Luzingu lwani lwa nsayi mu tisalu tia Yehova

Muvu walanda, bata kwe kanda dia Betele ti bantu beri dinganaka ku Betele ya Afrique du Sud, ku batûla imprimerie ya môna. Nayizi hana nkumbu’ani, mpe mu nsayi ndieri bu bakunsola. Betelite zitatu zakaka basola zeri Canadien​—Dennis Leech, Bill McLellan, na Ken Nordin. Batutêla ti ntangu yayingi taketi yôkesa ku Afrique du Sud!

Natâ nguri’ani mbila, namutêla ti: “Mama, nsangu ze nani mu bungu dia nge. Ku Afrique du Sud nita kwenda!” Nguri’ani wa dzuna weri, kâ timinu na timpeve tia ngolo tieri nandi. Ka tâ misamu miamingi ko, kâ nazaba ti lubakusu lwandi lweri nani. Ni wubâ yandi peleko tata’ani, kani kabwe ka batelamana nzengolo’ani ko, ni bu sa ti mu tiari beri mu bungu ti mala ndieri kwendaka.

NDIELE KU AFRIQUE DU SUD!

Tatoko kwenda ku Betele ya Brooklyn, ku tabakila formasio ya ngonda tatu mu zaba ka bwe basarilaka masini ma dactylographie au plomb chaud mu bungu dia impression. Ha manima tabaka bato yeri kwendaka ku Cape Town, ku Afrique du Sud. Mvula 20 kwa zeri nani. Tabaka masini matûka ku Cape Town meri kwendaka ku Johannesbourg. Nkokela yeri bu takota masini mo. Mbuka ya ntete yi takangamana ni ku mumvuka wa Karoo, ye mbuka ye na mwa sese. Pusiere yayingi, mpe yaninga diadingi dieri kûna. Beto bayà tataririla ha fenêtre, mpe mbo tweri tiyulaka ka ntia mpila hata dieri. Tayizi bâ na bunkuta mu bungu dia dema dio dia môna di tatambula. Ha manima ma mivu, taye vutu tala tizunga tio, mpe tayizi zolo mimvuka miawu mia fioti na mbelo’awu ya tidzunu.

Tûka mwa mivu, mbo ndieri sarilaka masini ma Linotype mabâ ma nzitukulu, mpe meri mpasi mu sarila, mbo meri kubikaka nzila za bitsono bia Nzo ya Zangama ya Munkengi na Réveillez-vous ! mu bungu dia impression. Filiale mbo yeri saka imprimé mazurnale mu mazu ma ku Afrique du Sud na mu mazu makaka ma Afrique. Nsayi yeri neto mu mona ti masini masaka imprimer, masa ti takatuka ku Canada, mu mpila ya mbote beri ma sarilaka!

Ha manima, naye sala mu biro ya usine yeri kipaka misamu miamingi mitariri impression, expédition na tisalu tia mbangululu. Ka ndieri’â mangaka tisalu ko, mpe luzingu lwa nsayi lweri nani.

MAKWELA NA TISALU TIA MÔNA

Mu 1968, nayizi kwela mpangi Laura Bowen, weri mupasuri-nzila, mpe weri bâka penepene na Betele. Mpe wabâ dactylographe ku département ya mbangululu. Mu ntangu yîna Betelite yeri kwelaka, ka yeri’â vutu bâka ku Betele ko, buna batutambika mu kwe bâ mipasuri-nzila mia minene. Mwa lwaka lweri nani. Ha manima ma mvula kumi zi nayôkesa ku Betele ku beri kunganinaka bidia na tibuka tia bêla, ngano bwe taketi sa mu sumba bima bieri neto nsatu mu mbongo za fioti zi beri tu hanaka bu tweri mipasuri-nzila mia minene? Mu ngonda muna muntu 25 rand beri mu hanaka. (Mu ntangu yîna 35 dollars américains.) Mbo beri tu hanaka mbongo zo​—tala ti tulungisi lutangu lwa heure, lwa bantu ba tweri kwe talaka na lwa mikanda lu beri tu lombaka. Na mbongo zo, wafwanakana tafutila nzo, tasumba bidia, tafuta transport, tabukusu, mpe tayirika misamu miakaka mia beto beni.

Batutambika ku mumvuka wa Durban, weri penepene na Océan Indien, mu kwe bâ mipasuri-nzila. Ba-indien babingi beri bâka kûna, babîngi beri bala ba bisari biatûka ku Inde mu kwizi sala ku compagnie ya sucre mu mivu mia 1800. Bisalu biakaka beri salaka, kâ balunda tikulu tiawu, mpila’awu ya lambila na bidia biawu bia toma bia curry. Anglais beri zonzaka, buna ka wabâ musamu wa mpasi ko mu ba samunina.

Mbo beri kekoloko ti mipasuri-nzila mia minene miayôkesa heure 150 mu ngonda mu tisalu tia samuna, buna Laura na meno tabonga nzengolo ya yôkesa heure 6 mu tilumbu tieto tia ntete mu tisalu tia samuna. Yaninga dieri kûna na tiototo. Ka tabâ na bantu ko ba taketi kwe tala​—buna wafwanakana tayôkesa heure 6 mu tisalu tia nzo na nzo. Bu tabatika mu samuna, ha manima bu natala montre, minite 40 kwa tayôkesa! Ngano bwe taketi bêla na lenda dia bâ mipasuri-nzila mia minene?

Tayizi tomo kubama. Bilumbu biabiansoni, mampa tweri kubikaka na kafi peleko na supu mu thermos. Mu ntangu yi tweri bâka na nsatu ya huma, mbo tweri kangaka kaminio’eto ya fioti ha mpewo​—ntangu zakaka, bala ba Ba-indien mbo beri tu zungirilaka mu tu tala mu bungu ti ba swaswana tweri. Ha manima ma mwa bilumbu, tayizi bakula ti bu tweri yôkesaka heure 2 peleko heure 3 mu tisalu tia samuna, tilumbu mu ntinu tieri yôkelaka.

Ntia mpila nsayi mu samuna matieleka ma Bibila kwe bantu beri na ndiambu mu teritware yo! Tayizi bakula ti Ba-indien buzitu bweri nawu, tonda beri tondaka, mpe Nzambi beri tînaka. Bahindou babingi beri tambulaka nsangu zi tweri samunaka. Mbo beri zoloko mu longoka misamu miamingi mitariri Yehova, Yezu, Bibila, nza ya môna ya tidzunu, na tivuvu tia mvumbukulu ya ba fwa. Ha manima ma mvula yimosi, tayizi bâ na ndongokolo za Bibila za 20. Bilumbu biabiansoni, mbo tweri diaka tintwari na kanda dimosi di tweri longesaka. Nguria nsayi yeri neto.

Batutambika mu kwe sala tisalu tia munkengi wa tizunga ku tizunga tieri penepene na Océan Indien. Lumingu batêle lumingu, mbo beri tu tikisaka kwe makanda mu ntangu yi tweri kwe talaka, mpe yi tweri salaka na bisamuni bia timvuka mu ba tindisa. Tayizi bâ ntiana bantu bê mu kanda diawu, mpe mbo tweri zoloko bala bawu na bibulu biawu. Tayôkesa mvula zole za mbote mu tisalu tio. Ha manima tabaka mbila yatûka ku filiale yatâ ti: “Mbo tuta banza ti, lufweti kâla ku Betele.” Nabavuturila ti: “Mu nsayi yayingi twena kwawu kû.” Kâ, wa matieleka ba kubama tweri mu kwe sala kuma ni kuma ku baketi tu tambika.

TUKÊRI KU BETELE

Ku Betele, ku département pour le service ndieri sarilaka, mpe bweso bweri bwa sala na mpangi zazingi za yela zazaba misamu miamingi. Mu ntangu yîna, muna timvuka mbo tieri bakaka mukanda weri hanaka mvutu mu rapore yeri tambikaka munkengi wa tizunga bu keri mana talaka timvuka. Mikanda mio mbo beri mia tambikaka mu tindisa na mu hana lutwalusu lwafwanakana. Musamu wo, mbo weri saka ti secrétaires zeto zaba na tisalu tiatingi, mu bungu ti mbo beri bangulaka mikanda mieri tûkaka kwe minkengi mia bizunga mu zu dia Xhosa, dia Zulu, na mazu makaka mu Anglais, mpe ha manima, mbo beri vutu bangulaka mukanda we mu Anglais mu mazu makaka ma ku Afrique. Nayizi tonda mpangi zo zeri bangulaka, zakumbakisa mu bakula mpasi zeri monaka mpangi zeto za ndombi za ku Afrique.

Mu ntangu yîna, ku Afrique du Sud luyalu lwahambula mindele na bandombi. Muna mukanda nitu tibuka tiandi tieri nandi tia bêla. Buna bantu beri na mukanda nitu wa swaswana ka beri’â bâka tintwari ko. Mpangi zeto za ndombi, mazu mawu beri zonzaka, mpe ni mo beri samuninaka, bimvuka mpe mu mazu mo bieri.

Ka nazaba mpangi zazingi ko za ndombi za ku Afrique, mu bungu ti mu bimvuka bieri mu zu dia Anglais kwa beri kuntambikaka. Kâ bwawu bu, nayizi bwa bweso bwa zaba bikulu bia mpangi zeto za ndombi na misamu miawu miakaka. Nayizi bakula mpasi zeri bwabanaka na mpangi zeto bu beri telamanaka bikulu na nkwikulu za mabundu. Nguria butindi bweri nawu. Balosa bikulu bieri lembo sikamanaka mu Bibila, mpe bakala nsalulu za bunganga ni bu sa ti nkwamusu za ngolo beri telamanaka zeri tûkaka kwe bantu ba kanda diawu peleko ba hata diawu. Ku mahata mputu zazingi zeri kô, bantu babîngi ka bakota ko peleko ka basa lukolo lwa lula ko, kâ, Bibila dia beri zitisaka.

Nayizi bwa bweso bwa sala mu kipaka misamu mia mfundusu mitariri timpwanza tia nsambululu’eto na tifu tieto tia lembo kotaka misamu mia politike. Timinu tiani tiatomo yikama ngolo bu ndieri monaka tifu tia kwikama na butindi bwa bala beri Mbangi za Yehova ba beri kumaka ku lukolo mu bungu ti mbo beri kalaka mu sambila na mu tanga mikunga mia mabundu.

Ku nsi yimosi ya Afrique yi beri tâka nkumbu Swaziland (lumbu ti mbo batâka yo Eswatini.) Bampangi batelamana musamu wakaka wa mpasi. Mu ntangu mutinu Sobhuza II yi kafwa, balomba kwe bantu babansoni mu landa nsalulu zi basaka mu bungu dia muntu wufwiri. Babakala bafweti katula nsuki zawu, mpe bakento bafweti dimina nsuki zawu. Mpangi zazingi bakwamisa mu bungu ti bakala mu landa nsalulu zo zeri tintwari na nsambululu ya bankaka. Kwikama kwawu kwe Yehova, kwatomo tutâ nsayi! Tayizi longoka misamu miamingi mitariri kwikama na luvivululu kwe mpangi zeto za ndombi mpe miatunga timinu tieto.

NKÊRI KU IMPRIMERIE

Mu 1981, nakâla mu kwe sala ku imprimerie mu hana lubakusu mu sarila ordinateurs mu tisalu tia impression. Nguria ntangu ya nzitukulu yeri! Mpila zitariri impression zayizi tomo soba. Titê tia nkari timosi tiahana imprimante ku filiale mu yêla yo, kâ ka lomba na kani tima ko. Musamu wo wasa ti bakatula masini ma 9 meri neto, mpe bayingasa masini ma 5 ma môna. Tayizi tûla mpe masini ma môna ma saka imprimer. Mbo tweri saka impression zazingi yôka mu ntama!

Ordinateurs zatubakisa mu kubika mpila za môna mu bungu dia composition mu nzila ya MEPS (Système électronique d’édition multilingue.) Tûka beto bayà tweri Babetelite bu takatuka ku Canada mu kwiza ku Afrique du Sud, teknolozi yayizi tomo toma! (Iza. 60:17) Beto bayà takwela bakento ba mbote beri mipasuri-nzila batomono zolo Yehova. Bill na meno ku Betele kwa tweri, mboko Ken na Dennis bayizi bâ na kanda penepene na Betele.

Tisalu tiayizi bâ tiatingi ku Betele. Mikanda misikamanaka mu Bibila mbo beri mia bangulaka, mbo beri mia dukisaka mu mazu mamingi, mpe ha manima mbo beri mia tambikaka ku filiale zakaka. Buna, wafwanakana mu tunga nzo zakaka. Bampangi bayizi tunga nzo zango ku tizunga timosi tia toma ku weste ya Johannesbourg, mpe basa zo inauguré mu 1987. Musamu wa nsayi weri mu mona ka bwe misamu mieri kwendelaka ku matu na mu sala ku Komite ya filiale ya ku Afrique du Sud tûka mivu miamingi.

TISALU TIA MÔNA!

Tayizi yituku mu 2001 mu bungu ti bakuntikisa mu bâ mu komite ya môna ya filiale ya États-Unis. Ni bu sa ti tiari tieri neto mu sisa tisalu tieto na ndiku zeto ku Afrique du Sud, nsayi yeri neto mpe mu batika luzingu lwa môna ku Betele ya États-Unis.

Kâ lwaka lweri neto mu bungu ti mbo taketi sisa nguri ya Laura yeri ya nuna. Ka taketi’â yirika misamu miamingi ko mu bungu dia yandi tûka ku New York. Kâ mpangi za zitatu za zikento za Laura zatambula mu hana lubakusu lwa tinsuni, lwa luzolo, na lwa mbongo. Batutêla ti: “Ka tulendi’â tasala tisalu tia ntangu zazansoni ko beto beni, kâ tala ti tulungisi nsatu za nguri’eto, mbo wulubakisa mu tatamana mu tisalu tieno.” Mbo tutomo ba tondaka.

Mu mpila yo kwa mpe yaya’ani dia bakala na mukento’andi beri bâka ku Toronto ku Canada, mbo beri kipaka nguri’ani weri mufwiri. Mu ntangu yîna, mbo keri bâka kwe bawu tûka mvula 20. Mbo tutomo tondaka mu bungu dia luzolo lu basongela na kipa ku bamukipa tii ntangu yi kayizi fwa, ha manima ma mwa ntangu bu takâla ku New York. Nguria lusakumunu lwena mu bâ na bantu mu kanda baluyikaka moko mpe bê ba kubama mu sa nsobolo mu luzingu lwawu mu kipa bibuti bia nuna, ni bu sa ti ntangu zakaka wulendi bâ musamu wa nguria wa mpasi!

Tûka mivu, ku États-Unis, mbo ndieri salaka ku badukisilaka mikanda; tisalu tio mbo tieri salamaka mu mpila za môna zilembolo mpasi. Ka ntama ko, naye sala ku Département yi basumbilaka bima (Achats). Ntia mpila nsayi mu mvula 20 zi ndiyôkese ku filiale yi ya yinene ye na Betelite 5 000, kampe na bantu 2 000 basalaka ku mbuka za hengama!

Mu mvula 60 ziyôkele, ka ndieri’â banzaka ko ti mbo naketi tûla ha titini ti. Laura wakundiyika moko mu mutima’andi wawansoni tûka mivu mio miamiansoni. Luzingu lwani lwa nkatika lwa mbote lweri! Mbo tutomo zoloko bisalu bi tasala na bantu ba mbote ba tasala na bo, mu kati na bantu ba tabwabana ku filiale zazingi zi tweri kwe talaka mu nza. Bwawu bu, bu ndieka na mvula yôka 80, bayizi dimina tisalu ti nisalaka mu bungu ti mpangi zazingi ze kô za ntwenia ze na lenda mu sala tisalu tio.

Titsoniki tia Mikunga tiatsoneka ti: “Nsayi kwe kanda die na Nzambi Yehova.” (Mik. 33:12) Diangana musamu wo wa matieleka wena! Mbo nitomo tondaka mu bungu ti nayizi bâ na lenda dia sarila Yehova tintwari na kanda diandi die mu nsayi.