Mikanda mu bungu dia Mukanda wa lukutakanu lwa Luzingu na tisalu

7-13 NOVEMBRE

BIMVWAMA BIA ZU DIA NZAMBI | 2 MITINU 5-6

“Babingi bê na beto yôka bô bê na bawu”

it-1-F 728 par. 5

Elize

Israele yikûlukiri ha moko ma Bisi-Siri. Mu luyâlu lwa mutinu Yehorame wa ku Israele, Bisi-Siri bakanikina mu kotela Israele. Mbala zazingi, Elize wakabakasa makani ma Ben-Hadade II bu kazabikisa kwe mutinu Yehorame mbuka yeri Bisi-Siri. Ntete, Ben-Hadade wabanza ti muntu weri ku lweka lwawu weri ba tekaka. Kâ bu kayizi zaba nani weri tulumunaka mpasi zandi, watambika binwani ku Dotane mu kwe zungirila hata mu mabalu na bipusu bia muzingu ngatu babwila Elize. (TIFWANI, Vol. 1, tin. 950) Tisari tia Elize tiayizi bâ na bunkuta, kâ Elize wasambila Nzambi ngatu ka mu zibula meso, “mpe tisari tiamona tizunga tia miongo tiafuluka mu mabalu na mu bipusu bia muzingu bia tiya biazungirila Elize.” Mpe, binwani bia Bisi-Siri bu biapusana, Elize wasambila ngatu timangu tiasalama. Yandi watâ: “Mulemvo’aku, honda kanda di meso.” Ha manima, Elize walomba kwe Bisi-Siri bamulanda, kâ ka basimba mu moko ko. Musamu wo wusongele ti ka meso mawu’â ko mafwa, kâ mbanzulu zawu kwa zawubakana. Ni bu sa ti Elize bayizi bwila, ka bamubambukila ko mpe ka bazaba ko kwe beri ba nataka.​—2Mi 6:8-19.

w13-F 15/8 30 par. 2

Elize wamona bipusu bia muzingu bia tiya​—Mbo nge?

Bu bamuzungirila ku Dotane, Elize watatamana mu bâ wa dzuna. Mu bungu dia nti? Mu bungu ti yandi timinu tia ngolo tia bâ nandi mu Yehova. Beto mpe timinu tia mpila yo tie neto nsatu. Buna, talombaka mpeve santu ya Nzambi ngatu tasarila timinu na bifu biakaka bia mbutu ya mpeve.​—Like 11:13; Nga. 5:22, 23.

it-1-F 409 par. 4

Mfwilu meso

Kampe meso mafwa ma Bisi-Siri mu lutumu lwa Elize, timbevo tia mutu tiabâ. Tala ti babansoni meso ma fwa ma bâ nawu, mbo waketi lomba babasimba mu moko. Kâ tinsamu titêle ti Elize wabatêla: “Nzila ka yena kû ko, mpe mumvuka ka wena kû ko. Kundandeno.” Mu musamu wo, William James mu buku diandi dia (Principes de Psychologie, dia bangula E. Baudin na G. Bertier, Paris, 1910, tin. 141) têle: “Yimosi ya nsobolo zinataka vwandi dia muntu ni mu lembo vutu bakulaka misamu. Ka meso’â ko malembo vutu salaka peleko, ka wena ko ti ka ta vutu bakula misamu ko. Kâ tulendi tâ ti musamu wo kondo kwa tintwari kwena ha kati dia misamu mi kata mona na mbangululu’awu. Mpe tima tisaka tintwari ha kati dia lenda dia mwina na lenda dia bakula misamu tiazengoka; musamu ni wo wutulumunaka vwandi dio dia mutu.” Kampe timbevo ni tio Yehova kawasisa kwe binwani bia Siri bu biatûla ku Samaria. (2Mi 6:18-20) Bantu ba ku Sodome mpe, kampe vwandi ni dio babakotesa mu bungu ti tinsamu titâka ti kani bayawula mu bungu dia meso mabafwa, kâ batatamana mu dinga mwelo wa nzo ya Lote.​—Mb 19:11.

Bimvwama bia timpeve

w05-F 1/8 9 par. 2

Misamu mia nguri mia mukanda wa 2 Mitinu

5:15, 16​—Mu bungu dia nti Elize kalembo tambula kabu dia Namane? Elize wakala kabu dio mu bungu ti wazaba ti Namane mu ngolo za Yehova kawasila, ka mu ngolo za yandi’â ko. Yandi ka dinga ko mu baka ndandu za yandi beni mu tisalu tia mu hana Yehova. Lumbu ti mpe nkatika bisari bia Nzambi ka bindingaka ko mu baka ndandu za bawu beni tia tisalu tiawu mu bungu dia Yehova. Mabanza ma Yezu batomo landaka: “Bia mpamba lwabakiri, haneno mpe bia mpamba.”​—Matie 10:8.

14-20 NOVEMBRE

BIMVWAMA BIA ZU DIA NZAMBI | 2 MITINU 7-8

“Yehova saka ti misamu mi tulembo kekoloko mialungana”

it-1-F 729 par. 1

Elize

Kâ ha manima, Ben-Hadade II wavutu kota, ka mu nkotolo za fioti’â ko, kâ mu ngolo, mpe wazungirila Samaria. Nkotolo ngolo zingi kwa yabâ, ni bahana nsangu kwe mutinu ti kampe bakento babatika mu dia bala bawu. Bu keri mwana wa Ahabe, “mwana wa tihondi,” mutinu Yehorame wadia ndefi ya honda Elize. Kâ ndefi’andi yakondo bunsungu ka yiyilama ko. Bu katûla ku nzo ya mbikuri na lubakusu lwa tisari tiandi, Yehorame watâ ti wahombesa bweso bwabwansoni bwa lubakusu lwa Yehova. Elize wasingasa ti bidia mbo biaketi bâ biabingi mu tilumbu tiaketi landa. Tisari tia mutinu wasehesela mbikululu yo, mpe Elize wamutêla: “Mbo mona bio mu meso maku, kâ kudia bio ko.” Bu kawîrikisa lwaza lo lwa binwani bia Siri, Yehova wasa ti babanza ti binwani bia makanda biavukana mu kwizi ba nwanisa. Buna bawu badioka mpe bayambirika tibêlo (camp) tiawu, na bidia biawu biabiansoni. Mutinu bu kawâ ti Bisi-Siri badioka, yandi watuma tisari tiandi tibazonzeleke mu kwe bâ ha mwelo wa Samaria. Ni hâna kafwila, bu bamudiata kwe bala ba Israele beri diokaka ku kwe bonga bidia bia sala ku tibêlo. Yandi wamona bidia mu meso, kâ ka dia bio ko.​—2Mi 6:24–7:20.

Bimvwama bia timpeve

it-2-F 108 par. 6

Mwinda

Mitinu miaduka mu kanda dia Davide. Yehova wazakasa mutinu Davide ha muyâlu wa Israele, mpe mu lutwalusu lwa Nzambi, Davide, na ndwenga zazansoni, watwarisa mpe wayâla kanda dia Israele. Ntiangu bamutâ “mwinda wa Israele.” (2Sa 21:17) Mu luwawanu lwa timfumu lu kasa na Davide, Yehova wamukanisina: “Muyâlu’aku mbo wutomo sikama mankululu.” (2Sa 7:11-16) Buna, mitinu mia butuka mu moyo wa Davide mu nzila ya mwandi Solomo, miayizi bâ ntiana “mwinda” mu bungu dia Israele.​—1Mi 11:36; 15:4; 2Mi 8:19; 2Nt 21:7.

21-27 NOVEMBRE

BIMVWAMA BIA ZU DIA NZAMBI | 2 MITINU 9-10

“Yandi wasarila butindi, manzangu na luhemo”

w11-F 15/11 3 par. 2

Yehu watomo nwanina nsambululu ya verela

Yehu wabaka tisalu mu ntangu kanda dia Israele diabâ mu mpasi. Hata mu lutumu lwa Yezabele lwa bâ, mukento wa Ahabe na nguri ya mutinu Yehorame weri yâlaka. Yandi wazangula nsambululu ya Bale, wayêla mu zimbakasa nsambululu ya Yehova bu kahondesa bambikuri, mpe bu kabebesa bantu mu “bunsuza” bwandi na “tindoki” tiandi. (2 Mi. 9:22; 1 Mi. 18:4, 13) Yehova watâ ti nzo yayansoni ya Ahabe mbo yaketi fuka, mpila mosi mpe Yehorame na Yezabele. Dema dio kwe Yehu bahana dio.

w11-F 15/11 4 par. 2-3

Yehu watomo nwanina nsambululu ya verela

Yandi bamutambikila bantu bole, kâ wakala mu zonza na bawu. Yehorame na ndiku’andi Ahazia, mutinu wa ku Yuda, banaka mu mabalu mawu mpe bayenda mu kwe bwabana na Yehu. Mu tiyuvu tia Yehorame: “Ngano mu tidzunu wiziri, Yehu?”, yandi wavutula: “Ntia tidzunu tilendi bâ wô na bunsuza bwa ngolo bwa nguri’aku, Yezabele, na nzanda tindoki tiandi?” Mu bunkuta, Yehorame wadinga mu dioka. Kâ Yehu wamuyôka mu ntinu! Yehu wamutsoka dionga ha mutima mpe mutinu wafwa. Ni bu sa ti Ahazia walenda mu dioka, ha manima Yehu wamudinga mpe wamuhonda.​—2 Mi. 9:22-24, 27.

Muntu wakaka wa nzo ya Ahabe wu baketi honda ni mutimu Yezabele, peleko, mu kârila ntêlo ya Yehu, “mukento wo wa loko.” Yehu wakota ku Yezreyele, mpe wamumona ha fenetre ya nzo ya mfumu. Kani katâ misamu miamingi, Yehu walomba kwe bisari bia nzo ya mfumu mu mu losa ha fenetre. Mpe mabalu ma Yehu madiata yandi wabebesa Israele yayansoni. Ha manima yandi wahondesa nkama za bantu za mu nzo ya Ahabe.​—2 Mi. 9:30-34; 10:1-14.

w11-F 15/11 5 par. 3-4

Yehu watomo nwanina nsambululu ya verela

Ni bu sa ti Yehu menga mamingi katsamuna, kâ Bibila yandi dizonzelaka ntiana muntu weri na butindi, wakûla kanda dia Israele mu lutumu lwa miangu lwa Yezabele na kanda diandi. Mfumu kwa ye na manzangu, na luhemo yaketi yirika musamu wa mpila yo. Diksionere yimosi ya Bibila yitâka: “Tisalu tia ngolo tieri, mpe walungisa tio na bunkete bwabwansoni”. “Ka baketi’â lenda ko mu katula nsambululu ya Bale ku Israele tala ti misamu mu malembe bayirikila mio.”

Ngano misamu mie kô zebi, Mukristo mi kafweti songela bifu ntiana bia Yehu. Mu tifwani, mbo tala ti bwabane na ntontolo yita ku tuma mu yirika musamu wu yiminaka Yehova? Fweti bâ na manzangu, butindi na ngolo mu telamana ntontolo yo. Tala ti ba kangama twena kwe Yehova, ka tutambula timbanda na Yehova ko.

Bimvwama bia timpeve

w11-F 15/11 5 par. 6-7

Yehu watomo nwanina nsambululu ya verela

Yehu wabanza ti mu kengerela timpwanza tia timfumu tiandi na Yuda, wafwanana bakaba nsambululu. Ntiana mitinu miatêkela ha timfumu ku Israele, Yehu wadinga mu zakasa timfumu tiandi bu kasingasa nsambululu ya mwana ngombe. Kâ musamu wo wasongela kondo kwa timinu kwe Yehova, Yandi wamuhana timfumu.

Bwe tulendi tâ mu lutumu lwa Yehu? Ku lweka lumosi, wafwanana Yehova kamusîka bu katâ: ‘Mpila ya mbote sariri, bu yirikiri misamu mia sungama ha meso ma Nzambi.’ Ku lweka lwakaka, Yehu “ka tatamana ko mu diatila mu misiku mia Yehova, Nzambi ya Israele, mu mutima’andi wawansoni.” (2 Mi. 10:30, 31) Bu tutaluzula misamu miamiansoni mia yirika Yehu, ngano mbo yituku peleko tiari mitutâ? Ntia malongi tuta baka? Kani kabwe ka tutâ’andi: ‘Bu tukwizi bâ ndiku ya Yehova, tubêle yo mankululu.’ Mu tatamana mu bâ ba kwikama kwe Yehova, talongokaka Zu diandi ntangu zazansoni, tadimbitilaka dio mpe tasambilaka na bunsungu. Ntangu zazansoni tadingaka mu diatila mu misiku mia Yehova mu mutima’eto wawansoni.​—1 Kor. 10:12.

28 NOVEMBRE–4 DÉCEMBRE

BIMVWAMA BIA ZU DIA NZAMBI | 2 MITINU 11-12

“Mukento wa mbi mpe wê na nsatu timfumu ya ngolo bamusembele”

it-1-F 217

Atali

Ntiana nguri’andi Yezabele, Atali watuma bakala diandi, Yehorame, mu yirika misamu mia mbi ha meso ma Yehova mu mvula 8 zi kayâla. (1Mi 21:25; 2Nt 21:4-6) Mpe ntiana nguri’andi, Atali watsamuna menga mamingi ma bantu balembo zaba musamu. Ha manima ma lufwa lwa mwana’andi Ahazia weri mutinu wa mbi, wayâla kwa mvula mosi, Atali wahondesa bala babansoni bakaka ba mutinu. Yehoase kwa wabâ bebe wavuka mu bungu ti bamusweka kwe Mfumu-Nganga-Nzambi na mukento’andi weri tibusi tia tata dia Yehoase. Ha mainma, Atali watitâ mutinu mpe wayâla mvula 6, kampe tûka 905 tii 899 N.M.B. (2Nt 22:11, 12) Bala bandi ba babakala babonga bima biabiansoni bia santu biabâ mu Tempelo mu hana bio mu mukayulu kwe Bale.​—2Nt 24:7.

it-1-F 217

Atali

Yehoase bu kalungisa mvula 7, Mfumu-Nganga-Nzambi Yehoiada weri tînaka Nzambi, wadukisa Yehoase ku mbuka yi kamuswekela mpe wamusa mutinu mu bungu ti ni yandi wabâ na nswa wa yâla. Bu kawâ lwaza, Atali wadioka ku Tempelo, mpe bu kamona misamu mieri yilamaka, yandi wakawula mu ngolo: “Bakuntekele! Bakuntekele!” Mfumu-Nganga-Nzambi Yehoiada watuma bamudukisa mu Tempelo, mpe bamuhonda ha matu ma nzo ya timfumu, ha mwelo wa mabalu; kampe yandi weri muntu wa mansukina wa nzo ya mbi ya Ahabe. (2Mi 11:1-20; 2Nt 22:1–23:21) Misamu mio mia matieleka mieri: “Na kani musamu mu Zu dia Yehova wubwa ha mutoto wulembo lungana, na kani musamu watâ Yehova mu nzo ya Ahabe”!​—2Mi 10:10, 11; 1Mi 21:20-24.

Bimvwama bia timpeve

it-2-F 1185

Yehoase

Ntangu yayansoni ya bâ Mfumu-Nganga-Nzambi Yehoiada wa moyo mpe yi kabâ ntiana tata na mulongi mu bungu dia Yehoase, mutinu wo wa ntwenia walenda misamu. Mu mvula 21 kakwela, mpe bakento bole babâ nandi. Wumosi wu beri tâka nkumbu Yehoadane, wamubutila bala ba babakala na ba bakento. Buna kanda dia Davide diaketi nata kwe Masiya diayizi sikama mu bungu ti diaketi fuka.​—2Mi 12:1-3; 2Nt 24:1-3; 25:1.

5-11 DÉCEMBRE

BIMVWAMA BIA ZU DIA NZAMBI | 2 MITINU 13-15

“Sarila ngolo tusakumunu twatwingi kunataka”

w10-F 15/4 26 par. 11

Ngano mu mutima wawansoni lulandilaka Kristo?

¹¹ Misamu mie kô miayôka mu luzingu lwa Yehoase, mutinu wa Israele, misongelaka mfunu yabâ na luhemo. Mu bungu ti nkotolo ya Bisi-Siri lwaka yeri mutâka, Yehoase waye dila kwe Elize. Mbikuri wamulomba kawinda dionga ha fenetre yeri tarisaka kwe Bisi-Siri. Musamu wo weri songelaka ti Yehova mbo kaketi mu bakisa mu nunga kanda dio. Kampe musamu wo mbo waketi yika mutinu butindi. Ha manima Elize wamulomba mu bonga madionga mpe kawinda mo ha mutoto. Kâ Yehoase wawinda kwa mbala zitatu. Elize wadasuka! Tala ti mutinu wawinda ha mutoto mbala 5 peleko 6, mbo kaketi bâ na lukwikulu lwa “honda Bisi-Siri tii ku nsuka.” Kâ mu bungu ti mu ntangu yo Yehoase ka bâ na lukwikulu ko, mbala tatu kwa kanunga muzingu; kâ bu tomo tala lenda dia bâ nandi diatomo nunga mbeni zandi. (2 Mitinu 13:14-19) Ntia malongi tuta baka mu tinsamu tio? Yehova mbo katomo tu sakumuna tala ti tubêle na luhemo mpe ba kangama kwe Yandi.

w13-F 1/11 11 par. 5-6

“Wô sendaka bô bamudingaka mu mutima wawansoni”

Ngano Yehova nani kasendaka? Paulo têle: “Bô bamudingaka mu mutima wawansoni.” Buku dimosi mu bungu dia bantu babangulaka Bibila ditêle ti ntêlo ya Greke yi babanguri mu “bamudingaka mu mutima wawansoni” ka yita zolo tâ ko ti “yenda dinga,” kâ ni mu pusana kwe Nzambi “mu nsambululu.” Buku diakaka ditêle ti ntêlo yo ya Greke yizololo tâ fuki na ngolo zi tusarilaka. Buna Yehova mbo kasendaka bô bê na timinu tibatumaka mu mu kunda mu luzolo na luhemo.​—Matie 22:37.

Bwe Yehova kabasendelaka? Kani dia mbote kabasila disongelaka bunene bwa lukabu lwandi na luzolo lwandi: luzingu lwa mankululu ku Paradi ha mutoto. (Nzabukusu 21:3, 4) Kâ tûka lumbu ti, Yehova bô bamudingaka mu mutima wawansoni kasakumunaka. Mu nzila ya mpeve santu’andi na ndwenga zê mu Zu diandi, bisari biandi luzingu lwa mbote lwe nawu.​—Mikunga 144:15; Matie 5:3.

Bimvwama bia timpeve

w05-F 1/8 11 par. 3

Misamu mia nguri mia mukanda wa 2 Mitinu

13:20, 21​—Ngano timangu tio nsambululu ya basantu tita singasa? Kâni. Bibila ka ditâka ko ti bihisi bia Elize nsambululu beri bia silaka. Ngolo za Nzambi zasa ti timangu tio tiayilama, ntiana bimangu biabiansoni biasa Elize bu kabâ wa moyo.

12-18 DECÉMBRE

BIMVWAMA BIA ZU DIA NZAMBI | 2 MITINU 16-17

“Luvivululu lwa Yehova suka lusukaka”

it-2-F 868 par. 4

Salmanasare

Lutumu lwa Israele. Mu ntangu ya luyâlu lwa mutinu Ozea wa Israele (kampe 758-740 N.M.B.), Salmanasare V wakota ku Palestine mpe Ozea wayizi bâ mu lutumu lwandi; yandi walomba Ozea kamufutaka mivu miamiansoni. (2Mi 17:1-3) Kâ ha manima, Ozea ka vutu’â hana mfutulu yo ko, mpe wamoneka ti yandi na mutinu So wa ku Ezipte beri dingaka mu kolama. (Tala So.) Mu bungu dia musamu wo, Salmanasare watûla Ozea ku boloko mpe ha manima wakotela Samaria mvula zitatu. Ni bu sa ti hata dio bikaku bia zangama dia bâ na bio, bakotela dio mpe bala ba Israele bayenda ku bunzenza.​—2Mi 17:4-6; 18:9-12; fwanakasa na Oz 7:11; Ezk 23:4-10.

it-1-F 402

Bungamba

Timfumu tia ku nore, Israele, tieri na makanda kumi, peleko Yuda, timfumu tia ku side tieri na makanda mole, musamu wumosi kwa wasa ti benda ku bungamba: Bawu babika nsambululu ya matieleka mu sambila nzambi za bungungu. (Lb 28:15, 62-68; 2Mi 17:7-18; 21:10-15) Yehova ka bika ko mu ba tambikila mbikuri zeri lwengesaka bantu ba makanda mô. (2Mi 17:13) Kani mutinu wumosi ku Israele wayêla mu katula nsambululu ya bungungu ya kotesa Yaroboame, mutinu wa ntete wa kanda dio. Yuda, kanda dia ku Side, dialembana mu zitisa ndwengosolo za Yehova, mpe ka diabaka malongi ko mu bungamba bwa Israele. (Ye 3:6-10) Buna, makanda ma mole mayenda ku bungamba, muna kanda diayenda munkwa na yandi ku bungamba.

Bimvwama bia timpeve

it-2-F 878-879

Bisi-Samaria

Ntêlo ya “Bisi-Samaria” ha manima ma nkotolo ya ku makanda kuni ma ku Samaria mu 740 N.M.B. banzonzelaka yo; bantu beri bâka mu timfumu tia ku nore yeri tarilaka, ntete nkotolo yo, mu ba swasikisa na nzenza zi banata mu mbuka zakaka za timfumu tia Asiri. (2Mi 17:29) Kampe Bisi-Asiri ka banata bantu babansoni ba Israele ku bunzenza ko, mu bungu ti 2 Ntangu 34:6-9 (fwanakasa na 2Mi 23:19, 20) yisongele ti mu ntangu ya luyâlu lwa mutinu Yoziase, kô kwa babâ. Ha manima, ntêlo ya “Bisi-Samaria” bala ba bantu basala ku Samaria yeri monekesaka, na bô ba banata kwe Bisi-Asiri. Ha manima mpe, nkumbu yo basarila mu nsambululu, mu politike, na mu swasikisa makanda. “Musi-Samaria” ni muntu wabâ mu dibundu dieri kumvunaka mu bizunga bia Shekeme na bia Samaria ya ntama, weri tambulaka nkwikulu zeri za swaswana na za dibundu dia Bayuda.​—Za 4:9.

19-25 DECEMBRE

BIMVWAMA BIA ZU DIA NZAMBI | 2 MITINU 18-19

“Bwe batantu beto bayêlaka mu tu nôkesa”

w05-F 1/8 11 par. 5

Misamu mia nguri mia mukanda wa 2 Mitinu

18:19-21, 25​—Ngano Ezekiase luwawanu kasa na Ezipte? Kâni. Musamu weri mu kwisilaka Rabshake wa bungungu wabâ, na bu katâ ti mu “nswa wa Yehova” kayizila. Mutinu Ezekiase Yehova kwa keri sikirilaka.

w10-F 15/7 13 par. 3

“Kubândi na bunkuta. Meno mbo nikubakisa”

Rabshake wasarila mayela ma mbi mu butisa ntembe. Yandi watâ: “Ngano mbuka za zangama na maziku ka ma [Yehova] ko Ezekiase kakaturi? [. . .] Yehova Yandi beni wakuntêlele: ‘Kotela nsi yo mpe fweti ya mwangasa.’” (2 Mi. 18:22, 25) Buna, Rabshake keri zolo tâka ti Yehova kanda diandi kabakila nkesi mpe ka keti’â dia nwanina ko. Kâ matieleka makaka mabâ. Yehova wayangalala mu Ezekiase mpe nsayi ya bâ nandi bu kamona bala ba Israele bakârila nsambululu ya matieleka.​—2 Mi. 18:3-7.

w13-F 15/11 19 par. 14

Ngano mivungi nsambwari na mfumu nana bwawu bu ni banani?

¹⁴ Mutinu wa Asiri wakuna tibêlo (camp) ku Lakise, ku side-weste ya Yerusaleme. Tûka kûna, yandi watambika binati-nsangu bitatu, mpe walomba kwe bantu ba mumvuka batihana. Nzonzi’andi, yi bazabila mu nkumbu ya Rabshake, wasarila mpila zazangi. Bu kasarila zu dia Hebre, yandi wasa tiya kwe Bayuda mu teka mutinu’awu na mu tambula lutumu lwa Bisi-Asiri, bu kabakanisina ti mbo kaketi banata mu nsi yi baketi bêla na luzingu lwa mbote. (Tanga 2 Mitinu 18:31, 32.) Ha manima, Rabshake wasingasa ti, ntiana kwa nzambi za makanda makaka zalembana mu kengerela bisari biawu, Yehova mbo kaketi lembana mu kûla kanda diandi mu moko ma Bisi-Asiri. Na ndwenga, Bayuda ka badinga ko mu hana mvutu mu musamu wo wa bungungu. Mpila ni yo yi vulu sarilaka bisari bia Yehova bwawu bu.​—Tanga 2 Mitinu 18:35, 36.

yb74-F176 par. 2

Allemagne​—Lweka 2

Musamu wa nzitukulu wena mu moma ti timvuka tia SS, tieri vulu sarilaka mayela ma mbi mu tuma bantu mu ngolo mu tûla tiniemo mu nzengolo ya kala nkwikulu zawu, bawu tiatomo telamana ha manima, yôka mu ntama. Karl Kirscht têle: “Yôka bantu babansoni, Mbangi za Yehova nkwamusu zazingi za bâ nawu mu maboloko ma mfika. Bantu beri banzaka ti mbo baketi tambula mu tûla tiniemo mu nzengolo yo. Mbala zazingi batulomba mu yirika wo. Bakaka batûla tiniemo, kâ vula-vula, mvula yôka yimosi bakêla ntete babadûkisa. Mu ntangu yo, timvuka tia SS bawu tieri fingaka, bu tieri tâka ti bawu mbaki zeri, mpe ngungu zeri, mpe bawu beri tumaka mu ‘monekena mpangi zawu zazansoni’ ntete babahana nswa wadûka ku boloko.”

Bimvwama bia timpeve

it-1-F 170 par. 3

Archéologie

Tabongeno tifwani. Bibila ditutêlele ti Senakeribe, mutinu wa Asiri, bala bandi ba bole bamuhonda, Adrameleke na Sarezere, mpe mwana’andi wakaka, Esare-Hadone wamuyingasa ha timfumu. (2Mi 19:36, 37) Mpe, tinsamu timosi tia ku Babilone titâka ti mu tilumbu tia 20 tia Tebete, bahonda Senakeribe kwe mwana’andi wamukolamana. Berose, nganga-nzambi yimosi ya ku Babilone ya mbandu ya 3 N.M.B., na Nabonide, mutinu wa Babilone wa mu mbandu ya 5 N.M.B., batâ bawu mpe mu binsamu biawu ti Senakeribe bamuhonda kwe mwana’andi wumosi. Kâ, Esare-Hadone, wayingasa tata’andi, tomono singasa mu tari di badzukuri ka ntama ko die na nkumbu’andi ti mpangi zandi zatelamana tata’awu mpe zamuhonda; ha manima badioka. Mu bungu dia musamu wo, Pilip Bierfeld (Universal Jewish History, 1948, Vol. I, tin. 27), têle: “Tinsamu tia ku Babilone, Nabonide na Berose bawubakana. Tinsamu kwa tia Bibila tieri tia matieleka, mpe tiasingana ti mu misamu mia fioti fioti, mu bitsono bia Esare-Hadone; mpe mu musamu wo wa tinsamu tia Babilone na Asiri, Bibila diyôkele butieleka na binsamu bia Babilone. Musamu wena wa mfunu wuta singasa ntalu ya mikanda mia mu ntangu yina mu binsamu yi mizonzelaka bu milembo kwelanaka na nkwikulu za Bibila.”

26 DÉCEMBRE–1^er JANVIER

BIMVWAMA BIA ZU DIA NZAMBI | 2 MITINU 20-21

“Lusambulu lwatuma Yehova mu sa tima”

ip-1-F 394 par. 23

Timinu tia mutinu wumosi basendele tio

²³ Mu ntangu Senakeribe yi kakotela Yuda mbala ya ntete, Ezekiase wabaka timbevo tia ngolo. Izaya wamutêla ti mbo kaketi fwa. (Izaya 38:1) Mutinu wakota mu bunôkena, mvula 39 kwa za bâ nandi. Lwaka lwa bâ nandi mu bungu dia tikolela, kâ mpe na mu bungu dia kanda dia Yuda mu bungu dia bilumbu biaketi kwiza. Yerusaleme na Yuda balendi ba kotela kwe Bisi-Asiri. Tala ti Ezekiase fwiri, nani twarisa muzingu? Mu ntangu yîna, ka bâ na mwana ko waketi mu yingasa ha timfumu. Mu lusambulu lwa nsungu, Ezekiase wayawula kwe Yehova ngatu kamufwila tiari.​—Izaya 38:2, 3.

w17.03-F 21 par. 16

Sarila Yehova mu mutima wawansoni!

¹⁶ Ha manima, Ezekiase wabaka timbevo mpe waketi fwa. Yandi walomba kwe Yehova kabambukila mpila yi kadiatila ha meso mandi. (Tanga 2 Mitinu 20:1-3.) Beto, tuzebi mu nzila ya Matsonoko ti ka twena mu ntangu ko yi tulendi kekolo ti Nzambi kasa timangu mu tu wasisa peleko kalambula luzingu lweto. Kâ, ntiana bwa sa Ezekiase, muna muntu mu beto lendi tâ kwe Yehova mu lusambulu: “Meno wa kwikama nadiatiri ha meso maku na mutima wa lunga.” Ngano lukwikulu lwe naku ti Yehova lenda die nandi mpe zololo kakubakisa ha mfulu ya timbevo?​—Mik. 41:3.

g01-F 22/7 13 par. 4

Bwe lusambulu lulendi kumbakisila?

Mu ntangu yi zonzelaka Bibila, bantu ba timinu beri bakaka mvutu za Nzambi, mu nzila ya bimangu, mu tusambulu twawu. Mu tifwani, mutinu Ezekiase wabaka nsangu ti timbevo tiaketi mu nata ku lufwa tieri nandi, yandi wayawula kwe Yehova kamuvukisa. Nzambi wamuvuturila: “Lusambulu lwaku lwa ngwiri. Mansangaza maku ma mweni. Buna mbo nikuwasisa.” (2 Mitinu 20:1-6) Bakento na babakala bakaka beri tînaka Nzambi babaka lubakusu lwa mpila yo.​—1 Samwele 1:1-20; Daniele 10:2-12; Bisalu 4:24-31; 10:1-7.

Bimvwama bia timpeve

it-2-F 406 par. 4

Niveau

Niveau basarilaka mu tunga nzo, peleko mu sikamasa yo. Yehova wabikula ti mbo kaketi sarila mu bungu dia Yerusaleme, “musinga wu basarila mu bungu dia Samaria, kâ mpe na niveau yi basarila mu bungu dia nzo ya Ahabe.” Nzambi wabonga mésure mia Samaria na mia nzo ya Ahabe, mpe wamona ndiatulu ya mbi ya bâ kûna, buna wafwanana bafuka. Yandi mbo kaketi fundisa Yerusaleme na mfumu zandi, mbo kaketi zabikisa mbi’awu, mpe mbo kaketi tulumuna mfukulu ya hata dio. Ni mio miayilama mu muvu wa 607 N.M.B. (2Mi 21:10-13; 10:11) Mu nzila ya mbikuri Izaya, bantu babâ na lulendo na mfumu za ku Yerusaleme babaka nsangu za mpasi zaketi batûrila na za musamu wu wa tâ Yehova: “Meno mbo nisa ti bunsungu bwabâ musinga mpe buderede bwabâ [niveau].” Mitieno mia nkatika buderede na bunsungu mbo miaketi zabikisa banani beri nkatika bisari bia Nzambi mpe banani balembo biabâ; ha manima bakaka mbo baketi vuka, mboko bakaka mbo baketi fuka.​—Iz 28:14-19.