Nkimba Umuzimu Umuzelu cho Choni?
Vyo Ibayibolo Likwamula
Umuzimu ubuzelu maka gho u Chala akubombezya imbombo. (Mika 3.8; Luka 1.35) U Chala akubombezya umuzimu ubuzelu ukuti akwanilisye ubwighane bwache.—Salimo 104.30; 139.7.
Mu Bayibolo ilizyu ilyakuti “umuzimu” ling’anamuliwe ukufuma ku lizyu ilya Chihebeli ilyakuti ruʹach sona ilya Chigiliki ilyakuti pneuʹma. Amazyu ghosi agha ghakung’anamula amaka gha Chala pamo umuzimu ubuzelu. (Ubwandilo 1.2) Loli Ibayibolo likubombezya sona amazyu agha muzila iyamwabo:
Ukufuta.—Habakuku 2.19; Ubuvumbuli 13.15.
Imphepo.—Ubwandilo 8.1; Yohani 3.8.
Amaka gho ghakwavwa ukuti ivipeliwa vibukilile ukuba nu bumi.—Jobu 34.14, 15.
Inkhalo iya munthu.—Ukubaligwa 14.24.
Abanthu bo bali ni mibili iya buzimu ngati u Chala sona abanthumi.—1 Banyafyale 22.21; Yohani 4.24.
Amazyu ghosi agha ghakung’anamula ichinthu chimo cho chitangaboneka na maso gha banthu loli chikulangizya inkhalo zyo zikuboneka. Umwakuyana bulo, umuzimu bwa Chala buli ngati “yo mphepo yo abanthu batangayennya pamo ukuyikola loli yamaka sana”—An Expository Dictionary of New Testament Words, by W. E. Vine.
Ibayibolo likuyanisya sona umuzimu ubuzelu ubwa Chala ni “nyobe” sona “Isalala” (Salimo 8.3; 19.1; Luka 11.20; yanisya nu Matayi 12.28.) Ngati mo umunthu yo akupanga ivinthu ivyakumata akubombezya inyobe sona isalala ukuti abombe imbombo yache, wepe u Yehova akabombezya umuzimu ubuzelu ukuti ivinthu ivyakukonkhapo ivi vibeko:
Ichipeliwa chosi.—Salimo 33.6; Yesaya 66.1, 2.
Ibayibolo.—2 Pitala 1.20, 21.
Iviswigho vyo ababombi aba Chala abakale bakabomba sona ukuti balimbikilaghe ubulumbilili.—Luka 4.18; Imbombo 1.8; 1 Aba Kolinti 12.4-11.
Inkhalo inyiza zyo abanthu bo bakamwivwilagha u Chala bakalangizya.—Aba Galatiya 5.22, 23.
Umuzimu ubuzelu te munthu
Ibayibolo likuyanisya umuzimu ubuzelu ni ‘nyobe,’ ‘ukufuta’ sona ‘isalala,’ ivi vikulangizya ukuti umuzimu ubuzelu te munthu. (Ukusoka 15.8, 10) Inyobe zya munthu uwakumata zitangabomba imbombo pa zyene ukusita ubongo pamo inyinong’ono; umwakuyana bulo bope umuzimu bwa Chala ghukubomba imbombo yo u Chala aghutuma ukuti ghubombe. (Luka 11.13) Ibayibolo likuyanisya umuzimu bwa Chala na mizi sona likughuyanisya ni vinthu vimo ngati ulwitiko nu bumanyi. Ifundo zyosi izi zikulangizya ukuti umuzimu ubuzelu te munthu.—Yesaya 44.3; Imbombo 6.5; 2 Aba Kolinti 6.6.
Mu Bayibolo mukwaghiwa amazina gha Yehova u Chala sona Umwana wache u Yesu Kilisitu, loli napamopamo po pakwaghiwa izina lya muzimu ubuzelu. (Yesaya 42.8; Luka 1.31) Pa kabalilo ko u Sitefani, Umukilisitu yo akaba wabwandilo ukufwa ichifukwa cha lwitiko lwache akennya ichisetuka ichakulangizya kumwanya, atakennya abanthu batatu loli akennya babili. Ibayibolo likunena ukuti: ‘Loli nu bwizule ubwa muzimu ubuzelu u Sitefani akennya kumwanya nu kwennya ubuchindamu ubwa Chala sona u Yesu imiliye kunyobe iyandilo iya Chala.’ (Imbombo 7.55) Umuzimu bwa Chala bobo bukamwavwa u Sitefani ukuti ennye ichisetuka.
Amabumyasi aghakukwafyannya nu muzimu ubuzelu
Ubumyasi: ‘Umuzimu ubuzelu,’ munthu sona ali mu gulu ilya bachala batatu, ngati mo pakunenela pa simbo ilya 1 Yohani 5.7, 8 mu Bayibolo ilya King James version.
Ubwanaloli: Ibayibolo ilya King James version pa 1 Yohani 5.7, 8 pakuti ‘uwakumwanya, u Tata, Amazyu, sona Umuzimu Ubuzelu: amazyu ghosi ghatatu agha munthu weka. Sona pali ivinthu vitatu vyo vikupelekela ubukaboni pa chisu.’ Loli abakufufuza bakagha ukuti amazyu agha ghatalimo mu Bayibolo sona ghatakasimbiwa nu mutumiwa u Yohani. U Pulofesa u Bruce M. Metzger akasimba ukuti: “Amazyu agha te ghabwanaloli sona ghatakulondiwa ukwaghiwamo mu Lufingo Ulupya.”—A Textual Commentary on the Greek New Testament.
Ubumyasi: Ibayibolo likuyanisya umuzimu ubuzelu nu munthu vyo vikulangizya ukuti umuzimu ubuzelu munthu uwanadi.
Ubwanaloli: Akabalilo kamo Ibayibolo likuyanisya umuzimu ubuzelu nu munthu, loli ivi vitakung’anamula ukuti umuzimu ubuzelu munthu wanadi. Ibayibolo likutambula sona amahala, imfwa sona imbibi ngati banthu. (Isya Mbupingamu 1.20; Aba Loma 5.17, 21) Umwakufwanikizya, Ibayibolo likulangizya ukuti amahala ghali ni “mbombo” na ‘bana,’ sona imbibi yikuzimbula, yikughogha sona yikunyonywa.—Matayi 11.19; Luka 7.35; Aba Loma 7.8, 11.
Umwakuyana bulo, u Yesu akababuzya abamanyili bache ukuti akwiza pakubatumila “umwavwilizyi” yo akwiza pakubatangilila, ukulongozya, ukunena, ukwivwa, ukupelekela ubuchindamu sona ukupokela, pa kabalilo aka akayanisya umuzimu ubuzelu nu munthu. U Yesu akabombezya amazyu aghakuti ‘umwene’ ukuti amulongosole ‘umwavwilizyi’ (Yohani 16.7-15) Akabomba bunubu ichifukwa chakuti amazyu agha Chigiliki aghakuti ‘umwavwilizyi,’ (pa·raʹkle·tos) ghakwimila izina lya muntu weka sona ghakulondiwa ukusimbiwa muzila iyakwimila umunthu umwanavuli, umwakukolelana na kasimbile aka Chigiliki. Po u Yohani akasimbagha amazyu aghakuti umuzimu ubuzelu akabombezya ilizyu lyo litakwimila umwanavuli pamo umukolo ilyakuti ‘ughu.’—Yohani 14.16, 17.
Ubumyasi: Ukoziwa muzina ilya muzimu ubuzelu kukulangizya ukuti umuzimu ubuzelu munthu.
Ubwanaloli: Akabalilo kamo mu Bayibolo amazyu aghakuti ‘izina’ ghakung’anamula amaka pamo ubudindo. (Ukukumbusya Indaghilo 18.5, 19-22; Estere 8.10) Ivi vikuyana bulo nu kunena amazyu aghakuti “muzina ilya ndaghilo,” nangabuli indaghilo te munthu. Polelo umunthu yo oziwa ‘muzina ilya muzimu ubuzelu’ kokuti akumanya akiza amaka sona imbombo iya muzimu ubuzelu pakukwanilisya ubwighane bwa Chala.—Matayi 28.19.
Ubumyasi: Abatumiwa ba Yesu sona abamanyili bache ababwandilo bakasubilagha ukuti umuzimu ubuzelu munthu.
Ubwanaloli: Ibayibolo sona imbili yitanenitepo ukuti abatumiwa sona abamanyili bakasubilagha ukuti umuzimu ubuzelu munthu. Ibuku ilya Encyclopædia Britannica likulingannya ukuti: “Inkhani iyakuti Umuzimu Ubuzelu munthu. . . yikanda pa lukomano lo lukabombiwa ku Constantinople mu 381 A.D.” Ivi vikabombiwa pakati penda imyaka iyakupululila 250 ukufuma po abatumiwa ababumalilo bakafwila.