Ngano Bibila sobesa basobesa dio peleko bebesa babebesa dio?
Kâni. Bu bayizi fwanakasa maniskri za ntama, bamweni ti Bibila ka dia sobele’â ko ntono bu bakopele dio mbala zazingi mu bisalulu bilembolo ngolo.
Ngano wuzololo tâ ti bantu bakopa dio ka bawubakana ko?
Mafunda mamingi za maniskri za Bibila za ntama bayizi bukila. Mu maniskri zakaka luswaswanu lwe mo luta songelaka ti bantu bawubakana bu bakopa Bibila. Luswaswanu lwalwîngi lwa fioti kwa lwena mpe ka luta soba nsasa ya matsonoko ko. Kâ, luswaswanu lwakaka lwa luta tomo zabakana mpe zakaka bantu bawaya bo, ngatu basoba nsangu za Bibila. Tataluzuleno bifwani biole:
Mu 1 Za 5:7, mbangululu za ntama za Bibila ze na ntêlo ntiana: “ku zulu, Tata, Zu, na Mpeve: mpe bia bitatu tima timosi kwa tiena.” Kâ, maniskri za matiekeka zisingasaka ti ntêlo zo ka zabâ mu matsonoko ma ntete ko. Ha manima kwa bayika zo.a Ntiangu mbangululu za Bibila za ntangu yi mpe za matieleka zakatula zo.
Mu maniskri za ntama za Bibila, nkumbu ya Nzambi mbala zazingi yimonekaka. Kâ, mbangululu zazingi za Bibila zayingasa nkumbu yo mu nkumbu za buzitu ntiana “Mfumu” peleko “Nzambi.”
Bwe tulendi bêla na lukwikulu ti makuba makaka ka mamoneka ko?
Makuba mango ka mena mpasi ko mu mona mu bungu ti maniskri zazingi ze kô.b Bu bayizi fwanakasa mikanda mio, ngano nti miasongela mu wo wutariri matieleka ma Bibila?
William Henry Green, bakala dimosi dia mayela watâ ebu mu wo wutariri Matsonoko ma mu Hebre (ma bavulu tâka kwe bantu “Ancien Testament”): “Na bunsungu bwabwansoni tulendi tâ ti, bu tukatula Bibila, ka kwena mukanda wakaka ko wu batsoneka mu ntama watiri na misamu mîna mi batsoneka ha mbatukulu.”
Mu bungu dia Matsonoko ma Bakristo mu Greke, ma bazebi mu “Nouveau Testament,” bakala dimosi dia mayela Frederick Fyvie Bruce watsoneka ti: “Misamu miamingi mita singasa ti matsonoko ma Nouveau Testament ma matieleka mena yôka matsonoko mamingi ma bantu bakaka ma balembo silaka ntembe.”
Sir Frederic Kenyon, bakala dimosi dia mayela dizebi misamu miamingi mu Bibila watâ ti, muna muntu “lendi simba Bibila mpe lendi tâ na kondo kwa bunkuta mpe yandi kakekame ti nkatika Zu dia Nzambi kasimbiri mu moko mandi, diasabuka makanda mamingi kâ dia ka disobe.”
Mu bungu dia nti tulendi vutu bêla na lukwikulu ti Bibila dia batomo kopa?
Ni babâ Bayuda peleko Bakristo beri dia kopaka, bakengerela binsamu bizonzelaka makuba ma sa kanda dia Nzambi.c (Lutangu 20:12; 2 Samwele 11:2-4; Bisi-Ngalate 2:11-14) Mpila mosi mpe, bakengerela matsonoko meri sembaka kanda dia Yuda mu bungu dia bukolo bwawu, na matsonoko meri monekesaka bikulu bia bantu. (Ozea 4:2; Malaki 2:8, 9; Matie 23:8, 9; 1 Za 5:21) Bu bakopa matsonoko na matieleka mamansoni, bantu bâna basongela ti ba nsungu beri mpe Zu dia Nzambi beri zitisaka.
Ka wudelakane’â ko mu banza ti Nzambi, Yandi watuma bantu mu tsoneka Bibila mu mpeve santu’andi, wakengerela mpe nsangu zandi buna bufwanane?d (Izaya 40:8; 1 Piere 1:24, 25) Bu tutomo tala, ka zolo’â ko kwa ti bantu ba ntama babakila dio ndandu, kâ na beto mpe lumbu ti. (1 Bisi-Korente 10:11) Diangana, “miamiansoni miatsonoko mu ntama batsoneka mio mu tu longesa, ngatu mu luvivululu lweto na mu mbombolo ya Matsonoko, tabâ na tivuvu.”—Bisi-Rome 15:4.
Yezu na milongoki miandi basarila verse za Matsonoko ma mu Hebre, kâ ka babâ na ntembe ko mu bunsungu bwa matsonoko mango.—Like 4:16-21; Bisalu 17:1-3.
a Ntêlo zo ka zena mu maniskri ko ntiana: Codex Sinaiticus, Codex Alexandrinus, Vaticanus 1209, Vulgate (mbangululu ya mu latin), mbangululu ya syriaque (Philoxénienne-Héracléenne) na Peshitta.
b Mu tifwani, maniskri za mu Greke yôka 5 000 za Matsonoko ma Bakristo mu Greke, ma bavulu tâka mpe Nouveau Testament bayizi dzukula.
c Bibila ka ditâka ko ti bantu beri monekesaka Nzambi ka beri’â tâka makuba ko. Diangana Bibila ditamburi ti: “Ka kwena muntu ko wulembo sumukaka.”—1 Mitinu 8:46.
d Bibila ditêle ti, ni bu sa ti Nzambi ka hana muna ntêlo ko ngatu bitsoniki biatsoneka Zu diandi, kâ watwarisa mabanza mawu.—2 Timote 3:16, 17; 2 Piere 1:21.