Amalifalensi Agha mu Ubumi Bwitu Ubwachikilisitu nu Bulumbilili Akabuku aka Nkomano
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
MEYI 1-7
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | 2 SYAMBUKULU 17–19
“Mwennyange Abamwinyu Ngati mo u Yehova Akubenezya”
w17.03-TB 24 ¶7
Kasi Mukulondezga Ivyo Vili mu Baibolo?
7 Kasi vikaŵa wuli na mwana wa Asa, Yehoshafati? Yehoshafati wakaŵa na mikhaliro yiwemi yinandi. Iyo wakachitanga makora vinthu chifukwa wakagomezganga Chiuta. Kweni nyengo yinyake nayo wakasankha mwambura mahara. Wakanozga vyakuti mwana wake watorane na mwana wa fumu yiheni Ahabu, iyo yikalamuliranga ku mpoto. Nangauli ntchimi Mikaya yikamuchenjezga Yehoshafati, kweni iyo wakalutilira kukolerana na Ahabu kuti ŵakatimbane na Ŵaasiriya. Yehoshafati wakakhala pachoko kukomeka ku nkhondo. Pamanyuma wakawelera ku Yerusalemu. (2 Mid. 18:1-32) Ntchimi Yehu yikamufumba kuti: “Kasi ukovwira ŵaheni, panji kutemwa awo ŵakutinkha Yehova?”—Ŵerengani 2 Midauko 19:1-3.
w15-TB 8/15 11-12 ¶8-9
Ghanaghanirani Chitemwa cha Yehova
8 Yehova wakukhumba kuti timanye kuti wakutitemwa, wakusulako maubudi ghithu, na kulaŵiska ivyo tikuchita makora. (2 Mid. 16:9) Ndimo wakachitira na Yehoshafati, themba la Yuda. Nyengo yinyake Yehoshafati wakachita vinthu mwambura mahara. Wakazomera kuluta ku nkhondo na Ahabu, themba la Israyeli, kuti ŵakapoke chigaŵa cha Ramoti-giliyadi mu mawoko gha Ŵasiriya. Ntchimi zitesi 400 zikaphalira Ahabu kuti wamuthereska Ŵaasiriya, kweni Mikaya ntchimi ya Yehova, yikaphalira Yehoshafati kuti wamuluza. Ahabu wakafwira ku nkhondo ndipo Yehoshafati wakawelera mu mulomo wa mbuzi. Yehoshafati wakati wafika ku Yerusalemu, Yehu wakamuchenya chifukwa cha kukolerana na Ahabu. Ndipouli Yehu, mwana wa Hanani wakaphalira Yehoshafati kuti: ‘Kawoneka kauwemi mwa imwe.’—2 Mid. 18:4, 5, 18-22, 33, 34; 19:1-3.
9 Apo Yehoshafati wakambanga kulamulira, wakaphalira ŵakaronga, Ŵalevi, na ŵasembe kuti ŵasambizge ŵanthu Dango la Yehova mu misumba yose ya Yuda. Ntchito iyi yikawovwira kuti ŵanthu ŵa mu vyaru vya pafupi na Israyeli nawo ŵambe kopa Yehova. (2 Mid. 17:3-10) Nangauli Yehoshafati wakabuda, kweni Yehova wakaluwa yayi viwemi ivyo wakachita. Nkhani iyi yikutisambizga kuti nangauli ndise ŵakwananga, Yehova walutilirenge kutitemwa chikuru tikulimbikira kumukondweska.
Vyo Twamanyila
w17.03-TB 20 ¶10-11
Teŵeterani Yehova na Mtima Wakufikapo!
10 Yehoshafati mwana wa Asa, “wakenda mu nthowa za Asa wiske.” (2 Mid. 20:31, 32) Wakachita vichi? Yehoshafati wakawovwira ŵanthu kuti ŵapenje Yehova nga umo ŵakachitira adada ŵake. Iyo wakanozga ndondomeko yakuti ŵanthu ŵasambizgike “buku la Dango la Yehova.” (2 Mid. 17:7-10) Yehoshafati wakalutaso ku chigaŵa cha kumpoto cha ufumu wa Israyeli, chigaŵa cha mapiri cha Efurayimu, “kuti waŵawezgere kwa Yehova.” (2 Mid. 19:4) Yehoshafati “wakapenja Yehova na mtima wake wose.”—2 Mid. 22:9.
11 Tose tikwenera kuchitako ntchito yakupharazga iyo Yehova wakukhumba yichitike. Kasi mukuyezgayezga kuti mwezi uliwose muphalirengeko ŵanthu Mazgu gha Chiuta kuti nawo ŵambe kuteŵetera Chiuta? Para mungalimbikira kuchita nthena, Chiuta wangamovwirani kuti mwambe kusambira na munthu Baibolo. Kasi nyengo zose mukulomba Chiuta kuti wamovwirani? Kasi mungazomera kupeleka nyengo yinu kuti musambirenge na munthu Baibolo? Yehoshafati wakaluta ku chigaŵa cha Efurayimu kuti wakawovwire ŵanthu kuti ŵawelere ku chisopa chaunenesko. Nase tingaluta ku ŵanthu ŵakulopwa mwauzimu kuti tikaŵawovwire kuti ŵawelere kwa Yehova. Kweniso ŵalara mu mpingo ŵakwendera na kovwira ŵakusezgeka awo ŵaleka kuchita zakwananga izo ŵakachita kumanyuma.
MAY 8-14
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | 2 SYAMBUKULU 20–21
“Subila Mwa Yehova u Chala”
w14-TB 12/15 23 ¶8
Tiŵe Ŵakukolerana Apo Tikulindilira Umaliro wa Charu Ichi
8 Mu nyengo ya Themba Yehoshafati, ‘chiwuru chikuru’ cha ŵalwani chakufuma mu mitundu iyo yikaŵazingilizga chikawukira ŵanthu ŵa Chiuta. (2 Mid. 20:1, 2) Chakukondweska ntchakuti ŵanthu ŵa Chiuta ŵakathemba nkhongono zawo yayi. M’malo mwake, ŵakathemba Yehova na kulomba wovwiri kwa iyo. (Ŵazgani 2 Midauko 20:3, 4.) Kweniso ŵakaŵa ŵakugaŵikana yayi. Baibolo likutiphalira kuti: “Yuda yose wakimilira pamaso pa Yehova, na ŵabonda ŵawo, na ŵawoli ŵawo, na ŵana ŵawo.” (2 Mid. 20:13) Wose ŵakagomezga Yehova ndipo ŵakachita ivyo ŵakaphalirika. Ŵakakolerana ndipo Yehova wakaŵavikilira ku ŵalwani ŵawo. (2 Mid. 20:20-27) Ichi chikulongora kuti para ŵanthu ŵa Chiuta ŵasangana na masuzgo ŵakwenera kukolerana.
w21.11-TB 16 ¶7
Imwe Mwanjira Sono mu Nthengwa Ŵikani Mtima Pakuteŵetera Yehova
7 Yehova wakayowoya na Yehoshafati kwizira mwa Mulevi munyake zina lake Yahaziyeli. Yehova wakati: “Muŵe mu malo ghinu, mwimilire waka chete, muwone chiponosko cha Yehova kwa imwe.” (2 Mid. 20:13-17) Kweni ulongozgi uwu ukaŵa wachilendo, chifukwa nkhondo ndimo ŵakutimbira yayi nthena. Ndipouli, ulongozgi uwu ukafuma kwa munthu yayi, kweni ukafuma kwa Yehova. Chifukwa chakuti Yehoshafati wakagomezganga Chiuta, wakapulikira ulongozgi uwu. Iyo na ŵanthu ŵake ŵati ŵaluta kuti ŵakakumane na ŵalwani ŵawo, Yehoshafati wakaŵika ŵasilikari ŵaluso panthazi yayi, kweni wakaŵikapo ŵakwimba awo ŵakaŵavya chilwero chilichose. Yehova wakasungilira layizgo lake kwa Yehoshafati, wakathereska ŵalwani ŵawo.—2 Mid. 20:18-23.
Vyo Twamanyila
it-1-E 1271 ¶1-2
Yolamu
U Ataliya akamupunuzya umulume wache u Yolamu vyo vikapangisya ukuti aleke ukukonka inkalo inyiza izya baba wache u Yehoshafati. (2 Nyafya. 8.18) U Yolamu akabaghogha abamwabo abanyumba yoka, na abalongozi abanji aba ku Yuda sona akapangisya abantu ukuti baleke ukumwiputa u Yehova nu kwanda ukwiputa abachala ababumyasi. (2 Syambu. 21.1-6, 11-14) Mubulaghili bwache bosi u Yolamu akakomana ni ntamyo izyakulekana-lekana. Umwakufwanikizya u Edomu nu Libuna bakamusambukila u Yuda. (2 Nyafya. 8.20-22) Inchimi u Eliya akamusoka u Yolamu ukuti: “Pa chifukwa ichi, U Yehova inti anangannye abantu bako, na abana bako, abachi bako na vyosi vyo uli navyo.” Umwakongelezyapo, uwe Mwene Yolamu, “inti ubine imbina izyakupambana-pambana, ukongezyapo imbina iya mala, mpaka amala ghako inti ghize ghafumile kunzi chifukwa cha mbina iyi, isiku ni siku.”—2 Syambu. 21.12-15.
Vyosi ivi vikabombiwa naloli. U Yehova akitikizya Abaarabu na Bafilisiti ukupoka ichisu nu kusenda abachi na bana ba Yolamu ukuti babe bazya. U Chala akitikizya ukuti umwana umunandi uwa Yolamu izina lyache Yehoyahazi (Ahaziya), atakakwafyiwe ni chilango ichifukwa cha pangano ilya Bumwene lyo akapangana nu Devedi. “Bo ivi vyabombiwa u Yehova akamulanga [u Yolamu] ni mbina iya mu mala yo yitakapolagha.” Bo penda imyaka yibili, “amala ghache ghakafumila kunzi,” pabumalilo akafwa. Ubu bobo bukaba bumalilo ubwa muntu umubibi uyu, “patakabapo nayumo yo akaba ni chitima lyo afwa.” Bakamusyila mutawuni iya Devedi, “loli batakamusyila kumalo ko bakasyilaghako abamwene.” Umwana wache u Ahaziya weyo akanda pakulaghila ngati we mwene.—2 Syambu. 21.7, 16-20; 22.1; 1 Syambu. 3.10, 11.
MEYI 15-21
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | 2 SYAMBUKULU. 22–24
“U Yehova Akusaya Abajimvu”
w09-CN 4/1 24 ¶1-2
Yoasi Anasiya Kutumikira Yehova Chifukwa Chocheza ndi Anthu Ochita Zoipa
INALI nthawi yovuta kwambiri ku Yerusalemu, mzinda umene kunali kachisi wa Mulungu. Panthawiyi, Mfumu Ahaziya anali atangophedwa kumene. Ndipo zimene Ataliya, yemwe anali mayi wake wa Ahaziya anachita zinali zovuta kumvetsa. Iye anapha zidzukulu zake, ana aamuna a Ahaziya. Kodi ukudziwa chifukwa chimene anachitira zimenezi?— Iye anatero kuti akhale wolamulira m’malo mwa zidzukulu zakezo.
Komabe Yoasi, mmodzi mwa zidzukulu za Ataliya amene panthawiyi anali wakhanda, anapulumuka ndipo agogo akewo sanadziwe chilichonse. Kodi ukufuna kudziwa kuti anapulumuka bwanji?— Mwanayo anali ndi azakhali ake a Yoseba ndipo iwo anam’tenga n’kukamubisa mu kachisi wa Mulungu. Iwo anatha kukamubisa m’kachisi chifukwa amuna awo a Yehoyada anali mkulu wa ansembe. Choncho, awiriwa anaonetsetsa kuti mwanayo akutetezedwa.
w09-CN 4/1 24 ¶3-5
Yoasi Anasiya Kutumikira Yehova Chifukwa Chocheza ndi Anthu Ochita Zoipa
Yoasi anabisidwa m’kachisi kwa zaka 6, ndipo ali m’kachisimo, anaphunzitsidwa mfundo zonse zokhudza Yehova Mulungu ndi malamulo Ake. Kenako Yoasi atafika zaka 7, Yehoyada anachita zinthu zoti Yoasi akhale mfumu. Kodi ungakonde kudziwa mmene Yehoyada anachitira zimenezi ndiponso zimene zinachitikira mfumukazi yoipa Ataliya, yomwe inali agogo ake a Yoasi?—
Yehoyada anaitanitsa mwamseri asilikali olondera mafumu a ku Yerusalemu. Ndipo iye anawafotokozera mmene iye ndi mkazi wake anapulumutsira Yoasi, mwana wa Mfumu Ahaziya. Kenako, Yehoyada anatenga Yoasi n’kumusonyeza kwa asilikaliwo, ndipo iwo anaona kuti iye ndi amene anali woyenera kukhala mfumu. Choncho, anakonza njira yoti amulonge ufumu.
Yehoyada anatulutsira Yoasi kunja, n’kumuveka korona wachifumu. Zitatero anthu anayamba ‘kuwomba m’manja, nati, Mfumu ikhale ndi moyo.’ Asilikali olondera mfumu aja anam’zungulira Yoasi pomuteteza. Koma Ataliya atamva anthu akufuula chifukwa cha chisangalalo, anathamanga kuti akawaletse. Ndipo Yehoyada analamula kuti Ataliya aphedwe, ndipo asilikaliwo anamuphadi.—2 Mafumu 11:1-16.
it-1-E 379 ¶5
Ukusyila, Amalo Aghakusyilako
Uwa Sembe Usongo Nkani u Yehoyada, yo akaba mugholosu bakamuchindika nu kumusyila “mutawuni iya Devedi poka na abamwene.” We Hehoyada mwene yo akapokela inchindi ngati izi, napo atakaba wa mumbumba iyachimwene.—2 Syambu. 24.15, 16.
Vyo Twamanyila
it-2-E 1223 ¶13
U Zakaliya
12. Umwana Umwanavuli uwa Sembe Usongo Nkani u Yehoyada. Bo u Yehoyada afwa, u Mwene u Yehoyashi akaleka ukwiputa ukwa bwanaloli nu kwanda ukukonka ubulongozi ubwa kufuma ku bantu ababibi mumalo umwakukonka ubulongozi ubwa kufuma ku nchimi izya Yehova. U Zakaliya, ukavyala wa Yehowashi (2 Syambu. 22.11), akabasoka abantu pa nkani iyi, mumalo mwa kunyokako ku vintu ivibibi vyo bakabombagha, bakamusumba na mabwe mukasi mwa tempeli pa balaza. Bo Zakaliya ali papipi pa kufwa akanena ukuti: “U Yehova ennye nu kubombapo zimo.” Ubuchimi ubu bukakwanilisiwa naloli, Abantu aba ku Siliya bakiza nu kumongola u Yuda sona u Yehowashi akaghoghiwa naba mbombo bache babili “ichifukwa cha libanda ilya bana abanavuli aba Yehoyada uwasembe.” Ibayibolo ilya Greek Septuagint ni lya Latin Vulgate ghakunena ukuti u Yehowashi akaghoghiwa ichifukwa cha vyo akabomba pakughogha “umwana umwanavuli” uwa Yehoyada. Mumasimbo agha Masoretic na gha Syriac Peshitta, ghakunena ukuti “abana abanavuli,” pakubombezya amazyu agha, kukaba ukulangizya inchindi izikulu nu kulondiwa ukwa mwana umwavuli uwa Yehoyada, u Zakaliya inchimi sona uwa sembe.—2 Syambu. 24.17-22, 25.
MEYI 22-28
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | 2 SYAMBUKULU 25–27
“U Yehova Angamanya Ukukupa Ivyinji Ukuchila Ivi”
it-1-E 1266 ¶6
Yehowashi
U Yehowashi akalemba uganyu abasilikali 100,000 ukufuma kwa mwene uwa ku Yuda ukuti wamwavwe ukulwa na Abaedomu. Bo umuntu “uwa Chala uwabwanaloli” amupa ubulongozi, akabanyosya abasilikali ku kwabo nangabuli akaba ukuti abalipiye kale amatalenti agha siliva aghakukwana 100 ($660,600). Ichifukwa chakuti akabanyosya ku nkondo, bakakalala pakumanya ukuti tebabe nulusako ulwa kusendako vyo bakupoka ku nkondo. Po bakanyokelagha, bakanda ukumongolannya amatawuni agha bantu aba ku chigaba icha kuntende pamo ku mwela ukwa Samaliya mupaka ukufika ku Betiholoni.—2 Syambu. 25.6-10, 13.
w21.08-TB 30 ¶16
Kasi Tingachita Wuli Kuti ‘Tichete’ Uwemi wa Yehova?
16 Mujinorenge vinthu vinyake chifukwa cha kuteŵetera Yehova Tikukhumbikwira kusida vinthu vyose yayi ivyo tikusangwa navyo kuti titeŵetere Yehova. (Muph. 5:19, 20) Ndipouli, para tikutondeka kuchita vinandi pakuteŵetera Yehova chifukwa cha kutemwa vinthu vyakuthupi, mbwe nase tiyanenge waka na munthu wa mu ntharika ya Yesu uyo wakajiwunjikira vinthu vyakukondweska na kusulako Chiuta. (Ŵazgani Luka 12:16-21.) Mubali munyake zina lake Christian, uyo wakukhala ku France, wakuti: “Nkhamaliranga nyengo yichoko na nkhongono zichoko pakuteŵetera Yehova kweniso kovwira mbumba yane.” Iyo na muwoli wake ŵakasankha kuti ŵambe kuchita upayiniya. Kweni kuti ŵafiske chilato ichi, ŵakeneranga kuleka ntchito zawo. Kuti ŵasangenge vyakukhumbikwa pa umoyo, ŵakamba bizinesi yipusu, kweniso ŵakasambira kukhorwa na vichoko ivyo ŵakasanganga. Kasi mbakukondwa chifukwa chakuti ŵakasida vinthu vinyake mwakuti ŵambe upayiniya? Christian wakuti: “Tikukondwa chomene na uteŵeti withu, kweniso para tikuwona ŵanthu awo tikusambira nawo Baibolo kweniso awo tikuwelerako ŵakumanya vyakukhwaskana na Yehova.”
Vyo Twamanyila
w07-CN 12/15 10 ¶1-2
Kodi Muli ndi Mlangizi pa Zauzimu?
UZIYA anakhala mfumu ya ufumu wa kum’mwera wa Yuda ali ndi zaka 16 zokha. Analamulira kwa zaka zoposa 50, kuyambira mu 829 B.C.E. mpaka mu 778 B.C.E. Kuyambira ali mwana, Uziya ‘anachita zoongoka pamaso pa Yehova.’ Kodi n’chiyani chinam’thandiza kuchita zinthu zoyenera? Nkhani ya m’Baibulo imati: ‘Uziya anali munthu wakufuna Mulungu m’masiku a Zekariya, . . . [wolangiza kuopa Mulungu woona] ndipo masiku akufunira Yehova iye, Mulungu anam’lemereza.’—2 Mbiri 26:1, 4, 5.
Ndi nkhani yokhayi m’Baibulo imene imafotokoza za Zekariya yemwe anali mlangizi wa mfumu. Komabe, Zekariya monga “wolangiza kuopa Mulungu woona,” anathandiza kwambiri mfumu yachinyamatayo kuchita zoyenera pa maso pa Yehova Mulungu. Buku lina lofotokoza Baibulo (lotchedwa Expositor’s Bible) limati, n’zodziwikiratu kuti Zekariya “anali munthu wodziwa bwino malemba ndiponso zinthu zauzimu komanso wodziwa kuphunzitsa zimene ankadziwazo.” Katswiri wina wa Baibulo anafika ponena za Zekariya kuti: “Ankadziwa kwambiri maulosi ndiponso . . . anali wanzeru, wodzipereka, munthu wabwino, ndipo zikuoneka kuti iyeyu ndi amene anathandiza kwambiri Uziya.”
MEYI 29–JUNI 4
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | 2 SYAMBUKULU 28–29
“Mungamubombela u Yehova Ukusita Ukukonka vyo Abapapi Binyu Bakubomba”
w16.02-TB 14 ¶8
Yezgani Ŵabwezi ŵa Yehova
8 Mwakupambana na Rute, Hezekiya wakababikira mu mtundu wa Israyeli uwo ukasopanga Yehova. Kweni Ŵaisrayeli ŵanyake ŵakaleka kusopa Yehova. Yumoza wawo wakaŵa Themba Ahazi, wiske wa Hezekiya. Ahazi wakaŵa munthu muheni chomene ndipo wakapangiska ŵanthu mu ufumu wa Yuda kuti ŵambe kusopa vikozgo. Kweniso Ahazi wakachindikanga yayi tempile la Yehova. Apo Hezekiya wakaŵa mwana, umoyo wake ukaŵa pa ngozi. Ŵabali ŵake ŵanyake ŵakafwa nyifwa yakuŵinya chomene. Iwo ŵakawotcheka ŵamoyo kuŵa sembe ya chiuta mutesi.—2 Mathe. 16:2-4, 10-17; 2 Mid. 28:1-3
w16.02-TB 14 ¶9-11
Yezgani Ŵabwezi ŵa Yehova
9 Nkharo yiheni ya awiske yikati yipangiskenge Hezekiya kukwiyira Chiuta na kumugalukira. Chifukwa cha masuzgo, ŵanyake ‘ŵakukwiyira Yehova’ na kwamba kukayikira gulu lake. (Zinth. 19:3) Ŵanji ŵakuti ŵakuchita vinthu viheni chifukwa chakuti ndivyo ŵapapi ŵawo ŵakachitanga. (Ezek. 18:2, 3) Maghanoghano agha ngambura kwenelera.
10 Ivyo Hezekiya wakachita vikutovwira kuti tileke kugalukira Yehova chifukwa ndiyo yayi wakupangiska masuzgo. (Yobu 34:10) Mbunenesko kuti ŵana ŵangatolera ivyo ŵapapi wawo ŵakuchita, kwali ni viwemi panji viheni. (Zinth. 22:6; Kol. 3:21) Kweni fundo iyi yikung’anamura kuti nyengo zose ndimo munthu waliyose wachitirenge yayi. Vili nthena chifukwa Yehova wali kupa munthu waliyose wanangwa wakusankha. (Doto. 30:19) Kasi Hezekiya wakasankha vichi?
11 Pa mathemba ghose gha Yuda agho ghakachita vinthu viheni, wiske wa Hezekiya ndiyo wakachita viheni chomene. Ndipouli, Hezekiya wakaŵa na nkharo yiwemi. (Ŵazgani 2 Mathemba 18:5, 6.) M’malo mwa kutolera nkharo yiheni ya awiske, Hezekiya wakatolera nkharo yiwemi ya ŵateŵeti ŵakugomezgeka ŵa Yehova nga ni ntchimi Yesaya, Mika, na Hoseya. Themba Hezekiya likazomera ulongozgi uwo Yehova wakapeleka kwizira mu ŵanalume ŵakugomezgeka aŵa. Ntheura Hezekiya wakanozga vinthu ivyo adada ŵake ŵakananga. Wakatozga nyumba ya Yehova, wakapeleka sembe yakuphepiskira Israyeli yose, na kuparanya vikozgo vyose. (2 Mid. 29:1-11, 18-24; 31:1) Apo Senakeribu, themba la Asiriya wakawofyanga kuti wawukirenge Yerusalemu, Hezekiya wakalongora chikanga na chipulikano. Wakagomezga kuti Yehova wamovwirenge ndipo wakakhwimiska ŵanthu ŵake. (2 Mid. 32:7, 8) Nyengo yinyake, Hezekiya wakalongora mtima wakujikuzga. Kweni wakati wapika ulongozgi, wakaleka kujikuzga mu mtima wake. (2 Mid. 32:24-26) Hezekiya wakatolera nkharo yiheni ya ŵapapi ŵake yayi. Kweni wakasankha kuŵa paubwezi na Yehova. Nase tikwenera kusankha mwamahara nga ni Hezekiya.
Vyo Twamanyila
w12-TB 2/15 24-25
Natani Wakakhozgera Kusopa Kutuŵa Mwakugomezgeka
Pakuti Natani wakasopanga Yehova mwakugomezgeka, lekani wakakhozgera khumbo la Davide la kuzenga nyumba ya Ciuta. Ndipouli, pa nyengo iyi Natani wakwenera kuti wakayowoya waka maghanoghano ghake kuti gha Yehova yayi. Usiku wenewura Ciuta wakaphalira nchimi iyi kuti yikaphalire Davide uthenga wakupambanako. Uthenga ukaŵa wakuti ni Davide yayi uyo wazengenge tempele, kweni yumoza wa ŵana ŵake. Kweni Natani wakati Ciuta wacita phangano na Davide kuti cizumbe cake “camkwimikika muyirayira.”—2 Sam. 7:4-16.
Pa nkhani ya uyo wakeneranga kuzenga tempele, khumbo la Ciuta likapambana na maghanoghano gha Natani. Ndipouli, nchimi yakujiyuyura iyi yikasinginika yayi, kweni yikakolerana na khumbo la Yehova. Apa tikusambirapo kuti para Ciuta watipa ulongozgi uwo ukupambana na maghanoghano ghithu, tikwenera kupulikira. Milimo iyo Natani wakacita pamanyuma pa nkhani iyi, yikulongora kuti Ciuta wakalutilira kumutemwa. Kweniso vikuwoneka kuti Yehova wakaphalira Natani na Gadi kuti ŵawovwire Davide pakusora ŵanthu 4,000 kuti ŵimbenge sumu pa tempele.—1 Mid. 23:1-5; 2 Mid. 29:25.
JUNI 5-11
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | 2 SYAMBUKULU 30–31
“Ukwayiwapo pa Nkomano Kukutwavwa”
it-1-E 1103 ¶2
Hezekiya
Akiyipa pa kwiputa Ukwa Bwanaloli. U Hezekiya akalangizya ukuti wakwipeleka pakumubombela u Yehova bo anda bulo pakulaghila po akaba ni myaka 25. Ichabwandilo cho akabomba, akighula sona itempeli nu kuliyannya. Ukufuma apo akabitizya abasembe na Balevi, nu kubabuzya ukuti: “Umoyo wane ghukulonda ukupanga ipangano nu Yehova u Chala uwa Baizilayeli.” Ipangano ili likaba lya busubaliwa, nangabuli Ipangano ili likaba ukuti lichili lilipo, loli batakalibombezyanga imbombo, bakanda sona ukulibombezya imbombo mu Yuda. Akabikapo umoyo ukubabunganika Abalevi ukuti babombaye imbombo mu madipatimenti ayakupambana-pambana, sona akapanga indondomeko iyakwimba inyimbo izyakupalizya pakubombezya ivyakwimbila. Pakaba po pa Nisani, umwezi uwa lusekelo ulwa Pasika, loli itempeli, Abasembe na Balevi batakaba bakuswepa. Ukufika pisiku ilya 16 umwezi uwa Nisani, bakaliswefya itempeli nu kunyosezyamo ivibombelo. Ichakuchitika ichapadela ichakwiswefya chikaba papapi kubombiwa ku Baizilayeli bosi. Ichabwandilo, abalongozi bakiza ni sembe izyakupambana-pambana, isembe izyakufumya imbibi izya chisu ni nyumba ya Chala. Bo bakakonkapo bakaba bantu amasawuzandi aghinji bo bakiza nisembe izyakocha.—2 Syambu. 29.1-36
it-1-E 1103 ¶3
Hezekiya
Pakuti abantu bo batakaba bakuswepa batakitikiziwa ukuti bapange u Pasika pakabalilo kache, u Hezekiya akaghilapo ulusako pa lulaghilo lo lukitikizyanga abantu bo batiswefizye ukuti bangize bapange u Pasika mu mwezi uwa kukonkapo. Akitizya Abayuda na Baizilayeli ukwanda ku Bele-sheba mupaka ku Dani pakubatumila abakalata pakubombezya abantu bo bakachimbilagha. Abakuchimbila aba bakakomana ni ivyakupunuzya ivyinji, aliwesi pa mwene. Abantu ukufuma ku Asheli, Manase nu Zebuloni, bakiyisya nu kwiza pachakuchitika ichi sona bamo bakafuma ku Efulayimu na ku Isakala. Abantu bo batakaba Baizilayeli bope bakiza. Chikaba chipala ku bantu bo bakafuma ku chigaba icha ku mupoto bo bakakolesya ukwiputa ukwa bwanaloli ukuti bayiwepo. Ngati mo vikabela na bantu bo bakatumiwa bala, bope bakakomana nivyakupunuzya ngati ukunyoziwa na bakususya, ichifukwa ichakuti mu bumwene ubwa maluko 10 mukaba abantu abinji bo bakaba ni nkalo imbibi pakuti bakiputagha ivifwani sona nu kunyoziwa na Baasiliya.—2 Syambu. 30.1-20; Kuba. 9.10-13.
it-1-E 1103 ¶4-5
Hezekiya
Pisinda apakuti u Pasika amala, pakaba sona Ulusekelo ulwa Chibama Ichisita Ichilungo lo lukabombiwa amasiku 7, ichifukwa cha kuhoboka nu Ulusekelo ulu vikapangisya ukuti ichipanga chongelezye sona amasiku aghamwabo 7. Nangabuli kakaba kabalilo akapala loli bakasayiwa nu Yehova muzila iyakuti “mukaba ukuhoboka ukukulu nkani mu Yelusalemu, ukufuma mu kabalilo ka Solomoni umwana wa Devedi umwene wa Izilayeli, ichi chikaba ukuti chitabombiwepo nalumo mu Yelusalemu.”—2 Syambu. 30.21-27.
Aka koko kakaba kabalilo akakunyosezyapo nu kulemasya ukwiputa ukwa bwanaloli sona ukuhoboka kwabo kukabonekela mu vyo bakabomba pisinda pache. Bati bamala ichakuchitika ichi, bakabuka ku Yuda, ku Benjamini, ku Efulayimu na ku Manase nukwanda pakumongola amapilala aghapamwannya. Bakawisizya pasi amalo agha pamwannya poka ni ivighemo sona nu kudumulila pasi impanda. (2 Syambu. 31.1) U Hezekiya akamongolannya injoka iyamukuba yo u Mozesi akapanga ichifukwa abantu bakanda pakuyibombezya ukwiputa ngati chifwani sona nukwanda ukupelekapo isembe izyakocha. (2 Nyafya. 18.4) Pabumalilo pa ulusekelo ulu, u Hezekiya akasimikizya ukubukilila ukwiputa ukwa bwanaloli pakubabika abasembe mu vingaba ivyakupamba-pamba nu kubapa imbombo izya pa tempeli. Akababuzya ukuti bivwilaghe Ululaghilo ulwa kuti wapelekaye ichanambala 10 sona ni vyabwandilo ukwela pamo ukwinula nu kupeleka ku Balevi na Basembe. Abantu bakitikizya nu moyo wabo ghosi.—2 Syambu. 31.2-12.
Vyo Twamanyila
w18.09-TB 6 ¶14-15
“Usange Mukumanya Vinthu Ivi, Ŵakukondwa Ndimwe Usange Mukuvichita”
14 Chinyake icho tikulongolera kuti ndise ŵakujiyuyura nkhuŵa ŵategherezgi ŵawemi. Lemba la Yakobe 1:19 likuti ‘tipulikenge luŵiro.’ Yehova ntchakuwonerapo chiwemi chomene pa nkhani iyi. (Gen. 18:32; Josh. 10:14) Wonani ivyo tingasambirapo pa chidumbirano icho chili kulembeka pa Ekisodo 32:11-14. (Ŵerengani.) Yehova wakamupa mwaŵi Mozesi kuti wayowoye umo wakajipulikiranga nangauli chikaŵa chakukhumbikwa yayi. Ni munthu nju uyo wangategherezga kwa nyengo yitali na kulondezga masachizgo gha munthu uyo kanandi wakumunangira? Kweni Yehova wakuŵategherezga mwakuzikira ŵanthu awo ŵakumulomba mu chipulikano.
15 Waliyose wangachita makora kujifumba kuti: ‘Usange Yehova ndiyo wakujikhizga na kutegherezga ku ŵanthu nga umo wakachitira na Abrahamu, Rakelo, Mozesi, Joshuwa, Manowa, Eliya na Hezekiya, asi ine ndine nkhwenera kuŵachindika chomene ŵabali na kuŵategherezga kweniso kuchita ivyo ŵayowoya? Kasi pali munthu munyake mu mpingo panji mu banja lane uyo pasono wakukhumbikwira kumutegherezga chomene? Kasi ningachitapo vichi?’—Gen. 30:6; Ŵeru. 13:9; 1 Mathe. 17:22; 2 Mid. 30:20.
JUNI 12-18
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | 2 SYAMBUKULU. 32–33
“Mubalimbikisyange Abakamu Pala Bakomana ni Ntamyo”
it-1-E 204 ¶5
Asiliya
Senakelibu. U Senakelibu umwana uwa Salagoni II, akalwa inkondo nu Yuda mu mwaka uwa 14 mubulaghili ubwa Hezekiya mu (732 B.C.E.). (2 Nyafya. 18.13; Yesa. 36.1) U Hezekiya akabasambukila Abaasiliya pakuleka ukukolelana nabo ichifukwa cha vyo u baba bache u Ahazi akabomba. (2 Nyafya. 18.7) U Senakelibu akapoka ama tawuni 46 agha ku Yuda (yanisya nu Yesa. 36.1, 2),sona akapanga amakampu ku Lakishi. Akamubuzya sona u Hezekiya ukuti amupe ama talenti 30 agha golide (c. $11,560,000) sona na ma talenti 300 agha siliva (c. $1,982,000). (2 Nyafya. 18.14-16; 2 Syambu. 32.1; yanisya nuYesa. 8.5-8.) Nangabuli akabapa indalama izi, u Senakelibu akatuma intumi ukuti zimubuzye u Hezekiya ukuti agonje. (2 Nyafya. 18.17–19.34; 2 Syambu. 32.2-20) Pisinda pache u Yehova akapangisya ukuti abasilikali 185,000 baghoghiwe ubusiku boka, ivi vikapangisya ukuti Abaasiliya baleke ukulwa inkondo nu kunyokela ku Ninive. (2 Nyafya. 19.35, 36) Pabumalilo akaghoghiwa na bana bache babili, ukufuma apo umwana wache u Esala-hadoni akapyana pa chitengo. (2 Nyafya. 19.37; 2 Syambu. 32.21, 22; Yesa. 37.36-38) Ukongelezyapo pa kughoghiwa ukwa basilikali aba ku Asiliya, ivi vikwayiwa sona pavyakusimbapo ivyakale ivya Senakelibu nivya Esala-hadoni.—PICTURES, Vol. 1, p. 957.
w13-TB 11/15 19 ¶12
Kasi Mazuŵa Ghano Ŵaliska Ŵankhondi Na Ŵaŵiri Na Ŵakaronga Ŵankhondi Na Ŵatatu Mbanjani?
12 Nyengo zose Yehova ngwakunozgeka kutovwira, kweni wakukhumba kuti nase ticitenge ivyo tingafiska. Hezekiya wakacema “ŵakaronga ŵake na ŵanthu ŵake ŵa nkhongono” ndipo ŵakadumura kuti ŵajare “maji gha mu visimi kuwaro ku msumba . . . Ndiposo [Hezekiya] wakacita na mwamphu, wakazengaso linga pose apo pakapasuka na kuzengapo vigongwe, kuwaro kwake wakazenga linga linyakeso . . . Ndiposo wakafura mahomwa na nguru zinandi.” (2 Mid. 32:3-5) Pakukhumba kuvikilira na kuliska ŵanthu ŵake pa nyengo iyi, Yehova wakatuma ŵanalume ŵankhongono, awo ni Hezekiya, ŵakaronga ŵake, na nchimi zakukhora mwauzimu.
w13-TB 11/15 19 ¶13
Kasi Mazuŵa Ghano Ŵaliska Ŵankhondi Na Ŵaŵiri Na Ŵakaronga Ŵankhondi Na Ŵatatu Mbanjani?
13 Cinthu cinyake ico Hezekiya wakacita, cikaŵa cakuzirwa comene kuluska kujara maji panji kuzenga viliŵa vya msumba. Pakuti Hezekiya wakaŵa muliska uyo wakafipiranga mtima mskambo, wakawunganya ŵanthu na kuŵakhozga mwauzimu na mazgu ghakuti: “Mungopanga panji kumara lusoko cifukwa ca fumu ya Asiriya . . . pakuti kuli yumoza na ise uyo ngwankhongono kwakuluska uyo wali na iye. Kwa iye kuli mkono wa nyama; kweni kwa ise kuli Yehova Ciuta withu kutivwira na kurwa nkhondo zithu.” Mazgu agha ghakaŵa ghakukhozga comene, cifukwa ghakalongora kuti Yehova walwerenge ŵanthu ŵake. Ŵakati ŵapulika mazgu agha, Ŵayuda ŵakeghama “pa mazgu gha Hezekiya themba la kwa Yuda.” Wonani kuti ghakaŵa “mazgu gha Hezekiya” agho ghakawovwira kuti ŵanthu ŵazike mitima. Nga umo Yehova wakayowoyera kwizira mu nchimi yake, Hezekiya na ŵakaronga, na ŵanalume ŵake ŵankhongono, kweniso nchimi Mika na Yesaya, ŵakaŵa ŵaliska ŵawemi.—2 Mid. 32:7, 8; ŵazgani Mika 5:5, 6.
Vyo Twamanyila
w21.10-TB 4 ¶11-12
Kasi Kung’anamuka Mtima Kwenecho Ni Vichi Chomenechomene?
11 Nyengo yati yajumphapo, Yehova wakazgora malurombo gha Manase. Wakawona kuti Manase wasintha nadi kwizira mu ivyo wakalombanga. Ntheura Yehova wakamupulika Manase apo wakalombanga kuti wamugowokere na kumuzomerezga kuti waŵeso themba. Manase wakachita vyose ivyo wangafiska kuti walongore kuti wang’anamuka nadi mtima. Wakachita ivyo Ahabu wakatondeka kuchita. Iyo wakasintha nkharo yake. Wakamba kususka kusopa kwautesi ndipo wakachiska ŵanthu kuti ŵasopenge Yehova. (Ŵazgani 2 Midauko 33:15, 16.) Manase wakakhumbikwiranga kuŵa na chikanga na chipulikano kuti wachite ivi, chifukwa pambere wandasinthe wakaŵa chiyelezgero chiheni ku mbumba yake, ŵanthu ŵake ŵakuchindikika, na ŵanthu ŵake wose kwa vyaka vinandi. Kweni Manase wakati wachekura, wakayezga kunozga ghanyake mwa masuzgo agho wakambiska. Lekani wakwenera kuti wakaŵa chiyelezgero chiwemi kwa muzukuru wake Yosiya uyo pamanyuma wakazakaŵa themba liwemi chomene.—2 Mathe. 22:1, 2.
12 Kasi tikusambirako vichi kwa Manase? Iyo wakajiyuyura, ndipo wakachitaso vinandi. Wakalomba kuti Yehova wamugowokere. Ndipo wakasintha nkharo yake. Wakalimbikira kunozga masuzgo agho wakambiska, ndipo wakachita vyose ivyo wangafiska kuti wasope Yehova na kovwira ŵanji kuti nawo ndimo ŵachitirenge. Chiyelezgero cha Manase chingawovwira awo ŵali kuchita vinthu viheni chomene. Ivyo vikachitikira Manase vikulongora kuti Yehova ni Chiuta “muwemi, wakunozgeka kugowokera.” (Sal. 86:5) Yehova wakugowokera awo ŵasintha zanad.
JUNI 19-25
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | 2 SYAMBUKULU 34–36
“Nkimba Mukupindula Navyo Mukumanyila mu Bayibolo?”
it-1-E 1157 ¶4
Hulida
Bo u Yosiya ivwa ukubelengiwa ukwa “buku ilya ndaghilo” lyo uwa sembe umukulu Hilikiya akalyagha pakabalilo ko bakayannyanga itempeli, akatuma abantu ukuti baye balalusye ubulongozi ubwa Yehova. Bakabuka ku nchimi u Hulida yo wepe akasubilagha amazyu gha Yehova, yo akanena ukuti abantu abasita ukwivwila na bachigaluka inti bakomane ni mikosi ukuyana na vyo visimbiwe mu “buku.” U Hulida akati ichifukwa ichakuti u Yosiya ivwila nu kwiyisya pamaso pa Yehova, te ize akomane ni mikosi mupaka ize abikiwe poka nabasekulu bache nu kusyiliwa mwipumpa lyache umwa mutende.—2 Nyafya. 22.8-20; 2 Syambu. 34.14-28
w09-TB 6/15 10 ¶20
Muŵe Ŵamwamphu pa Nyumba ya Yehova
20 Apo nchito ya kunozgaso tempele iyo Themba Yosiya likambiska yikaŵa mukati, Musofi Mukuru Hilikiya “wakasanga buku la malango gha Yehova agho ghakapika kwa Mozesi.” Wakalipeleka kwa Shafani, mulembi wa themba, uyo wakaliŵazga panthazi pa Yosiya. (Ŵazgani 2 Midauko 34:14-18.) Kasi nchivici cikacitika? Nyengo yeneyiyo themba likapalura vyakuvwara vyake cifukwa ca citima ndipo likalangura ŵanalume kuti ŵafumbe kwa Yehova. Kwizira mwa nchimi yanakazi Hulda, Ciuta wakasuska maluso ghanyake gha cisopa agho ghakacitikanga mu Yuda. Ndipouli, Yehova wakawona kuti Yosiya wakayezgayezga kufumyamo kusopa vikozgo, ndipo wakalutilira kumutemwa nangauli kukayowoyeka kuti mtundu wose ukumanenge na masoka. (2 Mid. 34:19-28) Kasi tingasambiraci pa nkhani iyi? Nase tili na khumbo nga nda Yosiya. Tikukhumba kulondezga ulongozgi wa Yehova mwaluŵiro, uku tikukumbuka ivyo vingacitika usange tingapusikika na ucigaluka ndiposo kuwura kugomezgeka apo tikumusopa. Ndipo tili na cigomezgo kuti Yehova wakondwenge na mwamphu uwo tikulongora pa kusopa kwaunenesko, nga umo wakacitira na Yosiya.
Vyo Twamanyila
w17.03-TB 27 ¶15-17
Kasi Mukulondezga Ivyo Vili mu Baibolo?
15 Chaumaliro, kasi pali chenjezgo wuli pa ivyo vikachitikira Fumu yiwemi Yosiya? Ghanaghanirani ivyo vikapangiska Yosiya kuti ŵamuthereske na kufwa. (Ŵerengani 2 Midauko 35:20-22.) Yosiya “wakaluta kuti wakarwe” na Neko Fumu ya Eguputo, nangauli Neko wakamuphalira kuti wakukhumba kutimbana na iyo yayi. Baibolo likuti mazgu gha Neko “ghakafuma kwa Chiuta.” Chifukwa wuli Yosiya wakaluta kukarwa nayo? Baibolo likuyowoya yayi.
16 Kasi Yosiya wakate wamanyenge wuli kuti mazgu gha Neko ghafuma kwa Yehova? Mphanyi wakafumba Yeremiya, uyo wakaŵa ntchimi yakugomezgeka. (2 Mid. 35:23, 25) Kweni mu Baibolo mulije apo ŵali kulemba kuti Yosiya wakachita nthena. Kweniso Neko wakalutanga ku Karakemishi, wakakhumbanga kukatimbana na “nyumba yinyake,” Yerusalemu yayi. Kweniso Neko wakanyozanga Yehova na ŵanthu ŵake yayi. Ntheura Yosiya wakachita makora yayi kurwa na Neko. Kasi tasambirapo vichi pa nkhani iyi? Para tasangana na masuzgo, tingachita makora kughanaghanira dankha khumbo la Chiuta.
17 Para takumana na suzgo, tikwenera kughanaghanira fundo za mu Baibolo na kuzilondezga. Nyengo zinyake chingaŵa chiwemi kufumba ŵalara mu mpingo. Tingaŵa kuti panji tangughanaghanirapo kale pa nkhani iyo, panji tangufufuza kale mu mabuku ghithu. Kweni pangaŵa fundo zinyake izo mubali mulara wangatovwira kuti tiziwone makora. Mwachiyelezgero, mudumbu wangaŵa kuti wakumanya kuti wakwenera kupharazga makani ghawemi. (Mil. 4:20) Ndipo zuŵa linyake wakukhumba kukapharazga, kweni mfumu wake uyo ni kaboni yayi wakukhumba kuti wakhale panyumba. Wakuti kanandi nyengo yakuti ŵachezgere panyumba yikusoŵa, ndipo wakukhumba kuti ŵachezgepo. Mudumbu uyu wangaghanaghanira fundo ya mu Baibolo, yakuti wakwenera kupulikira Chiuta, ndiposo dango lakuti wapharazgenge. (Mat. 28:19, 20; Mil. 5:29) Kweniso wakwenera kukumbuka kuti muwoli wakwenera kujilambika na kuŵa wamahara. (Efe. 5:22-24; Fil. 4:5) Kasi mfumu wake wakumukanizga kuti walekerethu kupharazga, panji wamukanizga pa zuŵa ili pera? Tikwenera kuchita vinthu mwamahara apo tikukhumba kuchita khumbo la Chiuta, na kuŵa na njuŵi yituŵa.
JUNI 26–JULAYI 2
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | EZRA 1–3
“Mwitikizye Ukuti u Yehova Ababombezye Imbombo”
w22.03-TB 14 ¶1
Kasi Namwe Mukuviwona Ivyo Zekariya Wakawona?
ŴAYUDA ŵakakondwa chomene. Yehova Chiuta “wakavundura mzimu wa Sayirasi themba la Peresiya” kuti wafwature Ŵaisrayeli, awo ŵakakhala ku wuzga ku Babuloni kwa vyaka vinandi. Themba likapharazga kuti Ŵayuda ŵangawelera ku charu chawo kuti ‘ŵakazengeso nyumba ya Yehova Chiuta wa Israyeli.’ (Ezir. 1:1, 3) Iyi yikaŵa nkhani yakukondweska chomene. Ichi chikang’anamuranga kuti Ŵayuda ŵamusopaso Chiuta waunenesko mu charu icho wakaŵapa.
w17.10-TB 26 ¶2
Magileta na Mphumphu Vikumuvikilirani
2 Zekariya wakamanyanga kuti Ŵayuda awo ŵakawelera ku Yerusalemu ŵakaŵa ŵanalume na ŵanakazi ŵachipulikano. ‘Mzimu wa Chiuta waunenesko ukaŵakhuŵilizga’ kuleka nyumba na mabizinesi ghawo ku Babuloni. (Ezir. 1:2, 3, 5) Ŵakaleka malo agho ŵakazgoŵera na kuluta ku malo agho ŵanandi mwa iwo ŵakaŵa kuti ŵandaghawonepo. Ntchito yakuzengaso tempile la Yehova yilekenge kuŵa yakuzirwa, mphanyi Ŵayuda ŵakasuzgika yayi kwenda mtunda wa makilomita 1,600 kujumpha mu mapiri na mu vipalamba.
Vyo Twamanyila
w06-CN 1/15 19 ¶1
Mfundo Zazikulu za M’buku la Ezara
1:3-6. Monga Aisrayeli ena amene anatsalira ku Babulo, pali a Mboni za Yehova ambiri amene sangathe kuchita utumiki wa nthawi zonse kapena kutumikira kumadera komwe kulibe olalikira okwanira. Komabe amachirikiza ndi kulimbikitsa anthu amene angathe kutero, ndipo mwakufuna kwawo, amapereka thandizo lopititsa patsogolo ntchito yolengeza Ufumu ndi kupanga ophunzira.