Yova Lingʉe ‘Madhó chu Bblo’

MADZÁ GØDHI NRŬ KONGɄE MA TSOTSO MA BA BBLO KɄ NA CHU

Madzá gødhi nrŭ chungʉe bbʉbbʉlo 1920 na nzá ndima d’engʉe ndoa chi ro. Ma gøngʉeni 1939 na. Angletere na mangʉe jadda ro, ma ngʉ adi ra njudha dhi ngana ma dzá gødhi nrŭ ma na ndirigoti luti ma ngʉ adi da Masomo ya Huduma ya Kiteokrasi na. Ma adi ngaddi ya kwanza ma njingʉe ná hotuba djo. Ma tøngʉeni ddikpa ritsi djó nja nrŭ nja ma bblo d’e. Ma dho cho ngʉe 6 ndirigoti ma ngʉ do nji bbo nrŭ ma nja naridho.

Lod’radha dho madzá baba ndingʉe ma ka ma d’ra nalo ddikpa papie djo. Madhó chongʉe 8 ma rangʉe lod’ra ddiro ná saa na. Ma nanga jingʉeni bbo ddikpa dzaba zøngʉe madho fø papie djó kʉ nalo ndirigoti ke ungʉe buku “Que Dieu soit reconnu pour vrai”! naridho. Ma rangʉe fø lod’ra madzá baba dho. Lod’radha dhi nji ndirigoti njudha kongʉe ma tsotso nja mae hamu na ma si njínji Mungu dho krʉ saa ro d’e.

Biblia nǎ lo løngʉe ma thí ronga bbo, føri dho madzá baba ungʉe ritso le di Dzamu dhi Munara bbʉ ma dho. Krʉ ngʉ si ná gazeti ma ngʉ adi zø ma dyu na krʉ. Madhó udha dhingʉe dhi Yova djo ndirigoti ma bbʉngʉe ma ke dho.

Madzá gødhi nrŭ ma na le chongʉe ko badelege bbai 1950 na dangʉe na Asamble dho, i ndi djo ngʉ ripo ro, Ongezeko la kiteokrasi, føri ngʉe New York na. Bi 8 ddo 3 thonji dyi nga dhi Asamble djo ka ripo “Misionere dhó ddo.” Fø dyi le-djo Carey Barber bbʉngʉe batiso dhi hotuba, luti ke ngʉngʉe Lodho chutso ddá ná che na le d’ri ná kpa kana ddike. Føri goti ke dhungʉe aro kʉ ná lo batiso si ba ná nrŭ tso, ma tøngʉeni røna ndirigoti ma ngʉngʉe logoti, “O!” Madhó chongʉe 11 ná saa na, ma rangʉe ri utso d’i nari kʉ ma vʉ bbo na mana kʉ na lonanga madhó maisha nǎ. Ro ma na do tangʉe batiso ma ra ba naridho dhonalo ma nzá chungʉe vi tidha ri. Madzá njanja (muyomba) mbangʉe ma dda dhi ngana ndirigoti ke pongʉeri nzɨ ma nji do. Ma kó nzá singʉe dda tsena ri. Ddikpa le-djo bbʉngʉe batiso madho ndirigoti ddi le-djo tungʉe ma dda nǎ ro. Fø nga djo ro Yova lingʉe madhó chu bblo.

MA LI MA THÍ YOVA DJO

Ma bbangʉe darasa ná saa na, ma jingʉeri ma nga upainia dhi njí tso, ro madho walimu ngʉ riji ma ra iniversite na. Kpa ngʉ loti bbo ma djo naridho ma ungʉe ri tso u. Ro ma rangʉe ri utso d’i nari kʉ ma nzá ka ma tøni chí Yova dho ri, føridho ma vʉngʉeri ma bbá iniversite bba. Ma njingʉe sala Yova dho fø lo dho ndirigoti ma ndingʉe barua madhó walimu dho, ma d’rangʉeri kpa dho ma si darasa bbabba cho tso dyani ró. Ma lingʉe ma thí Yova djo ndirigoti ma ngangʉe upainia tso.

Bi 7 na 1957 nǎ ma ngangʉe upainia tso Wellingborough na. Ma pongʉeri Londres na Beteli nǎ kʉ ná le-djoi dho kpa cho drdr painia ma nji njí ndima na d’e. Ma chungʉe lo bbo le-djo Bert Vaisey dhó ro. Ke ngʉe bidii na lod’ra ná ke ndirigoti ke kongʉe ma tsotso ma chu ngbaribbai ma, ma ka ma kpe madhó lo bblo lod’radha dhi nji kana nari. Madhó kutaniko nǎ ngʉe ngó ngʉ ná le vei 6, le-djo Bert Vaisey ma na. Mukusanyiko nǎ kipindi krʉ ma ngʉ adi tayarisha nari kongʉe ma tsotso ma li ma thí Yova djo ndirigoti madhó udha ngʉ kpakpa.

Ma le sʉngʉe prizo nǎ sødda dzá njí ma gʉ nari djó, ndirigoti prizo nǎ ro ma vʉ nari goti ma njungʉe le ve Barbara na painia wa pekee ndi ngʉe ro. Ko chingʉe ndoa cho 1959 na ndirigoti kongʉe tayari ko ra ko le cho na ngana. Ya Kwanza le chongʉe ko Lancashire na agʉro dyi tsu nanga laidjo Angletere nǎ. Ndirigoti bi 1, 1961 na, le nzingʉe ma Masomo ya Huduma ya Ufalme dho Londres na Beteli nǎ bi 1 dho. Ma nanga kengʉeni dho nalo kʉ, fø masomo goti le pongʉeri ma nga muzunguko na nji tso. Yenga aro kana ma bangʉe mazoezi ddikpa bblo chu njí na mwangalizi dhóro Birmingham dhi bbagʉ ndirigoti ma ngangʉe nji tso Barbara ma na. Føridho ko bbangʉe anziro koe nji njí nanga, føri ngʉe Lancashire ndirigoti Cheshire dhi bbagʉ.

LE THÍ LE LI YOVA DJO NA FØRI KɄ BBLO KɄ NALO

Kongʉe konje djó bi 8, 1962 na ná saa na, le chongʉe ddikpa barua ko dho Beteli nǎ ro. Ri nǎ ngʉe Gileadi dhi darasa dhi fomu! Ko njingʉe sala fø lodho nari goti, ko jaza ngʉe fø fomu ndirigoti ko chongʉeri Beteli nǎ le pongʉeri ko njiri lele naribbai. Bi 5 goti le nzingʉe ko Gileadi dhi darasa ya 38 dho Brooklyn, New York na. Gileadi dhi fø darasa ka ndi njie bi 10.

Gileadi nǎ darasa na ko chungʉe lo bbo Mungu dzá lo djo, kedzá tengenezo djo ndirigoti ko djoi ma, ko vei ma na djo. Kodhó cho nga ngʉe bi ri, ro ko chungʉe lo bbo ko djoi nja kʉ ná kpa dhóro. Le-djo Fred Rusk ngʉe kodhó walimu kana ddike ndirigoti masoma nǎ ma ngʉ adi kipindi ba krʉ ddo ro. Ke ddingʉe ko dho ná ddikpa somo kʉ, shauri ko bbʉ ná saa na, ringani ko bbʉ ná shauri si Biblia nǎ ro. Kodhó darasa nǎ ngʉ adi hotuba bbʉ ná kpa kana ngʉe Nathan Knorr ma, Frederick Franz ma, Karl Klein ma na. Ndirigoti ko chungʉe lo bbo nyenyenga na ngʉe ná le-djo A. H. Macmillan dhóro. Ke d’rangʉe ngbaribbai ma Yova kongʉe ndidzá nrŭ tsotso kpakpalo na kpa bangʉeni ná saa na nari ko dho, føri ngʉe cho 1914 djó ro kpø cho 1919 djo!

MA LE CHO NJA NGANA

Gideadi nǎ darasa goti, le-djo Knorr pongʉeri ko le cho Burundi na Afrika dhi ngø na. Ko nengʉe Kitabu cha Mwaka Beteli nǎ maktaba lú nja ko chu fø bbagʉ ká wahubiri dho hesabu kʉ thɨ ma nari d’e. Njedha dhi lo kʉ, ko nzá bangʉe koe ne na føri ro ri! Kodho ringangʉeni ko ra nzá le d’e lo ro d’ra ná ngana, nzá ko chu ná ngana ndirigoti Afrika na. Ko na do tangʉe bbo! Ro sala ko njingʉe narigoti ko mbungʉe ko bblo.

Ko singʉe fø lu ná saa na, krʉ kʉ nalo ngʉe ø ko dho, klima ma, nrŭ dho nyi ma ndirigoti nrŭ dho luga ma. Ko dho ringangʉeni ko chu kifarasa. Ndirigoti ko dho ringangʉeni ko ba ko ka ko di nanga. B’lo ko nji ddo aro fø bbagʉ ro, Gileadi nǎ ko ngʉe na ná ke Harry Arnott, singʉe ko be Zambi nǎ ndi ngʉ ra ro. Ke kongʉe ko tsotso ko ba ddikpa dza, fø ri kʉ ya kwanza ko dingʉe na nga. Føri goti ko bangʉe upinzani nzá chungʉe lo bblo Yova dzá Dimu djo ná bbobbokpa dhóro. Ko ngʉ hwè ba lod’radha dhi njí nǎ ro ná saa na, pikpa pongʉeri njati kodhoe chuchuni ná njí nga ró, ko nzá ka kodi Burundi nǎ ri. Njedha dhi lo kʉ ko tungʉeni tu fø ngø nǎ ro ndirigoti ko rangʉe Uganda na.

Ko ngʉ ra Uganda na ná saa na, ko do ngʉ nji bbo dhonalo kodho nga viza ngʉeri, ro ko lingʉe ko thí Yova djo. Uganda na ngʉ Mungu dzá njí nji na ddikpa le-djo kongʉe ko tsotso ko ba fø ngø nǎ le ka le di na ná barua d’e. Fø ke singʉe Kanada nǎ ro. Ndirigoti bbobbokpa pongʉeri, ringani ko b’o nga vi nja ko si fø barua ba d’e. Fø lo chulú ko chungʉeri Yova kʉ ko tsotso adi ko ná ke.

Uganda nǎ lo ngʉe njonjo Burundi nǎ lo ró ro. Lod’radha dhi njí tso ngangʉeni b’lo Uganda nǎ ndirigoti wahubiri ngʉe 28 følu. Ko bangʉe angle ti ná nrŭ bí. Ro ko rangʉe ri utso d’i nari kʉ njati ko jiri ko kó nrŭ tsotso ndima chu Mungu dzá lo ró, ko dho ringani ko chu kpa adi ti ná nja luga maddi. Ko ngangʉe lod’radha tso Kampala na Luganda dhi luga le adi ti na ngana ndirigoti ko njingʉe kpakpanga ko chu fø luga d’e. Ri nzingʉe cho bí nja ko chu fø luga d’e, ro ri lingʉeri kodhó njí e dhʉdhʉ! Ko ngʉ Biblia nǎ lo ko jifunza na ná nrŭ dho lo famu bblo. Kpa rangʉe ri utso d’i nari kʉ ko ngaddi ndima djo ni, føri ngʉ adi rili kpa d’ra ndima dhó ngaddidha ko dho.

KO NJINGɄE SAFARI BBO

Ko bangʉe hwè bbo ko kongʉe nrŭ tsotso ndima chu bbʉbbʉlo nari dho. Ndirigoti kongʉe hwè na bbo le pongʉeri ko nga muzunguko nǎ nji tso fø ngø na ná saa na. Kenya nǎ Beteli nǎ ro le pongʉeri ko nji safari Uganda lú nja ko chu wapainia wa pekee le ka le cho nanga d’e. Bí kʉ ná nga lú nzá chungʉe Yova dzá Dimu ná nrŭ ngʉ adi ko kó bblo. Kpa ngʉ adi rili ko mbu ko bblo ndirigoti kpa ngʉ adi nyǒ ma bbʉ ddi ko dho.

Føri goti ko njingʉe ddikpa nja safari maddi. Kampala nǎ ro ma njingʉe safari Kenya nǎ Mombasa le adi nzi na ngana ndirigoti ma singʉe Seychelles na Océan Indien kana kʉ ná bbagʉ. Førigoti cho 1965 djó ro kpø cho 1972 djo Barbara ma na ko ngʉ adi ra Seychelles dhi bbagʉ bí ina. Ya kwanza følu wahubiri ngʉe 2 dhé, luti ringʉngʉe kikundi ndirigoti kutaniko. Nja safari ma njingʉe ndiro ma ra le-djoi be Eritre na ma, Ethiopia na ma, ndirigoti Suda na ma d’e.

Uganda nǎ lo thika lengʉeni le bbasøda ngangʉe pinyodha tso ná saa na. Fø cho na, lo ngʉe kpakpa nari lingʉeri ma churi nari kʉ Biblia ripo le rrnga pikpa dho ná føri kʉ bblo kʉ nalo. (Mk. 12:17) Fø saa na pikpa pongʉeri d’ingana ro si Uganda nǎ ná kpa ra ndima rodho ndi ndima di na ngana kʉ na polisi dhó biro na. Ko rrngʉe nga rr fø lo dho. Føri goti ko ngʉ bbi Kampala lú ná saa na, polisi tøngʉe ko tso ko ngʉ bbi na ná misionere ma na. Ko na do tangʉe bbo! Kpa pongʉeri ko kʉ wapelelezi ndirigoti kpa mbangʉe ko polisi dhó biro nǎ. Fø polisi dho ko pongʉeri anziro b’lo ko kʉ ngoi adi ne ná kpa. Ko pongʉeri kpa dho ko ndi ko rodho b’lo, ro kpa nzá ungʉe kodhó lo ro ri. Kpa sʉngʉe ko ndirigoti kpa mbangʉe ko polisi dhó biro na, ringʉe chøchø ko ngʉ di na ngana. Ko nanga jieni bbo polisi djó bbonga singʉe ná saa na ndirigoti ke pongʉeri kpa bba ko bba, dhonalo ko ndie ko rodho b’lo polisi dhó biro na!

Fø saa na, ko ngʉ bani na ná nja kpakpalo ki kʉ, bariere ngʉ li chulú ná bbasødda ngʉ adi wa rɨ bbo. Krʉ kʉ ná saa ro ko ngʉ adi sala nji fø kpakpalo djo, ndirigoti ko ngʉ adi ko mbu ngoi na kpa pori ko da ná saa na. Njedha dhi lo kʉ 1973 na Uganda nǎ krʉ kʉ ná misionere dho le pongʉeri kpa rara fø bagʉ ro.

Føri goti le chongʉe ko Côte d’Ivoire na Afrika na dyi tsu nanga laidjo. Føri dho ringʉngani ko ø kodhó lo thika ki: ko chu ø luga, ko jifunza ø kʉ ná desturi, ko jifunza kifarasa ndirigoti ko di njonjo nga nǎ ro si ná bbamisionere na ddikpa ngana! Bbʉbbʉ dhé ko njangʉe ngbaribbai ma Yova kongʉe ko tsotso ko d’ra lo bblo thí kʉ ná nrŭ dho nari. Ko njangʉe ngbaribbai ma ko lie ko thí Yova djo ná føri lingʉeri Yova li ko dho chu bblo nari.

Ro chʉ, le bangʉe Barbara kaser dhi dhe na. Ko ngʉ adi ra Erope na bí ina Barbara ma na dawa djo naridho, cho 1983 na ko rangʉe rinja nari kʉ ri ka ndie kpakpa ko dho ko nji Mungu dzá njí Afrika na. Fø lo bʉngʉe ko thí bbo!

LO THIKA ØNI Ø

Barbara ro dhe rangʉe anzi Londres na Beteli nǎ kongʉe ná saa na ndirigoti le dhengʉe dhe. Beteli nǎ nrŭ kongʉe ma tsotso bbo. Ddikpa dza dhi nrŭ kongʉe ma tsotso ma hwini fø kpakpalo tsoro ndiro ma li ma thí Yova djo d’e. Cho bí goti ma njungʉe Beteli nǎ ddikpa le ve na painia wa pekee ndingʉe ro ndirigoti le jingʉe Yova bbo. Ko chingʉe ndoa Ann na cho 1989 na ndirigoti fønga djó ro ko Mungu dzá njí nji le ma na Londres na Beteli nǎ.

Cho 1995 djó ro kpø 2018 djo ma le ngʉ adi cho mujumbe wa baraza linaloongaza bbai, (anzi le ngʉ ri nzi mwangalizi wa eneo), føri lingʉeri ma bbi 60 kʉ ná njonjo bbagʉ lú. Fø lo krʉ kana ma ra rinja nari kʉ, Yova adi ndidzá nrŭ ronga b’o rie ngbadi na kpakpalo kana ma ró.

Cho 2017 na le chongʉe ma ma ra Afrika na nrŭ ronga be. Ma nanga jingʉeni bbo ma mbangʉe Ann Burundi na ya kwanza naridho ndirigoti ko bangʉe hwè bí kʉ ná nrŭ chungʉe bbʉbbʉ lo følu naridho! Ma d’rangʉe lo ya kwanza nyumba kwa nyumba cho 1964 na ná fø ngana le chi bbo d’ani ná Beteli ndirigoti kpadjo wahubiri kʉ 15 500 Burundi na.

Ma nanga jingʉeni bbo 2018 na le chongʉe ma vizite dho nja kʉ ná ngølú ná saa na. Føri tsue ndina Côte d’Ivoire maddi. Ko singʉe Abidjan na Côte d’Ivoire dhi bbo bba gʉ (Capital) ná saa na, ma mbungʉe ma abba ma si naribbai. Beteli nǎ nrŭ dho numero dhi liste ma njae ná saa, ma njangʉe nari kʉ lʉ dhó dzaitso kuso dza nǎ di ná ke rodho kʉ Sossou, fø ringʉe bblo ma chu na dho. Ma nongʉe nga nari kʉ fø ke ngʉe mwangalizi ma ngʉe Abidjan na ná saa na. Ro ri ngangʉe ma ngʉ ddi ná Sossou ri. Ri ngʉe nja Sossou​—kedzá ngba.

Yova njingʉe ndi tsoni djo nalo nji. Ma bangʉeni na ná kpakpalo kongʉe ma tsotso ma chu nari kʉ ma lie ma thí Yova djó nari dho, ke lingʉe madhó chu bblo. Ma ri b’o hwè na ma si bbi mwangaza sie bbo ná chulú ø dz’ djó.​—Mez. 4:18.