Bibila​—buku ditukiri kwe Nzambi

1, 2. Mu bungu dia nti Bibila die nguria kabu dia toma?

TALA ti ndiku’aku yikuheni kabu, ngano bwe mona ku mutima? Nsayi yayingi yiba naku mu bungu ti kubanziri, mpe mbo tomo mu tonda. Mbo bâ na manzangu mu zibula dio.

² Bibila kabu dia Nzambi diena. Misamu mi tulongokaka mu Bibila, ka tulendi â mia longoka kwa kaka ko. Bibila kwa dilongesaka ti Nzambi wasala zulu, mutoto, bakala dia ntete na mukento wa ntete. Bibila malongi dituhanaka matubakisaka mu ntangu za mpasi. Mbo ditulongesaka mpe ti, Nzambi kani die nandi dia sobesa mutoto mu paradi. Bibila bangurila ditubangurilaka bwe Nzambi kakwizi wa yirikila. Bibila nguria kabu dia toma diena!

3. Bu kwe longoke Bibila, nti kwizi bakula?

³ Bu kwe longoke Bibila, mbo bakula ti Nzambi zololo wabâ ndiku’andi. Bu tatamana mu tomo longoka mu zaba Nzambi, tindiku tiaku na Yandi mbo titomo bâ tia ngolo.

4. Nti monaka bia nzitukulu mu mio mitariri Bibila?

⁴ Bibila diabangululu mu mazu mamingi yoka 2 800. Bantu babîngi balendi tanga Bibila mu mazu mawu bungu ti mamingi batsoneka. Tumingu twatwansoni, mafunda mamingi ma bantu babakaka bibila! Wa nzitukulu wena. Ka kwena buku die ntiana Bibila ko.

5. Mu bungu dia nti lendi tela ti Bibila “kwe Nzambi diatuka”?

⁵ Bibila “kwe Nzambi diatuka.” (Tanga 2 Timote 3:16.) Bantu bakaka batâka ti: “Bibila bantu kwa batsoneka dio; kâ bwe dilendi tukila kwe Nzambi?” Bibila ditele ti: ‘Mu ndwengosolo ya Mpeve Santu bantu babikuriri mu nkumbu ya Nzambi.’ (2 Piere 1:21) Tabongeno tifwani: Tata ditumini mwana’andi kamutsonekena mukanda wu katambika. Ngano, mabanza me mu kati dia mukanda wu tsonekene mwana, nani vwiri mo? Tata’andi! Bibila mpe kwe Nzambi diatuka, kâ bantu kasarila mu tsoneka mabanza mandi. Diangana, Bibila diena “Zu dia Nzambi.”​—1 Bisi-Tesalonike 2:13; tala note ya 2.

BIBILA MATIELEKA KWA DITÂKA

6, 7. Mu bungu dia nti tulendi tela ti misamu mia Bibila ka miyayanaka ko?

⁶ Mu tsoneka Bibila, mvula yoka 1 600 zafwanakana. Bantu batsoneka Bibila ka beri â bantu ba mbandu mosi ko. Bakaka lukolo lwalwingi basa, bakaka kâni. Mosi weri doktere. Bakaka beri bisari bia nsaba, bakaka bantu beri salaka salu tia loba mbizi, bakaka bibulu beri twilaka, bakaka mbikuri, bakaka mfundisi, bakaka mpe mitinu. Ni bu sa ti bantu babingi batsoneka Bibila, misamu mi batsoneka kwelana mikwelanaka: ka miyayanaka ko.a

⁷ Bikapu bia ntete bia Bibila, mbatukulu ya misamu mia bantu bizonzelaka. Bikapu bia mansukina bitusongelaka bwe Nzambi kakwizi yirikila misamu mia bantu, mpe bwe kakwizi sobela mutoto mu paradi. Bibila misamu miayôka mu ntama, tuka mbatukulu, dizonzelaka. Bibila disongele ti Nzambi, misamu mi kawayaka mu sa, lungisa kwa kalungisaka mio.

8. Ngano Bibila matieleka ditâka bu dizonzelaka misamu mia sianse? Hana bifwani.

⁸ Bibila ka diena buku dia sianse (science) ko; kâ bu dizonzelaka misamu mia sianse, matieleka kwa ditâka bungu ti kwe Nzambi diatuka. Mukanda wa Levitike, misiku mieri zitisaka Bala ba Israele ngatu balembo yalangasa bimbevo wuzonzelaka. Kâ, buku dio ntama batsoneka dio, ntete bantu bazaba ti mikrobe na virise bimbevo zinataka. Bibila mpe matieleka ditâka, bu ditâka ti Mutoto ka wasikama mu tima ko. (Yobe 26:7) Mu ntama bantu beri banzaka ti mutoto wa petakana wena ntiana tipaki. Kâ Bibila diatitela ti, Mutoto wena ntiana lala peleko bale.​—Izaya 40:22.

9. Ngano bantu batsoneka Bibila butieleka bwa ba nawu? Hana tifwani.

⁹ Bibila bu dizonzelaka misamu miayôka mia bantu, matieleka ditâka. Mu mabuku mamîngi mazonzelaka misamu miayôka, ka mu vulu â ba matieleka ko; mu bungu ti bantu batsoneka mo, misamu miakaka basweka. Tabongeno tifwani: Mu mabuku mawu, ka bazonzelaka mizingu mia lembana nsi zawu ko. Kâ bantu batsoneka Bibila, butieleka bwa ba nawu. Kanda dia Israele bu dieri lembanaka muzingu, ka beri â wa swekaka ko. Misamu miawu mia mbi mpe mia bazonzela. Mu mukanda wa Lutangu, Mose wazonzela nsembolo ya mu hana Nzambi mu bungu dia disumu dia dinene di kasa. (Lutangu 20:2-12) Butieleka bwa bantu batsoneka Bibila, mbo busongelaka ti Bibila kwe Nzambi diatuka. Tulendi kwikila misamu miamiansoni mitâka Bibila.

BUKU DIA MALONGI MA MBOTE

10. Mu bungu dia nti malongi ma Bibila me nguria salu kwe beto?

¹⁰ Malongi me mu Bibila nguria salu mena kwe beto. Bibila ‘kwe Nzambi diatuka, salu mpe diena mu longesa, mu semba, mu sungika.’ (2 Timote 3:16) Yehova beto katomono zaba, mbanzulu zeto za kazebi yoka beto beni, zololo mpe tabâ mu nsayi. Nzambi zebi misamu mifwanakane na milembolo fwanakana ngatu tabâ mu nsayi.

11, 12. (a) Ntia malongi ma mbote ma hana Yezu tubakaka mu Matie 5 tii 7? (b) Ntia mitieno mia salu mie mu Bibila?

¹¹ Mu mukanda wa Matie bikapu bia 5 tii 7, Yezu malongi ma nguria ma mbote kahana. Yezu watubangurila bwe tusa mu bâ mu nsayi, bwe tusa mu wisanaka na bampwanazaneto, bwe tufweti sambirilaka mpe bwe tufweti mwinaka mbongo. Malongi mahana Yezu nguria salu matiri ni bu sa ti, tuka mvula 2 000 kahana mo.

¹² Yehova mitieno mpe katuhanaka mu Bibila. Mitieno miango bakisa mitubakisaka mu ba na nsayi mu kanda, mu salaka bubote mpe mu bâ mu tidzunu na bantu babansoni. Mitieno miango salu kwa mibâka kwe bantu babansoni, ku mahata mamansoni, mpe mu misamu miamiansoni.​—Tanga Izaya 48:17; tala note ya 3.

LENDI KWIKILA MBIKULULU ZA BIBILA

13. Mu mbikululu ya Izaya nti biaketi turila hata dia Babilone?

¹³ Mbikululu za Bibila zazingi zeka lungana. Izaya wabikula ti mbo baketi bwisa hata dia Babilone. (Izaya 13:19) Izaya wasongela bwe diaketi bwila. Hata dia Babilone, nzari yazunga dio mpe mielo mia minene mieri dia kengerelaka. Izaya wasongela ti, mielo mia zibuka baketi sisa mpe nzari mbo baketi ya sikisa. Mbulumbulu zaketi â nwana ko mu kota ku Babilone. Izaya wabikula mpe nkumbu ya muntu waketi bwisa Babilone. Nkumbu ya muntu wango yeri Sirise (Cyrus).​—Tanga Izaya 44:27–45:2; tala note ya 4.

14, 15. Ngano mbikululu ya Izaya bwe yalunganana?

¹⁴ Mbulumbulu bu zayiza mu nwanisa Babilone, mvula 200 zayôka tuka bwa tsonekena Izaya mbikululu’andi. Ngano nani weri mfumu ya mbumbulu zango? Mfumu’awu yeri Sirise, Mutinu wa Perse. Diangana, mbikululu ya Izaya ya matieleka yeri. Ngano mbulumbulu za Sirise mbo zaketi kota ku Babilone buna bwa bikurila wo Izaya?

¹⁵ Mpimpa yi bakoterela hata dia Babilone, matanga ma ba kuna. Bisi-Babilone beri â na bunkunta ko mu bungu ti, hata diawu nzari na bikaku bia binene bieri dia kengerelaka. Kâ ku mbazi, Sirise na mbulumbulu zandi, bayokesa mamba mu nzila yakaka, ni masika. Ntiangu, mbulumbulu zasabuka nzari mu malu. Ngano bwe baketi kotela ku Babilone na bikaku bia binene bieri kuna? Buna bwa tela wo Izaya, mielo mia mwasi basisa. Mbulumbulu zango ka zanwana ko mu bwisa Babilone.

16. (a) Ntia musamu Izaya kavutu bikula mu bungu dia Babilone? (b) Ngano mbikululu yango yalungana?

¹⁶ Izaya wavutu bikula ti, ku Babilone ka kwaketi â vutu bâ muntu ko. Wa tâ ti: “Kani kabwe, ka ku vutu â bâ muntu ko.” (Izaya 13:20) Musamu wo walungana. Mbuka ya bâ hata dia Babilone ku nsi ya Irak yena, ka mala â ko na hata dia Bagdad, ku side. Tuka Bagdad na tii Babilone kilometre 80 ze ho. Kwa mwangana kwena, ka ku bâka muntu ko. Yehova wafukisa Babilone, buna bwa bikurila wo Izaya.​—Izaya 14:22, 23.b

17. Mu bungu dia nti tulendi kwikila makani ma Nzambi?

¹⁷ Mbikululu zazingi ze mu Bibila zeka lungana. Tulendi kwikila Bibila bu dizonzelaka bilumbu bita kwiza. Tulendi ba na lukwikulu ti Yehova mbo kalungisa kani diandi dia sobesa mutoto mu paradi. (Tanga Lutangu 23:19.) Tulendi ba na vuvu ti, mbo tubaka ‘luzingu lwa mankululu, lwa kanisina Nzambi Yilembo hunaka.’​—Tite 1:2.c

BIBILA DILENDI SOBESA LUZINGU LWAKU

18. Ngano Paulo bwe katâ mu bungu dia “Zu dia Nzambi”?

¹⁸ Talongokele ti, ka kwena buku die ntiana Bibila ko. Misamu mia Bibila kwelana mikwelanaka. Bibila bu dizonzelaka misamu mia sianse peleko misamu miayôka, matieleka kwa ditâka. Bibila malongi ma mbote dihanaka. Mbikululu zazingi ze mu Bibila zeka lungana. Kâ, Bibila die dia nzitukulu mu musamu wakaka. Ntumwa Paulo watâ ti: “Zu dia Nzambi dia moyo die mpe ngolo die.” Ngano bwe wuta zolo tâ?​—Tanga Bahebre 4:12.

19, 20. (a) Bwe Bibila dilendi ku bakisila mu tomo tizaba? (b) Bwe lendi songela ti Bibila dia zololo?

¹⁹ Bibila dilendi sobesa luzingu lwaku, dilendi ku bakisa mpe mu tomo tizaba na mu tomo zaba mbanzulu zaku za mutima. Ntangu zakaka mbo tubanzaka ti Nzambi Yandi tuzololo. Kâ, mu songela ti Yandi tuzololo, tufweti sarila misamu mi tulongokaka mu Bibila.

²⁰ Diangana, Bibila kwe Nzambi diatuka. Nzambi tulombele tatanga dio, talongoka dio mpe tazolo dio. Bu tatamana mu longoka Bibila, mbo songela ti kabu diango dia zololo. Buna, mbo kwizi bakula makani ma Nzambi mu bungu dia bantu. Mu timoko tita kwiza, mbo tuzonzela mo mu bula.