Kuvanda na lembami zola zonza ti nge ke na ngolo

1. Wapi byuvuu ba yina ke kotá na beto to yina ke salá na beto lenda yufula beto?

YINKI ya ke salá nge ntangu ba yina ke kotá na nge to ba yina ke salá na nge ke yufulá nge byuvu na malongi yina nge ke kwikilaka? Ntangu ya nkaka ya ke pesá nge mwa boma. Nge ke ve nge mosi. Kasi kyuvu ya faso yayi lenda sadisa nge na kuzaba mbote-mbote makanisi ya muntu yango, to yina yandi ke kwikilá mpe ya lenda pesa nge nzila ya kukabula nsangu ya mbote. Bantangu ya nkaka, muntu lenda yufula nge kyuvu samu na kusosa nge mindondo. Ya zolá kamwisa ve beto, samu bantu mingi ke kuwá bamambu ya luvunu na beto. (Bis. 28:22) Dyaka, beto ke na zingá na “bilumbu ya nsuka,” ntangu yina bantu mingi ke “tala ve bantu kyadi” mpe ntangu ya nkaka, “bawu ke vwanda na myangu.”—2 Tim. 3:1, 3.

2. Samu na yinki beto ke na nsatu ya kuvanda na lembami?

² Nge lenda yufula: ‘Yinki lenda sadisa munu na kudasuka ve mpe kuzaba yinki ya kuzonza ntangu bantu ke sosá munu mindondo na yina me tadila mambu ya Biblia yina mu ke kwikilaka?’ Lembami lenda sadisa nge. Muntu yina ke na lembami ke dasuká ve ntangu ba ke sombolak’ yandi, to ntangu yandi zaba ve wapi mvutu yandi lenda pesa. (Bin. 16:32) Ya tsyeleka, kuvanda na lembami ke ve pete. Wa’ faso nge lenda kulisa kifu yango? Wa’ faso nge lenda pesa mvutu na lembami ntangu muntu ke na sombolá nge samu nge ke sadilá Yehova? Kana nge ke papa to mama, wa’ faso nge lenda sadisa bana ya nge na kulongoka kunwanina kiminu ya bawu na lembami? Beto ke kuzwa bamvutu na disolo yayi.

FASO YA KUKULISA LEMBAMI

3. Samu na yinki beto lenda zonza ti lembami ke kifu yina lenda vanda ngolo ya beto, kasi ve kifu ya ba yina ke na boma? (2 Timote 2:24, 25)

³ Kuvanda na lembami ke ve kuvanda yuma, kasi ya ke ngolo. Ntangu beto ke kutaná na bamambu yina ke meká beto, kuvanda na lembami ke kuvanda na ngolo. Lembami ke kifu mosi ya ‘mbuma ya mpeve ya santu.’ (Gal. 5:22, 23) Na ndinga ya Greke, ba vandá sadila “lembami” samu na kuzonzila mpunda (cheval) yina ba me longá kutumama na bantu. Kasi, ya zola zonza ve ti yandi ke dyaka ve na ngolo. Ata ti kibulu yango me kuma ya kulembama, yandi ke kaka na ngolo ya yandi. Kasi beto, wa’ faso beto lenda kulisa lembami mpe kuvanda kaka na ngolo ya beto? Beto ke lenda ve kusala yawu na bangolo ya beto mosi. Na yawu, beto ke na nsatu ya kusambila mpe kulomba na Nzambi yandi pesa beto mpeve ya santu yina ke sadisa beto na kukulisa kifu yayi ya mbote. Ya ke na bantu mingi yina longoká kuvanda na lembami. Na kifwani, bampangi mingi lakisá kifu yayi ntangu ba vandá sombola bawu. Ni yawu sadisá bantu ya nkaka na kusoba makanisi ya bawu na yina me tadila Bambangi ya Yehova mpe kutala bawu na faso ya mbote. (Tanga 2 Timote 2:24, 25.) Wa’ faso nge lenda sala ti lembami vanda mosi ya bifu yina ke vanda ngolo ya nge?

4. Yinki kifwani ya Izaki ke na longá beto na yina me tadila lembami?

⁴ Na kati ya Biblia, ya ke na masolo mingi yina ke lakisá ti lembami ke kifu mosi ya mfunu. Beto zonzila kifwani ya Izaki, ntangu yandi vandá vanda na Gerare, bwala ya bantu ya Filistia. Samu bantu ya Filistia vandá tula meso na bima ya yandi, ba kangá mabulu yina bisadi ya tata ya yandi timunaka. Na kisika ya kunwana samu na mabulu ya yandi, yandi kwendá vanda kisika ya nkaka yina vandá ntama, mpe kuna yandi timuná mabulu ya nkaka. (Kub. 26:12-18) Kasi kuna mpe, bantu ya Filistia sosá yandi mindondo. Ba zonzá ti maza ya mabulu yina vandá kuna vandá mpe ya bawu. Ata faso yina, Izaki dasukilá ve bawu. (Kub. 26:19-25) Yinki sadisak’ yandi na kuvanda kaka na lembami, ata ntangu bantu ya nkaka sosá kaka kusombola yandi? Ya lenda vanda ti yandi talá kifwani ya bibuti ya yandi mpe yandi longoká mingi na faso yina Abrahami bumbá kizunu, mpe na “ntima ya kulembama mpe ya kizunu” ya Sara.—1 Pi. 3:4-6; Kub. 21:22-34.

5. Wapi kifwani ke na lakisá ti bibuti yina ke bakristo lenda sadisa bana ya bawu na kutala ti lembami ke mfunu?

⁵ Bibuti yina ke bakristo, beno lendá lakisa na bana ya beno ti lembami ke mfunu mingi. Beto tala kifwani ya Maxence yina ke na bamvula 17. Yandi zabá ve yinki ya kusala ntangu bantu vandá dasukilak’ yandi, ya vanda na lukolo to na kisalu ya kusamuna. Na ntima ya yinda, bibuti ya yandi sadisak’ yandi na kuvanda na lembami. Ba me zonza: “Maxence me kwiza zaba ti ya ke vandá ve mpasi na kudasuka to kuvutula yimbi na yimbi ntangu ba ke sombolá beto. Kasi ya ke lombá bangolo mingi na kukutika nzutu.” Kima ya mbote ke ti Maxence me longoka kuvanda na lembami.

6. Wa’ faso lusambu lenda sadisa beto na kubongisa faso ya beto ya kulakisa lembami?

⁶ Yinki beto lenda sala kana beto ke na mantwala ya mambu yina lenda sala ti beto dasuka to muntu me zonza bamambu ya yimbi na yina me tadila Yehova to Biblia? Samu na kupesa mvutu na lembami nyonso, beto me lunga kulomba na Yehova na kupesa beto mpeve ya santu mpe ndwenga. Kana beto me tala ti beto me vutula ve mvutu na faso ya kulunga, yinki beto lenda sala? Beto lenda sambila dyaka samu na mambu yayi, mpe kukanisa na faso yina beto lenda bongisa mvutu ya beto samu na kilumbu ya nkaka. Na yawu, Yehova ke pesa beto mpeve ya santu samu beto zaba kukutika nzutu mpe kulakisa lembami.

7. Wa’ faso kubumba baverse ya nkaka ya Biblia lenda sadisa beto na kuzaba yinki ya kuzonza mpe yinki ya kusala ntangu beto ke kutaná na bamambu ya mpasi? (Bingana 15:1, 18)

⁷ Baverse mingi ya Biblia lenda sadisa beto, ntangu ya ke vandá mpasi na beto na kuzonza na lembami. Mpeve ya santu lenda sadisa beto na kubambuka baverse yango. (Yoa. 14:26) Na kifwani, malongi yina ke na kati ya buku ya Bingana ke sadisa beto na kuvanda na lembami. (Tanga Bingana 15:1, 18.) Buku yango ke lakisá beto samu na yinki ya ke mbote na kuzonza na lembami nyonso, ntangu beto ke kutaná na bamambu yina lenda nata beto na kudasuka.—Bin. 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

MAYELA YA KUBAKULA MAMBU MBOTE-MBOTE KE SADISA BETO NA KUVANDA NA LEMBAMI

8. Tekila beto pesa mvutu, samu na yinki beto me lunga kukanisa yinki me nata muntu na kuyufula beto kyuvu na bamambu yina beto ke kwikilaka?

⁸ Mayela ya kubakula mambu mbote-mbote lenda sadisa mpe beto. (Bin. 19:11) Muntu yina ke na mayela ya kubakula mambu mbote-mbote zaba kukutika nzutu ntangu ba ke sombolak’ yandi samu yandi ke sadilá Yehova. Bantangu mingi, ntangu bantu ke yufulá beto byuvu, ba ke zonzá ve samu na yinki ba ke na yufulá beto yawu. Na yawu, tekila beto pesa mvutu, beto kanisa ntete: mu zaba kwandi yinki me nata muntu na kuyufula munu kyuvu yayi?—Bin. 16:23.

9. Wa’ faso Gibeoni lakisá mayela ya kubakula mambu mbote-mbote mpe lembami, ntangu babakala ya Efrayimi dasukilak’ yandi?

⁹ Beto tala wa’ faso Gibeoni pesá mvutu na bantu ya Efrayimi. Ba vandá ya kudasuka ntangu ba yufulak’ yandi samu na yinki tekila yandi kwenda nwana na bambeni ya Izraele, yandi bokilá ve bawu. Kasi, yinki vandá ya kubumbana na manima ya nkele ya bawu? Ya lenda vanda ti, ba talá ti yandi pesá ve bawu buzitu yina me lunga. Na mayela ya kubakula mambu mbote-mbote, Gibeoni sosá kuzaba samu na yinki ba vandá ya kudasuka, mpe na lembami nyonso, yandi pesá bawu mvutu. Biblia ke zonzá na beto ti, ntangu yandi zonzá mutindu yina, ‘bawu lembamaka.’—Baz. 8:1-3.

10. Yinki lenda sadisa beto na kuzaba faso ya kupesa mvutu na ba yina ke yufulá beto samu na yinki beto ke sadilá Yehova? (1 Piere 3:15, 16)

¹⁰ Ya lenda vanda ti muntu yina ke salá na beto to yina ke kotá na beto ke na yufulá beto samu na yinki beto ke tumamá na malongi ya Biblia. Beto ke zonzila yandi samu na yinki beto ke ndimá ti kulanda malongi ya Biblia ke kima ya kulutila mbote. Beto me lunga mpe kulakisa buzitu na mambu yina yandi ke kwikilaka. (Tanga 1 Piere 3:15, 16.) Na kisika ya kukanisa ti kyuvu ya yandi ke kaka samu na kusombola beto, beto kanisa na wa’ faso kyuvu yina lenda sadisa beto na kuzaba yinki ke mfunu samu na yandi. Ata ti yandi me yufula kyuvu na dikanisi ya mbote to ya yimbi, na lembami beto ke sala nyonso samu na kupesa yandi mvutu ya mbote. Mvutu ya beto lenda sadisa yandi na kusoba faso ya yandi ya kutala bamambu. Ata ti yandi ke na lakisá ve beto buzitu to ke na sosá kusombola beto, mvutu ya beto me lunga kuvanda kaka mbote.—Rom. 12:17.

11-12. a) Ntangu muntu ke yufulá beto kyuvu, tekila beto pesa mvutu, yinki beto me bonga kusala? (Tala mpe kizizi.) b) Pesa kifwani yina ke na lakisá faso kyuvu yina muntu lenda yufula beto lenda nata na disolo ya kitoko.

¹¹ Na kifwani, kana mpangi yina ke salá na nge me yufula nge samu na yinki beto ke salá ve feti ya kilumbu ya kubutuka, nge lenda kanisa: Yandi ke na sosá kwandi kuzaba kana beto mpe ke baká ntangu ya kusakana? Yandi ke na sosá kwandi kuzonza ti samu beto ke salá ve feti ya kilumbu ya kubutuka, ya zola zonza ti beto ke na nsatu ya kubebisa bumosi yina ke na kati ya beto na bampangi ya beto ya kisalu? Beto lenda lakisa yandi ti beto ke sepelá na kutala nyonso yina yandi ke salá samu bumosi vanda na kisalu. Kuzonza faso yayi lenda fungula nzila na disolo ya Biblia na yina me tadila feti ya kilumbu ya kubutuka.

¹² Beto lenda sala mutindu yayi ntangu muntu ke yufulá beto kyuvu ya nkaka yina lenda talana mpasi. Mpangi yina ke kotá na nge lenda zonza na nge ti Bambangi ya Yehova me lunga kubongisa dikanisi ya bawu na yina me tadila babakala yina ke vukisá nzutu na babakala to bakento yina ke vukisá nzutu na bakento. Yandi ke na zonzá kwandi faso yina samu yandi zaba ve samu na yinki Bambangi ya Yehova ke vukisá ve nzutu bakala na bakala, to kento na kento? To, yandi ke kwandi na ndiku to muntu ya dikanda ya yandi yina ke vukisá nzutu na faso yayi? Yandi ke na kanisá kwandi ti beto ke yiná ba yina ke na kifu yango? Beto me lunga kuzonza na yandi ti beto ke zolá bantu nyonso, mpe ke zitisá mikanu yina mosi na mosi ya bantu ke bakaka.b (1 Pi. 2:17) Mpe beto lenda lakisa yandi yinki Biblia ke zonzá mpe wa’ faso kulanda yawu ke sadisá beto na kuvanda na luzingu ya mbote.

13. Wa’ faso nge lenda sadisa muntu yina ke na zonzá ti kukwikila na Nzambi ke buzoba?

¹³ Ntangu beto ke na sololá na muntu yina ke ya kudasuka mpe yina zola ve kuwa beto, beto me lunga ve kukanisa na mbangu ti beto zaba yina yandi ke kwikilá to yina yandi ke ndimaka. (Tite 3:2) Na kifwani, kana mpangi yina ke kotá na nge me zonza ti, ya ke buzoba na kukwikila na Nzambi, yinki nge ke sala? Nge ke kanisa kwandi ti yandi ke kwikilá ti luzingu bandá kaka faso yina mpe yandi me zaba malongi yango mbote-mbote? Ya lenda vanda ti, yandi ke na zonzá kaka bamambu yina yandi kuwaka. Ya ke vanda ve mbote nge banda kuswana na yandi na faso luzingu bandaka. Nge lenda pesa yandi disolo mosi ya kutanga to kubikila yandi kyuvu yina beno ke solola kilumbu ya nkaka. Nge lenda sadisa yandi na kuzwa masolo yina ke zonzilá bima yina Nzambi yidiká na jw.org. Na manima, ya lenda sala ti yandi vanda na nsatu ya kusolola na beto na disolo mosi to na video mosi yina yandi me kuzwa na site jw.org. Kupesa mvutu na buzitu na faso yayi lenda pesa yandi nsatu ya kusosa kuzaba dyaka mingi na yina me tadila Biblia.

14. Wa’ faso Niall sadilá site jw.org samu na kulakisa na mpangi ya yandi ya lukolo ti bamambu yina bantu ke zonzá na yina me tadila Bambangi ya Yehova ke kaka luvunu?

¹⁴ Niall mpangi mosi ya ntwenya ke sadilá site ya beto samu na kulakisa ti bamambu yina bantu ke kanisá na yina me tadila Bambangi ya Yehova ke kaka luvunu. Yandi me zonza: “Mpangi mosi yina ke kotá na munu vandá zonzá na munu ti, mu ke kwikilá ve na science samu ti mu ke tulá ntima na Biblia, kasi ve na bamambu yina ke talanaka. Yandi vandá zonza yawu samu ti na yandi, Biblia me fuluka kaka na masolo ya luvunu.” Ntangu mpangi yango pesá ve yandi nzila ya kuzonzila bamambu yina yandi ke kwikilá, yandi lakisak’ yandi kitini yina ke na jw.org, yina me zonza na lumputu: “La Bible et la science.” Na manima, Niall talá ti yandi tangá bamambu yina ke na kitini yango, mpe yandi ndimá kusolola na yandi na faso luzingu bandaka. Nge lenda kuzwa mpe bambote yina Niall kuzwaka.

KUBONGAMA NA KATI YA DIKANDA

15. Wa’ faso bibuti lenda sadisa bana ya bawu na kupesa mvutu na lembami nyonso ntangu bampangi ya lukolo ke sombolá bawu samu ba ke sadilá Yehova?

¹⁵ Bibuti lenda longa bana ya bawu na kupesa mvutu na lembami nyonso ntangu ba ke sombolá bawu samu ba ke sadilá Yehova. (Zaki 3:13) Ntangu ba ke salá kulongoka ya dikanda, bibuti ya nkaka ke salá mwa bamambu samu na kusadisa bana ya bawu na kuvanda ya kubongama. Ba ke soolá masolo yina lenda sadisa bawu na lukolo. Ba ke sololá na yawu, mpe ba ke lakisá bana ya bawu wa’ faso ba lenda pesa mvutu mpe wa’ faso ba lenda zonza na lembami mpe na faso ya mbote.—Tala encadré “Mwa bamambu ya kusala yina lenda sadisa dikanda ya nge.”

16-17. Wa’ faso kubongisa mwa bamambu samu na kuzaba yinki ya kuzonza lenda sadisa bantwenya?

¹⁶ Kubongama lenda sadisa bakristo na kundima bawu mosi bamambu yina ke na Biblia. Ya ke sadisa mpe bantwenya na kuzonza na tiya nyonso na bantu ya nkaka yinki ke natá bawu na kundima yawu. Na jw.org, ya ke na kitini “Byuvu yina bantwenya ke yufulaka” mpe ba fiches de réflexion samu na bantwenya. Ba me bongisa nyonso yayi samu na kukulisa kiminu ya bantwenya mpe samu ba vanda ya kubongama na kupesa bamvutu bawu mosi, mpe na faso yina ke ve mpasi. Kulongoka bamambu nyonso yayi na dikanda ke sadisa beto nyonso na kuzaba faso ya kunwanina kiminu ya beto na lembami mpe na faso ya mbote.

¹⁷ Ntwenya mosi na nkumbu ya Matthew me zonza wa’ faso kubongisa mwa bamambu sadisak’ yandi. Ntangu ba ke salá kulongoka ya dikanda, Matthew na bibuti ya yandi ke sosá masolo yina ke sadisa yandi na kusolola na bampangi ya yandi ya lukolo. Yandi me zonza: “Beto ke kanisá na mwa byuvu yina ba lenda yufula munu, beto ke sosá bamvutu na yawu, mpe beto ke longoká faso ya kupesa mvutu na bantu. Ntangu mu ke zabá mbote-mbote yinki ya kuzonza, ya ke salá ti mu vanda na kizunu mpe ya vanda ve mpasi na munu na kuvanda na lembami, ntangu mu ke zonzá na bampangi.”

18. Yinki Bakolose 4:6 ke na lakisá na yina me tadila faso ya kuzonza?

¹⁸ Ata ntangu beto ke zonzá bamambu pwelele, bantu nyonso ve ke ndimá yina beto ke zonzaka. Kasi, kuzonza na lembami mpe na faso ya mbote lenda sadisa nge. (Tanga Bakolose 4:6.) Beto lenda fwanisa bamambu yina beto ke zonzá na muntu na yina me tadila kiminu ya beto, na kulosa yandi ballon. Beto lenda losa yandi yawu na malembe nyonso to na ngolo nyonso. Kana beto losa yawu na malembe nyonso, muntu yina ke na bulá na beto ke yamba yawu mpe beto ke bika ve kubula na yandi. Faso mosi mpe, kana beto zonza na lembami mpe na faso ya mbote, bantu ke vanda kaka na nsatu ya kuwa beto mpe masolo ya beto ke zengana ve. Beto zimbana ve ti, kana muntu ke na sosá beto mindondo, beto lenda zenga disolo. (Bin. 26:4) Kasi ntangu ya nkaka, bantu ya faso yayi ke ve mingi. Na kutala, ya lenda vanda na bantu mingi yina ke na nsatu ya kuwa beto.

19. Samu na yinki ya ke mbote na kuvanda kaka na lembami ntangu beto ke nwaniná kiminu ya beto?

¹⁹ Ntangu beto ke longoka kuvanda na lembami, ya ke natina beto bambote mingi. Na yawu, sambila Yehova samu yandi pesa nge ngolo ya kuvanda kaka na lembami ntangu nge ke pesá mvutu na byuvu yina lenda talana mpasi to na bantu yina ke na sombolá nge. Kuzimbana ve ti kuvanda na lembami lenda sala ti nge swana ve ata ti faso ya nge ya kutala bamambu vanda ve faso mosi na bantu ya nkaka. Mpe mvutu yina nge ke pesa na lembami nyonso mpe na buzitu lenda nata ba yina ke kuwa nge na kusoba makanisi ya bawu na yina me tadila Bambangi ya Yehova mpe matsyeleka ya Biblia. Vanda ya “kukubama na kubangula” na bamambu yina nge ke kwikilá, “na lembami nyonso mpe na buzitu.” (1 Pi. 3:15, 16) Bika ti lembami vanda kaka ngolo ya nge.