Mikanda mu bungu dia Mukanda wa lukutakanu lwa Luzingu na tisalu

5-11 SEPTEMBRE

BIMVWAMA BIA ZU DIA NZAMBI | 1 MITINU 9-10

“Kembeleno Yehova mu bungu dia ndwenga zandi”

w99-F 1/7 30 par. 6

Ndietolo yanata ndandu

Bu katûla kwe Salomo, mutinu wabatika mu mu tonta na “biyuvu bia mpasi.” (1 Mitinu 10:1) Ntêlo ya Hebre yi basarila hâ balendi ya bangula mu “bingana.” Kâ ka wuzololo’â tâ ko ti mutinu bingana bilembolo mpasi kayula kwe Salomo. Mu Mikunga 49:4, ntêlo yo ya basarilaka mu bungu dia misamu mia mfunu mitariri masumu, lufwa na nkûlulu. Ntembe kâni, mutinu wa Sheba misamu mia nsungu kazonzela na Salomo, miasongela nzilu ya ndwenga zandi. Bibila ditêle ti yandi “wabatika mu mu têla misamu miamiansoni miabâ nandi ha mutima.” Salomo “wamubangurila misamu miamiansoni. Ka kwa bâ musamu ko wabâ wa swekama mu bungu dia mutinu, wu kalembo mu bangurila.”​—1 Mitinu 10:2b, 3.

w99-E 1/11 20 par. 6

Lukabu bu lusampaka

Bu kayituku mu mio mi kamona na mi kawâ, mutinu watâ na kuluka kwakwansoni: “Nsayi kwe bisari biaku bikwama bâka ha matu maku mu wâ ndwenga zaku!” (1 Mitinu 10:4-8) Yandi katâ ko ti bisari bia Salomo mu nsayi biabâ mu bungu ti mu mbuka ya nkatika ya toma biabâ​—ni bu sa ti ya toma yabâ. Kâ, bisari bia Salomo lusakumunu lwabâ nawu mu bungu ti lenda diabâ nawu mu kwama wâka ndwenga za hana Nzambi kwe Salomo. Ntia mpila tifwani mutinu wa ku Sheba kasongola kwe bisari bia Yehova bia lumbu ti, bimonaka nsayi mu ndwenga za Mvangi’eto, na za Mwana’andi Yezu Kristo!

w99-F 1/7 30-31

Ndietolo yanata ndandu

Mu bungu ti mutimu wa Sheba watomo yituku mu ndwenga za Salomo na mu nsangu za timfumu tiandi, yandi ka vutu’â “bâ na mpeve mu yandi ko.” (1 Mitinu 10:4, 5) Bantu bakaka babanzaka ti ntêlo yo yizololo tâ ti mutinu wa Sheba “watomo yituku.” Muntu wumosi wa mayela watâ ti yandi watabuka ngambu! Diangana, mutinu wa Sheba watomo yituku mu mio mi kawâ na mi kamona. Yandi watâ ti bisari bia Salomo mu nsayi biabâ bu bieri wâka ndwenga za mutinu wo, mpe yandi wakembela Yehova, Yandi watûla Salomo ha muyâlu. Ha manima, yandi wahana makabu ma ntalu kwe Salomo; ore kwa ya mpamba, bwawu bu yilendi sa 40 000 000 dollars (kampe 23 120 000 000 FCFA). Salomo wamuhana mpe makabu, bu kahana kwe mutinu “bima biabiansoni bi keri lombaka.”​—1 Mitinu 10:6-13.

Bimvwama bia timpeve

08-F 1/11 22 par. 4-6

Ngano wa wazaba?

Ntia lutangu lwa ore mutinu Salomo kabâ na yo?

Matsonoko matâka ti Hirame, mutinu wa Tire, watambika 4 tonnes za ore kwe Salomo; mutinu wa Sheba mpe lutangu ni lo kamutambikila; mpe bato za Salomo zanata tûka ku Ofire, 15 tonnes za ore. Tinsamu titêle: “Dema dia ore yeri tûlaka kwe Salomo mu mvula yimosi, kampe yeri ya 666 talanta za ore, kampe 25 tonnes. (1 Mitinu 9:14, 28; 10:10, 14) Ngano mia matieleka miena? Ntia lutangu lwa ore mitinu mia mu ntama beri bâka na yo?

Bitsono bimosi bia mu ntama, bantu ba mayela bi bamonaka bia nsungu, bitâka ti Farao Thoutmosis III wa ku Ezipte (wayâla tûka mvula 3 500) wahana 13,5 tonnes za ore ku tempelo ya Amone-Ra ku Karnake. Mu mbandu ya 8 N.M.B., mutinu wa Assyrie Tiglath-Piliéser III wabaka kabu diayôka 4 tonnes ya ore diatûka ku Tire, mpe Sargone II wahana kabu dia lutangu lwa ore ya mpila yo kwe nzambi za Babilone. Mutinu Philippe II wa Masedwane (359-336 N.M.B.) kampe 28 tonnes za ore keri dukisaka ku nsi’a mutoto mivu miamiansoni ku hata dia Pangée, ku Thrace.

Mwana wa Philippe, Alexandre le Grand (336-323 N.M.B.) kampe wanata 1080 tonnes za ore tûka hata dia Suse, ku Perse, yi kakotela; mpe ku Perse yayansoni kampe wayizi baka yôka 7 000 tonnes za ore. Buna misamu mio miamiansoni misongele ti lutangu lwa ore lu zonzelaka Bibila lwabâ na mutinu Salomo lwa nsungu lwena.

12-18 SEPTEMBRE

BIMVWAMA BIA ZU DIA NZAMBI | 1 MITINU 11-12

“Sola muntu wu kwela na ndwenga”

w18.07-F 18 par. 7

“Nani we ku lweka lwa Yehova?”

⁷ Tulendi baka malongi mamingi mu tifwani Salomo. Bu kabâ ntwenia tindiku tia mbote tia bâ nandi na Yehova. Yandi wamuhana ndwenga zazingi, mpe wamulomba katunga Tempelo ya toma ku Yersaleme. Kâ Salomo wayizi hombesa tindiku tiandi na Yehova. (1 Mit. 3:12; 11:1, 2) Diangana, yandi wayizi kolamana musiku wa Nzambi weri lombaka kwe mitinu mu lembo kwela “bakento babingi, ngatu mutima’andi walembo hengama.” (Lub. 17:17) Salomo bakento 700 babâ nandi na makangu 300. (1 Mit. 11:3) Babingi ha kati dia bakento bô beri nzenza zeri sambilaka nzambi za bungungu. Buna, Salomo wakolamana mpe musiku weri yiminaka mu kwela bakento ba nzenza.​—Lub. 7:3, 4.

w19.01-F 15 par. 6

Bwe lendi kengerela mutima’aku?

⁶ Satana zololo ti beto tabâ ntiana yandi—kolamanaka mitieno mia Yehova, mpe we mu lutumu lwa bwimi. Mu bungu ti Satana kalendi’â ka tu tuma mu ngolo ko mu yindula na mu sarila ntiana yandi, buna kani diandi kayêlaka mu lungisa mu mpila zakaka. Mu tifwani, wubâka nandi beto tasa tintwari na bantu ba katibebesela. (1 Za 5:19) Yandi kakekoloko ti tasola mu yôkesaka ntangu na bawu, ni bu sa ti tuzebi ti ndiku za mbi mbo “ziyayasa” peleko mbo “zibebesa” nsalulu zeto na mbanzulu zeto. (1 Kor. 15:33; note.) Nsalulu yo yatomo lungana kwe mutinu Salomo. Yandi wakwela bakento babingi ba bapaye, kampe “basobesa mutima’andi malembe malembe,” ntiangu kahengama na Yehova.​—1 Mi. 11:3; note.

w18.07-F 19 par. 9

“Nani we ku lweka lwa Yehova?”

⁹ Kâ, kani kabwe Yehova kakangaka meso ko mu masumu. Bibila ditêle: “Yehova wabakila Salomo nkesi, mu bungu ti mutima’andi wayizi hengama na Yehova. [. . .], Yandi wamumonekena mbala zole mpe wamukebesa, bu kamulomba mu lembo sarila nzambi zakaka. Kâ Salomo katumama ko mu ntumunu ya Yehova.” Dieka bo, yandi wahombesa bweso na lubakusu lwa Nzambi. Bala bandi ka bayâla mu Israele yayansoni ko, mpe mu mbandu zazingi babwabana na mpasi zazingi.​—1 Mi. 11:9-13.

Bimvwama bia timpeve

w18.06-F 14 par. 1-4

Yandi walenda mu baka bweso bwa Nzambi

Ha manima ma nzengolo ya Rehobame, kanda diakolama, mpe diayirika kanda diakaka, timfumu tia ku nore. Buna, Rehobame wakutakasa mukanda wa binwani biandi. Kâ mu nzila ya mbikuri Shemaya Yehova watâ: “Ka lufweti’â lwe lwanwanisa mpangi zeno ko, bala ba Israele. Kâleno muna muntu mu nzo’andi, mu bungu ti musamu wo kwe meno wutûkiri.”​—1 Mi. 12:21-24.

Ngano Rehobame mbo kaketi bika bantu bakolama? Lendi banza bwe musamu wo wamufwemesena! Ngano kanda bwe diaketi mwina mutinu weri dingaka mu tomo semba bantu bandi, kâ wuta bika bukolo bwaketi mona bantu babansoni? (fwanakasa na 2 Ntangu 13:7.) Ntono musamu wo, mutinu na binwani biandi batumama mu Zu dia Yehova, mpe bakâla ku nzo zawu.”

Ngano ntia malongi tuta baka? Ndwenga tusarilaka bu tutumamaka kwe Yehova, ni bu sa ti mbo batusehesela. Buna bweso tubakaka na lusakumunu.​—Lub. 28:2.

Ngano musamu wo wasingana kwe Rehobame? Kani kanwanisa bantu bakolama, yandi wabatika mu tunga mahata mu bizunga bia Yuda na Benyamine bi keri yâlaka. Yandi “watomo” yika ngolo mahata ma ngolo.” (2 Nta. 11:5-12) Musamu wuyôkele mfunu, watumamana misiku mia Yehova ntangu fioti. Mpe mu bungu ti makanda 10 ma timfumu tia ku nore mabatika mu sambila biteki, yandi wabaka lubakusu lwa bantu ba makanda mo beri kwizi sambilaka Yehova ku Yerusaleme. (2 Nta. 11:16, 17) Buna, Rehobame wayika timfumu tiandi ngolo bu katumama kwe Yehova.

19-25 SEPTEMBRE

BIMVWAMA BIA ZU DIA NZAMBI | 1 MITINU 13-14

“Mu bungu dia nti fweti yangalalaka mu bima bie naku mpe fweti zabaka ndilu zaku?”

w08-F 15/8 8 par. 4

Tatamana mu bâ wa kwikama na mutima wa mukaka

⁴ Buna Yerobame watâ kwe muntu wa Nzambi ya matieleka: “Buna yiza na meno ku nzo ngatu wadia tima, mpe nakuhana kabu.” (1 Mi. 13:7) Buna mbikuri nti yafweti sa? Ngano fweti tambula ndiambu ya muntu wo wu kizi hana nsangu za mfundusu? (Mik. 119:113) Peleko fweti kala ni bu sa ti mutinu yandi weri saka ntiana yandi weri niongaka? Diangana, Yerobame lenda dia bâ nandi dia hana makabu ma ntalu kwe ndiku zandi. Tala ti mbikuri ya Nzambi nsatu yabâ nandi ya bâ na bima bia tinsuni, ndombolo ya mutinu musamu wa nkatika wa mbote waketi bâ. Kâ, Yehova walomba kwe mbikuri: “Kufweti’â wadia dimpa ko, wanwa mamba ko, mpe kufweti’â wakârila mu nzila yi wiziri ko.” Buna mvutu ya mbikuri ya nkabu yabâ: “Ni bu sa ti ku ngeni lweka lwa nzo’aku, ka nikwiza na nge ko, ka nidia dimpa ko mpe ka ninwa mamba ko mu mbuka yo.” Buna mbikuri yakatuka ku Betele mu nzila yakaka. (1 Mi. 13:8-10) Ntia malongi tuta baka mu nzengolo ya mbikuri, mu kwikama kutûkaka ku mutima?​—Rom. 15:4.

w08-F 15/8 11 par. 15

Tatamana mu bâ wa kwikama na mutima wa mukaka

¹⁵ Ntia malongi tuta baka mu musamu wa mbi wayirika mbikuri ya ku Yuda? Bingana 3:5 yitêle: “Tûla lukwikulu lwaku mu Yehova mu mutima’aku wawansoni mpe kusikirilandi mayela maku.” Diangana mbikuri ya ku Yuda yasikirila mpila’andi yi keri mwinaka misamu, kani kasikirila Yehova ntiana bu kayizi sa. Mu bungu dia kuba diandi wahombesa luzingu na nkumbu’andi ya mbote ha meso ma Nzambi. Tinsamu tio tisongele mfunu yayansoni ya zabaka ndilu zeto na ya sarilaka Yehova ba kwikama!

w08-F 15/8 9 par. 10

Tatamana mu bâ wa kwikama na mutima wa mukaka

¹⁰ Mbikuri ya ku Yuda mbo yaketi bakula bungungu bwa mbuta muntu yo. Kampe mbo kaketi tiyula: ‘Mu bungu dia nti Yehova katambikiri mbazi kwe muntu wakaka mu ku ngana misiku miakaka?’ Kampe mbo kaketi yula Yehova ngatu katomo mu têla misamu mi keri mu lombaka, kâ mu tinsamu tio ka kwena tima ko tisongelaka ti bwa kasa. Buna, “yandi wakâla na [mbuta muntu] yo mu dia dimpa mu nzo’andi na mu nwa mamba.” Yehova ka tambula nsalulu’andi ko. Mbikuri yo yi bahuna bu yakâla mu nzila’andi, yabwabana na ngo-mbulu yamuhonda. Ntia mpila nsuka ya mbi mu bungu dia mbikuri yo ya Nzambi!​—1 Mit. 13:19-25.

Bimvwama bia timpeve

w10-F 1/7 29 par. 5

Yandi mbote kadingaka kwe beto

Malongi ma mfunu na mayôkele bubote ma tulendi baka mu 1 Mitinu 14:13, Yehova mata tarila na mio mi kadingaka kwe beto. Bambukeno ti tima tia mbote bayizi “dzukula mu” Abiya. Diangana Yehova wasungamana mutima’andi mpe wabaka mwa tima tia mbote. Bu bamufwanakasaka na kanda diandi, Abiya weri, ntiana bwa tâ muntu wumosi wulongokaka misamu mia Bibila, mulunga wazimbakana “ha kati dia tikunku tia matari.” Yehova wahana ntalu mu mwa tima tio tia mbote mpe wasenda Abiya, bu kamusongela yandi, ka kanda diandi’â ko dia beba, mwa mulemvo.

26 SEPTEMBRE–2 OCTOBRE

BIMVWAMA BIA ZU DIA NZAMBI | 1 MITINU 15-16

“Aza wasarila butindi​—Mbo nge?”

w12-F 15/8 8 par. 4

“Musendo we kô mu bungu dia nsalulu’aku”

Israele bu yakabana mu bimfumu biole, mvula 20 zalanda, kanda dia Yuda diayizi tomo beba mu nsalulu za bapaye. Aza bu kayizi bâ mutinu mu 977 N.M.B., bantu beri salaka ku timfumu bayizi beba mu nzambi za mabuta za Bakananeye. Kâ Bibila ditêle mu bungu dia luyâlu lwandi: “Aza wayirika misamu mia mbote na mia sungama ha meso ma Yehova Nzambi’andi. Yandi wakatula maziku ma banzenza na mbuka za zangama, wabula makundi ma mulongo mpe wamwangasa mapoto ma mulongo.” (2 Nta. 14:2, 3) Aza wakuma mpe “biyala bia mulongo” ku Yuda, bieri vukasaka nitu ku muneneno mu nsambululu’awu. Aza ka sukina hô ko. Yandi walomba kwe bantu bandi mu “dinga Yehova, Nzambi ya nkaka zawu” na mu zitisa “musiku na ntumunu” ya Nzambi.—1 Mit. 15:12, 13; 2 Nta. 14:4.

w17.03-F 19 par. 7

Sarila Yehova na mutima wa lunga!

⁷ Muna muntu mu beto lendi taluzula mutima’andi mu zala tala ti wa nkatika wa kangama wena kwe Nzambi. Tiyula: ‘Ngano wa tatamana ndiena mu yangirika Yehova, mu nwanina nsambululu ya matieleka, na mu kengerela kanda diandi mu misamu mia mbi?’ Banzeti butindi bwafwanana kwe Aza mu telamana Maaka weri “nguri mutinu”! Kampe kuzebi’â muntu ko we na nsalulu ya mpila yo, kâ kulendi bâ misamu mi lendi landila luhemo lwa Aza. Mu tifwani, ngano nti lendi sa tala ti muntu wa kanda diaku peleko ndiku’aku yisiri disumu dia dinene, ka ta soba mabanza ko, mpe bafweti mu katula mu timvuka? Ngano mbo sarila butindi mu bika mu sa tindiku na yandi? Ngano mutima’aku nti wukutuma mu sa?

it-1-F 195 par. 5

Aza

Ni bu sa ti ntangu zakaka Aza wakondo ndwenga na lenda dia swasikisa mu misamu mia timpeve, bifu biandi bia mbote, na bu kalembo sarila apostazi, biayôka makuba mandi makaka. Ntiangu ke ha kati dia mitinu mia kwikama mia kanda dia Yuda. (2Nt 15:17) Luyâlu lwandi lwa mvula 41 lwadelakana na luyâlu lwa mitinu 8 mia timfumu tia Israele: Yerobame, Nadabe, Baasha, Ela, Zimri, Omri, Tibni (wayâla lweka lumosi lwa Israele mpe weri telamanaka Omri), na Ahabe. (1Mi 15:9, 25, 33; 16:8, 15, 16, 21, 23, 29) Ha lufwa lwa Aza, mwana’andi Yehozafate wayizi bâ mutinu.​—1Mi 15:24.

Bimvwama bia timpeve

w98-F 15/9 21-22

Ngano Nzambi wa matieleka wena kwe nge?

Mu tifwani, tanga mbikululu ya nsembolo yi bakanisina kwe muntu waketi vutu tunga Yeriko, mpe tala ndungananu’andi. Yoswa 6:26 yitêle: “Yoswa wasa kani mu ntangu yo, bu kata: ‘Ndoko ha meso ma Yehova kwe muntu wutelama mpe wuvutu tomo tunga hata di, Yeriko. Bika yandi katûla mabandu mandi mu luzingu lwa mwandi wa ntete, mpe kayirika mielo mu luzingu lwa mwana’andi wa mansukina.’” Musamu wo walungana kampe mvula 500 ha manima, ntiana bu tutangaka mu 1 Mitinu 16:34: “Mu bilumbu [bia mutimu Ahabe] Hiele Musi-Betele watunga Yeriko. Mu luzingu lwa mwana’andi wa ntete, Abirame, watûla mabandu, mpe mu luzingu lwa mwana’andi wa mansukina Segube, watûla mielo, ntiana bwa tâ wo Yehova mu nzila ya Yoswa, mwana wa Nune.” Nzambi ya matieleka kwa yilendi bikula misamu mia mpila yo, mpe yilendi sa ti mialungana.

3-9 OCTOBRE

BIMVWAMA BIA ZU DIA NZAMBI | 1 MITINU 17-18

“Tii ntia ntangu lubâ na mabanza yeko-yeko?”

w17.03-F 14 par. 6

Sarila timinu​—Bonga nzengolo za ndwenga!

⁶ Bu bamana kota mu Mutoto wa Kani, bala ba Israele bayizi bwabana na nsololo ya mfunu: sarila Yehova peleko nzambi zakaka (Tanga Yoswa 24:15.) Kampe nzengolo yo ka yabâ mpasi ko. Kâ bu tomo tala musamu wa luzingu wabâ. Mbala zazingi mu ntangu ya bamfundisi, bala ba Israele bayizi sa nsololo ya mbi. Bawu bayizi teka Yehova nima, mu sarila nzambi za bungungu. (Mfu. 2:3, 11-23) Banza’eti musamu wakaka ha manima, wu baketi solela ha kati dia misamu miole watomo ba zabikisa mbikuri Eliya: sarila Yehova peleko sarila Bale nzambi ya bungungu. (1 Mi. 18:21) Eliya wasemba kanda dia Israele mu bungu dia kondo kwa manzangu mu bonga nzengolo. Kampe benzi ti nsololo ka yabâ mpasi mu bungu ti ndandu kwa wunataka bu tusarilaka Yehova. Diangana ka kwena muntu ko wa nsungu waketi dinga mu sarila Bale, peleko kakangama kwe yandi. Kâ, bala ba Israele bô “mabanza yeko-yeko mabâ nawu.” Na ndwenga, Eliya wabalomba mu sola nsambululu ya Yehova yiyôkele bubote.

ia-F 88 par. 15

Yandi wanwanina nsambululu ya verela

¹⁵ Nganga-nzambi za Bale zatutumuka. Bawu babatika “mu bingula mu zu diawu dia ngolo na mu tita nsamba tintwari na tikulu tiawu, mu mbele na madionga, tii menga bu mabatika mu duka mu nitu zawu.” Mio miamiansoni ka miayirika musamu ko! “Ka kwabâ zu ko diahana mvutu mpe na kani tidimbu tiamoneka.” (1 Mit. 18:28, 29) Ka wena wa nzitukulu ko, Bale kena kô ko. Satana kwa wamufonda mu hengamasa bantu na Yehova. Dieka bo, bika Yehova mu sola mfumu yakaka, maniongo kwa wunataka peleko nsoni.​—Tanga Mikunga 25:3; 115:4-8.

ia-F 90 par. 18

Yandi wanwanina nsambululu ya verela

¹⁸ Ntete Eliya kasa lusambulu, bantu batiyula kampe tala ti Yehova mbo kaketi lembana misamu ntiana Bale. Kâ ha manina, ka kwabâ musamu ko wu baketi tiyurila tiyuvu tio. “Buna, tiya twa Yehova twabwa mpe twayoka mukayulu wa yoko, nkuni, matari, na fufundu mpe twasikisa mamba meri mu kati dia bulu.” (1 Mit. 18:38) Ntia mvutu ya nzitukulu! Ngano bala ba Israele nti basa?

Bimvwama bia timpeve

w08-F 1/4 19, kaku

Yandi watala, mpe wakêla

Ngano ntangu zikwa tisihu tiazingila mu ntangu ya Eliya?

Eliya, mbikuri ya Yehova, watâ kwe mutinu Ahabe ti ntangu ya yila yazingila tisihu mbo yaketi suka ntamana. Musamu wo wayilama “mu muvu wa ntatu”​—kampe bu tukonta tûka tilumbu Eliya ti kazonzela tisihu tiango. (1 Mitinu 18:1) Ntangu fioti ha manima, Yehova wanokesa mvula. Buna, bantu bakaka balendi banza ti tisihu tiayizi suka mu muvu wa ntatu mpe ka tiayôka mvula tatu ko. Kâ Yezu na Zaki batâ ti tisihu tiazingila “mvula tatu na ngonda sambanu.” (Like 4:25; Zaki 5:17) Ngano misamu mio mia yayana miena?

Kâni. Eliya bu kayizi zonzela tisihu kwe Ahabe, ntangu yo ya yila na ya mpasi yatibatikila. Musamu wo wuzololo tâ ti tisihu tiatibatikila tûka ngonda sambanu. Buna Eliya bu kazonzela nsuka ya tisihu “mu muvu wa ntatu” tûka ndwengosolo yi kahana, tisihu tiatibatikila tûka mvula tatu na ndambu. Diangana “mvula tatu na ngonda sambanu zayôka” bantu bu bakutakana mu mona musamu wa wunene wayilama ku mongo wa Karmele.

Bantu beri banzaka ti Bale ni “yandi weri yôkesaka matuti,” nzambi yeri nataka mvula mu manisa tisihu. Ntangu yo bu yeri zingilaka, bantu batiyula: ‘Ngano Bale kwe kena? Ntia ntangu kanokesa mvula?’ Ndwengosolo ya Eliya yi katêla ti ka kwaketi’â noka mvula ko mpe ka kwaketi’â bâ tinoko ko, tala ti ka hanina wo ntumunu ko, yatomo fwemesa bisari bia Bale.​—1 Mitinu 17:1.

10-16 OCTOBRE

BIMVWAMA BIA ZU DIA NZAMBI | 1 MITINU 19-20

“Dinga lutindusu kwe Yehova”

w19.06-F 15 par. 5

Sikirila Yehova bu bâka mu mpasi

⁵ Tanga 1 Mitinu 19:1-4. Ntono lubakusu lwa mu hana Yehova, Eliya wamona bunkuta, Yezabele bu kadinga mu mu honda. Buna yandi wadioka ku tizunga tia Beresabe. Bunôkena bwingi kwa bwabâ nandi “ni kadinga mu fwa.” Mu bungu dia nti kabêla wa nôka? Eliya muntu wa masumu weri, “wabâ na mbanzulu zimosi na beto.” (Zaki 5:17) Kampe yandi wayizi mona ti mfwemoso zayôka mpe ka sala na ngolo zazingi ko. Kampe yandi wayizi banza ti ngolo zandi mu nwanina nsambululu ya verela za mpamba kwa zabâ, ka kwabâ tima ko tiayizi toma ku Israele, mpe yandi kaka kwa wasala weri sarilaka Yehova. (1 Mit. 18:3, 4, 13; 19:10, 14) Kampe nsalulu ya mbikuri yo ya kwikama beto yita susumuna. Kâ Yehova Yandi, mbanzulu zandi keri bakulaka.

ia-F 103 par. 13

Yandi wabaka mbombolo kwe Nzambi’andi

¹³ Mu nge, ngano Yehova bwe kamona ku mutima, tûka ku zulu, bu kamona mbikuri’andi yi kazolo yeri lombaka lufwa, yasêka ha mwa muti ku sese? Mvutu ka yena mpasi ko mu bakula. Diangana, Eliya bu kamana sêka, Yehova wamutambikila mbazi yamuvumbula malembe, bu yamusimba mpe bu yatâ: “Telama, dia.” Na nsayi yayansoni mbazi yamuturisila bidia: mamba na dimpa dia tiya. Ngano mbikuri yavutula matondo kwe mbazi? Tinsamu titêle kwa ti wadia, wanwa mpe wavutu sêka. Ngano bunôkena bwingi bwabâ nandi mu zonza? Diangana mbazi yamuvumbula mbala ya nzole, kampe mu nkatika pari. Yandi wavutu tâ kwe Eliya: “Telama, dia” mpe wavutu mu têla misamu emi mia mfunu: “mu bungu ti nzila ya yila yena mu bungu dia nge.”​—1 Mit. 19:5-7.

ia-F 106 par. 21

Yandi wabaka mbombolo kwe Nzambi’andi

²¹ Mbala zitatu tinsamu titusongele ti Yehova ka bâ mu mpila ya nzitukulu ko yeri monekaka ngolo za bima za mu nza. Eliya wazaba ti Yehova ka yena Nzambi ko ye mu kati dia bima bia mu nza ko, ntiana Bale wu beri tâka ti “matuti keri yôkesaka” mpe lenda dia bâ nandi dia nokesa mvula. Yehova ni Titeko tia ngolo zazansoni za nzitukulu za bima bia mu nza, kâ Yandi yôkele bima biabiansoni bi kasala mu ngolo. Ni mabâ mazulu manonekaka, ka malendi’â mamulungila ko! (1 Mit. 8:27) Bwe Eliya kaketi bakila lutindusu mu mio miamiansoni mi kamona? Bambuka ti bunkuta bwabâ nandi. Buna, na Nzambi ntiana Yehova ha lweka lwandi, ye na ngolo za nzitukulu, Eliya ka keti’â bâ na bunkuta bwa Ahabe na Yezabele ko!​—Tanga Mikunga 118:6.

ia-F 106 par. 22

Yandi wabaka mbombolo kwe Nzambi’andi

²² Tiya twafwa, ha manima tidzunu tiakota. Eliya wawâ “zu dia dzuna mpe dia lembama” diamulomba mu vutu zonza. Mbikuri yitâ maniongo mandi kwe Yehova mbala ya nzole. Kampe musamu wo wamutindisa. Kâ ha manima, misamu mia mu têla “zu dio dia dzuna, dia lembama” miavutu tomo mu tindisa. Yehova wamuhana lukwikulu bu kamusongela ti salu kwa kabâ. Ngano bwe kasa? Yandi wamubangurila nti keri dingaka mu sa mu katula nsambululu ya Bale ku Israele. Buna Eliya ka sala tisalu tia mpamba ko: luzolo lwa Yehova mbo lwaketi lungana. Mpe tisalu tia bâ nandi ti kafweti sala, mu bungu ti Yehova wamukârisa mu tisalu na misiku mia fwanana.​—1 Mit. 19:12-17.

Bimvwama bia timpeve

w97-F 1/11 31 par. 2

Tifwani tia muntu wutihanaka na wa kwikama

Lumbu ti, bisari bia Yehova mpe mu mpila yo bitihaninaka. Babingi bayizi bika “misitu” miawu, wuzololo tâ bima biawu bia mvukulu, mu samuna nsangu za mbote mu mbuka ze mala, peleko mu kota mu kanda dia Betele. Bakaka bayenda ku bunzenza ngatu bahana lubakusu mu bisalu bia ntungulu bia Mbangi za Yehova. Babingi bayizi tambula bisalu bi balendi tâ bia mpamba mpamba. Kâ, kani wumosi mu bawu wusarilaka Yehova ntiana ngamba, salaka tisalu tia mpamba mpamba. Yehova tomono zolo bô babansoni bamusilaka nsambululu na manzangu mamansoni mpe mbo kasakumuna tifu tiawu tia tihana.​—Marke 10:29, 30.

17-23 OCTOBRE

BIMVWAMA BIA ZU DIA NZAMBI | 1 MITINU 21-22

“Landa mpila yi sarilaka Yehova timfumu”

it-1-F 1266 par. 1

Yehova wa binwani

Yoswa bu kamona mbazi penepene na Yeriko, yi kayula tala ti ku lwaka lwa Israele kabâ peleko lwa bambeni, mbazi yavutula: “Kâni, kâ meno bu ndie mfumu ya binwani bia Yehova ndiziri bwawu bu.” (Ys 5:13-15) Mbikuri Mikaya watâ kwe mitinu Ahabe na Yehozafate: “Yee, Yehova nita mona zakale ha muyâlu’andi mpe mukangu wa binwani bia ku zulu we penepene na Yandi, ku lubakala lwandi na ku lukento lwandi”; diangana bala ba timpeve ba Yehova keri zonzaka. (1Mi 22:19-21) Ntêlo ya “Yehova wa binwani” yidelakane mu bungu ti ntiana bu tutangaka, mikangu mia bambazi ka miena kwa mu mawa ma swaswana ko, baserafe, baserube na bambazi, (Iz 6:2, 3; Mb 3:24; Nz 5:11) kâ mpe mu bikunku bia kutama biena; ntiangu Yezu kabâ na lenda dia tâ ti “mikangu yôka 12 mia bambazi” miabâ mia kubama mu mu hana lubakusu tala ti watâ mio mbila. (Mt 26:53) Bu kayawula kwe Yehova mu kwizi mu bakisa, Ezekiase wamutâ “Yehova wa binwani, Nzambi ya Israele yizakale ha zulu baserube”; kampe Nkela ya luwawanu keri banzaka na bifwani bia baserube bieri ha zulu tiba, bifwani bia muyâlu wa Yehova we ku zulu. (Iz 37:16; fwanakasa na 1Sa 4:4; 2Sa 6:2.) Na bunkuta, tisari tia Elize tiabaka lutindusu mu timona-meso tia nzitukulu ti kamwina miongo mieri zungirilaka hata dieri bâka mbikuri miabâ mia “fuluka mu mabalu na mu bipusu bia tiya” bieri ku lweka lwa mikangu mia mbazi za Yehova.​—2Mi 6:15-17.

w21.02 4 par. 9

“Mfumu ya babakala babansoni ni Kristo”

⁹ Tifu tia kuluka. Yehova ni Yandi yôkele mu ndwenga mu nza; kâ, mabanza ma bisari biandi kawirikilaka. (Mba. 18:23, 24, 32) Yandi wahana nzila kwe bô bê mu lutumu lwandi mu hana mabanza mawu. (1 Mi. 22:19-22) Yehova wa lunga wena, kâ ka dingaka ko ti tabâ ba lunga. Kâ, bisari biandi bie na masumu kabakisaka mu lenda. (Mik. 113:6, 7) Bibila Yehova ditâka “Tibakisi.” (Mik. 27:9; Heb. 13:6) Mutinu Davide watâ ti, tala ti lenda dieri nandi dia sala tisalu tia tinene, ni mu bungu ti Yehova wamubakisa na kuluka kwakwansoni.​—2 Sam. 22:36.

it-2-F 255 par. 7

Bungungu

Yehova “ngolo za bungungu kabikaka” kwe bô bazololo bungungu “ngatu bakwikila mu bungungu” kani bakwikila mu nsangu za mbote zitariri Yezu Kristo. (2Ts 2:9-12) Mutieno wo wufwanane na misamu miatûla ntangu yayingi ku matu kwe mutinu Ahabe wa Israele. Mbikuri zeri hunaka zamuhana lukwikulu ti mbo kanunga muzingu wu kanwana na Ramote-Galade, kâ Mikaya mbikuri ya Yehova yabikula mfukulu. Tintwari na misamu mi kazabikisa kwe Mikaya mu timona-meso, Yehova wahana nzila kwe tivangu tia timpeve mu kwizi bâ “mpeve yihunaka” mu munwa wa mbikuri za Ahabe. Mpila mosi tivangu tio tia timpeve tiasarila ngolo zandi kwe bawu ngatu balembo tâ matieleka, kâ batâ misamu mieri ba tâka nsayi mpe batâ misamu mieri dingaka Ahabe mu wâ. Ni bu sa ti bamulwengesa, Ahabe watambula mu hunakana mu bungungu bawu mpe wahombesa luzingu lwandi.​—1Mi 22:1-38; 2Nt 18.

Bimvwama bia timpeve

w21.10 3 par. 4-6

Ngano nsobolo ya mabanza ya matieleka ni nti?

⁴ Luvivululu lwa Yehova lwasuka. Yandi watambika Eliya mu têla Ahabe na Yezabele nsembolo yi baketi baka. Kanda diawu diadiansoni mbo baketi dia honda. Ahabe, misamu mia mu têla Eliya, miamubaka! Musamu wa nzitukulu ni wena’eti bakala dio dieri na lumpampani diatibetola.​—1 Mit. 21:19-29.

⁵ Ni bu sa ti Ahabe watibetola, ndiatulu’andi yasongela ti ka tomo’â soba mabanza ko. Ka yêla mu katula nsambululu ya Bale ko mu nsi’andi. Mpe ka tuma bantu ko mu sambilaka Yehova. Ahabe wasongela ti ka soba mabanza ko mu mpila zakaka.

⁶ Ha manima, Ahabe watikisa mutinu Yozafate wa Yuda mu kwe nwana na Bisi-Siri. Yehozafate watâ ti bafweti toko monekena mbikuri ya Yehova. Ha mbatukulu, Ahabe ka tambula mabanza mo ko bu katâ ti: “Muntu wumosi we kô wulendi yula Yehova mu bungu dia beto; kâ yandi nibelaka, mu bungu ti ka bikulaka misamu mia mbote ko mu bungu dia meno, mia mbi kwa.” Ntono musamu wo, bamonekena mbikuri Mikaya. Ahabe mpemba yeri nandi, mbikuri ya Nzambi yabikula misamu mia mbi mu bungu dia yandi! Kani kasoba mabanza mpe kalomba mulemvo kwe Yehova, Ahabe watûla mbikuri mu boloko. (1 Mit. 22:7-9, 23, 27) Ni bu sa ti Ahabe watûla mbikuri ya Yehova mu buloko, ka bâ na lenda ko dia kabakasa ndungananu ya mbikululu yo. Buna bu baye nwana muzingu, Ahabe bamuhonda.​—1 Mit. 22:34-38.

24-30 OCTOBRE

BIMVWAMA BIA ZU DIA NZAMBI | 2 MITINU 1-2

“Tifwani tia mbote tia ndongosolo”

w15-F 15/4 13 par. 15

Bwe bakuluntu bakubikilaka mpangi za bakala

¹⁵ Tinsamu tia Elize, tilandi tia Eliya, tisongele mpe mpila mpangi za zibakala yi bafweti songela buzitu bufwanane kwe bakuluntu. Eliya na Elize baye tala tikunku tia bambikuri ku Yeriko; ha manina bayenda ku Zurde. Bu batûla mu ndeko mamba, “Eliya wabonga tinkuti tiandi, wazinga tio mpe wawinda tio mu mamba, mpe makabana.” Bu bamana sabuka nzari ya sika, babakala bô ba bole batatamana mu “kwe zonze bu beri kwe yende.” Diangana, Elize keri’â banzaka ko ti miamiansoni mia kayizi zaba. Tii bwa yenda mulongi’andi, wayizi tomo sa keba mu misamu miamiansoni mi keri mu têlaka. Mpe Eliya wanaka ku mazulu mu titembo. Ha manima, bu kakâla ku Zurde, Elize wawinda tinkuti tia Eliya mu mamba bu katâ: “Ngano Yehova Nzambi ya Eliya kwe kena?” Mbala ya nzole mamba makabana.​—2 Mit. 2:8-14.

w15-F 15/4 13 par. 16

Bwe bakuluntu bakubikilaka mpangi za bakala

¹⁶ Ngano bakuri ti timangu tia ntete tia Elize ni timangu tia mansukina tia Eliya? Mu bungu dia nti we mfunu? Mu bungu ti Elize kayizi’â banza ko ti buna bu kayizi bâ na dema dio wafweti soba misamu mbala mosi. Bu kalanda nsalulu ya Eliya mu sala tisalu tiandi, wayizi bâ na buzitu bufwanane mu bungu dia mulongi’andi mpe wayizi hana lukwikulu kwe mbikuri zakaka. (2 Mit. 2:15) Kâ ha manima, mu mvula 60 za tisalu tiandi, Yehova wamuhana lenda dia sa bimangu biabingi yôka Eliya. Nge wu bata kubika, ngano nti wuta ku longesa?

Bimvwama bia timpeve

w05-F 1/8 9 par. 1

Misamu mia nguri mia mukanda wa 2 Mitinu

2:11​—Ngano “mazulu” ma “naka Eliya mu titembo” nti biabâ? Ka yena mbuka ya sukina nza ko, peleko mbuka yi bâka Nzambi na bambazi. (Lubambu 4:19; Mikunga 11:4; Matie 6:9; 18:10) “Mazulu” ma naka Eliya, mazulu mena mamonekaka. (Mikunga 78:26; Matie 6:26) Tipusu tia tiya tiananguna Eliya mu zulu tiamunata mu mbuka yakaka ya mutoto ku kavutu kwe zinga ntangu fioti. Diangana, ntangu fioti ha manima, Eliya watsoneka mukanda kwe Yehorame, mutinu wa Yuda.​—2 Ntangu 21:1, 12-15.

31 OCTOBRE–6 NOVEMBRE

BIMVWAMA BIA ZU DIA NZAMBI | 2 MITINU 3-4

“Bonga mwana’aku”

w17.12-F 4 par. 7

“Nzebi ti mbo kavumbuka kwe ba fwa”

⁷ Mvumbukulu ya nzole yi bazonzelaka mu Bibila, Elize, tilandi tia Eliya walungisa yo. Ku hata dia Suneme, mukento wumosi wa kanda dia Israele weri bâka kûna, walembo bâ na mwana. Mu bungu ti watomo songela ndiambu kwe Elize, Yehova wamusenda yandi na bakala diandi dia nuna mu baka mwana. Ntangu fioti ha manima, mwana wo wafwa. Banzeno mpasi za nguri yo. Maniongo mingi kwa mabâ nandi ku mutima, ni kadiata titini tia 30 km mu kwe monekena Elize ku mongo wa Karmele. Mbikuri watambika Gehazi, tisari tiandi, ku Suneme mu vumbula mwana wo kwe ba fwa. Kâ Gehazi ka lenda ko. Ha manima, nguri yo na Elize batûla.​—2 Mit. 4:8-31.

w17.12-F 4 par. 8

“Nzebi ti mbo kavumbuka kwe ba fwa”

⁸ Elize wakota mu nzo mpe wasambila penepene na mvumbi ya mwana. Mu timangu, mwana wavumbuka kwe ba fwa mpe bamukârisa kwe nguri’andi, yafuluka mu nsayi! (Tanga 2 Mitinu 4:32-37.) Kampe yandi wabambuka lusambulu lwa sa Ana, wabâ tisita. Tilumbu ti kanata mwana’andi Samwele mu kwe sala ku Tabernakle, yandi watâ: “Yehova [. . .] kokesaka mu ndiamu, ni Yandi mpe nakisaka.” (1 Sam. 2:6) Bu “kanakisa” mwana wa ku Suneme ku lufwa, Yehova wasongela ti lenda die nandi dia vutu hana luzingu.

Bimvwama bia timpeve

it-2-F 672 par. 6

Mbikuri

“Bala ba bambikuri.” Ntiana bu batâka wo mu zu dia Hebre, (Oxford, 1952, tin. 418), ntêlo za ben na beneʹ (bala ba peleko mwana wa) zilendi zolo tâ “muntu we mu kati dia tikunku tia bantu. (Tala Ne 3:8, mu batâka “wumosi ha kati dia bantu basalaka mananaze peleko parfum, “bala ba bantu basalaka mananaze.”) Buna ntêlo ya “bala ba bambikuri” yeri zolo fwanakanaka na lukolo lwa bô babâ na lenda peleko timvuka tia bambikuri. Tutengi ti tikunku tiabâ kô tia bambikuri ku Betele, ku Yeriko na ku Gilgale. (2Mi 2:3, 5; 4:38; fwanakasa 1Sa 10:5, 10.) Samwele tikunku tia mpila yo keri twarisaka ku Rama (1Sa 19:19, 20), mpe kampe Elize wayizi bâ na dema dia mpila yo mu ntangu ya yandi. (2Mi 4:38; 6:1-3; fwanakasa 1Mi 18:13.) Misamu mimosi miayôka misongelaka ti bala babambikuri nzo beri tungaka za bawu beni bu beri sarilaka bisalulu bi beri defaka peleko bi beri sompaka. Musamu wo wusongele ti kampe ka babâ na luzingu lwa nkaka ko. Ni bu sa ti vula-vula nzo yimosi beri bâka, bima bimosi beri diaka, kampe muna muntu dema diandi dia mbikuri diabâ nandi.​—1Mi 20:35-42; 2Mi 4:1, 2, 39; 6:1-7; 9:1, 2.