Mukanda samu na kuzaba mingi mambu yina ba me zonzila na Mukanda ya lukutakanu luzingu mpe kisalu
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
3-9 JUILLET
BIMVWAMA YA BIBLIA| ESDRASI 4-6
“Beno kota ve na mambu ya kisalu”
Nge ke na talá bamambu yina Zakari talaka?
13 Ba me nimina kutunga yinzo ya Nzambi. Ata mpila yina, nganga-nzambi ya nene Yeshua na guvernere Zorobabele, babakala yina Yehova solá samu na kutwadisa bisadi ya yandi, ‘bandaka kutunga dyaka yinzo ya Nzambi.’ (Esd. 5:1, 2) Ntangu ya nkaka, ya vandá na ba-juif yina vandá tala ti kuvutukila kutunga tempelo, vandá mukanu ya yimbi. Kisalu ya kutunga yinzo ya Nzambi vandá salama ve na mansweki. Ba vandá sala yawu na mantwala ya bantu nyonso. Ya zolá vanda ve mpasi na ba yina vandá kwamisa bawu na kuzaba ti ba ke na tungaka. Mpe ba lendá kwiza sosila bawu mindondo. Yeshua na Zorobabele, babakala yina vandá na mantwala, vandá na nsatu na kuzaba ti Yehova ke na bawu. Yehova lakisá bawu yawu.
w86-F 1/2 29, encadré §2-3
Meso ya Yehova ‘vandaka keba bakuluntu’
Ntangu ndambu ya bazwife yina vandá na Babilone vutuká na Yeruzalemi, ba lembaná kusala kima na kati ya bamvula 16. Bambikudi Agayi na Zakari salá nyonso samu na kupesa dyaka bazwife ngolo, mpe ba vutukilá kisalu ya kutunga dyaka tempelo ya Yehova. Kasi kaka mwa ntangu fioti na manima ya kubanda kisalu, bamfumu ya nkaka ya Persia zonzá ti ba vandá ve na muswa ya kusala kisalu yayi. Ba yufulá bawu: ‘Nani me pesa beno muswa ya kutunga yinzo yayi?’—Esdrasi 5:1-3.
Mvutu ya bazwife na kyuvu yayi zolá vanda mfunu mingi. Kana bakuluntu ya bazwife lwatá boma, kisalu ya kutunga dyaka tempelo zolá suka na mbala mosi. Kana ba zonzá mambu yina zolá pesa bamfumu yayi nkele, ba zolá zenga kisalu ya bawu. Kasi bakuluntu (ntangu ya nkaka ni Zorobabele, mfumu ya mbanza, na nganga-nzambi ya nene Yeshua, vandá ntwadisa bawu) zabá kuzonza, mpe ba pesá mvutu ya mbote. Ba bambulá bawu ti na ntama Sirusi basisá musiku yina vandá pesa bazwife nzila ya kutunga dyaka tempelo. Bantu mingi zimbaná musiku yayi. Bamfumu yayi zabá ti musiku yina kimfumu ya persia ke pesá, bantu lenda katula ve yawu. Na yawu, ba sosá ve kusala yintu ngolo. Ba biká bazwife sala kisalu, mpe na manima, mfumu Dariusi pesá musiku samu kisalu ya kutunga kwenda na mantwala—Esdrasi 5:11-17; 6:6-12.
Nge ke na talá bamambu yina Zakari talaka?
7 Ya ke na kima yina kwizá bongisa bamambu samu na ba yina vandá tunga yinzo ya Yehova. Na mvula 520 T.N.B., Dariusi 1er kumá mfumu ya Persia. Na mvula ya zole ya kimfumu ya yandi, yandi kwizá tala ti musiku yina vandá nimina ba-juif na kutunga tempelo, ba zolá pesa ve yawu. Dariusi zonzá ba manisa kisalu. (Esd. 6:1-3) Mukanu ya mfumu Dariusi pamusá bantu mingi. Kasi ya vandá na mambu ya nkaka yina yandi salaka. Yandi zonzá na bantu ya babwala yina vandá pene-pene na bana ya Izraele, na kukota dyaka ve na mambu ya kutunga yinzo ya Yehova. Mpe yandi zonzá na bawu na kupesa ba-juif mbongo mpe bima ya nkaka yina ba vandá na yawu nsatu, samu ba manisa kisalu! (Esd. 6:7-12) Ya salá ti, na 515 T.N.B., kaka bamvula 4 na manima, ba manisá kutunga tempelo.—Esd. 6:15.
Nge ke na talá bamambu yina Zakari talaka?
16 Yehova ke sadilá mpe ‘muumbu ya mayela mpe ya kukwikama’ samu na kulakisa bisadi ya yandi nzila ya kulanda. (Mat. 24:45) Ntangu ya nkaka, muumbu ya mayela lenda lakisa beto nzila yina beto ke na zabá ve samu na yinki beto me bonga kulanda yawu. Na kifwani, ba lenda pesa beto misiku samu na kuyidama mpe kuvuuka na mipepe ya ngolo, kuningana ya ntoto mpe bima ya faso yina. Ntangu ya nkaka, beto lenda kanisa ti bamambu ya faso yayi lendá salama ve kisika beto kele. To na ntangu yina maladie mosi ke na mwanganá na yinza, to na kisika yina beto kele, beto lenda tala ti misiku yina ke na pesá muumbu ya mayela ke ya kulutila. Yinki beto lenda sala si beto ke na talá ti misiku yina muumbu ya mayela ke na pesá ke ve mbote? Beto lenda kanisa na bambote yina bana ya Izraele kuzwá samu ba landá nzila yina vandá lakisa bawu Yeshua na Zorobabele. Beto lenda kanisa mpe na masolo ya nkaka ya Biblia. Bantangu ya nkaka, bisadi ya Yehova kuzwá misiku yina vandá talana ve mayela na meso ya bantu. Kasi na manima, ya vuukisá luzingu ya bawu.—Baz. 7:7; 8:10.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
w93-F 15/6 32 §3-5
Nge lenda tula kwandi ntima na Biblia?
Mbongo ya kisengo yayi, ba salak’ yawu na Tarse, mbanza mosi yina ke na sude-esti ya bwala yina be ke bokilá bubu yayi Turquie. Ba yidiká mbongo yango na siècle ya yiya T.N.B, ntangu mfumu Mazaeus ya bwala ya Persia vandá yala. Mbongo ya kisengo yayi ke lakisá ti Mazaeus vandá mfumu ya bambanza ya ntoto yina ke “Simu ya Nzadi,” maza ya Efrate.
Kasi samu na yinki mambu yina ke ya kusonama na zulu ya mbongo yayi ya kisengo ke mfunu mingi? Samu ya ke mpe na kati ya Biblia ya nge. Esdrasi 5:6–6:13 ke lakisá bamambu yina mfumu ya Persia na Tatenai mfumu ya bambanza ya ntoto yina kele na Simu ya Nzadi filisá bampangi na mikanda. Na kati ya mikanda ya bawu, ba vandá zonzila mambu ya bazwife yina vutukilá kutunga tempelo ya Yeruzalemi. Esdrasi zabá mbote-mbote kusala ba copies ya Misiku ya Nzambi. Na yawu, beto lenda vanda ya kundima ti bamambu yina yandi soniká ke ya tsyeleka, mpe yandi zonzá bamambu faso ya salamaka. Na Esdrasi 5:6 na 6:13, yandi bokilá Tatenai ‘mfumu ya mbanza ya ntoto yina kele na Simu ya Nzadi.’
Esdrasi soniká disolo yayi pene-pene na mvula 460 T.N.B., bamvula 100 tekila ba basisa mbongo yayi ya kisengo. Bantu ya nkaka lenda kanisa ti kuzonzila nkumbu ya mfumu yayi ke kaka mambu ya fioti. Kasi, kana bantu yina soniká Biblia salá keba ata na bamambu ya fioti-fioti, beto lenda tula ntima na bamambu nyonso yina ba sonikaka.
10-16 JUILLET
BIMVWAMA YA BIBLIA | ESDRASI 7-8
“Mutindu ya kudyatila ya Esdrasi pesá lukumu na Yehova”
w00-F 1/10 14 §8
Kulongoka ke pesá bambote mpe kilengi
8 Luzolo yina beto ke na yawu samu na mambu ya Yehova zolá katuka na ntima ya beto. Na manima ya kutanga mwa baverse, beto zolá sepela na kubaka ntangu samu na kusosa kuzaba yinki ya zola zonza, na kukanisa mbote-mbote na malongi ya ngolo ya Biblia, na kutula makansi ya beto nyonso na bamambu yina beto ke na tangá mpe kuyindula na yawu. Kusala yawu ke lombá kuvanda na kisika yina ke ve na makelele, mpe kusambila Yehova yandi sadisa beto. Mutindu Esdrasi, tekila beto tanga mpe kulongoka Biblia, beto me bonga kubongisa ntima ya beto. Na Biblia beto ke tangá: ‘Esdrasi yidikaka ntima ya yandi samu na kulongoka Misiku ya Yehova, kusadila yawu, mpe kulonga misiku na balusambusu ya yawu na Izraele.’ (Esdrasi 7:10) Esdrasi bongisa ntima yandi samu na kusala bamambu tatu yayi: kulongoka musiku ya Nzambi, kutala faso yandi lenda sadila yawu na luzingu ya yandi mpe kulonga yawu. Beto me bonga kulanda kifwani ya yandi.
si-F 76 §5
Buku nimero 13 ya Biblia—1 Bansangu
5 Ni Esdrasi vandá ya kulunga samu na kusala disolo ya tsyeleka yina ke na buku yayi. ‘Esdrasi yidikaka ntima ya yandi samu na kulongoka Misiku ya Yehova, kusadila yawu, mpe kulonga misiku na balusambusu ya yawu na Izraele.’ (Esd. 7:10) Yehova sadisak’ yandi na nzila ya mpeve ya santu. Ntangu mfumu ya bwala ya Persia, kimfumu ya kulutila ngolo na ntangu yina, talá ndwenga yina Nzambi pesá na Esdrasi, yandi pesak’ yandi lutumu mingi na bambanza ya Yuda. (Esd. 7:12-26) Samu ti Nzambi mpe mfumu ya Persia pesak’ yandi lutumu, Esdrasi lendá kuzwa mikanda ya kulunga yina ba soniká na ntama. Yandi sadilá yawu samu na kusonika disolo yayi.
it-1-F 1155 §8
Kukuluka
Ya ke sadisá na kutambula na nzila ya mbote. Muntu yina ke ya kukuluka na mantwala ya Nzambi lenda vanda na kundima ti yandi ke twadisa yandi. Esdrasi vandá na kisalu ya nene ya kutwadisa bantu yina katuká na Babilone samu na kuvutuka na Yeruzalemi. Na kati ya bawu, ya vandá na babakala kuluta 1 500, banganga-nzambi, Banetinimi (bisadi ya tempelo), bakento na bana. Dyaka, ba natá wolo na arza mingi samu na kubongisa tempelo ya Yeruzalemi. Ba vandá na nsatu ba bumba bawu ntangu ba ke baka nzila na kuvutuka na Yeruzalemi. Kasi Esdrasi lombá ve na mfumu ya Persia lubakusu ya basoda ya yandi. Yandi vandá ve na nsatu bantu kanisa ti yandi vandá tula ntima na ngolo ya bantu. Tekila ba baka nzila, yandi zonzá na mfumu: ‘Diboko ya mbote ya Nzambi ya beto ke vandaka na bantu nyonso yina ke sosaka yandi.’ Na yawu, yandi zonzá na bantu nyonso ya Izraele na kulutisa kilumbu mosi yina ba zolá kudya ve samu na kulakisa na Yehova ti ba vandá na nsatu yandi sadisa bawu. Ba bondilá Yehova, mpe yandi kuwá lusambu ya bawu. Yehova bumbá bawu na bambeni yina zolá nwanisa bawu na nzila, mpe ata mambu ya yimbi kuminá bawu tii ntangu ba kumaka. (Esd 8:1-14, 21-32) Ntangu mbikudi Danyele vandá na Babilone, yandi kuluká na mantwala ya Nzambi samu yandi twadisa yandi mpe pesa yandi ndwenga. Yehova sakumunak’ yandi: yandi filisak’ yandi mbazi mpe pesak’ yandi kimona-meso.—Da 10:12.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
w06-F 15/1 19 §10
Bamambu ya mfunu ya buku ya Esdrasi
7:28–8:20—Samu na yinki bazwife mingi yina vandá na Babilone vandá ve na nsatu ya kuvutuka na Yeruzalemi na Esdrasi? Bamvula kuluta 60 lutá banda ntangu yina bazwife ya ntete vutuká na yinsi ya bawu. Ata mpila yina, kaka bantu fioti vandá zingá na Yeruzalemi. Kuvutuka na Yeruzalemi zolá zonza kubandila luzingu na kati ya mpasi, mpe na kisika yina kizunu vandá ve. Na Babilone, bazwife vandá na bimvwama yina ba zolá kuzwa ve na Yeruzalemi. Dyaka, beto zimbana ve ti nzila yina zolá nata bawu na Yeruzalemi vandá na bankwamusu mingi. Ba yina zolá vutuka na Yeruzalemi zolá vanda na bukindi, tiya samu na lusambu ya tsyeleka, mpe kiminu ya ngolo na Yehova. Esdrasi mpe kuzwá ngolo samu diboko ya Yehova vandá na zulu ya yandi. Samu Esdrasi kindisá bawu, makanda 1 500 yina ntangu ya nkaka lendá lungisa lutangu ya bantu 6 000, ndimá kuvutuka na Yeruzalemi. Esdrasi salá bamambu ya nkaka yina natá Balevi 38 na Banetinimi 220 na kundima kukwenda.
17-23 JUILLET
BIMVWAMA YA BIBLIA | ESDRASI 9-10
“Bamambu ya yimbi yina ke kuminá bantu yina ke tumamá ve”
w06-F 15/1 20 §1
Bamambu ya mfunu ya buku ya Esdrasi
9:1, 2—Ya vandá kwandi yimbi na bana ya Izraele na kukwelana na bantu yina ba kwizá kuta na bwala? Bantu ya Izraele yina vutuká na bwala ya bawu zolá sala nyonso samu na kubumba lusambulu ya tsyeleka tii na ntangu Masiya ke kwiza. Kukwelana na bantu ya nkaka lendá bebisa lusambulu ya tsyeleka. Bantu ya nkaka ya Izraele kwelaná na bantu yina vandá sambilá biteki. Mambu yayi lendá sala ti na nsuka, dikanda nyonso ya Izraele kuma mutindu makanda yina vandá sambilá ve Yehova. Lusambu ya tsyeleka zolá zimbana na ntoto. Na yawu, na banani Masiya zolá kwiza? Ni nyonso yayi salá ti Esdrasi fwema ntangu yandi talá mambu yina vandá salama.
w09-F 1/10 10 §6
Yinki Yehova ke lombá na beto?
Kana beto tumama na Yehova na ntima mosi, yandi ke sakumuna beto. Moyize sonikaka: ‘Zitisa bantuma na misiku yina munu ke na pesaka nge bubu yayi samu na mbote ya nge mosi.’ (Verse 13) Ya tsyeleka, bamambu nyonso yina Yehova ke lombá na beto na kusala ke samu na mbote ya beto. Yandi lenda lomba ve na beto na kusala mambu yina ke natina beto yimbi, samu ti Biblia ke zonzá ti yandi ke “Nzambi kele luzolo.” (1 Yoane 4:8) Na yawu, misiku ya Yehova lenda natina beto kaka bambote. (Izaya 48:17) Kana beto sala mambu nyonso yina Yehova ke lombá beto, bamambu mingi ya mpasi ke kumina ve beto. Mpe ntangu kimfumu ya yandi ke banda kuyala ntoto, beto ke kuzwa balusakumunu ya kulutila ya mvula na mvula.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
w06-F 15/1 20 §2
Bamambu ya mfunu ya buku ya Esdrasi
10:3, 44—Samu na yinki ba bingisá mpe bana ntangu ba bingisá bakento? Kana bana bikaná, ya zolá sala ti bakento sosa kuvutuka. Dyaka, bana ya fioti ke vandá na nsatu ya bamama ya bawu.
24-30 JUILLET
BIMVWAMA YA BIBLIA | NEHEMI 1-2
“Na mbala mosi mu sambilaka”
w08-F 15/2 3 §5
Tula Yehova na mantwala ya nge ntangu nyonso
5 Bantangu ya nkaka ya lenda kumina beto na kusambila Nzambi na mbangu samu yandi sadisa beto. Kilumbu mosi, Artazeresesi, mfumu ya Persia, talá ti Nehemi, muntu yina ke pesak’ yandi malafu, vandá na kyadi. Mfumu yufulak’ yandi: ‘Nge ke na sosaka yinki?’ ‘Na mbala mosi Nehemi sambilaka Nzambi ya zulu.’ Ya ke na talaná ti Nehemi sambilá na yinsi ya ntima, mpe lusambu ya yandi vandá kaka nkufi. Kasi, Nzambi kuwá lusambu ya yandi: mfumu sadisak’ yandi na kutunga dyaka bibaka ya Yeruzalemi. (Tanga Nehemi 2:1-8.) Ya tsyeleka, Nzambi ke pesá mvutu ata na balusambu ya nkufi.
be-F 177 §4
Mvutu ya kupesa na kyuvu yina nge vandá vingila ve
Yinki nge lenda sala kana muntu me yufula nge kyuvu na mambu yina nge ke kwikilá na ntangu yina nge vandá vingila ve? Landa kifwani ya Nehemi. Yandi sambilá na yinsi ya ntima tekila yandi pesa mvutu na mfumu Artazeresesi. (Neh. 2:4) Na manima, bongisa na makanisi ya nge faso nge ke zonza bamambu samu na kupesa mvutu. Na kusala yawu, nge lenda landa bamambu tatu yayi: 1) Soola dyambu mosi to zole yina ke vanda na mvutu yina nge ke pesa (nge lenda sadila bamambu yina buku Comment raisonner à partir des Écritures ke zonzilaka). 2) Soola baverse yina ke lakisa ti mambu yina nge ke zonza ke tsyeleka. 3) Kanisa na faso ya mbote ya kuzonza yina ke sala ti muntu yina yufulá nge kyuvu vanda na nsatu ya kuwa nge. Na manima, banda kuzonza.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
w86-F 15/2 25
Ba me lenda kuvutukila lusambu ya tsyeleka
Ve, samu ti banda bilumbu mingi, Nehemi vandá sambilá ‘mpimpa na ntangu’ samu na mbanza ya Yeruzalemi yina vandá ya kumwangana. (1:4, 6) Ntangu yandi kuzwá luve ya kuzonza na mfumu Artazeresesi nsatu yina yandi vandá na yawu ya kutunga bibaka ya Yeruzalemi, Nehemi sambilá dyaka Yehova. Ya na talaná ti Nehemi sambilá ve kaka mbala mosi. Yehova pesá mvutu na lusambu ya yandi, mpe ya salá ti mfumu bika yandi samu yandi kwenda tunga dyaka bibaka ya Yeruzalemi.
Kileso samu na beto: Nehemi sosá Yehova twadisa yandi. Ntangu beto ke vandá na mikanu ya kubaka, beto mpe me bonga ‘kuvanda ya kukwikama na lusambu’ mpe kusala bamambu yina ke kwenda nzila mosi na malongi ya Yehova.—Baroma 12:12.
31 JUILLET–6 AOÛT
BIMVWAMA YA BIBLIA | NEHEMI 3-4
“Nge ke talá kwandi ti bisalu ya maboko ke ve ya kulunga samu na nge?”
w06-F 1/2 10 §1
Bamambu ya mfunu ya buku ya Nehemi
3:5, 27. Beto fwana vanda ve mutindu ‘bantu ya lukumu’ ya bwala ya Tekoa. Beto me fwana kutala ve ti bisalu ya maboko yina ke salamá na dibuundu ya Yehova me lunga ve samu na beto. Kasi, beto me bonga kulanda kifwani ya bantu ya nkaka ya Tekoa yina ndimá kutula diboko na bisalu ya mutindu yayi.
w19.10-F 23 §11
Yinki Yehova ke kumisa nge
11 Bamvula mingi na manima, bana ya Shalumi ya kento vandá na kati ya bantu yina Yehova sadilá samu na kutunga bibaka ya Yeruzalemi. (Neh. 2:20; 3:12) Ata ti tata ya bawu vandá mfumu, ba ndimá kutula diboko samu na kusala kisalu ya ngolo mpe ya mpasi yayi. (Neh. 4:15-18) Ya ke na talaná ti ba vandá ata fioti ve faso mosi na bantu ya lukumu ya bwala ya Tekoa, yina ‘kuluká ve samu na kusala kisalu.’ (Neh. 3:5) Kanisa na kilengi yina ya salá bana ya Shalumi ya kento ntangu ba manisá kutunga bibaka ya Yeruzalemi, kaka na bilumbu 52. (Neh. 6:15) Bubu yayi, bampangi ya kento ke na kilengi ya kupesa ntangu ya bawu na Yehova na kisalu ya mfunu mingi: kutunga mpe kubongisa bayinzo yina ke ya Yehova. Mayela ya bawu, kilengi ya bawu na kisalu, mpe kukangama ya bawu na Yehova ke mfunu samu na kulungisa bisalu ya kimvuka ya Yehova.
w04-F 1/8 18 §16
Vanda na dibanza mosi na Yesu na yina me tadila kuvanda muntu ya mfunu
16 Bakristo nyonso, ya vanda ba yina ke ya kukula to bantwenya, zolá vanda na dibanza mosi na Yesu na yina me tadila kuvanda muntu ya mfunu. Na kati ya kimvuka, ya ke na bisalu mingi ya kusala. Beto manga ata fioti ve kusala bisalu yina ke talaná ve mfunu na meso ya bantu. (1 Samuele 25:41; 2 Bamfumu 3:11) Bibuti, beno ke kindisá kwandi bana ya beno ya fioti to ya ntwenya na kusala na kilengi bisalu nyonso yina ba ke pesá bawu na Yinzo ya Kimfumu to na kisika yina ke salamá balukutakanu ya nene? Ba ke talá kwandi beno kusala bisalu yina ke ve mfunu na meso ya bantu? Mpangi mosi ya bakala yina ke salá bubu yayi na biro yina ke twadisá kisalu ya beto na yinza nyonso, me zimbana ve kifwani ya kitoko yina bibuti ya yandi bikilak’ yandi. Yandi me zonza: “Kutala faso bibuti ya munu vandá salá bupeto na Yinzo ya Kimfumu to na kisika ya balukutakanu ya nene lakisá munu ti kisalu yayi vandá mfunu mingi na meso ya bawu. Bambala mingi, ba vandá pesá ntangu ya bawu na kusala bisalu samu na kimvuka to samu na bampangi, ata bisalu yina vandá talaná ve mfunu. Kutala kifwani ya bawu sadisá munu na kundima kisalu ni kisalu yina ba ke pesá munu awa na Betele.”
Matadi ya ntalu ya kimpeve
w06-F 1/2 9 §1
Bamambu ya mfunu ya buku ya Nehemi
4:17, 18—Wa’ faso bantu vandá tunga kaka na diboko mosi? Ya vandá ve mambu samu na ba yina vandá nata bima ya kilo. Ntangu ba vandá tulá kilo na mapeka to na yintu, ya vandá ve mpasi na bawu na kusimba yawu na diboko mosi samu ya kubwa ve, mpe ‘diboko ya nkaka vandaka kusimba kinwanunu.’ Bantu yina vandá na nsatu ya kusadila maboko zole samu na kutunga, ‘vandaka na mbele ya mvita ya kukanga na luketo ya bawu ntangu ba vandaka kutunga.’ Kana bambeni kwiza nwanisa bawu, ba vandá ya kubongama samu na kunwana.
7-13 AOÛT
BIMVWAMA YA BIBLIA | NEHEMI 5-7
“Nehemi vandá zolá kusala samu na bampangi, kasi ve ti ba sala samu na yandi”
w02-F 1/11 27 §3
Kutula diboko samu na lusambu ya Yehova na ntama mpe bubu yayi
Nehemi pesá ve kaka ntangu mpe mayela ya yandi ya kutwadisa kisalu. Kasi samu na lusambu ya Yehova, yandi pesá mpe bimvwama ya yandi. Yandi sadilá mbongo ya yandi samu na kusumba dyaka bazwife yina kumá bangaamba. Yandi lombá ata kima na zulu ya mbongo yina yandi defisaka. Yandi vandá na muswa ya kuzwa madya yina ba ke pesá na mfumu ya mbanza. Kasi yandi tulá ata fioti ve bazwife “kizitu” yayi. Mwelo ya yandi vandá kaka ya kufunguka samu na dikisa ‘bazwife 150 na bilandi ya bamfumu, mpe bantu yina katukaka na makanda mpe kwizaka na beto.’ Bilumbu nyonso yandi vandá pesá ‘ngombe mosi ya bakala, mameme sambanu [6] ya kitoko, na bandeke’ samu na bantu yina yandi vandá bokila na yinzo yandi. Dyaka, mbala mosi na bilumbu kumi, yandi vandá pesá bawu “vinu mingi ya mutindu na mutindu,” nyonso yayi na mbongo ya yandi mosi.—Nehemi 5:8, 10, 14-18.
w16.09-F 6 §16
“Kubwisa ve maboko”
16 Na lubakusu ya Yehova, Nehemi na bampangi ya yandi kuzwá ngolo samu na kutunga dyaka bibaka ya Yeruzalemi. Ba manisá kutunga yawu kaka na bilumbu 52. (Neh. 2:18; 6:15, 16) Nehemi suká ve kaka na kutwadisa kisalu, kasi yandi mosi mpe tulá diboko. (Neh. 5:16) Mutindu mosi mpe, bakuluntu mingi ke lendá kusala mutindu Nehemi. Ba ke tulá diboko na kisalu ya kutunga bayinzo ya Kimfumu, kusala bupeto kuna mpe kusala ti ya beba ve. Dyaka, ba ke kindisá maboko ya ba yina ke ya kulemba ntangu ba ke samuná kintwadi na bawu, mpe ke kwendá talá bawu.—Tanga Izaya 35:3, 4.
w00-F 1/2 32
Yehova ke bambukila kwandi nge?
Ntangu nyonso yina Biblia ke zonzá ti Nzambi me “bambukila” muntu, ya zola zonza ti yandi me sala mambu samu na yandi. Na kifwani, na manima ya mvula ya nene, ntoto salá bilumbu 150 ya kudyama na maza. Na ntangu yina, ‘Nzambi bambukilaka Nowe , mpe yandi salaka ti mupepe bula na ntoto, na yawu maza banda kuyuma.’ (Kubanda 8:1) Bamvula mingi na manima, ntangu bantu ya Filistia kufwa yandi meso mpe kangak’ yandi makulu, Samsoni sala lusambu yayi: ‘Yehova, lemvo bambukila munu, lemvo pesa munu ngolo, kaka mbala yayi.’ Mpe Yehova pesak’ yandi ngolo ya kulutila ngolo yina bantu ke vandá na yawu. Ya salá ti yandi kufwa bambeni ya Nzambi. (Bazuzi 16:28-30) Na yina me tadila Nehemi, Yehova sakumuná bangolo ya yandi, mpe ya salá ti lusambu ya tsyeleka vutuka na Yeruzalemi.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
w07-F 1/7 30 §15
Tatamana na “kununga mambu ya yimbi na kusala mambu ya mbote”
15 Ya tatu, bambeni ya Nehemi sadilá Shemeya muntu ya Izraele samu na kusosa kunata Nehemi na kutumama ve na Misiku ya Nzambi. Shemaya zonzá na Nehemi: ‘Beto tula ntangu mosi samu na kukutana na yinzo ya Nzambi ya tsyeleka, na kati ya tempelo, mpe beto kanga myelo ya tempelo, samu ba ke kwiza kufwa nge.’ Shemaya zonzá na Nehemi ti bantu vandá sosa kufwa yandi, mpe samu yandi vuuka, yandi zolá kwenda bumbana na tempelo. Kasi, Nehemi vandá ve nganga-Nzambi. Na yawu, kukwenda bumbana na yinzo ya Nzambi zolá vanda disumu. Nehemi zolá sumuka kwandi na mantwala ya Nzambi samu na kuvuukisa luzingu ya yandi? Yandi zonzá na Shemaya: ‘Muntu mutindu munu lenda kota kwandi na tempelo mpe kuzinga? Munu ke kota ve!’ Samu na yinki Nehemi kubwá ve na mutambu yayi? Samu yandi zabá ti, ata Shemeya vandá muntu ya Izraele mutindu yandi, “Nzambi ve muntu tindaka yandi.” Mpe mbikudi ya tsyeleka zolá zonza ve na yandi na kutumama ve na Misiku ya Nzambi. Mbala yayi mpe, Nehemi biká ve bamambu yina bambeni ya yandi vandá sala lembisa yandi. Mwa ntangu fioti na manima, Nehemi sonikaka: ‘Kibaka manisaka na kilumbu ya 25 ya Elule, na bilumbu 52.’—Nehemi 6:10-15; Kutunga 1:51; 18:7.
14-20 AOÛT
BIMVWAMA YA BIBLIA | NEHEMI 8-9
“Kyese ya Yehova kele kisika ya beno ya ngolo ya kubumbana”
w13-F 15/10 21 §2
Longoka na lusambu yina yandi bongisá mbote-mbote
2 Ngonda mosi tekila lukutakanu yayi, bazwife manisá kutunga bibaka ya Yeruzalemi. (Neh. 6:15) Ba manisá kisalu yayi kaka na bilumbu 52. Awa ba bandá kutula makanisi ya bawu nyonso na bansatu ya bawu ya kimpeve. Ni na yina, na kilumbu ya ntete ya ngonda yina landaka, Tishri, ba vukaná na kisika ya bantu nyonso samu na kuwa Esdrasi na Balevi ya nkaka kutanga Misiku ya Nzambi na ndinga ya ngolo, mpe kusadisa bawu na kuzaba yawu. (Kizizi 1) Makanda ya muvimba, mingi-mingi ‘bantu nyonso yina lendaka kuwa mpe kubakula,’ vandá kaka ya kutelama mpe vandá kuwa ‘kubanda na suka-suka tii na midi.’ Bantu ya Izraele yayi ke kifwani ya mbote samu na beto yina ke landá balukutakanu na bayinzo ya Kimfumu ya kitoko. Kasi ya ke kuminá kwandi nge ntangu nge ke na balukutakanu na kutula makanisi ya nge na bamambu yina ke ve mfunu? Kana ni mpila yina, kanisa na bantu ya Izraele. Ba suká ve kaka na kuwa, kasi ba tulá dikebi na bamambu yina ba vandá kuwa. Ya salá ti ba dila ntangu ba kwizá tala ti ba tumamá ve na Misiku ya Nzambi.—Neh. 8:1-9.
w07-F 15/7 22 §9-10
Beno ke tatamana kwandi na kubika ‘mpeve ya santu twadisa luzingu ya beno’?
9 Kuvanda na kilengi ni kuvanda na kyese na ntima. Yehova kele “Nzambi yina ke ya kufuluka na [. . .] kyese.” (1 Timote 1:11; Nkunga 104:31) Yesu ke sepelá na kusala luzolo ya Tata ya yandi. (Nkunga 40:8; Baebre 10:7-9) Mpe ‘kyese ya Yehova kele kisika ya beto ya ngolo ya kubumbana.’—Nehemi 8:10.
10 Kyese ya Nzambi ke pesá beto ngolo ntangu beto ke salá luzolo ya yandi ata na ntangu ya mpasi, mawa mpe bankwamusu. “Nzayilu ya Nzambi” ke natiná beto kyese mingi. (Bingana 2:1-5) Beto ke na kilengi na kuvanda na kindiku na Nzambi, samu beto zaba yandi, mpe beto ke kwikilá na yandi mpe na munkayulu ya Yesu. (1 Yoane 2:1, 2) Kuvanda na kati ya dikanda ya Bambangi ya Yehova yina ke na yinza nyonso ke mosi ya bamambu ya nkaka yina ke pesá beto kilengi. (Sofoni 3:9; Agayi 2:7) Kivuvu ya beto na Kimfumu ya Nzambi mpe bweso ya kusamuna nsangu ya mbote ke pesá beto kilengi mingi. (Matayi 6:9, 10; 24:14) Mambu ya nkaka yina ke pesá beto kilengi ni kivuvu ya kuzinga ntangu nyonso. (Yoane 17:3) Nyonso yayi ke salá ti beto ‘vanda kaka na kyese.’—Kulonga Misiku 16:15.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
it-1-F 151 §7
Kiarami
Bamvula mingi na manima ya kuvutuka ya bazwife, nganga-nzambi Esdrasi tangilá bawu buku ya Misiku na lukutakanu yina ba salá na Yeruzalemi, mpe Balevi sadisá bawu na kuzaba mbote-mbote mambu yina ba vandá kuwa. Nehemi 8:8 ke zonzaka: ‘Ba tatamanaka kutanga mukanda yina na ndinga ya ngolo, Misiku ya Nzambi ya tsyeleka, ba vandaka kubangula yawu pwelele mpe kupesa ngindu ya yawu; mpila yina ba sadisaka bantu na kubakula mambu yina ba vandaka kutanga.’ Misiku ya Nzambi yina ba vandá tanga vandá ya kusonama na Kiebreo. Kasi ntangu ya nkaka ba yina vandá longa yawu vandá zonzila yawu na ndinga ya Kiarami, samu ti ya lenda vanda ti bazwife longoká ndinga yayi ntangu ba vandá na Babilone. Ata ti bazwife zabá Kiebreo, ba yina vandá longa bawu vandá na nsatu ba zaba mbote-mbote mambu yina ba vandá tangila bawu. Na yawu, ba zonzilá bawu yawu pwelele.
21-27 AOÛT
BIMVWAMA YA BIBLIA | NEHEMI 10-11
“Ba ndimá kusala mingi samu na Yehova”
w98 15/10 22 §13
Yeruzalemi ya tsyeleka
13 ‘Kuwisana ya ngolo’ yina salamá na bilumbu ya Nehemi sadisá dikanda ya Nzambi ya ntama na kubongama samu na kupesa bibaka ya Yeruzalemi na maboko ya Nzambi. Kasi ya vandá na mambu ya nkaka yina ba zolá yidika na mbangu. Samu Yeruzalemi kumá na bibaka ya ngolo mpe bamwelo 12, ba vandá na nsatu bantu mingi vanda kuna. ‘Mbanza vandaka nene mpe yinda, kasi bantu vandaka ve mingi na kati.’ (Nehemi 7:4) Samu na kuyidika mambu yayi, ba ‘bulaka dzeke samu na kunata muntu mosi na kati ya bantu kumi na kuzinga na Yeruzalemi, mbanza ya santu.’ Bantu mingi ndimá na luzolo nyonso. Na yawu, dikanda ya Izraele sakumuná ‘babakala nyonso yina kudipesaka na luzolo nyonso na kuzinga na Yeruzalemi.’ (Nehemi 11:1, 2) Yayi ke kifwani ya mbote samu na bakristo ya bubu yayi yina ke na makoki ya kukwenda na kisika yina ba ke na nsatu ya bakristo ya kukula na kimpeve.
w86-F 15/2 26
Ba me lenda kuvutukila lusambu ya tsyeleka
Kubika bima yina batata ya bawu bikilá bawu samu na kwenda vanda na Yeruzalemi zolá lomba mbongo, mpe ya zolá vanda ve pete samu na bawu. Ntangu ya nkaka, ata ba yina vandá vanda na Yeruzalemi vandá kutana na bamambu mingi yina vandá sala ti luzingu ya bawu vanda na mpasi. Ni bamambu yayi salá ti bazwife ya nkaka pesa buzitu na ba yina ndimá na kwenda vanda na Yeruzalemi, mpe ntembe ve, ba sambilá Yehova samu yandi sakumuna bawu.
w16.04-F 8 §15
Kusala bamambu na kiminu nyonso ke salá ti Nzambi ndima beto
15 Ntangu beto pesá luzingu ya beto na Yehova, beto zonzá na yandi ti beto ke nyonso yina yandi ke lomba na beto na kusala. Beto zabá ti samu na kuzitisa nsilulu yayi beto zolá ndima kubika bima mingi. Kasi, kusala yawu ke lenda vanda mpasi, mingi-mingi ntangu ba ke lombá na beto na kusala bamambu yina ke sepelisá ve beto. Ntangu beto ke ndimá kubika bima mpe kisika yina beto vandá zolá samu na kusadila Yehova, beto ke lakisá kiminu ya beto. Nyonso yina beto ke biká, ata bima yina ke vandá mpasi na kubika ke vanda kaka fioti na mantwala ya balusakumunu yina beto ke kuzwa. (Mal. 3:10) Kasi yinki beto lenda zonza samu na mwana ya Yefte ya kento?
Matadi ya ntalu ya kimpeve
w06-F 1/2 11 §1
Bamambu ya mfunu ya buku ya Nehemi
10:34—Samu na yinki ba lombá bantu na kupesa bankuni? Misiku ya Moyize vandá lombá ve bantu na kupesa bankuni. Mambu yayi salamá kaka samu ba vandá na nsatu ya yawu na ntangu yina. Samu na kuyoka minkayulu, ba vandá na nsatu ya bankuni mingi. Ntangu ya nkaka, Banetinimi (bisadi ya tempelo yina vandá ve bantu ya Izraele) vandá ve mingi. Na yawua, ba bula dzeke samu na kuzwa yina zolá nata ntangu nyonso bankuni.
28 AOÛT–3 SEPTEMBRE
BIMVWAMA YA BIBLIA | NEHEMI 12-13
“Lakisa ti nge ke ya kukwikama na Yehova ntangu nge ke soolá bandiku”
it-1-F 100 §8
Bantu ya Amoni
Ntangu ba bingisá Tobia na tempelo, ba tangá mpe ba bandá kusadila musiku yina ke na Kulonga Misiku 23:3-6. Musiku yayi vandá zonza ti ata muntu mosi ya Amoni to ya Moabi lenda kota na dibuundu ya Yehova. (Ne 13:1-3) Ba pesá musiku yayi bamvula 1 000 na manima, samu bantu ya Amoni na ya Moabi mangá kusadisa bantu ya Izraele ntangu ba vandá kwenda na ntoto ya nsilulu. Ya salá ti ba nimina bantu ya babwala zole yayi na kukota na dikanda ya Izraele mpe na kuzwa bambote nyonso yina bana ya Izraele vandá kuzwaka. Kasi, ya vandá sosa ve kuzonza ti bantu ya Amoni na ya Moabi lendá vanda ve kintwadi na bantu ya Izraele to kuzinga na bawu, mpe na zila ya bawu, kuzwa bambote yina Nzambi vandá pesa dikanda ya yandi. Beto zaba yawu samu ti Biblia ke zonzilá Seleki, yina beto me zonzila ntama mingi ve, na kati ya babakala ya ngolo yina vandá na Davidi, mpe Rute, ya bwala ya Moabi.—Ru 1:4, 16-18.
w13-F 15/8 4 §5-6
Nzambi kumisá beno santu
5 Tanga Nehemi 13:4-9. Samu ti beto ke na yinza yina bantu ke ve santu, ya ke ve pete samu na beto na kubikana santu. Beto tala kifwani ya Eliashibi na Tobia. Biblia ke zonzá ti Eliashibi vandá nganga-nzambi ya nene. Tobia vandá muntu ya Amoni mpe ntangu ya nkaka yandi vandá mosi ya bamfumu yina mfumu ya Persia tulá na mbanza ya Yuda. Tobia na bandiku ya yandi teleminaka Nehemi samu yandi tunga dyaka ve bibaka ya Yeruzalemi. (Neh. 2:10) Musiku vandá niminá na bantu ya Amoni na kukota na tempelo. (Kul. 23:3) Na yawu, samu na yinki nganga-nzambi ya nene pesaka muntu mutindu Tobia mosi ya bisika yina ba vandá sadilá samu na kudya na tempelo?
6 Tobia na Eliashibi kumá na kindiku ya ngolo. Tobia mpe mwana ya yandi ya bakala Yohadani, kwelaka bakento ya bazwife, mpe bazwife mingi vandá zonzila mbote na ntadisi ya Tobia. (Neh. 6:17-19) Mosi ya mitekolo ya Eliashibi kwelaka mwana ya kento ya Sanebalati, mfumu ya mbanza ya Samaria, yina vandá ndiku ya ngolo ya Tobia. (Neh. 13:28) Ntangu ya nkaka, ni bamambu yayi salá ti Eliashibi bika muntu yina vandá mbeni ya Yehova kunata yandi na kusala bamambu yina vandá ve ya kulunga. Kasi Nehemi lakisá kukwikama na Yehova ntangu yandi losaka bima nyonso ya Tobia na ngaanda ya tempelo.
w96-F 15/3 16 §6
Beto lakisa ti beto ke bantu ya kukwikama
6 Kana beto ke ya kukwikama na Yehova, beto ke sala ve kindiku na bambeni ya yandi. Ni na yawu Zaki, kilandi mosi ya Yesu sonikaka: “Bantu ya masumu! Beno zaba ve ti kuzola mambu ya yinza ni kuyina Nzambi? Muntu yina ke zolaka kuvwanda nkundi ya yinza ke kumaka mbeni ya Nzambi.” (Zaki 4:4) Nsatu ya beto ke ni kulakisa kukwikama ya beto na Yehova mutindu mfumu Davidi yina zonzaka: ‘O Yehova, munu ke mangaka kwandi ve bantu yina ke mangaka nge, mpe munu ke mangaka kwandi ve bantu yina ke salaka yintu ngolo na mantwala ya nge? Munu ke mangaka bawu mingi tsyeleka; bawu me kumaka bambeni tsyeleka na meso ya munu.’ (Nkunga 139:21, 22) Beto zola ve kukuma bandiku ya ba yina ke ya kukangama na masumu ya bawu, samu ti beto ke ata fioti ve mutindu mosi na bawu. Kukwikama ya beto na Nzambi zolá nata beto na kumanga kulutisa ntangu na bawu kisika mosi to na nzila ya tele.
Matadi ya ntalu ya kimpeve
it-2-F 359 §8
Miziki
Kuyimba vandá mfunu mingi na tempelo. Kima yina ke na lakisak’ yawu ke ni baverse mingi ya Biblia yina ke zonzilá bantu yina vandá yimbaka. Dyaka, Balevi yina vandá yimbá ‘vandaka sala ve bisalu ya nkaka’ samu ba pesa ntangu ya bawu nyonso na kisalu ya kuyimba. (1Ns 9:33) Ata ntangu bantu vutuká na Yeruzalemi, ba vandá kaka na kisalu ya mfunu. Beto zaba yawu samu ba vukisá bawu na Balevi ya nkaka. (Esd 2:40, 41) Ata mfumu ya bwala ya Persia Artazeresesi (yina ba vandá bokilá mpe Diboko ya Yinda) zonzá ti Balevi yina vandá yimbá mpe bimvuka ya nkaka ya bantu ya mfunu zolá futa ve ‘mpaku, kitadi, to mpaku ya nzila.’ (Esd 7:24) Mwa ntangu fioti na manima mfumu pesá musiku ti ba me fwana kufuta bantu yina vandá yimbá ‘samu na kulungisa bansatu ya bawu ya konso kilumbu.’ Ata ti ba ke zonzaka ti ni Artazeresesi pesá musiku yayi, ntangu ya nkaka ni Esdrasi muntu pesá musiku yayi samu mfumu pesak’ yandi lutumu ya kusala yawu. (Ne 11:23; Esd 7:18-26) Na yawu, beto ke na talá samu na yinki Biblia ke zonzilá ‘bantu yina ke yimbaka, mpe Balevi’ mutindu bimvuka zole ya kukabuka ata ti bawu nyonso vandá Balevi.—Ne 7:1; 13:10.