Malifalesi a Isibukhu ya Migumano Chitwi-u Yolaleela na Ingumi-u ya Ikiristu
MULUNGU WA JULAI 5-11
RAELA WOFWANYEYA M’MAZU A MULUNGU | DOTORONOMU 11-12
“Kodi Yehova Unafuna ira Alambeliwenge Moi Avi?”
it-2 thakuru 1007 ndima 4
Moyo
Kutumikira Ndi Moyo Wonse. Monga mmene taonera, mawu akuti “moyo” amatanthauza munthu yense wathunthu. Komabe malemba ena amatilimbikitsa kuti tizifufuza, tizikonda komanso tizitumikira Mulungu ndi ‘mtima wathu wonse ndiponso moyo wathu wonse’ (De 4:29; 11:13, 18), pomwe lemba la Deuteronomo 6:5 limati: “Uzikonda Yehova Mulungu wako ndi mtima wako wonse, moyo wako wonse, ndi mphamvu zako zonse.” Yesu ananena kuti munthu ayenera kumatumikira ndi moyo wake wonse, mphamvu zake zonse, komanso ndi ‘maganizo ake onse.’ (Mko 12:30; Lu 10:27) Koma zimenezi zikungobweretsa funso lakuti, n’chifukwa chiyani zinthu zinazo zikutchulidwa limodzi ndi moyo chonsecho zinthuzo zili m’moyomo? Kuti timvetse bwino, tiyerekezere chonchi: Munthu akhoza kudzigulitsa (moyo wake) kuti akhale kapolo wa munthu wina ndipo akatero amakhala wa amene wamugulayo. Komabe iye akhoza kusatumikira mbuye wakeyo ndi mtima wonse kapena mofunitsitsa komanso sangafune kumusangalatsa, ndipo zimenezi zingachititse kuti asagwiritse ntchito mphamvu zake zonse kapena nzeru zake zonse kuti achite zimene mbuye wakeyo akufuna. (Yerekezerani ndi Aef 6:5; Akl 3:22.) Choncho zinthu zinazo zikutchulidwanso limodzi ndi moyo n‘cholinga choti tizizikumbukira komanso kuziganizira pamene tikutumikira Mulungu, yemwe ndife ake, komanso Mwana wake amene moyo wake unagwiritsidwa ntchito monga dipo potigula. Kutumikira Mulungu ndi “moyo wonse” kumafuna munthu yense wathunthu, popanda kusiyapo mbali ina yathupi, zochita, nzeru kapena zolakalaka za munthuyo.—Yerekezerani ndi Mt 5:28-30; Lu 21:34-36; Aef 6:6-9; Afi 3:19; Akl 3:23, 24.
it-1 thakuru 84 ndima 3
Guwa la Nsembe
Aisiraeli anauzidwa kuti agwetse maguwa ansembe amene ankagwiritsidwa ntchito ndi mitundu ina, komanso kuti aphwanye zipilala zawo zopatulika pamodzi ndi mizati yake. (Eks 34:13; De 7:5, 6; 12:1-3) Iwo sankafunika kutengera zimenezi kapenanso kutentha ana awo pamoto monga nsembe ngati mmene Akanani ankachitira. (De 12:30, 31; 16:21) M’malo mokhala ndi maguwa ansembe ambirimbiri, Aisiraeli ankafunika kukhala ndi guwa la nsembe limodzi loti aziligwiritsa ntchito polambira Mulungu woona mmodzi yekha ndipo ankafunika kumanga guwalo pamalo amene Yehova wasankha. (De 12:2-6, 13, 14, 27; izi ndi zosiyana ndi mmene zinalili ku Babulo, komwe mulungu wamkazi Ishitara yekha anali ndi maguwa ansembe 180) Poyamba iwo anauzidwa kuti amange guwa la nsembe pogwiritsa ntchito miyala yosasema atangowoloka kumene Mtsinje wa Yorodano (De 27:4-8), ndipo Yoswa ndi amene anamanga guwali paphiri la Ebala. (Yos 8:30-32) Aisiraeli atagawana dziko la Kanani lomwe analanda, fuko la Rubeni, fuko la Gadi komanso hafu ya fuko la Manase anamanga guwa la nsembe lalikulu kwambiri m’mphepete mwa mtsinje wa Yorodano. Zimenezi zinakwiyitsa kwambiri mafuko enawo mpaka pamene anazindikira kuti guwalo silinali chizindikiro cha mpatuko koma chinali chikumbutso chosonyeza kuti anali okhulupirika kwa Yehova Mulungu woona.—Yos 22:10-34.
Makhundo Okhami-a
it-1 thakuru 925-926
Phiri la Gerizimu
Mogwirizana ndi malangizo amene Mose anapereka, Yoswa anatsogolera mafuko a Isiraeli pamene anasonkhana paphiri la Gerizimu ndi la Ebala atangogonjetsa kumene mzinda wa Ai. Ali kumeneko, anthuwo anamva madalitso amene adzalandire ngati angakhalebe okhulupirika kwa Yehova akuwerengedwa, komanso matemberero amene adzakumane nawo ngati sangakhale okhulupirika. Mafuko a Simiyoni, Levi, Yuda, Isakara, Yosefe komanso Benjamini anaima kutsogolo kwa phiri la Gerizimu. Alevi komanso likasa la pangano anali ku chigwa, pomwe mafuko ena 6 anaima kutsogolo kwa phiri la Ebala. (De 11:29, 30; 27:11-13; Yos 8:28-35) Zikuoneka kuti mafuko amene anaima kutsogolo kwa phiri la Gerizimu ndi omwe anavomereza pamene madalitso anawerengedwa, pomwe mafuko enawo anavomereza pamene matemberero anawerengedwa pa phiri la Ebala. Ngakhale kuti anthu ena amanena kuti madalitso anawerengedwa pa phiri la Gerizimu chifukwa choti linali lokongola komanso lachonde, mosiyana ndi phiri la Ebala lomwe linali lamiyala komanso lopanda chonde, Baibulo silimafotokoza chilichonse pa nkhaniyi. Chilamulo chinawerengedwa “mokweza pamaso pa mpingo wonse wa Aisiraeli. Akazi ndi ana aang’ono, komanso alendo okhala pakati pawo anali pomwepo.” (Yos 8:35) Khamu la anthuli linamva mawu akuwerengedwa kuchokera kutsogolo kwa mapiri onse awiri. Zimenezi zinatheka chifukwa pamalowa mawu ankamveka bwino kwambiri.
MULUGU WA JULAI 12-18
RAELA WOFWANYEYA M’MAZU A MULUNGU | DOTORONOMU 13-15
“Kodi Chilamulo Yathonyi-eda Avi Ira Yehova Unowaumbuwela Athu Osauwa?”
it-2 thakuru 1110 ndima 3
Chakhumi
Zikuoneka kuti panalinso chakhumi china chachiwiri chimene chinkasungidwa chaka chilichonse kuti chizithandiza pa ntchito zina, osati ntchito za ansembe Achilevi, ngakhale kuti Aleviwo ankachigwiritsanso ntchito. Nthawi zambiri, gawo lalikulu la chakhumichi linkagwiritsidwa ntchito mtundu wonse wa Aisiraeli ukasonkhana pamodzi kuti uchite zikondwerero zikuluzikulu. Ngati banja silikwanitsa kunyamula chakhumi kupita nacho ku Yerusalemu chifukwa cha kutalika kwa mtunda, iwo ankachigulitsa ndipo ndalamazo ankakazigwiritsa ntchito ku Yerusalemuko kugulira chakudya ndiponso kuti asangalale pamsonkhano wopatulikawo. (De 12:4-7, 11, 17, 18; 14:22-27) Pambuyo pa zaka 7 zilizonse Aisiraeli ankachita chikondwerero cha chaka cha Sabata. Ndiye kumapeto kwa chaka chachitatu komanso chaka cha 6 m’zaka 7 zimenezi, m’malo mogwiritsa ntchito chakhumichi ku zikondwerero zikuluzikulu iwo ankachigwiritsa ntchito pothandizira Alevi, alendo, akazi amasiye komanso ana amasiye a m’dera lawo.—De 14:28, 29; 26:12.
it-2 thakuru 833
Chaka cha Sabata
Chaka cha Sabata chinkadziwika kuti ‘chaka chopuma [hash·shemit·tahʹ].’ (De 15:9; 31:10) M’chaka chimenechi minda inkapumula ndipo siinkalimidwa. (Eks 23:11) M’chaka chimenechinso, anthu amene ali ndi ngongole ankakhala omasuka ku ngongoleyo. Chilengezo chowamasula ku ngongoleyo chinkaperekedwa “pamaso pa Yehova” posonyeza kumulemekeza. Ngakhale kuti anthu ambiri ali ndi maganizo osiyana pa nkhani imeneyi, ena amanena kuti ngongolezo sizinkathetsedwa, koma m’malomwake, obwereketsa sankafunika kukakamiza m’Heberi mnzake kuti abweze ngongoleyo chifukwa m’chaka chimenecho sankakolola china chilichonse. Koma obwereketsa ankatha kukakamiza mlendo kuti abweze. (De 15:1-3) Arabi ena amanena kuti ngongole imene inkatengedwa n’cholinga chofuna kuthandizira anthu osauka inkathetsedwa, koma ngongole imene inkatengedwa kuti akachitire bizinezi inali m’gulu lina la ngongole. Iwo amanena kuti m’nthawi ya atumwi, Hillel anakhazikitsa njira yoti obwereketsa azitha kupita kukhoti kuti akateteze ngongole yakeyo n’cholinga choti adzamubwezere.—The Pentateuch and Haftorahs, edited by J. Hertz, London, 1972, pp. 811, 812.
it-2 thakuru 978 ndima 6
Kapolo
Malamulo amene anali pakati pa kapolo ndi mbuye wake. M’nthawi ya Aisiraeli akapolo Achiheberi ankasiyana ndi akapolo ochokera ku mayiko ena. Akapolo omwe sanali Achiheberi ankakhalabe a mbuye wawo mpaka kalekale ndipo bambo ankatha kuwapereka kwa mwana wake wamwamuna (Le 25:44-46), pamene kapolo wa Chiheberi ankamasulidwa m’chaka cha 7 kapena m’Chaka cha Ufulu, potengera chaka chimene chayamba kufika. Pa nthawi imene kapolo wa Chiheberi amatumikira, ankayenera kumamuchitira zinthu ngati waganyu. (Eks 21:2; Le 25:10; De 15:12) M’heberi akadzigulitsa kuti akhale kapolo kwa mlendo kapena kwa wina wa m’banja la mlendoyo, ankakhala ndi ufulu wowomboledwa pa nthawi ina iliyonse. Iye ankatha kudziwombola yekha, kapena ndi mmodzi mwa abale ake amene akanatha kumuwombola. Kuchuluka kwa ndalama zomuwombolera kunkatengera pa kuchuluka kwa zaka zomwe zatsala kuti Chaka cha Ufulu chifike, kapena kuti afike chaka cha 7 cha ukapolo wake. (Le 25:47-52; De 15:12) Kapolo wa Chiheberi akamamasulidwa, mbuye wake ankafunika kumpatsa mphatso kuti zikamuthandize kupeza poyambira. (De 15:13-15) Ngati kapoloyo anabwera ndi mkazi, ankayenera kupita naye. Komabe ngati mbuye wakeyo anam’patsa mkazi (yemwe n’zodziwikiratu kuti anali mlendo, ndipo analibe ufulu womasulidwa ku ukapolo m’chaka cha 7 cha ukapolo wake), mkaziyo ndi ana ake ankakhalabe chuma cha mbuye wakeyo. Zikatere, kapolo wa Chiheberiyo ankatha kusankha kukhalabe ndi mbuye wakeyo. Mbuye wakeyo ankamuboola khutu ndi choboolera pofuna kusonyeza kuti adzamutumikirabe kwa moyo wake wonse.—Eks 21:2-6; De 15:16, 17.
Makhundo Okhami-a
w06 4/1 thakuru 31
Mafunso Ochokera kwa Owerenga
Kodi tingaphunzirepo chiyani pa lamulo lopezeka pa Eksodo 23:19, lakuti: “Usaphike mwana wa mbuzi mu mkaka wa make”?
Lamulo la m’Chilamulo cha Moseli, lomwe limapezeka katatu m’Baibulo, lingatithandize kuona kuti ndi zinthu zotani zimene Yehova amaziona kuti n’zoyenera, kuti Yehova n’ngwachifundo, ndiponso kuti n’ngokoma mtima. Komanso limasonyeza kuti Yehova amadana kwambiri ndi kulambira konyenga.—Eksodo 34:26; Deuteronomo 14:21
Kuphika mwana wa mbuzi kapena nyama ina iliyonse mu mkaka wa mayi ake n’kosemphana ndi chilengedwe cha Yehova. Mulungu anapereka mkaka n’cholinga choti mbuzi iziyamwitsira mwana wake kuti azikula. Motero monga mmene ananenera munthu wina wophunzira kwambiri, kuphika mwanayo mu mkaka wa make, kumasonyeza “kunyoza mgwirizano wa pakati pa mayi ndi mwana wake, umene Mulungu anakhazikitsa ndi kuuyeretsa.”
Kuphatikizanso apo, anthu ena amanena kuti n’zotheka kuti kuphika mwana mu mkaka wa make unali mwambo wachikunja woitanitsira mvula. Ngati izi zili zoona, ndiye kuti lamulo loletsa zimenezi linateteza Aisrayeli ku miyambo yotereyi ya anthu a mitundu yowazungulira, yomwe inali yopusa ndiponso yankhanza. Chilamulo cha Mose chinaletsa mwachindunji kutsatira malamulo a mitundu imeneyo.—Levitiko 20:23.
Potsiriza, lamulo limeneli likusonyeza chikondi cha Yehova. Kwenikweni, Chilamulo chinali ndi malamulo angapo oterewa oletsa kuchitira nkhanza zinyama ndiponso kuchita zinthu zosemphana ndi chilengedwe cha Yehova. Mwachitsanzo, malamulo ena a Chilamulo ankaletsa zopereka nsembe chiweto chimene sichinakwanitse masiku seveni chili ndi mayi wake. Ankaletsanso zopha chiweto ndi mwana wake pa tsiku lomwelo, ndiponso zopita pa chisa n’kutenga mbalame pamodzi ndi mazira ake kapena anapiye ake.—Levitiko 22:27, 28; Deuteronomo 22:6, 7.
N’zoonekeratu, kuti malamulo ambirimbiri a m’Chilamulo aja sanali malamulo ongofuna kuletsa zinthu zosiyanasiyana ayi. Chilamulo n’chopindulitsa m’njira zosiyanasiyana. Mfundo zake zimatithandiza kukhala ndi makhalidwe apamwamba kwambiri amene amasonyezadi makhalidwe abwino kwambiri a Yehova.—Salmo 19:7-11.
MULUNGU WA JULAI 19-25
RAELA WOFWANYEYA M’MAZU A MULUNGU | DOTORONOMU 16-18
“Makhundo O-indieda Chito Voweluza Molongomana”
it-1 thakuru 343 ndima 5
Khungu
Mawu akuti khungu ankagwiritsidwa ntchito pofotokoza kukhotetsa chilungamo komwe kunkachitika mwachinyengo, ndipo Chilamulo chinkatsutsa mwamphamvu zinthu ngati ziphuphu, mphatso, komanso kukondera chifukwa zinkachititsa khungu woweruza kuti asachite zinthu mwachilungamo. “Chiphuphu chimachititsa khungu anthu amaso akuthwa.” (Ex 23:8) “Chiphuphu chimachititsa khungu maso a anthu anzeru.” (De 16:19) Woweruza ngakhale atakhala wachilungamo kapena wanzeru bwanji, ngati atalandira mphatso, modziwa kapena mosadziwa akhoza kupereka chiweruzo mopanda chilungamo. Sikuti Chilamulo cha Mulungu chimangonena kuti oweruza akhoza kukhotetsa chilungamo chifukwa choti wapatsidwa mphatso, koma chimanenanso kuti akhoza kuchita zimenezi chifukwa cha zoyankhula za oimbidwa mlandu. Chilamulochi chimati: “Musamakondere munthu wosauka, ndiponso musamakondere munthu wolemera.” (Le 19:15) Choncho chifukwa cha zoyankhula kapena kudziwika bwino kwa anthu, woweruza sankayenera kuweruza kuti munthu wolemera ndi wolakwa chabe chifukwa choti ndi wolemera basi.—Eks 23:2, 3.
it-2 thakuru 511 ndima 7
Nambala
Nambala ya 2. Kawirikawiri nambala ya 2 imagwiritsidwa ntchito pa nkhani za malamulo. Ngati umboni wa anthu awiri uli wofanana, zimachititsa kuti umboniwo ukhale wamphamvu. Anthu awiri kapena atatu ankafunika kupereka umboni wawo pamaso pa oweruza. Mfundo imeneyi imagwiritsidwanso ntchito mumpingo wa Chikhristu. (De 17:6; 19:15; Mt 18:16; 2Ak 13:1; 1Ti 5:19; Ahe 10:28) Mulungu anagwiritsanso ntchito mfundo imeneyi pamene ankapereka Mwana wake ku mtundu wa anthu monga Mpulumutsi wawo. Yesu anati: “M’Chilamulo chanu chomwechi analembamo kuti, ‘Umboni wa anthu awiri ndi woona.’ Ineyo pandekha ndimadzichitira umboni, ndipo Atate amene anandituma amandichitiranso umboni.”—Yoh 8:17, 18.
it-2 thakuru 685 ndima 6
Wansembe
Ansembe ndi amene anapatsidwa mwayi waukulu ofotokozera chilamulo cha Mulungu, komanso ankathandiza kwambiri m’makhoti a mu Isiraeli. M’mizinda imene ansembe anapatsidwa, iwo ankathandiza oweruza pa ntchito zawo, komanso nthawi zina ankagwira ntchito limodzi ndi oweruzawo pa milandu yovuta kwambiri yomwe makhoti sakanakwanitsa kupereka chigamulo. (De 17:8, 9) Iwo ankafunika kuthandizana ndi akulu a mumzinda pa milandu yokhudza munthu amene wapezeka atafa, kuti aonetsetse kuti achita zonse zofunika kuti achotse mlandu wa magazi mumzindamo. (De 21:1, 2, 5) Ngati mwamuna wansanje akuganiza kuti mkazi wake wachita chigololo, mkaziyo ankapita naye kumalo opatulika kumene wansembe ankachita mwambo umene Yehova ananena, ndipo Yehova ankapereka chigamulo ngati mkaziyo ali wolakwa kapena ayi. (Nu 5:11-31) Pa milandu yonse, chigamulo chimene chaperekedwa ndi ansembe kapena oweruza, chinkayenera kulemekezedwa ndipo ngati munthu sanalemekeze kapena kumvera chigamulocho ankayenera kuphedwa.—Nu 15:30; De 17:10-13.
Makhundo Okhami-a
it-1 787
Kuchotsa Munthu Woipa
M’chilamulo munthu ankapatsidwa chilango chophedwa ngati pali mboni zosachepera ziwiri. (De 19:15) Mbonizi zinkayenera kukhala zoyambirira kum’ponya miyala wolakwayo. (De 17:7) Zimenezi zinkasonyeza kuti iwo amakonda kwambiri chilamulo cha Mulungu komanso amafuna kuti mtundu wa Aisiraeli ukhale woyera ndiponso zinkathandiza kuti anthu asamapereke umboni wabodza, mosasamala, komanso asanatsimikize kuti munthuyo walakwadi.
MULUNGU WA JULAI 26–OGASTE 1
RAELA WOFWANYEYA M’MAZU A MULUNGU | DOTORONOMU 19-21
“Ingumi ya Muthu Cha Mutengo Wavadimu wa Yehova”
w17.11 thakuru 14 ndima 4
Tsanzirani Chilungamo ndi Chifundo cha Yehova
4 Mizinda 6 yothawirako inali pamalo osavuta kufikako. Yehova anauza Aisiraeli kuti mbali iliyonse ya mtsinje wa Yorodano kukhale mizinda itatu. Anachita zimenezi n’cholinga choti munthu aliyense amene akuthawa azifikako mosavuta n’kutetezeka. (Num. 35:11-14) Misewu yopita kumizinda imeneyi inkalambulidwa bwinobwino. (Deut. 19:3) Malinga ndi zimene olemba mbiri ya Ayuda amanena, pankakhala zikwangwani zosonyeza kumene munthu angalowere kuti akafike kumzinda wothawirako. Kukhala ndi mizinda yothawirako kunkathandiza kuti munthu amene wapha mnzake mwangozi asathawire kudziko lachilendo kumene akhoza kuyesedwa kuti ayambe kulambira milungu yonyenga.
w17.11 thakuru 15 ndima 9
Tsanzirani Chilungamo ndi Chifundo cha Yehova
9 Cholinga chachikulu cha mizinda yothawirako chinali kuteteza Aisiraeli kuti asakhale ndi mlandu wamagazi. (Deut. 19:10) Yehova amaona kuti moyo ndi wamtengo wapatali choncho amadana ndi “manja okhetsa magazi a anthu osalakwa.” (Miy. 6:16, 17) Mulungu ndi wolungama komanso woyera moti sangalekerere mlandu wopha munthu, ngakhale zitachitika mwangozi. N’zoona kuti munthu wopha mnzake mwangozi ankachitiridwa chifundo. Koma iye ankafunika kufotokoza nkhani yake kwa akulu ndipo akapezeka kuti anachitadi mwangozi ankafunika kukhalabe mumzinda wothawirako mpaka mkulu wa ansembe atafa. Mwina izi zinkachititsa kuti munthuyo akhale mumzindawo kwa moyo wake wonse. Zonsezi zinkathandiza Aisiraeli kuona kuti moyo wa munthu ndi wamtengo wapatali. Iwo ankayenera kupewa chilichonse chimene chingaike pa ngozi moyo wawo kapena wa munthu wina. Kuchita zimenezi kukanasonyeza kuti amalemekeza Mlengi wawo.
it-1 thakuru 344
Magazi
Munthu ali ndi ufulu wokhala ndi moyo umene Mulungu anamupatsa, ndipo aliyense amene angachititse kuti munthuyo asakhale ndi moyo akuyenera kuyankha kwa Mulungu. Zimenezi zinaonekera pa zimene Mulungu anauza Kaini atapha kumene m’bale wake. Iye anati: “Magazi a m’bale wako akundilirira munthaka.” (Ge 4:10) Choncho ngati munthu amadana kwambiri ndi m’bale wake, moti mpaka amafuna m’bale wakeyo atafa, kapena kumunenera miseche n’cholinga chofuna kumuipitsira mbiri kapenanso kumuperekera umboni wabodza, n’kuika moyo wa m’bale wakeyo pangozi, akhoza kukhala ndi mlandu wa magazi a m’bale wakeyo.—Le 19:16; De 19:18-21; 1Yo 3:15.
Makhundo Okhami-a
it-1 thakuru 518 ndima 1
Khoti
Khoti la mumzinda linkakhala kuchipata cha mzindawo. (De 16:18; 21:19; 22:15, 24; 25:7; Ru 4:1) “Kuchipata” kumene kukunenedwa apa ndi bwalo lalikulu limene linali mumzinda pafupi ndi chipata. Kuchipataku ndi komwe anthu ankasonkhana kuti amve Chilamulo chikuwerengedwa. (Ne 8:1-3) Pamalo amenewa zinali zosavuta kupeza mboni za nkhani zina ndi zina za mumzindawo, monga zogulitsana katundu ndi zina chifukwa pankadutsa anthu ambiri. Komanso chifukwa chakuti pamalopa pankapezeka anthu ambiri milandu ikamazengedwa, zinkathandiza oweruza kuti achite zinthu mosamala komanso mwachilungamo pa nthawi yozenga milanduyo komanso akamapereka chigamulo chawo. N’zodziwikiratu kuti panali malo amene anapatulidwa pafupi ndi chipata omwe oweruza ankakhalapo. (Yob 29:7) Samueli anali kuzungulira m’madera a Beteli, Giligala ndi Mizipa, ndipo anali “kuweruza Isiraeli m’malo onsewa,” komanso ku Rama kumene kunali nyumba yake.—1Sa 7:16, 17.
MULUNGU WA OGASTE 2-8
RAELA WOFWANYEYA M’MAZU A MULUNGU | DOTORONOMU 22-23
“Kodi Lamulo Lathonyi-eda Avi Ira Yehova Unoona Vinyama Khala Vyofuneya?”
it-1 thakuru 375-376
Katundu Wolemera
Kale nyama ndi zimene zinkagwiritsidwa ntchito ponyamula katundu, ndipo Aisiraeli anauzidwa kuti akaona bulu wa munthu wodana nawo atagona pansi chifukwa cholemedwa ndi katundu, m’malo mongomusiya, ankafunika kuthandizana ndi mwini buluyo kumasula katunduyo. (Eks 23:5) Kuchuluka kwa zinthu zimene nyama ingathe kunyamula kumadziwika kuti katundu, monga katundu wa “dothi lotha kunyamulidwa ndi nyulu ziwiri.”—2Mf 5:17.
it-1 thakuru 621 ndima 1
Deuteronomo
Buku la Deuteronomo limasonyeza kuti nyama zinkasonyezedwa chikondi. Mbalame yaikazi imene yafungatira mazira kapena ana ake m’chisa, kumakhala kosavuta kuigwira chifukwa imafuna kuteteza mazira kapena anawo, choncho Aisiraeli ankaletsedwa kugwira mbalame yotereyi. Iwo ankafunika kuithamangitsa kenako n’kutenga anawo. Zimenezi zinkathandiza mbalame yaikaziyo kukhalanso ndi ana ena. (De 22:6, 7) Mlimi sankaloledwa kumangirira bulu ndi ng’ombe pa goli limodzi kuopera kuti nyama yochepa mphamvu ingavutike. (22:10) Ng’ombe sinkayenera kumangidwa pakamwa ikamapuntha mbewu kuti isavutike ndi njala chakudya chili pompo chonsecho ikugwiritsa ntchito mphamvu zake kupuntha mbewuzo.—25:4.
w03 10/15 thakuru 32 ndima 1-2
“Musakhale Womangidwa m’Goli ndi Wosiyana”
MONGA mukuonera pachithunzipa, ngamila ndi ng’ombe zimene zikukokera limodzi pulawo zikuoneka kuti zikuvutika kwambiri. Goli limene azimangirira,—limene anapangira nyama zofanana msinkhu ndiponso mphamvu,—likupangitsa nyama zonsezi kuvutika. Posonyeza kuganizira moyo wa nyama zoterezi zokoka zinthu, Mulungu anauza Aisrayeli kuti: “Musamalima ndi bulu ndi ng’ombe zikoke pamodzi.” (Deuteronomo 22:10) Mfundo yomweyi inali kugwiranso ntchito pa ng’ombe ndi ngamila.
Nthaŵi zambiri, mlimi sanali kuchita zimenezi ndi nyama zake. Koma ngati alibe ng’ombe ziŵiri amatha kumangirira pamodzi nyama zimene ali nazo. Ziyenera kuti zimenezi n’zimene anachita mlimi wa m’ma 1800 amene ali pachithunzipa. Chifukwa chosiyana misinkhu ndiponso mphamvu, nyama yochepa mphamvu ingavutike kuti iziyenda mofanana ndi yamphamvu, ndipo nyama yamphamvuyo ingalemedwe kwambiri.
Makhundo Okhami-a
it-1 thakuru 600
Ngongole, Wotenga Ngongole
Ngongole ndi ndalama zimene munthu watenga kwa munthu wina ndipo akuyenera kudzabweza. M’nthawi ya Aisiraeli, anthu ankatenga ngongole chifukwa cha mavuto azachuma. Mwisiraeli akatenga ngongole ankakhala pamavuto aakulu chifukwa ankakhala kapolo wa wobwereketsayo. (Miy 22:7) Choncho anthu a Mulungu analamulidwa kuti azikhala owolowa manja komanso osadzikonda pa nkhani yokongoza ndalama kwa Aisiraeli ena omwe anali osauka, ndiponso kuti asamapezerepo mwayi wopanga phindu powalipiritsa chiwongoladzanja. (Eks 22:25; De 15:7, 8; Sl 37:26; 112:5) Koma alendo ankatha kuwalipiritsa chiwongoladzanja. (De 23:20) Anthu omwe amayankhulapo pa nkhani zokhudza Ayuda amanena kuti zimenezi zinkagwira ntchito ngati munthu watenga ngongole kuti akachitire bizinezi, osati ngati watenga ngongoleyo chifukwa chovutika. Nthawi zambiri alendo sankakhazikika mu Isiraeli chifukwa ankangopitamo kukachita malonda, choncho ankayenera kupereka chiwongoladzanja chifukwa nawonso ankabwereketsa ndalama zawo pa chiwongoladzanja.
MULUNGU WA OGASTE 9-15
RAELA WOFWANYEYA M’MAZU A MULUNGU | DOTORONOMU 24-26
“Kodi Chilamulo Yathonyi-eda Avi Ira Yehova Unoona A-iyana Khala Ofuneya?”
it-2 thakuru 1196 ndima 4
Mkazi
Ngakhale malamulo ausilikali anali okomera mwamuna ndi mkazi omwe angokwatirana kumene pomulola mwamunayo kuti asapite kunkhondo kwa chaka chonse choyamba cha ukwati wawo. Zimenezi zinkapereka mwayi kwa banjalo kuti likhale ndi mwana woti mayiyo azisangalala naye mwamuna wake akachoka, komanso makamaka ngati mwamunayo atakafera ku nkhondo.—De 20:7; 24:5.
it-1 thakuru 963 ndima 2
Kukunkha
N’zodziwikiratu kuti dongosolo limeneli lomwe linkakhudza anthu osauka a m’dzikolo, ngakhale kuti linkalimbikitsa mtima wopatsa, kusadzikonda, komanso kudalira madalitso a Yehova, silinkalimbikitsa anthu kukhala aulesi. Dongosololi likugwirizana ndi mawu a Davide akuti: “Sindinaonepo munthu aliyense wolungama atasiyidwa, Kapena ana ake akupemphapempha chakudya.” (Sl 37:25) Pogwiritsa ntchito dongosolo limeneli lomwe linali m’Chilamulo, anthu osauka chifukwa cha khama lawo, sankavutika ndi njala ndipo iwowo komanso ana awo sankapemphapempha chakudya.
w11 3/1 thakuru 23
Kodi Mukudziwa?
Kale ku Isiraeli munthu akamwalira opanda mwana wamwamuna, mchimwene wake ankayenera kukwatira mkazi wamasiyeyo n’cholinga chakuti amuberekere ana kuti dzina la munthu womwalira uja lisafe. (Genesis 38:8) Kenako, dongosolo limeneli linakhala mbali ya Chilamulo cha Mose ndipo linkatchedwa ukwati wapachilamu kapena kulowa chokolo. (Deuteronomo 25:5, 6) Zimene Boazi anachita, zomwe zafotokozedwa m’buku la Rute, zikusonyeza kuti ngati munthu womwalirayo analibe mchimwene wake aliyense, wachibale wake wina ankayenera kulowa chokolo kwa mkazi wa masiyeyo.—Rute 1:3, 4; 2:19, 20; 4:1-6.
Umboni wosonyeza kuti m’nthawi ya Yesu anthu ankachitabe ukwati wa pachilamu ndi nkhani yopezeka pa Maliko 12:20-22, pamene Asaduki anatchula za ukwati umenewu. Myuda wina wolemba mbiri yakale, dzina lake Flavius Josephus ndipo anakhalapo m’nthawi ya atumwi, ananena kuti ukwati wa pachilamu unkathandiza kuti dzina lisafe komanso kuti chuma cha banjalo chitetezeke. Unkathandizanso kuti mkazi wamasiyeyo asavutike ndi umasiye. Nthawi imeneyo mkazi sankapatsidwa chilichonse pa chuma cha mwamuna wake. Koma mwana wobadwa mu ukwati wa chokolo ankapatsidwa chuma cha munthu womwalira uja.
Makhundo Okhami-a
it-1 thakuru 640 ndima 5
Kuthetsa Ukwati
Kalata Yothetsera Ukwati. Mose atavomereza amuna kuti akhoza kuthetsa ukwati, amuna ambiri anayamba kugwiritsa ntchito mwayi umenewu molakwika. Komabe, zimenezi zisatipangitse kuganiza kuti zinali zophweka kwa amuna a Chiisiraeli kuthetsa mabanja awo. Kuti iwo achite zimenezi ankafunika kutsatira dongosolo loyenera. Mwamunayo ankayenera kulembera mkaziyo “kalata yothetsera ukwati.” Mwamunayo ankafunika kum’patsa kalatayo “m’manja mwake, n’kumuchotsa panyumba pake.” (De 24:1) Ngakhale kuti Malemba safotokoza zambiri zokhudza njira imeneyi yothetsera ukwati, zikuoneka kuti njirayi inkaphatikizapo kufunsa maganizo kwa amuna oyenerera amene anasankhidwa, omwe choyamba ankayesetsa kuthandiza banjalo kuti likonze zinthu. Nthawi imene mwamunayo ankathera kukonza kalata komanso kuchita zinthu zonse zimene malamulo ankafuna, inkamupatsa mpata woganiziranso zimene akufuna kuchitazo. Pankafunika kukhala chifukwa chomveka chothetsera ukwati, ndipo ngati zinthu zonse zoyenera zatsatiridwa, zinkathandiza kuti amuna asamangothamangira kuthetsa mabanja awo. Zimenezi zinkathandiza kuti ufulu wa mkaziyo utetezedwa komanso kuti asamavutike. Malemba safotokoza zimene zinkalembedwa mu “kalata yothetsera ukwati.”
MULUNGU WA OGASTE 16-22
RAELA WOFWANYEYA M’MAZU A MULUNGU | DOTORONOMU 27-28
“Maraeli-o Ethene Anala Kanoza . . . Kaze wa Weevo”
w10 12/15 thakuru 19 ndima 18
Fwanyani Maraeli-o Zela mwa Mwene Wosogoleliwa na Muzimu wa Mulungu
18 Mazu oi vwela kanathangani-avo sunga m’murimani mazu a Mulungu na yodja yauzimu yeneyo inaniva-a liye. (Mat. 24:45) Vwela unathaphulela thetho arela vyoonga vya Mulungu na mwanae. Yesu awongile irai: “Khai muthu uliwethene woonga wa miyo ira, mbwiyeni mbwiyeni, unaze avolowe mu umwene waudimu, mbwenye unaze avolowe mu umwene wa Mulungu ngonoyo unairana ifunelo ya Babanga.” (Mat. 7:21) Vwela Mulungu unathaphulela thetho gonjela dongosolo loi pingo wachikiristu ukaengena andimuwa o-eliwa anayo kali “vyova-a vya alombwana.”—Aef. 4:8.
w01 9/15 thakuru 10 ndima 2
Kodi Maraeli-o a Yehova Kanoza Kaufwanyeni?
2 Lizu la Chihebiri lelo kalithapulelileathu ira “mwaza muvwela” va Dotoronomu 28:2 linathonyi-eda ira vwelawo unafuneya kala wa thawi dethene. Athu a Yehova kinafwanela muvwelanga mwavo na vale naari. Kanafwanela muvwelanga thawi dethene. Kera eeno pivevo kanazeathu kapate maraeli-o a Mulungu. Athu koofwanya ira lizu la Chihebiri lelo lathappuleliwe ira “ufwanyani,” ti lizu lothonyi-eda saela lelo thawi dinjinji linathapulela “ifwanya yongo” vamo-i “ifiyeda.”
w10 9/15 thakuru 8 ndima 4
Anthu Omvera Amalandira Madalitso
4 Kuti Aisiraeli akhale omvera kodi anafunika kukhala ndi mtima wotani? Chilamulo cha Mulungu chinanena kuti Mulungu akanakhala wosangalala ngati anthuwo akanam’tumikira “ndi chimwemwe ndi mokondwera mtima.” (Werengani Deuteronomo 28:45-47.) Yehova safuna kuti anthu azimvera malangizo ake mokakamizika ngati mmene nyama kapena ziwanda zingachitire. (Maliko 1:27; Yak. 3:3) Munthu amamvera Mulungu ndi mtima wonse chifukwa chomukonda. Munthu wotereyu amasangalala kwambiri chifukwa chokhulupirira kuti malamulo a Yehova si olemetsa ndiponso amakhulupirira kuti Mulungu ‘amapereka mphoto kwa anthu om’funafuna ndi mtima wonse.’—Aheb. 11:6; 1 Yoh. 5:3.
Makhundo Okhami-a
it-1 thakuru 360
Chizindikiro cha Malire
Chilamulo cha Yehova chinkaletsa kusuntha chizindikiro cha malire. (De 19:14; onaninso Miy 22:28.) Ndipotu, “munthu wosuntha chizindikiro cha malire a mnzake” ankakhala wotembereredwa. (De 27:17) Munthu yemwe ali ndi malo ankadalira zokolola zomwe angapeze kuchokera pamalo akewo, choncho kusuntha chizindikiro cha malire ake kunali ngati kumulanda zinthu zomwe zingamuthandize pa moyo wake. Kuchita zimenezi kunali ngati kuba ndipo ndi mmene kale anthu ankakuonera. (Yob 24:2) Koma panali anthu ena oipa mtima omwe ankasuntha malire a anzawo, ndipo m’nthawi ya Hoseya akalonga a Yuda anawayerekezera ndi anthu amenewa.—Ho 5:10.
MULUNGU WA OGASTE 23-29
RAELA WOFWANYEYA M’MAZU A MULUNGU | DOTORONOMU 29-30
“Mulaba Yehova Ka-i Worucha Vanjinji”
w09 11/1 thakuru 31 ndima 2
Yehova Amatipatsa Ufulu Wosankha Zochita
Kodi n’zosatheka kudziwa zimene Mulungu amafuna kuti tizichita? Nanga kodi n’zovuta kuchita zimene Mulungu amafuna kuti tizichitazo? Mose ananena kuti: “Lamulo ili ndikuuzani lerolino, silikulakani kulizindikira, kapena silikhala kutali.” (Vesi 11) Yehova safuna kuti tichite zimene sitingathe. Malamulo ake ndi oti tingakwanitse kuwatsatira. Komanso ndi odziwika bwino kwambiri. Sitifunikira kukwera “m’mwamba” kapena kupita ‘kutsidya la nyanja,’ kuti tidziwe zimene Mulungu amafuna kuti tizichita. (Vesi 12 ndi 13) Baibulo limatiuza momveka bwino zimene tiyenera kuchita pamoyo wathu.—Mika 6:8.
w09 11/1 thakuru 31 ndima 1
Yehova Amatipatsa Ufulu Wosankha Zochita
“MAYI wina wachikhristu yemwe ankaganiza kuti sangathenso kuchita zinthu zabwino chifukwa cha zimene zinamuchitikira ali mwana, ananena kuti: “Nthawi zambiri ndimaopa kuti mwina ndikhoza kulakwira Yehova.” Kodi nanunso mumaona choncho? Kodi n’zoona kuti sitingathe kuchita zinthu zabwino? Ayi, chifukwa Yehova Mulungu watipatsa ufulu wosankha zochita. Choncho tikhoza kusankha zimene tikufuna kuchita pamoyo wathu. Koma Yehova amafuna kuti tizisankha kuchita zoyenera ndipo Baibulo, lomwe ndi Mawu ake, limatiuza mmene tingachitire zimenezi. Taganizirani mawu a Mose opezeka pa Deuteronomo chaputala 30.
w09 11/1 thakuru 31 ndima 4
Yehova Amatipatsa Ufulu Wosankha Zochita
Kodi zimene tasankha kuchita zimam’khudza Yehova? Inde, zimam’khudza. Mouziridwa ndi Mulungu, Mose anena kuti: “Sankhani moyo.” (Vesi 19) Ndiyeno kodi tingatani kuti tisankhe moyo? Mose anafotokoza kuti chofunika ndi “kukonda Yehova Mulungu wanu, kumvera mawu ake, ndi kum’mamatira.” (Vesi 20) Ngati timakonda Yehova, tidzayesetsa kumumvera ndi kutsatira mokhulupirika malamulo ake, zivute zitani. Tikamachita zimenezi ndiye kuti tikusankha—moyo ndipo tidzakhala osangalala panopo komanso tingadzakhale ndi moyo wosatha m’dziko latsopano limene Mulungu walonjeza.—2 Petulo 3:11-13; 1 Yohane 5:3.
Makhundo Okhami-a
it-1 thakuru 665 ndima 3
Khutu
Yehova anagwiritsa ntchito atumiki ake pofotokoza za mtundu wa Aisiraeli osamvera kuti “makutu awo sanawachite mdulidwe.” (Yer 6:10; Mac 7:51) Zinali ngati atchingidwa ndi chinachake chomwe chimawapangitsa kuti asamamve. Awa ndi makutu omwe sanatsegulidwe ndi Yehova yemwe amathandiza anthu omufunafuna kuti makutu awo azimva, koma amalola kuti anthu omwe samumvera, makutu awo asamamve zinthu zauzimu. (De 29:4; Aro 11:8) Mtumwi Paulo analosera za nthawi imene anthu ena omwe amati ndi Akhristu adzasiya kukhala okhulupirika, ndipo sadzafuna kumva choonadi cha m’Mawu a Mulungu, koma adzalakalaka kumvetsera aphunzitsi onyenga kuti amve zowakomera m’khutu. (2Ti 4:3, 4; 1Ti 4:1) Komanso, makutu a munthu akhoza ‘kulira’ chifukwa chomva nkhani yodabwitsa, makamaka yomwe ndi yoopsa.—1Sa 3:11; 2Mf 21:12; Yer 19:3.
MULUNGU WA OGASTE 30–SEPETEMBARA 5
RAELA WOFWANYEYA M’MAZU A MULUNGU | DOTORONOMU 31-32
“Vyevyo Vinafunjede Iyo va Mafwana-fwani-o a mu Nyimbo Yowandeliwa”
w20.06 thakuru 10 ndima 8-9
“Ndipatseni Mtima Wosagawanika Kuti Ndiope Dzina Lanu”
8 Aisiraeli atangotsala pang’ono kulowa m’Dziko Lolonjezedwa, Yehova anaphunzitsa Mose mawu anyimbo inayake. (Deut. 31:19) Ndiyeno Mose anafunika kuti aphunzitse anthu onse nyimboyo. (Werengani Deuteronomo 32:2, 3.) Tikamaganizira mawu a m’vesi 2 ndi 3, tikhoza kuona kuti Yehova safuna kuti dzina lake lisadziwike n’kumaoneka ngati lapadera kwambiri moti siliyenera n’komwe kutchulidwa. Iye amafuna kuti aliyense alidziwe. Zinali zosangalatsa kwambiri pamene Mose anaphunzitsa anthu za Yehova komanso dzina lake. Zimene anawaphunzitsazo zinawalimbikitsa komanso kuwatsitsimula ngati mmene mvula imathandizira zomera. Kodi tingatani kuti nafenso tiziphunzitsa mwanjira imeneyi?
9 Tikamalalikira kunyumba ndi nyumba kapena m’malo opezeka anthu ambiri, tizigwiritsa ntchito Baibulo posonyeza anthu dzina lenileni la Mulungu loti Yehova. Tingawapatse mabuku athu, mavidiyo komanso zinthu zina za pawebusaiti yathu zimene zimalemekeza Yehova. Tiziyesetsanso kupeza mwayi wouza ena za Mulungu wathu komanso makhalidwe ake tikakhala kuntchito, kusukulu kapena paulendo. Tingawauze zokhudza zinthu zodabwitsa zimene Yehova adzatichitire m’tsogolo. Akamva zimenezi akhoza kudziwa kuti Yehova amatikonda kwambiri, ndipo mwina aka kakhoza kukhala koyamba kumva zimenezi. Tikamauza ena choonadi chokhudza Atate wathu wachikondi, timathandiza kuyeretsa dzina la Mulungu. Timawathandiza kudziwa kuti zinthu zimene anaphunzitsidwa zokhudza Yehova ndi zabodza. Mfundo za m’Baibulo zimene timawaphunzitsazi zimawalimbikitsa komanso kuwatsitsimula.—Yes. 65:13, 14.
w09 5/1 thakuru 14 ndima 4
Kodi Munovwechecha Phama Mafwanafwani-o a m’Bayibulo?
Bayibulo linofwana-fwani-a Yehova na vyonngo vimo-i vyo-okaana ingumi. Mwalifwanafwani-o line liye ngu “Lipandhe la Izarayeli”, “Lipandhe” koma thetho “chinga.” (2 Samueli 23:3; Salimo 18:2; Dotoronomu 32:4) Kodi vyongo vyevi vinafwanafwana avi na Yehova? N’nga mwemo lipanhe lililiathu lolimba koma thetho lo-osusi-eya, Yehova Mulungu ngu lititi-edo li-u lolimba koma thetho lo-osusi-eya.
w01 10/1 thakuru 9 ndima 7
Tsanzirani Yehova Pophunzitsa Ana Anu
7 Taganizani mmene Yehova anaonetsera chikondi kwa Aisrayeli. Mose anagwiritsa ntchito fanizo lokhudza mtima pofotokoza mmene Yehova anaukondera mtundu waung’ono wa Israyeli. Timaŵerenga kuti: “Monga mphungu ikasula chisa chake, nikapakapa pa ana ake, Iye anayala mapiko ake, nawalandira, nawanyamula pamapiko ake; Yehova yekha anam’tsogolera [Yakobo].” (Deuteronomo 32:9, 11, 12) Mphungu yaikazi pofuna kuphunzitsa ana ake kuuluka, ‘imakasula chisa chake,’ ndipo imagwedeza ndi kukupiza mapiko ake n’cholinga chowalimbikitsa anawo kuti ayambe kuuluka. Mwana wakeyo akadumpha kuchoka m’chisamo, chimene nthaŵi zambiri chimakhala pathanthwe lotsetsereka, mayiyo ‘amakapakapa’ pa mwana wakeyo. Akaona kuti mwana wakeyo agwa, mayiyo amaulukira pansi pa mwanayo, ndi kum’nyamula ‘pamapiko ake.’ Yehova mwachikondi anasamaliranso chimodzimodzi mtundu wa Israyeli umene unali utangobadwa kumene. Anawapatsa anthuwo Chilamulo cha Mose. (Salmo 78:5-7) Ndiyeno Mulungu anateteza mtundu wakewo mosamala ndipo anali wokonzeka kuwapulumutsa akagwa m’mavuto.
Makhundo Okhami-a
w04 9/15 thakuru 27 ndima 12
Makhundo Malukhulu a M’buku la Dotoronomu
31:12. A-ima kanafuneya garathi limo-i na andimuwa va migumano ya pingo ira kavuruwanenge no funjeda.