: ‘Wapi mutindu kizunu lenda vanda ntangu kinsuza ya mama ya nge Yezabele na kindoki ya yandi ya mingi kele kaka?’ Mvutu ya Yehu pesá Yehorami boma, mpe yandi sosá kukima. Kasi na mbangu nyonso, Yehu kubulak’ yandi dyonga na ntima mpe yandi kufwá na kati ya pusu-pusu ya yandi. Ata ti Ahazia lendá kukima, Yehu kuzwak’ yandi mpe zonzá ba kufwa yandi.—2 Mf. 9:22-24, 27.

Muntu ya zole ba kufwá na dikanda ya Ahabi vandá ni Yezabele, kento mosi ya yimbi yina Yehu bokilá ‘kento yina ba me loka.’ Ntangu Yehu kotá na Yizreele, yandi talá Yezabele na fenêtre ya yinzo ya yandi. Yehu lutisá ve ntangu. Yandi lombá na bantu yina vandá salá kuna na kulosa yandi, mpe bampunda ya Yehu dyatilá mvumbi ya kento yina bebisá Izraele nyonso. Na manima, Yehu kufwá bantu kuluta 100 ya dikanda ya Ahabi.—2 Mf. 9:30-34; 10:1-14.

w11-F 15/11 5 §3-4

Yehu nwaniná lusambu ya bunkete

Tsyeleka, Yehu kufwá bantu mingi. Kasi, Biblia ke zonzilá yandi mutindu bakala ya bukindi yina vuukisá Izraele na lutumu ya Yezabele mpe dikanda ya yandi. Mfumu ya Izraele yina zolá sala yawu zolá vanda muntu ya bukindi mpe tiya, mpe yina ke biká ata muntu kukanga yandi nzila. Na mambu yayi, dictionnaire mosi ya Biblia ke zonzaka: “Ya vandá kisalu ya ngolo, mpe muntu yina salak’ yawu, salak’ yawu mbote-mbote. Ntangu ya nkaka, kusala yawu na lembami zolá simba ve samu na kukatula dibuundu ya Baale na Izraele.”

Bubu yayi, bakristo ke kutaná na bamambu yina ke lombá ba lakisa bifu ya mbote yina Yehu lakisaka. Na kifwani, yinki beto lenda sala na mantwala ya bamambu yina Yehova ke yinaka? Beto me bonga kuvanda na bukindi, mpe kusala bangolo samu na kusala ve yawu. Muntu yina ke ya kukangama na Yehova ke biká ata fioti ve kima bebisa kindiku ya yandi na Yehova.

Matadi ya ntalu ya kimpeve

w11-F 15/11 5 §6-7

Yehu nwaniná lusambu ya bunkete

Ntangu ya nkaka, Yehu kanisá ti samu kimfumu ya Izraele kuma ve na lutumu ya Yuda, ya bongá ti babwala zole yayi vanda kaka na mabuundu ya kukabuka. Na yawu, mutindu bamfumu ya nkaka yina yalá tekila yandi, Yehu salá nyonso samu Izraele na Yuda vanda kaka ya kukabuka: yandi biká lusambu ya ngombe ya kiteki kula. Ya lakisá ti Yehu vandá ve na kiminu na Yehova muntu yina tulak’ yandi mutindu mfumu.

Yehova siiká Yehu samu ‘yandi salaka mambu na mutindu ya mbote mpe yandi salaka mambu ya mbote na meso ya Nzambi.’ Kasi Yehu ‘tulaka ve dikebi na kuzitisa Musiku ya Yehova Nzambi ya Izraele na ntima ya yandi nyonso.’ (2 Mf. 10:30, 31) Mambu yayi lenda kamwisa beto mpe kupesa beto kyadi, ntangu beto ke kanisá na nyonso yina Yehu salá na kubanda. Yinki ya ke na longá beto? Beto me bonga ve kukanisa ti samu beto ke bandiku ya Yehova bubu yayi, beto ke vanda kaka bandiku ya yandi ata beto sala ve bangolo. Na yawu, bilumbu nyonso beto ke na nsatu ya kukulisa kiminu ya beto na Yehova na kulongoká Biblia, na kuyindulá na yina beto ke longoká mpe na kusambilá na ntima nyonso Tata ya beto ya mazulu. Beto sala bangolo na kulandá ntangu nyonso misiku ya Yehova na ntima ya beto nyonso.—1 Ko. 10:12.

28 novembre–4 décembre

BIMVWAMA YA BIBLIA | 2 BAMFUMU 11-12

“Yehova sembá kento ya yimbi yina vandá sosa kuzwa lutumu mingi”

it-1-F 217

Atalia

Mutindu mama ya yandi Yezabele, Atalia natá bakala ya yandi Yehorami na kusala mambu ya yimbi na meso ya Yehova na kati ya bamvula 8 yina yandi yalaka. (1Mf 21:25; 2Ns 21:4-6) Mpe mutindu mama ya yandi, Atalia kufwá bantu mingi yina salá ata kima ya yimbi. Na manima ya lufwa ya mwana ya yandi mfumu Ahazia, yina yalá kaka mvula mosi mpe salá bamambu ya yimbi, Atalia kufwá bana ya Ahazia. Kaka Yehoashi yina vandá ntete bébé vuuká, samu ba bumbak’ yandi na nganga-nzambi ya nene na kento ya yandi yina vandá tata ya Yehoashi ya kento. Atalia baká kimfumu mpe yalá na kati ya bamvula 6, kubanda 905 ti 899 T.N.B. (2Ns 22:11, 12) Bana ya yandi baká bima ya santu yina vandá na tempelo ya Yehova samu na kupesa yawu na lusambu ya Baale.—2Ns 24:7.

it-1-F 217

Atalia

Ntangu Yehoashi kumá na bamvula 7, nganga-nzambi ya nene Yehoyada yina vandá na boma ya Yehova, basisak’ yandi kisika yina yandi vandá ya kubumbana, samu na kutula yandi mutindu mfumu yina lungá kuyala. Ntangu Atalia kuwá makelele yina bantu vandá sala, yandi kwendá na mbangu nyonso na tempelo. Mpe ntangu yandi talá bamambu yina vandá salama kuna, yandi zonzá na ngolo nyonso: ‘Mfundu! Mfundu!’ Nganga-nzambi ya nene Yehoyada lombá ba basisa yandi na tempelo mpe ba kufwa yandi na mantwala ya yinzo ya mfunu, na mwelo yina ba vandá kotisá bampunda. (2Mf 11:1-20; 2Ns 22:1–23:21) Mambu yayi lunganaka: ‘Ata dyambu mosi ve yina Yehova tubaka, yina Yehova tubaka samu na kubedisa yinzo ya Ahabi ke kondwa kulungana’!—2Mf 10:10, 11; 1Mf 21:20-24.

Matadi ya ntalu ya kimpeve

it-2-F 1185

Yehoashi

Na manima, ntangu nyonso yina nganga-nzambi ya nene Yehoyada vandá moyo, Yehoashi vandá sala bamambu ya mbote, samu Yehoyada vandá pesak’ yandi malongi mpe sadisak’ yandi mutindu tata. Ntangu yandi kumá na bamvula 21, Yehoashi kwelaka. Yandi vandá na bakento zole. Nkumbu ya mosi vandá Yehoadani mpe na bakento zole yayi, ba butá bana ya kento na ya bakala. Ya salá ti dibuta ya Davidi tii na Masiya zimbana ve, kasi kuma dyaka ngolo.—2Mf 12:1-3; 2Ns 24:1-3; 25:1.

5-11 décembre

BIMVWAMA YA BIBLIA | 2 BAMFUMU 13-15

“Yehova ke sakumuná ba yina ke salá bangolo na ntima ya bawu nyonso”

w10-F 15/4 26 §11

Nge ke landá kwandi Kristo na ntima ya nge nyonso?

¹¹ Mambu mosi yina salamá na luzingu ya Yehoashi, mfumu ya Izraele, ke na lakisá mfunu ya kuvanda na tiya. Samu yandi vandá na boma ya basoda ya Siria, Yehoashi kwendá na kisika ya Elize na kudila. Elize zonzá na yandi na kubula madyonga na lweka ya bwala ya Siria. Kidimbu yayi zolá lakisa ti Yehova ke sadisa yandi na kununga bambeni ya yandi. Ntangu ya nkaka, mambu yayi zolá pesa Yehoashi ngolo mingi. Na manima, Eliza zonzá na yandi na kubula madyonga ya yandi na ntoto. Yehoashi bulaka madyonga kaka bambala tatu. Elize dasukaka. Kana Yehoashi bulak’ yawu bambala 5 to 6, yandi ‘zolaka kubedisa Siria tii ntangu yandi ke manisa bawu.’ Kasi, samu yandi salak’ ve yawu na tiya nyonso, yandi lendá kununga bantu ya Siria kaka bambala tatu. (2 Bamfumu 13:14-19) Wapi kileso beto lenda benda na disolo yayi? Yehova ke sakumuna beto mingi kaka si beto sala kisalu ya yandi na tiya mpe na ntima ya beto nyonso.

w13-F 1/11 11 §5-6

“’Muntu yina ke pesaka matabisi na bantu yina ke sosaka yandi na ntima ya bawu nyonso”

Na nani Yehova ke pesaka matabisi? Polo me zonza: ‘Na bantu yina ke sosaka yandi na ntima ya bawu nyonso.’ Buku mosi ya ba yina ke bangulá Biblia ke zonzá ti na Greke “kusosa na ntima nyonso” zola zonza ve “kusosa” Nzambi, kasi kukwenda pene-pene na yandi “samu na kusambila” yandi. Buku ya nkaka ke zonzá ti na Greke, nzonzolo yayi ke na lakisá muntu yina ke salá bangolo ya yandi nyonso. Ya tsyeleka, Yehova ke sakumuná ba yina nyonso yina kiminu ke natá bawu na kusambila yandi na ntima ya bawu nyonso mpe na tiya.—Matayi 22:37.

Wa’ faso Yehova ke pesá bawu matabisi? Yandi pesá bawu nsilulu ya kitoko: luzingu ya ntangu nyonso na paradiso awa na ntoto. Dikabu yayi ke na lakisá luzolo ya mingi yina yandi ke na yawu samu na bawu mpe kifu ya yandi ya kukabulaka. (Luzabusu 21:3, 4) Ata bubu yayi, Yehova ke sakumuná ba yina ke sosak’ yandi na ntima ya bawu nyonso. Na ngolo ya mpeve ya yandi mpe mayela yina ke katuká na Biblia, yandi ke sadisá bawu na kuzwa luzingu ya kitoko mpe ya kilengi.—Nkunga 144:15; Matayi 5:3.

Matadi ya ntalu ya kimpeve

w05-F 1/8 11 §3

Bamambu ya mfunu yina ke na buku ya 2 Bamfumu

13:20, 21—Kimangu yayi ke lakisá kwandi ti ya ke mbote na kusadila biteki ya basantu samu na kusambila? Ata fioti ve. Biblia ke lakisá ve ti ba vandá sambilá mikwa ya Elize. Ni ngolo ya Nzambi salá ti kimangu yayi salama, mutindu mosi na bimangu nyonso yina Elize salá ntangu yandi vandá ntete moyo.

12-18 décembre

BIMVWAMA YA BIBLIA | 2 BAMFUMU 16-17

“Ntima ya yinda ya Yehova ke na bandilu”

it-2-F 868 §4

Shalmanezere

Lutumu ya yandi na zulu ya Izraele. Ntangu Oshea vandá mfumu ya Izraele (pene-pene na 758-740 T.N.B.), Shalmanezere kwizá nwanisa Izraele. Bwala ya Izraele kumá na lutumu ya yandi, mpe Oshea vandá futa yandi mpaku konso mvula. (2Mf 17:1-3) Kasi, na manima, Oshea futá ve mpaku mpe Shalmanezere kwizá zaba ti yandi wisaná na So mfumu ya Ezipte samu na kusala mambu ya yimbi. (Tala SO.) Ya salá ti Shalmanezere tula Oshea na boloko, mpe yandi zungaka Samaria na kati ya bamvula tatu. Na manima, Samaria kwizá kubwa ata ti bibaka mpe bamwelo ya yawu vandá ngolo. Mpe Shalmanezere katulá bantu ya Izraele na bwala ya bawu mpe natá bawu na bwala ya yandi.—2Mf 17:4-6; 18:9-12; Tala Oz 7:11; Ezk 23:4-10.

it-1-F 402

Kukatula muntu na ngolo na bwala ya yandi mpe kunata yandi na kwenda zinga na bwala ya nkaka

Ya vanda kimfumu ya makanda 10 ya Izraele to kimfumu ya makanda zole ya Yuda, mambu kaka mosi salá ti ba katula bawu na babwala ya bawu mpe ba nata bawu na babwala ya nkaka: ba biká kusambila Yehova, Nzambi ya tsyeleka, mpe ba bandá kusambila banzambi ya luvunu. (Kul 28:15, 62-68; 2Mf 17:7-18; 21:10-15) Yehova vandá filisa ntangu nyonso bambikudi samu na kukebisa bawu, kasi ba sobá ve. (2Mf 17:13) Ata mfumu mosi na kimfumu ya makanda 10 ya Izraele lendá kukatula na faso ya kulunga lusambu ya banzambi ya luvunu yina mfumu ya ntete Yeroboami tulaka. Kimfumu ya Yuda mpe mangá kuwa bantu yina Yehova vandá filisa samu na kukebisa bawu. Mpe ata ti ba talá mutindu ba natá bampangi ya bawu ya kimfumu ya Izraele na Asiria, ba sobá ve ndyatulu ya bawu. (Yer 3:6-10) Na manima, ya vanda bantu ya Yuda to bantu ya Izraele, ba katulá bawu na babwala ya bawu mpe ba natá bawu na babwala ya nkaka. Mambu yayi salamá bambala mingi.

Matadi ya ntalu ya kimpeve

it-2-F 878

Muntu ya Samaria

Mbala ya ntete yina ba sadilá nkumbu “bantu ya Samaria”, ya vandá na ntangu bantu ya Asiria kwizá bwisa kimfumu ya makanda 10 ya Samaria, na 740 T.N.B. Na manima ya mambu yina, bazwife yina bikaná na Samaria, ba bandá kubokila bawu bantu ya Samaria, samu na kusala luswaswanu na banzenza yina bantu ya Asiria baká na babwala yina ba vandá yala. (2Mf 17:29) Ntangu ya nkaka, bantu ya Asiria natá ve bantu nyonso ya Izraele na Asiria. Beto lenda kanisa yawu samu disolo yina ke na 2 Bansangu 34:6-9 (tala mpe 2Mf 23:19, 20) ke na lakisá ti na ntangu ya mfumu Yoshiya, bazwife ya nkaka vandá ntete na Samaria. Na manima, ba vandá bokilá “bantu ya Samaria,” bana ya bazwife yina bikaná, na ya banzenza yina ba natá na Samaria. Ntangu ya nkaka, na kati ya bana yina, ya vandá na bana yina butamá na makwela ya bazwife na banzenza. Na manima, nkumbu “muntu ya Samaria” vandá lakisa dyaka ve ndinga to bwala ya muntu, kasi dibuundu ya yandi. Ba vandá bokilá “bantu ya Samaria,” bantu ya kinzambi-nzambi yina vandá mingi pene-pene ya babwala ya Shekemi na ya Samaria. Na dibuundu ya bawu, ba vandá ndimá ve malongi nyonso ya bazwife.—Yn 4:9.

19-25 décembre

BIMVWAMA YA BIBLIA | 2 BAMFUMU 18-19

“Wapi mutindu bambeni ya beto ke sosá kulembisa beto”

w05-F 1/8 11 §5

Bamambu ya mfunu yina ke na buku ya 2 Bamfumu

18:19-21, 25—Ezekiasi salá kwandi luwawanu na Ezipte? Ve. Rabshake vandá vuna, mutindu yandi vuná ntangu yandi zonzá ti ni ‘Yehova pesaka yandi muswa’ na kukwenda nwanisa bwala ya Yuda. Mfumu Ezekiasi tulá ntima ya yandi nyonso na Yehova.

w10-F 15/7 13 §3

“Kuwa boma ve. Munu ke sadisa nge”

Samu na kutula ntembe na yintu ya bantu, Rabshake balulá bamambu ya nkaka. Yandi zonzaka: ‘Ni bisika ya Yehova ya kunanguka mpe bamesa ya munkayulu ya yandi ve Ezekiasi me katulaka? Yehova yandi mosi tubilaka munu, “Kwenda kunwanisa yinsi yina mpe fwa yawu.”’ (2 Mfu. 18:22, 25) Rabshake vandá sosa kuzonza ti Yehova ke nwanina ve dikanda ya yandi samu yandi vandá sepela ve na bawu. Kasi, ya vandá luvunu. Yehova vandá sepela na Ezekiasi na bazwife ya nkaka yina vutukilá lusambu ya bunkete.—2 Mfu. 18:3-7.

w13-F 15/11 19 §14

Bubu yayi, banani ke bamvungi nsambwadi mpe bamfumu nana?

¹⁴ Mfumu ya Asiria kwizá na bambulu-mbulu ya yandi na Lakishi, na sud-ouest ya Yeruzalemi. Kuna yandi filisá bantu zole samu na kuzonza na bantu ya Yeruzalemi ba bika kusala yintu ngolo mpe ba ndima lutumu ya Asiria. Mosi ya bantu yina yandi filisá vandá nzonzi ya yandi, yina ba pesá nkumbu ya Rabshake. Rabshake sadilá bafaso mingi samu na kulembisa bazwife. Yandi zonzá na ndinga ya Ebre samu na kunata bantu ya mbanza na kuteka mfumu ya bawu mpe na kundima lutumu ya Asiria. Mpe yandi vuná bawu ti yandi ke tula bawu na bwala yina ba ke vanda na luzingu ya mbote. (Tanga 2 Bamfumu 18:31, 32.) Na mamina, Rabshake zonzá ti, mutindu banzambi ya babwala ya nkaka lendá ve kubumba bisadi ya bawu, Yehova mpe ke lenda ve kuvuukisa bisadi ya yandi na maboko ya bantu ya Asiria. Bazwife pesá ve mvutu na bamambu ya luvunu yina Rabshake vandá zonza. Mutindu mosi mpe bubu yayi, bisadi ya Yehova ke pesá ve mvutu bantangu nyonso yina bantu ke vuniná bawu bamambu.—Tanga 2 Bamfumu 18:35, 36.

yb74-F 176 §2

Kitini 2—Allemagne

Basoda ya Hitler (ba SS) vandá sadilá mingi mayela ya yimbi samu na kunata bantu na ngolo na kumanga dibuundu. Kasi na manima, ba vandá balukilá ba yina mangá dibuundu mpe ba vandá kwamisá bawu ya kulutila. Karl Kirscht me lakisa ti ni mutindu yina bamambu vandá salamaka. Yandi me zonza: “Ba vandá kwamisá Bambangi ya Yehova kulutila ba yina nyonso vandá na baboloko ya ngolo (camps de concentration). Ba vandá kanisá ti na kusalá yawu, ba zolá nata bawu na kumanga dibuundu. Bambala mingi, ba lombá na beto na kusala yawu. Ba ya nkaka ndimaka. Kasi na manima, mingi zolá vingila dyaka mwa bangonda tekila ba basisa bawu. Na kati ya bantangu yina, basoda vandá fingá bawu na mantwala ya bantu. Ba vandá zonzá ti ba vandá Bambangi ya luvunu, mpe ti ba vandá bayuma. Mpe tekila ba basisa bawu na boloko, ba vandá natá bawu na ngolo na kwenda talana na bampangi samu na kulakisa ti ba me lenda.”

Matadi ya ntalu ya kimpeve

it-1-F 170 §3

Archéologie (Science yina ke sosá bima yina ke lakisá faso luzingu ya bantu ya ntama vandaka)

Na kifwani, Biblia ke zonzá ti ni bana ya Senakeribi, Adrameleki na Sharesere, bantu kufwaka tata ya bawu. Mpe na manima, mwana ya yandi ya nkaka, Esare-hadoni, kumá mfunu. (2Mf 19:36, 37) Kasi, disolo mosi yina bantu ya Babilone soniká ke zonzá ti mwana ya bakala ya Senakeribi balukilak’ yandi, mpe kufwak’ yandi na kilumbu ya 20 ya ngonda ya Tebeti. Bérose, nganga-nzambi mosi yina zingá na Babilone na kati ya bamvula 200 T.N.B., mpe Nabonide, mfumu yina yalá na Babilone na kati ya bamvula 500 T.N.B., bawu zole soniká mpe ti kaka mwana mosi ya Senakeribi kufwak’ yandi. Kasi ntama mingi ve, bantu kwizá kuzwa mambu yina Esare-hadoni soniká na zulu ya kima, na kulakisa ti ni bampangi ya yandi ya bakala balukilá tata ya bawu mpe kufwak’ yandi. Na manima, ba kimaka. Samu na mambu yayi, Philip Biberfeld soniká na buku mosi (Universal Jewish History (1948, Vol. I, p. 27): “Mambu yina Nabonide, Bérose, na bantu ya nkaka ya Babilone soniká vandá ve matsyeleka. Kaka ni Biblia zonzilá mambu yango mutindu ya salamaka. Mambu nyonso yina Biblia zonzá kwelaná na yina Esare-hadoni sonikaka. Na yina me tadila masolo ya bamambu yina salamá na Asiria mpe na Babilone ya ntama, mambu yina Biblia ke zonzá samu na lufwa ya Senakeribi ke ya tsyeleka, kulutila yina bantu ya Babilone bawu mosi sonikaka. Ya ke mfunu na kukanisa na mambu yayi ntangu beto ke na mantwala ya masolo yina bantu soniká, mpe masolo yango ke kwelaná ve na mambu Biblia ke zonzaka, ata ti ba yina soniká masolo yango zingá na ntangu yina bamambu salamaka.”

26 décembre–1^er janvier

BIMVWAMA YA BIBLIA | 2 BAMFUMU 20-21

“Yehova pesá mvutu na lusambu ya yandi”

ip-1-F 394 §23

Nzambi sakumuná mfumu samu na kiminu ya yandi

²³ Pene-pene na mbala ya ntete yina Senakeribi kwizá nwanisa bantu ya Yuda, Ezekiasi kuzwá kimbevo ya ngolo. Izaya zonzá na yandi ti yandi ke kufwa. (Izaya 38:1) Nsangu yina lembisak’ Ezekiasi mingi samu yandi vandá kaka na bamvula 39. Kasi susi ya yandi vandá ve kaka samu na nzutu ya yandi mosi, kasi mpe samu na mambu yina zolá kumina dikanda ya Yuda. Bantu ya Asiria vandá sosa kukwiza nwanisa Yeruzalemi na Yuda. Kana Ezekiasi kufwa, nani ke twadisa bantu ya Yuda na mvita? Na ntangu yina, Ezekiasi vandá ntete ve na mwana samu na kubaka kimfumu na manima ya yandi. Ezekiasi fungulá ntima ya yandi na lusambu mpe bondilá Yehova na kutadila yandi kyadi.—Izaya 38:2, 3.

w17.03-F 21 §16

Sadila Yehova na ntima ya muvimba!

¹⁶ Na manima, Ezekiasi kuzwá kimbevo yina zolá kufwa yandi. Yandi bondilá Yehova na kubambuka moyo mutindu yandi sadilak’ yandi. (Tanga 2 Bamfumu 20:1-3.) Mutindu Biblia ke na lakisak’ yawu, beto zaba ti na ntangu yayi, beto lenda vingila ve ti Yehova belusa beto, to yandi bwela bilumbu na luzingu ya beto. Ata faso yina, mutindu Ezekiasi, mosi na mosi na kati ya beto lenda zonza na Yehova na lusambu: ‘Munu tambulaka na ntwala ya nge na kukwikama mpe na ntima ya muvimba.’ Nge ke kwandi ya kundima ti Yehova ke na nsatu mpe ngolo ya kusadisa nge ntangu nge ke balaka?—Nku. 41:3.

g01-F 22/7 13 §4

Wa’ faso lusambu lenda sadisa munu?

Na ntangu ya Biblia, babakala ya kiminu kuzwá bamambu yina ba lombá na lusambu, ntangu ya nkaka na mutindu mosi ya ngitukulu. Na kifwani, ntangu mfumu Ezekiasi kwizá zaba ti yandi ke kufwa na kimbevo yina vandá na yandi, yandi bondilá Nzambi na kuvuukisa yandi. Nzambi vutulak’ yandi: ‘Munu me wa lusambu ya nge. Munu me tala mansangasa ya nge. Tala, munu ke belusa nge.’ (2 Bamfumu 20:1-6) Nzambi salá bimangu ya mutindu yayi mpe samu na bisadi ya yandi ya nkaka ya kento na ya bakala.—1 Samuele 1:1-20; Danyele 10:2-12; Bisalu 4:24-31; 10:1-7.

Matadi ya ntalu ya kimpeve

it-2-F 406 §2

Nivo

Ba ke sadilá nivo samu na kutunga mbote-mbote yinzo, to na kutala kana ba lenda bika yinzo to kumwangisa yawu. Yehova zonzilá ‘nsinga ya kuteza yina ba sadilaka samu na Samaria mpe nivo yina ba sadilaka samu na yinzo ya Ahabi.’ Yandi zonzá ti yandi ke sadila yawu samu na bantu ya Yeruzalemi yina vandá tumama ve. Nzambi talá mbote-mbote Samaria na yinzo ya mfumu Ahabi, mpe yandi kwizá tala ti ba vandá salá bamambu ya yimbi. Na yawu, yandi kufwaka bawu. Mutindu mosi mpe, yandi zolá tala mbote-mbote Yeruzalemi na bamfumu ya yawu samu na kubasisa bamambu ya yimbi yina ba vandá sala, mpe kumwangisa bwala ya bawu. Ni yawu salama na 607 T.N.B. (2Mf 21:10-13; 10:11) Na nzila ya Izaya, Yehova zonzá na bantu ya yimbi yina vandá na lunangu, mpe bamfumu ya Yeruzalemi, mambu ya yimbi yina zolá kumina bawu. Yandi zonzaka: ‘Munu ke sala ti lunungu vanda nsinga ya kuteza mpe kusungama vanda nivo.’ Yehova zolá sadila misiku ya yandi ya lunungu samu na kutala nani vandá sadila yandi to ve. Na manima, yandi zolá zaba nani yandi ke bika mpe nani yandi ke kufwa.—Iza 28:14-19.