Amalifalensi Agha mu Ubumi Bwitu Ubwachikilisitu nu Bulumbilili Akabuku aka Nkomano
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
JULAYI 3-9
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | EZRA 4-6
“Mutakingililayepo pa Mbombo”
w22.03-TB 18 ¶13
Kasi Namwe Mukuviwona Ivyo Zekariya Wakawona?
Mulimo wakuzenga tempile ukalekeskeka. Ndipouli, ŵanalume awo ŵakasoleka kuti ŵalongozgenge, Wasembe Mukuru Yeshuwa (Yoshuwa) na Kazembe Zerubabeli, “ŵakamba kuzengaso nyumba ya Chiuta.” (Ezir. 5:1, 2) Ŵayuda ŵanyake ŵakaghanaghananga kuti ni mahara yayi kuchita nthena. Chifukwa Ŵayuda ŵakatenge ŵabisenge yayi kuti ŵakazenganga tempile, ndipo ŵakamanyanga kuti ŵalwani ŵawo ŵachitenge vyose ivyo ŵangafiska kuti ŵaŵatondeske. Ŵanalume ŵaŵiri ŵa udindo, Yoshuwa na Zerubabeli, ŵakakhumbikwiranga ukaboni wakuti Yehova wakuŵawovwira. Ŵakapokera nadi ukaboni uwu. Kasi ŵakapokera wuli?
w86-CN 2/1 29, bokosi ¶2-3
Diso la Yehova “Linatsimikizira Kukhala pa Akulu”
Pambuyo pa kubwerera kwa otsalira Achiyuda kuchokera ku Babulo, nyengo ya kusagwira ntchito ya zaka 16 inayamba. Mneneri Hagai ndi Zekariya anakhoza kusonkhezera Ayuda m’kuchita mphwayi kwawo, ndipo ntchito ya kumanganso kachisi wa Yehova inayambiranso. Komabe, mwamsanga, ntchito iyi inakaikiridwa ndi akuluakulu aboma Achiperisiya. “Anakulamulirani inu ndani kumanga nyumba iyi?” anafunsa motero otsutsawo.—Ezara 5: 1-3.
Yankho la funsoli linali lofunika kwambiri. Ngati akuluwo anadzilola kuwopsezedwa, kumangidwanso kwa kachisi kukaimikidwa mwadzidzidzi. Ngati akuluwo anatsutsana ndi akulu aboma amenewa, chiletso cha nthawi yomweyo pantchito chikaperekedwa. Chotero akuluwo (mosakaikira motsogozedwa ndi Bwanamkubwa Zerubabele ndi Mkulu wa Ansembe Yoswa) anaumba yankho la luso koma logwira mtima. Iwo anakumbutsa akuluakuluwo za lamulo lanthawi yaitali loiwalidwalo la koresi limene linapereka chilolezo chamfumu kwa Ayuda kupita patsogolo ndi ntchitoyi. Podziwa mchitidwe wa Aperisi wa kusasintha kwa lamulo lawo, akuluakulu aboma amenewa mwanzeru anasankha kupewa kutsutsa lamulo lamfumulo. Chotero ntchito inaloledwa kupitirizabe kufikira pambuyo pake Mfumu Dariyo anapereka lamulo lake la boma la kupitirizabe ndi ntchito!—Ezara 5:11-17; 6:6-12.
w22.03-TB 15 ¶7
Kasi Namwe Mukuviwona Ivyo Zekariya Wakawona?
Vinthu vikasintha ndipo vikawovwira awo ŵakazenganga tempile kuleka kopa. Kasi ni vichi vikasintha? Mu 520 B.C.E., Dariyasi 1 ndiyo wakaŵa themba la Peresiya. Mu chaka chachiŵiri cha muwuso wake, wakasanga kuti kuyana na malango, chikaŵa chambura kwenelera kuti Ŵayuda ŵakanizgike kuzenga tempile. Ntheura Dariyasi wakaŵazomerezga kuti ŵamalizge ntchito yawo. (Ezir. 6:1-3) Ivyo themba likayowoya vikazizika waliyose. Kweni themba likachita vinandi padera pakuzomerezga waka mulimo wakuzenga. Themba likalangura ŵanthu awo ŵakazingilizga Ŵayuda kuti ŵaleke kulimbana nawo, kweniso kuti ŵapeleke ndalama na vyose ivyo ŵakakhumbikwiranga kuti ŵamalizge kuzenga tempile. (Ezir. 6:7-12) Ntheura Ŵayuda ŵakamalizga kuzenga tempile pamanyuma pa vyaka vyakujumpha 4, mu 515 B.C.E.—Ezir. 6:15.
w22.03-TB 19 ¶16
Kasi Namwe Mukuviwona Ivyo Zekariya Wakawona?
Nthowa yinyakeso iyo Yehova wakutipira ulongozgi nkhwizira mwa “muzga wakugomezgeka na wavinjeru.” (Mat. 24:45) Nyengo zinyake muzga uyu wangatipa ulongozgi uwo tikuwupulikiska makora yayi. Mwachiyelezgero, nyengo zinyake tingapokera ulongozgi wakudunjika wakukhwaskana na umo tingachitira kuti tinozgekere soka la chilengiwa ilo ise tikuwona kuti lingachitika yayi mu chigaŵa chithu. Ndipo panji tingaghanaghana kuti muzga wakutalulira pakutichenjezga mu nyengo ya muliri. Kasi tikwenera kuchita wuli para ise tikuwona kuti ulongozgi uwo tapika ngwakukhumbikwa yayi kwa ise? Tingachita makora kughanaghanira umo Ŵaisrayeli ŵakasangira chandulo chifukwa cha kupulikira ivyo Yoshuwa na Zerubabeli ŵakaŵaphalira. Tingaghanaghaniraso nkhani za mu Baibolo izo taŵazga. Nyengo zinyake ŵanthu ŵa Chiuta ŵakapokeranga ulongozgi uwo ukawonekanga wambura kovwira mukawonero ka wunthu, kweni pamanyuma ukaŵaponoska.—Ŵeru. 7:7; 8:10.
Vyo Twamanyila
w93-CN 6/15 32 ¶3-5
Kodi Mungakhulupirire Baibulo?
Kobirilo linasulidwa ku Tariso, mzinda wa kum’mwera koma chakum’maŵa kwa mbali yomwe tsopano ili Turkey. Kobirili linasulidwa muulamuliro wa kazembe Mazaeus wa ku Perisiya m’zaka za zana lachinayi B.C.E. Ilo limatchula iye kukhala kazembe wa dera la “Tsidya la Mtsinje,” kutanthauza mtsinje wa Firate.
Koma kodi nchifukwa ninji mawuwo ali okondweretsa? Chifukwa chakuti mudzapeza mawu ofananawo m’Baibulo lanu. Lemba la Ezara 5:6–6:13 limanena za kulemberana makalata kwa pakati pa Mfumu Dariyo ya Perisiya ndi kazembe wotchedwa Tatinai. Nkhani yake inali yonena za kumanganso kachisi wa ku Yerusalemu kwa Ayuda. Ezara anali mlembi waluntha m’Chilamulo cha Mulungu, ndipo mungamuyembekezere kukhala wachindunji, ndi wolondola m’zimene analemba. Mudzawona pa lemba la Ezara 5:6 ndi 6:13 kuti anatcha Tatinai kukhala “kazembe wa tsidya lino la mtsinjewo.”
Ezara analemba zimenezo pafupifupi mu 460 B.C.E., zaka 100 kobirilo lisanasulidwe. Inde, pali anthu ena amene angaganize kuti kutchulidwa kwa nduna yaboma yamakedzanako kulibe ntchito. Koma ngati mungakhulupirire olemba Baibulo pankhani zazing’ono choncho, kodi zimenezi siziyenera kuwonjezera chikhulupiriro chanu m’zinthu zinanso zimene analemba?
JULAYI 10-16
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | EZRA 7-8
“Vyo u Ezra Akabomba Vikapeleka Umuchizi kwa Yehova”
w00-CN 10/1 14 ¶8
Kuphunzira—N’kothandiza ndi Kokondweretsa
Inde, kukonda kwathu Mawu a Yehova kuyenera kuchokera mumtima, phata la malingaliro onse. Tiyenera kumaganizirabe za ndime zina zomwe tangoziŵerenga kumene. Tiyenera kulingalira mozama mfundo zakuya zauzimu, ziyenera kuloŵa mumtima mwathu, ndi kusinkhasinkha pa mfundo zimenezo. Zimenezi zimafuna kuganiza modekha ndiponso pemphero. Monga Ezara, tifunikira kukonzekeretsa mitima yathu ku kuŵerenga ndi kuphunzira Mawu a Mulungu. Analemba za iye kuti: “Ezara adaikiratu [“anakonzekeretsa” NW] mtima wake kuchifuna chilamulo cha Yehova, ndi kuchichita, ndi kuphunzitsa m’Israyeli malemba ndi maweruzo.” (Ezara 7:10) Onani zolinga zitatu zomwe Ezara anakonzekeretsera mtima wake: kuphunzira, kuzigwiritsa ntchito payekha, ndi kuphunzitsa ena. Tiyenera kutsanzira chitsanzo chake.
si-E 75 ¶5
Inambala ya Buku Ilya mu Bayibolo 13—1 Syambukulu
Nayumo yo akayana nu Ezila pa nkani iyakusimba imbili nubika mu ndondomeko. “U Ezila akisengannya mu moyo wache pakulondelezya ilamulo lya Yehova nu kulibombezya imbombo, sona nukubanyisya Abaizilayeli ifundo zyache nu bwanaloli.” (Ezra 7.10) U Yehova akamwavwa nu muzimu umuzelu. Umulaghili uwa ku Pelesiya akiluka nu kumanya ukuti u Ezila ali namahala aghakufuma kwa Chala sona akamupa maka ayakwenelezya mu chigaba icha Yuda. (Ezra 7.12-26) Ichifukwa cha muzimu umuzelu uwa Chala sona namaka agha bulaghili vikamwavwa u Ezila ukuti asimbe akiza amabuku.
it-1-E 1158 ¶4
Ukwiyisya
Ukubapa Ubulongozi Ubwakwenelela. Umuntu yo wakwiyisya pa maso pa Chala, abaghiye ukukonka ubulongozi bwache. U Ezila akaba nu budindo ubukulu ubwakulongozya abanavuli abakupululila 1,500, ukusita ukubelengela abasembe, ababombi aba pa tempeli, sona abakolo na bana. Ichamwabo, bakanyamula u golide nu siliva umwinji uwakuti baye bayanizye itempeli ku Yelusalemu. Po bakanyokelagha bakalondiwanga ubutuli ukuti bende akiza loli atakalondagha ukulaba ubutuli kwa mwene uwa ku Pelesiya ukuti abape abasilikali ukuti babasindikile ukuti batakalangizye ukuti bakusubila amaka gha bantu. Sona akaba ukuti amubuzyapo kale u mwene ukuti: “Inyobe ya Yehova witu yili na bantu bobakumulonda.” Ukufuma apo akababuzya abantu ukuti batuzye ukulya, ukuti bayisye pamaso pa Chala. Bakalaba ubutuli kwa Chala polelo akabivwisya nukubafighilila muzila, ku vigabenga na kuvintu ivyakoghofya umwakuti bakamalizya ubulendo bwabo akiza. (Ezra 8.1-14, 21-32) Po inchimi u Daniyeli yikaba ku buzya ku Babeloni, u Chala akamutumila umungelo ukuti ennye ichisetuka ichifukwa chakuti u Daniyeli akayisya pamaso pa Chala umwakulondelezya ubulongozi nu kubwivwisya.—Dani. 10.12.
Vyo Twamanyila
w06-CN 1/15 19 ¶10
Mfundo Zazikulu za M’buku la Ezara
7:28–8:20—N’chifukwa chiyani Ayuda ambiri ku Babulo sanafune kupita ku Yerusalemu ndi Ezara? Ngakhale kuti panali patadutsa zaka 60 gulu loyamba la Ayuda litabwerera kwawo, ku Yerusalemu kunali anthu ochepa chabe. Munthu wobwerera ku Yerusalemu anayenera kukayamba moyo watsopano wokhala ndi zovuta ndiponso zoopsa zosiyanasiyana. Panthawi imeneyo kwa Ayuda omwe zinthu zinali kuwayendera ku Babulo, ku Yerusalemu kunalibe moyo wapamwamba woti angaukhumbire. Komanso ulendo wake unali woopsa. Anthu obwerera ku Yerusalemuwo anayenera kukhala ndi chikhulupiriro cholimba mwa Yehova, changu pa kulambira koona, ndiponso anayenera kulimba mtima kuti asamuke. Ngakhale Ezara mwiniwakeyo anadzilimbikitsa chifukwa dzanja la Yehova linali naye. Ezara analimbikitsa mabanja 1,500, omwe mwina anali anthu 6,000, motero nawonso anasamuka. Ezara anapitirizabe kulimbikitsa anthu ndipo Alevi 38 ndi Anetini 220 anasamukanso.
JULAYI 17-23
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | EZRA 9–10
“Intamyo zyo Zikwiza Ichifukwa cha Ukusita Ukwivwila”
w06-CN 1/15 20 ¶1
Mfundo Zazikulu za M’buku la Ezara
9:1, 2—Kodi kukwatirana ndi anthu a mayikowa kunali koopsa motani? Mtundu wobwezeretsedwawu unayenera kukhala chimake cha olambira Yehova mpaka Mesiya atabwera. Kukwatirana ndi anthu a mitundu ina kukanasokoneza kulambira koona. Popeza kuti anthu ena anali atakwatirana ndi a mitundu yolambira mafano, mtundu wonsewo ukanatha kutengera zochita za anthu akunjawa. Motero, kulambira koona kukanatheratu padziko lonse. Choncho kodi Mesiya akanabwera ku mtundu uti? N’chifukwa chaketu Ezara anakhumudwa kwambiri ataona zimene zinali kuchitikazi.
w09-CN 10/1 10 ¶6
Kodi Yehova Amafuna Kuti Tizichita Chiyani?
Mulungu adzatidalitsa kwambiri ngati timamumvera mwakufuna kwathu. Mose analemba kuti: ‘Sungani malamulo amene ndikuuzani lero kuti kukukomereni.’ (Vesi 13) Inde, chilichonse chimene Yehova amatiuza kuti tizichita chimakhala chotikomera kapena kuti chotithandiza. Choncho, sichingatilepheretse kusangalala. Baibulo limati: “Mulungu ndiye chikondi.” (1 Yohane 4:8) N’chifukwa chake anatipatsa malamulo amene angatithandize kuti tikhale ndi moyo wabwino kwambiri. (Yesaya 48:17) Kuchita zonse zimene Yehova amafuna kuti tizichita kumatithandiza kupewa zokhumudwitsa zambiri panopa ndipo kudzatithandiza kuti mtsogolo muno, tidzapeze madalitso ambiri mu ulamuliro wa Ufumu wake.
Vyo Twamanyila
w06-CN 1/15 20 ¶2
Mfundo Zazikulu za M’buku la Ezara
10:3, 44—N’chifukwa chiyani ana anachotsedwa pamodzi ndi akazi? Anawo akanatsalira, akazi ochotsedwawo akanatha kudzabwereranso mosavuta pofuna anawo. Komanso, ana aang’ono nthawi zambiri amafuna chisamaliro cha mayi awo.
JULAYI 24-30
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | NEHEMIYA 1–2
“Akabalilo Kanako Nkiputa”
w08-TB 2/15 3 ¶5
Nyengo Zose Ŵikani Yehova Pamaso Pinu
Nyengo zinyake tingakhumbikwira kulomba mwaluŵiroluŵiro kuti Ciuta watovwire. Panyengo yinyake, Fumu ya ku Peresiya, Artazerkses yikawona kuti mteŵeti wake Nehemiya wali na citima. Fumu iyi yikamufumba kuti: “Kasi ukukhumbaci?” ‘Ntheura [Nehemiya] wakaromba kwa Ciuta wa kucanya.’ Panyengo iyi, Nehemiya wakeneranga kulomba lurombo lufupi lwa mu mtima. Kweni Ciuta wakamuzgora, cifukwa Fumu yikamovwira Nehemiya kuti wakazengeso malinga gha Yerusalemu. (Ŵazgani Nehemiya 2:1-8.) Inya, nanga ni lurombo lufupi lwa mu mtima lungazgoreka.
be-CN 177 ¶4
Kuyowoya Mwakufumira mu Mtima
Wonani umo Petros na Yohane ŵakazgolera khoti likuru comene la Ciyuda la Sanhedrin, nga ni umo kwalembekera pa Milimo 4:19, 20. Iwo ŵakarongosora makoraghene cilato cawo mu masentensi ghaŵiri pera. Iwo ŵakapereka zgoro lakwenelera kwa awo ŵakaŵafumba, ndiposo ŵakarongora kuti murandu uwo ukaŵa na ŵapostole ukaŵaso na khoti lira. Pamanyuma pake ŵakamutetera utesi Stefano, ndipo ŵakiza naye mu khoti lenelira. Ŵazgani zgoro lakukhorweska lambura kunozgekera ilo iye wakapereka pa Milimo 7:2-53. Kasi ni mwauli umo iye wakazgolera? Iye wakazunura mdauko wa umo vintu vikacitikira. Wakati wayowoya fundo zakukwanira, wakamba kucombora mtima wakugaruka uwo mtundu wa Israyeli ukarongora. Paumaliro pake iye wakarongora kuti khoti likuru la Sanhedrin naloso vyakucitika vyake vikayana waka na mtundu wura cifukwa likakoma Mwana wa Ciuta.
Vyo Twamanyila
w86-CN 2/15 25
Kulambira Kowona Kupeza Chipambano
w86 2/15 25
Ayi, chifukwa chakuti mkhalidwe wapululu wa Yerusalemu unali m’mapemphero a Nehemiya usana ndi usiku kwanthawi yakutiyakuti. (1:4, 6) Pamene anapatsidwa mwayi wa kuuza Mfumu Aritasasta za chikhumbo chake cha kukamanganso malinga a Yerusalemu, Nehemiya anapempheranso, mwakutero anachita zimene anali atachita kale mobwerezabwereza. Yankho lachiyanjo la Yehova linachititsa kutumidwa kukamanga malinga amzindawo.
Phunziro kwa Ife: Nehemiya anayang’ana kwa Yehova kaamba ka chitsogozo. Choteronso, ife, pamene tiyang’anizana ndi zosankha zazikulu, tiyenera ‘kuchita khama m’pemphero’ ndi kuchita mogwirizana ndi chitsogozo cha Yehova.—Aroma 12:12.
JULAYI 31–OGASITI 6
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | NEHEMIYA 3–4
“Ka Mungabomba Imbombo zyo Zikuboneka Zyapasi?”
w06-CN 2/1 10 ¶1
Mfundo Zazikulu za M’buku la Nehemiya
3:5, 27. Tisamadzione ngati apamwamba kwambiri moti sitingathe kugwira ntchito zimene zimaoneka ngati zonyozeka zopititsa patsogolo kulambira koona, monga mmene anachitira Atekoa “omveka,” kapena kuti apamwamba. M’malo mwake, titsanzire Atekoa omwe sanali omveka aja amene anadzipereka mwa kufuna kwawo.
w19-CN.10-TB 23 ¶11
Yehova Wangamuzgorani Icho Wakhumba
Vyaka vinandi vikati vyajumphapo, ŵana ŵanakazi ŵa Shalumu, ŵakaŵa pa gulu la ŵanthu awo Yehova wakaŵagwiliskira ntchito kuzengaso viliŵa vya Yerusalemu. (Neh. 2:20; 3:12) Nangauli adada ŵawo ŵakaŵa karonga, ŵana ŵanakazi ŵa Shalumu ŵakaŵa ŵakukhumbisiska kuchita ntchito yinonono kweniso yakuŵika umoyo pangozi. (Neh. 4:15-18) Ŵakaŵa nga mbanalume ŵakuzirwa ŵa ku Tekowa yayi, awo “ŵakakhumba chara kujiyuyura na kuchitako mulimo.” (Neh. 3:5) Ghanaghanirani waka chimwemwe icho ŵana ŵanakazi ŵa Shalumu ŵakaŵa nacho ntchito yakuzenga viliŵa yikati yamara mu mazuŵa 52 pera. (Neh. 6:15) Mazuŵa ghano napo, ŵadumbu ŵakujipeleka ŵakukondwa kuchitira Yehova uteŵeti wakupatulika, nga ngwakuzenga na kunozga nyumba zakusoperamo. Nakuti ŵadumbu ŵaluso, ŵamwamphu, na ŵakugomezgeka aŵa ndiwo tikukhumba kuti ntchito yithu yichitike.
w04-CN 8/1 18 ¶16
Khalani ndi Maganizo A Kristu Pankhani ya Kukhala Wamkulu
Akristu onse, ana ndi akulu omwe, ayenera kuyesetsa kukhala ndi maganizo a Kristu pankhani ya kukhala wamkulu. Mu mpingo mumakhala ntchito zosiyanasiyana. Tisamadane nazo tikapemphedwa kugwira ntchito zimene zingaoneke ngati ntchito wamba. (1 Samueli 25:41; 2 Mafumu 3:11) Makolo, kodi mumalimbikitsa ana anu, ang’onoang’ono ndiponso achinyamata, kuti azigwira mosangalala ntchito iliyonse yomwe apatsidwa, kaya ndi pa Nyumba ya Ufumu, pamalo a msonkhano wadera, kapena wachigawo? Kodi amakuonani inuyo mukugwira ntchito wamba? Mbale wina amene tsopano akutumikira pa likulu la dziko lonse la Mboni za Yehova, amakumbukira bwino chitsanzo cha makolo ake. Iye anati: “Mmene ankagwirira ntchito yoyeretsa pa Nyumba ya Ufumu kapena pamalo a msonkhano zinandisonyeza kuti iwo ankaona ntchitoyo kuti ndi yofunika. Nthaŵi zambiri ankadzipereka kugwira ntchito zothandiza pampingo kapena zothandiza abale athu onse, mosaganizira kuti ntchitoyo ikuoneka yonyozeka motani. Mtima umenewu wandithandiza kulandira mosanyinyirika ntchito iliyonse yomwe ndapatsidwa pa Beteli pano.”
Vyo Twamanyila
w06-CN 2/1 9 ¶1
Mfundo Zazikulu za M’buku la Nehemiya
4:17, 18—Kodi munthu angagwire bwanji ntchito yomanga ndi dzanja limodzi? Zimenezi sizingakhale zovuta kwa anthu amene asenza katundu. Akaika katundu pamutu kapena paphewa, angagwire katunduyo ndi dzanja limodzi ndipo dzanja ‘linalo angagwire chida.’ Omanga amene anafunikira kugwiritsa ntchito manja onse awiri, ‘anamangirira lupanga lawo m’chiuno mwawo nagwira ntchito motero.’ Anali okonzeka kudziteteza adani atawaukira.
OGASITI 7-13
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | NEHEMIYA 5-7
“U Nehemiya Atakalondagha Ukuti Bamubombelaghe Loli Ababombelaghe”
w02-CN 11/1 27 ¶3
Anthu Othandiza Kulambira Koona Akale ndi Amasiku Ano
Nehemiya anathandizira m’zinthu zambiri kuwonjezera pa kugwiritsira ntchito nthaŵi yake ndi luso lake lolinganiza zinthu. Anagwiritsiranso ntchito chuma chake pothandizira kulambira koona. Anagwiritsira ntchito ndalama zake kugula abale ake achiyuda kuukapolo. Anakongoletsa ndalama zake popanda chiwongola dzanja. Iye ‘sanalemetsa’ Ayuda mwa kuwauza kuti azimulipira monga kazembe, zomwe anayenerera kuchita. M’malo mwake, iye kunyumba kwake ankalandira ndi kudyetsa “amuna zana limodzi mphambu makumi asanu, pamodzi ndi iwo akutidzera kuchokera kwa amitundu otizinga.” Tsiku lililonse ankapereka “ng’ombe imodzi, ndi nkhosa zonenepa zisanu ndi imodzi . . . [ndi] nkhuku” kwa alendo ake. Kuwonjezera pamenepo, kamodzi pa masiku khumi alionse, iye ankawapatsa “vinyo wambiri wamitundumitundu,” zonsezi ankatero pogwiritsira ntchito ndalama za m’thumba mwake.—Nehemiya 5:8, 10, 14-18.
w16.09-TB 6 ¶16
“Mawoko Ghako Kughalopweska Chara”
Yehova wakawovwira na kukhozga mawoko gha Nehemiya na ŵanji kuti ŵaŵikepo mtima pa mulimo wakuzenga viliŵa vya Yerusalemu. Nakuti ŵakamalizga kuzenga viliŵa ivi mu mazuŵa 52 pera. (Neh. 2:18; 6:15, 16) Nehemiya wakalaŵiliranga waka ntchito iyi yayi. Nayo wakazengangako viliŵa ivi. (Neh. 5:16) Mwakuyana waka, ŵabali ŵalara ŵanandi ŵakuyezga Nehemiya mwakovwirako mulimo wakuzenga Nyumba za Ufumu ndipo ŵanji ŵakovwirapo pa kupwelelera na kunozga Nyumba yawo ya Ufumu. Kweniso ŵalara ŵakukhozga mawoko gha ŵakulopwa na awo ŵakwenjerwa para ŵakupharazgira nawo lumoza na kuŵayendera mu nyumba zawo.—Ŵazgani Yesaya 35:3, 4.
w00-CN 2/1 32
Kodi Yehova Adzakukumbukirani Motani?
Nthaŵi zonse, Baibulo limasonyeza kuti kwa Mulungu, “kukumbukira” kumatanthauza kuchitapo kanthu motsimikiza. Mwachitsanzo, dziko lapansi litamizidwa ndi chigumula kwa masiku 150, “Mulungu anakumbukira Nowa . . . , ndipo Mulungu anapititsa mphepo pa dziko lapansi, naphwa madzi.” (Genesis 8:1) Zaka mazana angapo pambuyo pake, Samsoni, atachititsidwa khungu komanso kumangidwa ndi Afilisti, anapemphera kuti: “Yehova, Mulungu, mundikumbukire, ndikupemphani, ndi kundilimbitsa, ndikupemphani, nthaŵi ino yokha.” Yehova anam’kumbukira Samsoni mwa kum’patsa mphamvu zoposa zaumunthu kotero kuti athe kubwezera yekha chilango pa adani a Mulungu. (Oweruza 16:28-30) Ponena za Nehemiya, Yehova anadalitsa zoyesayesa zake, ndipo kulambira koona kunabwezeretsedwa m’Yerusalemu.
Vyo Twamanyila
w07-TB 7/1 30 ¶15
Lutilirani ‘Kutonda Uheni na Uwemi’
Yacitatu, ŵalwani ŵa Nehemiya, ŵakagwiliskira nchito Shemaya, uyo nayo wakaŵa Muisrayeli, kuti wamwendere mphiska mwakuti Nehemiya waswe Dango la Ciuta. Shemaya wakaphalira Nehemiya kuti: “Tiyeni tikakumane mu nyumba ya Ciuta, mukati mu tempele, tijare malwiji gha tempele; cifukwa ŵatiŵize kwizakakukoma.” Shemaya wakati Nehemiya wali pafupi kukomeka, kweni wangapona usange wangabisama mu tempele. Kweni Nehemiya wakaŵa mupristi yayi. Wabisamenge mu nyumba ya Ciuta mphanyi wakananga comene. Kasi wakatenge waswenge Dango la Ciuta cifukwa ca kukhumba kujiponoska? Nehemiya wakazgora kuti: “Kasi munthu nga ndine wanganjira mu tempele mwakuti wajiponoske yekha? Kuti tindinjiremo cara.” Cifukwa wuli Nehemiya wakakoleka yayi mu cipingo ico ŵalwani ŵake ŵakathya? Cifukwa nchakuti wakamanya kuti nangauli Shemaya wakaŵa Muisrayeli munyake, kweni “ntha wakatumika na Ciuta.” Nakuti mprofeti wanadi wangamuphalira kuti waswe Dango la Ciuta yayi. Apa napo, Nehemiya wakakana kuti ŵalwani ŵamuthereske. Lekani pakati pajumpha kanyengo kacoko waka, wakayowoya kuti: “Ntheura linga likamara pa zuŵa la makhumi ghaŵiri na ghankhondi la mwezi wa Elul, mu mazuŵa makhumi ghankhondi pacanya ghaŵiri.”—Nehemiya 6:10-15; Maŵazgo 1:51; 18:7.
OGASITI 14-20
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | NEHEMIYA 8-9
“Ulusekelo lo u Yehova Akupeleka Ghogho Malo Ghakuvwamamo”
w13-TB 10/15 21 ¶2
Ivyo Tikusambirapo Pa Lurombo Ulo Lukanozgeka Makora
Ungano uwo tazunura pacanya apa ukacitika pakati pajumpha mwezi umoza kufuma apo Ŵayuda ŵakamalizga kuzengaso viliŵa vya Yerusalemu. (Neh. 6:15) Ŵanthu ŵa Ciuta ŵakamalizga nchito iyi mu mazuŵa 52 pera, ndipo kufuma apo, ŵakamba kuŵika mahara pa kusoŵerwa kwawo kwauzimu. Ntheura, pa zuŵa lakwamba la mwezi uphya, wa Tishri, ŵakawungana mu bwalo kuti ŵapulikizge Ezra na Ŵalevi ŵanyake, ŵakuŵazga Dango la Ciuta mwakukwezga na kulilongosora. Ŵanthu wose ŵa mu mbumba, pamoza na “wose awo ŵakamanya kupulika na kumanyiska,” ŵakimilira na kupulikizga “kwamba namacerocero kufikira muhanya pakati.” Iwo nchiyelezgero ciwemi kwa tose mazuŵa ghano, ise tikuwungana mu Nyumba za Ufumu ziwemi. Ndipouli, kasi nyengo zinyake mukughanaghana vinthu vinyake uku muli pa maungano? Usange ni nthena, wonani ciyelezgero ca Ŵaisrayeli ŵa mu nyengo yakale ŵara, ŵeneawo ŵakapulikizga na kughanaghanirapo comene pa ivyo ŵakapulika, mwakuti ŵakamba na kulira wuwo pakuwona kuti mtundu wawo ukatondeka kupulikira Dango la Ciuta.—Neh. 8:1-9.
w07-TB 7/15 22 ¶9-10
Kodi ‘Mupitiriza Kuyenda mwa Mzimu’?
Mawu akuti chimwemwe amatanthauza chisangalalo chachikulu. Yehova ndi “Mulungu wa chisangalalo.” (1 Timoteyo 1:11; Salmo 104:31) Mwana wake amakondwera kuchita chifuniro cha Atate wake. (Salmo 40:8; Aheberi 10:7-9) Ndipo “chimwemwe cha Yehova ndicho mphamvu” yathu.—Nehemiya 8:10.
Tikamachita chifuniro cha Mulungu, ngakhale m’nthawi ya mavuto, chisoni, kapena chizunzo, timakhala osangalala chifukwa cha chimwemwe chimene Mulungu amatipatsa. Timasangalala ‘tikamudziwadi Mulungu.’ (Miyambo 2:1-5) Timakhala pa ubale wosangalatsa ndi Mulungu ngati timamudziwa bwino ndiponso ngati timamukhulupirira ndi kukhulupiriranso nsembe ya dipo ya Yesu. (1 Yohane 2:1, 2) Ndifenso achimwemwe chifukwa chakuti tili ndi ubale weniweni padziko lonse. (Zefaniya 3:9; Hagai 2:7) Chiyembekezo chathu cha Ufumu ndi ntchito yolalikira uthenga wabwino zimatipatsanso chimwemwe. (Mateyo 6:9, 10; 24:14) Chiyembekezo chathu cha moyo wosatha chimatipatsanso chimwemwe. (Yohane 17:3) Popeza tili ndi chiyembekezo chodabwitsa chimenechi, tiyenera ‘kukondwera monsemo.’—Deuteronomo 16:15.
Vyo Twamanyila
it-1-E 145 ¶2
Ichialamu
Pakenda imyaka iyinji ukufuma bulo po Abayuda bakabwelako ukufuma ku buzya ku Babeloni, u Ezila akanda ukubelenga ibuku ilaya ndaghilo ku bayuda bo bakabungana mu Yelusalemu sona Abalevi bakalongosolela abantu. Isimbo lya Nehemiya 8.8 likuti: “Bakabukilila ukubelenga ibuku umwakukwezya, indaghilo zya Chala uwabwanaloli, nukuzilongosola navyo zikang’anamulagha sona bakabukilila ukubavwa abantu ukuti bivwisye ing’anamulo ilya vyo vikabelengiwanga.” Ukuti bang’anamulile, bakalondiwanga ukulongosola amazyu agha Chihebeli ukubuka mu Chilamu, ichifukwa chakuti Abahebeli bakanda ukunena nkani Ichialamu po bakaba ku Babeloni. Ukusita ukukayikila, amazyu gho bakang’anamulila ghakabavwa Abayuda ukuti bivwisye ing’anamulo ilyenecho ilya vyo vikabelengiwanga napo bakaba ukuti bakivwanga Ichihebeli.
OGASITI 21-27
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | NEHEMIYA 10-11
“Bakipeleka Pakuleka Ivintu Vyabo Ukuti Bamubombele u Yehova”
w98-CN 10/15 22 ¶13
Yerusalemu Woyenereradi Dzina Lake
“Pangano lokhazikika” lomwe linapangidwa m’tsiku la Nehemiya linakonzekeretsa anthu akale a Mulungu kaamba ka kuperekedwa kwa linga la Yerusalemu. Koma panali nkhani inanso yofunabe chisamaliro chamwamsanga. Tsopano atazingidwa ndi linga lalikulu lokhala ndi zipata 12, Yerusalemu anafunikira kukhala ndi anthu ochulukirapo. Ngakhale kuti munkakhala Aisrayeli ena, ‘mudziwo tsono unali wachitando, ndi waukulu; koma anthu anali m’mwemo anali oŵerengeka.’ (Nehemiya 7:4) Kuti athetse vutoli, anthu “anachita maere, kuti libwere limodzi la magawo khumi likhale m’Yerusalemu, mudzi wopatulika.” Kutsatira makonzedwe ameneŵa mofunitsitsa kunasonkhezera anthu kudalitsa “amuna onse akudzinenera mwaufulu kuti adzakhala m’Yerusalemu.” (Nehemiya 11:1, 2) Chimenechi nchitsanzo chabwino kwambiri kwa olambira oona lerolino amene mikhalidwe yawo imawalola kusamukira kumene kukufunika thandizo la Akristu ofikapo!
w86-CN 2/15 26
Kulambira Kowona Kupeza Chipambano
Kusiya katundu wawo wa cholowa ndi kusamukira ku Yerusalemu kukanawachititsa kutayikiridwa ndi mavuto akutiakuti. Awo okhala mu mzinda umenewo angakhale analinso m’maupandu osiyanasiyana. Pansi pa mikhalidwe yotero, ena anawona odziperekawo kukhala oyenera kutamandidwa ndipo mosakaikira anapempherera kuti Yehova awadalitse.
w16.04-TB 8 ¶15
Yehova Wakutemwa Awo Mbakugomezgeka
Apo tikajipelekanga kwa Yehova, tikachita chilapo kuti timuteŵeterenge umoyo withu wose. Tikwenera kujinora vinthu vinyake kuti tifiske ivyo tili kulayizga Yehova. Kweni nyengo zinyake tikuyezgeka chomene para tapempheka kuti tichite vinthu vinyake ivyo ise tikuvitemwa yayi. Usange vyaŵa nthena, tingalongora kuti ndise ŵakugomezgeka kwa Yehova para tikujipeleka na mtima wose kuchita ivyo tapempheka. Nakuti para tagomezgeka, Yehova watitumbikenge chomene kuluska umo ise tajikomolera. (Mal. 3:10) Kweni kasi mwana wa Yefita wakachita wuli?
Vyo Twamanyila
w06-CN 2/1 11 ¶1
Mfundo Zazikulu za M’buku la Nehemiya
10:34—N’chifukwa chiyani anthu ankafunika kupereka nkhuni? M’Chilamulo cha Mose munalibe lamulo la chopereka cha nkhuni. Koma panthawiyi anayenera kutero. Chifukwa chake n’chakuti panafunika nkhuni zambiri zowotchera nsembe pa guwa. Zikuoneka ngati panalibe Anetini okwanira, akapolo a pakachisi omwe sanali Aisrayeli. Choncho, anachita maere otsimikiza kuti nkhuni zizipezeka nthawi zonse.
OGASITI 28–SEPUTEMBALA 3
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | NEHEMIYA 12-13
“Mube mwe Basubaliwa kwa Yehova Pala mukusala Abamanyani”
it-1-E 95 ¶5
Abaamoni
Ukufuma bulo po bakamukanizya u Tobiya ukuleka ukubombezya ibalaza ilya tempeli, indaghilo zya Chala zyo zili pa Ukukumbusya Indaghilo 23.3-6 zyo zikanenagha izyakukanizya Abaamoni na Bamowabu ukwingila mu chipanga icha Baizilayeli likabelengiwa nukwanda ukulibombezya imbombo. (Nehe. 13.1-3) Ilamulo ili likabomba imbombo kwa myaka 1,000 ichifukwa chakuti Abaamoni na Bamowabu bakakana ukubavwa Abaizilayeli po bakaba papipi ukufika mu Chisu cho Bakabalayizya, ichi chikulangizya bulo ukuti abantu aba batakapanga ipangano nuluko ulwa Izilayeli ukusita ukukonka indaghilo izyakuti amaluko ghakolelane sona nabo bali mu pangano ili vyo babaghiye ukubomba. Ichi chitakang’anamulagha ukuti umuntu aliwesi pamwene yo we mu Amoni pamo Umowabu atakabombaghe ivintu pamo ukwikala poka na Baizilayeli awe pamo ukupokela ivisayo vyo Chala akubapa abantu bache. Ubukaboni tukubwagha mu nkani yo yikunena izya Zeleki usongo uwabasilikali ba Devedi ni nkani ya Luti uwa ku Mowabu.—Ruti 1.4, 16-18.
w13-TB 8/15 4 ¶5-6
Mwatuŵiskika
Ŵazgani Nehemiya 13:4-9. Tikukhala na ŵanthu awo ŵakutemwa ukazuzi, ntheura nchipusu yayi kulutilira kuŵa ŵatuŵa. Ghanaghanirani vya Eliyashibu na Tobiya. Eliyashibu wakaŵa musofi mukuru, ndipo Tobiya wakaŵa Muamoni ndiposo wakwenera kuti wakaŵa mulara wa boma la Peresiya mu cigaŵa ca Yudeya. Tobiya na ŵabwezi ŵake ŵakasuska Nehemiya pa mulimo wa kuzenga viliŵa vya Yerusalemu. (Neh. 2:10) Ŵaamoni ŵakakanizgikanga kunjira mu tempile. (Dute. 23:3) Pakuwona fundo izi, cifukwa wuli musofi mukuru wakapeleka malo kwa Tobiya mu cipinda cakulyeramo ca mu tempile?
Tobiya na Eliyashibu ŵakamba kutemwana comene. Tobiya na mwana wake Johanani ŵakatora ŵanakazi awo ŵakaŵa Ŵayuda, ndipo Ŵayuda ŵanandi ŵakayowoyanga viwemi vya Tobiya. (Neh. 6:17-19) Yumoza wa ŵazukuru ŵa Eliyashibu, wakatora mwanamwanakazi wa Sanbalati, kazembe wa ku Samariya mweneuyo wakaŵa yumoza wa ŵabwezi ŵa Tobiya. (Neh. 13:28) Ubwezi uwu ukutovwira kumanya cifukwa ico Musofi Mukuru Eliyashibu wakazomerezgera kuti munthu wambura kugomezga ndiposo wakususka wamutimbanizge. Kweni Nehemiya wakalongora kuti wakaŵa wakugomezgeka kwa Yehova. Wakataya katundu wa Tobiya kuwaro kwa cipinda cakulyeramo ca mu tempile
w96-CN 3/15 16 ¶6
Kupambana Chiyeso cha Kukhulupirika
Ngati tili okhulupirika kwa Yehova Mulungu, tidzapeŵa kupanga mabwenzi ndi onse amene ali adani ake. Nchifukwa chake wophunzira Yakobo analemba kuti: “Akazi achigololo inu, kodi simudziŵa kuti ubwenzi wa dziko lapansi uli udani ndi Mulungu? Potero, iye amene afuna kukhala bwenzi la dziko lapansi adziika mdani wa Mulungu.” (Yakobo 4:4) Tifunika kukhala ndi kukhulupirika kumene Mfumu Davide anasonyeza pamene anati: “Kodi sindidana nawo iwo akudana ndi inu, Yehova? Ndipo kodi sindimva nawo chisoni [“sindinyansidwa nawo,” NW] iwo akuukira inu? Ndidana nawo ndi udani weniweni: ndiwayesa adani.” (Salmo 139:21, 22) Sitifunika kumacheza ndi ochimwa dala alionse, pakuti tilibe nawo chochita. Kodi kukhulupirika kulinga kwa Mulungu sikudzatiletsa kucheza ndi mdani aliyense wotero wa Yehova, kaya maso ndi maso kapena kupyolera pawailesi yakanema?
Vyo Twamanyila
it-2-E 452 ¶9
Inyimbo
Ichintu ichakuhobosya chikabombiwa ku bantu bo bakimbagha pa tempeli. Ubukaboni bwa nkani iyi tukubwagha mu Masimbo gho ghakunena izya bantu bo bakimbagha sona ukuti bakaba bakusatuliwa ku mbombo izyamwabo zyo Abalevi abanji bakabombagha ukuti babikaghe amahala ghabo ghosi ku mbombo zyabo. (1 Syambu. 9.33) Igulu ilya Balevi ili likabukilila ukuba lyapadela chifukwa bakalisala ukufuma pa bantu bo bakafuma ku Babeloni. (Ezra 2.40, 41) Umwene uwa ku Pelesiya Alitazekisesi (Longimanus) wepe akitikizya ukuti amagulu aghapadela agha ghatakapelekaghe ‘umusonko, umusonko uwa katundu sona nu musonko uwapa geti.’ (Ezra 7.24) Akabalilo kakati kendapo umwene akalamula sona ukuti “babapange abakwimba ivyakulondiwa pa bumi isiku lililyosi pisiku linilyo.” Nangabuli u Alitazekisesi akalamula ukuti abantu bapeleke ivyakulondiwa, ubu bukaba bukaboni kwa Ezra ubwakuti Alitazekisesi amupa amaka. (Nehe. 11.23; Ezra 7.18-26) Ichi chakwivwika, nangabuli abakwimba bosi bakaba Balevi, Ibayibolo likunene ukuti likaba gulu ilyapadela ukung’anamula “abakwimba na Balevi bosi.”—Nehe. 7.1; 13.10.