LONGANEDHA DHI RI 37
DYI 114 “Anidi ngatsovedha na”
Nga kʉ chø ná lo njini ná saa na ringani ni njí ná lo
“Ke rangʉe anzi ndidhó ngab’odha ndi li chølo djo nari na, ro anja! nga kʉ chø ná lo ngʉe nì.”—ISA. 5:7.
RI NǍ LO
Ko si loti nja ndrŭ ró ndrŭ njingʉe nga kʉ chø ná lo nari Yesu njangʉe ro ke njingʉe ná lo djo ndirigoti ko si ngbaribbai ma ko ka ko dyø ke nari nja.
1-2. Nga kʉ chø ná lo njini ná saa na ká bí kʉ ná ndrŭ adi njini ngbaribbai ndirigoti ko ká ka ko dhu ngbá ngadhudha ko tso nga kʉ chø ná lo njini ró?
KO DI nga nǎ chølo kʉ ná dz’ djó. Bí kʉ ná ndrŭ ró nja ndrŭ adi nga kʉ chø ná lo nji kpa kʉ njedha, kpa si nǎ ro ná nga, kpadhó rangi inga nja lo djotsina. Bí kʉ ná ndrŭ adi nzani mali na kʉ ná nja kpa inga guvernema nǎ bbobbonga adi ndima thí li mbø djo dhé nari dho. Fø di ná nga kʉ chø ná lo ka ndi liri ko ma, ko chu ná nja ndrŭ ma na nzani nza.
2 Ko nanga nzá ka ndi keni njʉ ndrŭ nanga adi kani nga kʉ chø ná lo njini nari ndima nja nari dho ri. Krʉ kʉ ná ndrŭ jirieri le njini ndima na bblo ndirigoti ndima di ngoi na. Nja ndrŭ adi rimbu ndima sí i dz’ djó inga ndima dhó ngø nǎ njini ná kpakpalo. Kpa adi tsá guvernema ma, sheria ma na ro inga kpa adi vote bu ndima bani na ná kpakpalo tso si d’ø nari djo tsoni ná politiki nǎ bbobbonga djo. Ro, Wakristo ko kʉ ro, Biblia adi ripo ko dho nari kʉ, ko “nga kʉ i dz’ dzá sehemu ri” ndirigoti ko li kodhó ngab’odha Mungu dhó Pidhinga si kpakpalo krʉ tso d’ø nari djo. (Yoh. 17:16) Nì mai ri kʉ fø ro, nja saa na ko adi ko mbu che inga ko nanga adi kani ka nja ndrŭ ró ndrŭ nga kʉ chø ná lo nji ná saa na. Fø lo njini ró, ko ka ko dhuri ɨ mai ko tso: ‘Ri ká ngani ma njiri ngbǎ? Njʉ ma njí ná lo ro ká kʉ thé nga kʉ chø ná lo banga nari dho?’ Ndiro ko ngʉ fø ngadhudha goti d’e, akotilo ngbaribbai ma Yova ma, Yesu ma na adi ndima mbu nga kʉ chø ná lo njini nari dho nari djo.
YOVA MA, YESU MA NA NDRORIE NGA KɄ CHØ NÁ LO BBO
3. Ká addudho ko nanga adi kani nga kʉ chø ná lo njini nari dho? (Isaya 5:7)
3 Biblia tu addudho ma ko nanga nzɨ adi jini ko ró inga nja ndrŭ ró nga kʉ chø ná lo njini dho ná lo nanga ko dho. Biblia ripo nari kʉ, Yova nongʉe ko ndi ró ji na ndirigoti ke jirie “chi kʉ ná lo ma, chølo ma na.” (Zb. 33:5; Mwa. 1:26) Ke nzɨ adi nga kʉ chø ná lo nji ri ndirigoti ke nzá jirie ddikpa le ro ma njini føri bbai ddi ri! (Kum. 32:3, 4; Mik. 6:8; Zek. 7:9) Loroji na, nabi Isaya dhó saa na, Waisraeli ngʉ adi ndima lai nja Waisraeli nzanza. Ro, Yova rrngʉe nza ngʉ nzani ná fø Waisraeli dhó “nzadha dhi hø.” (Azø Isaya 5:7.) Yova bbʉngʉe malipizi nzɨ ngʉ ngarr ndidhó yadha dho ndirigoti nga kʉ chø ná lo ngʉ nji ndima lai ndrŭ ró ná fø ndrŭ dho.—Isa. 5:5, 13.
4. Yesu ká mbungʉe ndi ngbaribbai nga kʉ chø ná lo njingʉeni ddikpa ke ró ná saa na? (Anja ji maddi.)
4 Yova bbai, Yesu ndrorie nga kʉ chø ná lo bbo. Ddikpa cha Yesu njangʉe ddo thó ddoni ná ke ná saa na, ke bengʉe zø fø ke djo ndirigoti ke gøngʉe ke gø. Ro, dini nǎ bbobbonga njangʉe fø lo ná saa na, kpa nanga kangʉeni bbo. Kpa lingʉe ndima thí bbo sabato djo le bbʉngʉe ná yadha djo, nza ngʉ nzani ná fø ke tsotso ndima koé nari rɨngana. Yesu ká mbungʉe ndi ngbaribbai kpa njingʉe ná fø lo dho? Ke thí bangʉe “njedha bbo kpa thí d’yungʉe bbo nari dho.”—Mk. 3:1-6.
Wayaudi dhó dini djó bbobbonga nzɨ ngʉ adi jidha dhǒ nza nzani ná ndrŭ dho ri, ro Yesu nzá njingʉeri fø ri (Anja paragrafu 4)
5. Ká addudho ringani nzɨ ko bba thø ko na nga kʉ chø ná lo njini ná saa na?
5 Yova ma, Yesu ma na nanga adi kani bbo ndrŭ nga kʉ chø ná lo nji nja ndrŭ ró ná saa na. Føri dho, ri nga kʉ che ko nanga kani nga kʉ chø ná lo njini ná saa na ri. (Efe. 4:26) Ro, ringani ko di ko nǎ thø tso chocho ndirigoti ko nonga nari kʉ, ko nzá ka ko si nzadha ro ri. Føri dho, njati ko bbá thø ko na bicha ró, ko ro dhe ka ndi tá inga ko thí ka ndi bʉni bʉ. (Zb. 37:1, 8; Yak. 1:20) Nde, ri ká ngani ko njiri ngbǎ nga kʉ chø ná lo njini ko ró inga nja ndrŭ ró ná saa na? Yesu dhó loroji ka ndi ddi longa ko dho.
NGA KɄ CHØ NÁ LO NJINGɄENI RO YESU NJINGɄE NÁ LO
6. Yesu ngʉe dz’ djó ná saa na ká nga kʉ chø ná ngbá lo ngʉ adi njini nja ndrŭ ró? (Anja ji maddi.)
6 Dz’ djó Yesu ngʉe ná saa na, ke njangʉe nga kʉ chø ná lo njini ndrŭ ró nari bbo. Ke njangʉe ngbaribbai ma dini djó bbobbonga ngʉ ndrŭ nza nari. (Mt. 23:2-4) Føri kina, ke njangʉe ngbaribbai ma Roma nǎ guvernema nǎ bbobbonga ngʉ ndrŭ nza nari maddi. Bí kʉ ná Wayaudi jingʉeri ndima kloni klo Waroma dhó ro. Loroji na, Wazeloti ngʉe tayari ndima njí lɨ Waroma tso ró ndiro ndima kloni d’e. Ro, Yesu nzá gbangʉe ndi tso guvernema thika wødha dho ngʉ ndima tso gba ná ngbá kikundi na maddi ri. Ndirigoti ndrŭ jingʉeri ndima li ke pi nari ke chungʉe ná saa na, ke tungʉe ndi da kpa ró ro.—Yoh. 6:15.
Ndrŭ ngʉ riji ndima li ke pi ná saa na, ke tungʉe ndi dá kpa ró ro (Anja paragrafu 6)
7-8. Ká addudho Yesu nzá mbungʉeri ndi sí nga kʉ chø ná lo dz’ djó ndi ngʉe ná saa na ri? (Yohana 18:36)
7 Yesu nzá tsungʉe ndi politiki nǎ lo na ndiro ndi si ndi ngʉ nja ná nga kʉ chø ná lo d’e ri. Fø ká ke njingʉeri addudho? Dhonalo ke chungʉeri chu nari kʉ, ndrŭ nzá ka ndima nyopi ndima djo inga ndima é kpakpanga na ndiro ndima njiri fø d’e ri. (Zb. 146:3; Yer. 10:23) Føri kina, ndrŭ nzá ka ndima si nga kʉ chø ná lo bbʉ ná lo ro ri. I dz’ djo adi pinyo nari kʉ Shetani Ibilisi. Ke tsɨ sarieni bbo ndirigoti bí kʉ ná ndrŭ adi ke dyø. (Yoh. 8:44; Efe. 2:2) Bblolo adi nji ná ndrŭ dho ma nzá ddi ri ka ndi ka ndima sí i dz’ djó kpakpalo ri dhonalo kpa nzɨ adi chølo nji krʉ ddo ró ri.—Muh. 7:20.
8 Yesu chungʉeri chu nari kʉ, Mungu dhó Pidhinga ddiro dhé si nga kʉ chø ná lo adi bbʉ ná lo si. Føri dho, ke bbʉngʉe ndidhó kpakpanga ma, saa ma na “Mungu dhó Pidhinga dzá hwè lo-i d’radha dho.” (Lu. 8:1) Fø ke rinji nari chulu, ke ngʉ adi krʉ kʉ ná nzadha ma, kpakpalo ma na tso si d’ø nari ngʉ adi b’o bbò ù na ná ndrŭ li kpakpa. (Mt. 5:6; Lu. 18:7, 8) Ndrŭ dhó pidhinga nzá ka ndi wø fø lo thika ro ri, ro Mungu dhó Pidhinga “nga ndi kʉ i dz’ dzá sehemu ro” dhé si fø lo tso d’ø.—Azø Yohana 18:36.
ADYØ YESU NGA KɄ CHØ NÁ LO NJINI NÁ SAA NA
9. Addu i ká liri ni uri u nari kʉ, Mungu dhó Pidhinga dhé si nga kʉ chø ná lo tso d’ø?
9 Njʉ ko adi bí kʉ ná nga kʉ chø ná lo njini nari nja Yesu njangʉeri ná nga djolu. Ro, “ngasini ná i saa na” ma nga kʉ chø ná lo adi si Shetani ma, ke na adi ndima tso gba ná ndrŭ ma na dhó ro dhé. (2 Ti. 3:1-5, 13; Ufu. 12:12) Yesu bbai, ko churieri chu nari kʉ, Mungu dhó Pidhinga dhé si nga kʉ chø ná lo adi si dhó ro ná kpa tso d’ø. Ko adi Mungu dhó Pidhinga d’ra nari dho ko nzɨ adi tsá inga ko li ko thí guvernema si nga kʉ chø ná lo tso d’ø nari djo ri. Akotilo Stacya ró dho kʉ ná le-ve dhó lo djo. Bbʉbbʉlo Stacy chu nari njí, le ngʉ adi ndi tso gba nga kʉ chø ná lo djó ngʉ adi tsá ná ndrŭ na. B’lo ddo ro da ro, le nanga di ngʉe rɨni ndi nji ná fø lo ká ka ndi kó ndrŭ tsotso inga ndi d’ø kpakpalo tso ngbà ma nari djo. Le pori ɨ: “Fø lo ma nji ná saa na, ma ngʉ adi ma ká kʉ bblonga laidjó nì ma nari dhu ma tso. Ro, kpadjo ma adi ma tso gba Mungu dhó Pidhinga na nari dho ma churieri chu nari kʉ, ma kʉ bblo kʉ ná nga laidjó. Ma churi chu nari kʉ, Mungu dhó Pidhinga si kpakpalo krʉ tso d’ød’ø, ná føri kʉ nzá ma ka ma njie ná lo.”—Zb. 72:1, 4.
10. Matayo 5:43-48 ridho nari bbai, ká addudho ko nzɨ adi rimbu ko wø sheria inga guvernema thika ri? (Anja ji maddi.)
10 Njʉ, bí kʉ ná ndrŭ adi ndima tso gba guvernema thika ji ndima wø ná kikundi na. Nì mai ri kʉ fø ro, kpa kana bí kʉ ná ndrŭ nanga adi kani ka, kpa nzɨ adi ngarr sheria dho ndirigoti kpa adi nja ndrŭ nzanza. Føri nga kʉ Yesu ddingʉe ko dho ko njí ná lo ri. (Efe. 4:31) Jeffrey ró dho kʉ ná le-djo pori ɨ: “Ma churi chu nari kʉ, ndrŭ tsá ná saa na kpa nanga adi kani tse nari dho kpa adi ndrŭ dhó ritsi sa, ndrŭ dhó ritsi sø ndirigoti ndima njí lɨ ndima kana ma krʉ ddi.” Nì mai ri kʉ fø ro, Yesu ddingʉe nga ko dho nari kʉ, ko njini krʉ ndrŭ na bblo, rié nzɨ ndima tso gba ko na inga nza ko nza ná ndrŭ ma ró. (Azø Matayo 5:43-48.) Ko kʉ Wakristo nari dho, ringani ko njí ko dho ka ná lo krʉ ndiro ko pʉ nzá tso gbani Yesu ddingʉe ko dho ná lo na ná lo ko nji nari ko ró ro.
Ringani ko é nga nǎ do ró ndiro nzɨ ko gba ko tso politiki dhi lo na ró (Anja paragrafu 10)
11. Nja saa na ká Yesu ko dyø nari e kpakpa addudho?
11 Ngbà mai ko chu Mungu dhó Pidhinga dhé si kpakpalo tso d’ø theinga dho nari ro, nja saa na ri ka ndi é kpakpa ko dyø Yesu nga kʉ chø ná lo njini ko ró ná saa na. Akotilo Janiya ró njingʉeni ná lo djo, ndrŭ nanga le krø nari dhi kpakpalo na ndi bangʉeni ro. Le pori ɨ: “Ma mbungʉe ma che bbo ndrŭ pongʉe ná lo dho. Ma nanga kangʉeni bbo ndirigoti ma jingʉeri fø ndrŭ ba malipizi. Føri goti, ma jingʉeri ma gba ma tso ndrŭ nanga le krø nari ma, ndrŭ dhó rangi ma na djó ngʉ tsá ná kikundi na. Ma ngʉ riddi fø ma rinji nari ka ndi lieri lo thika thɨni thɨ.” Ddo da nari bbai, Janiya njangʉeri nari kʉ, ringani ndi wø ndidhó lo thika. Le pori ki, “Ma rangʉe riutso d’i nari kʉ, ma lié ma thí Yova djo nari rɨngana ma ngangʉe ndrŭ po ná lo ma u nari ma, ri djo ma ma thí li nari ma na tso. Ma vʉngʉeri ma tuni fø kikundi nǎ ro ndirigoti nzɨ ma gba ma tso ki ro ngbá ri na maddi.” Ngbà mai ko nanga ka ndi kani nga kʉ chø ná lo ndrŭ nji ko ró inga nja ndrŭ ró ná saa na ro, ringani ko di krr ndiro ko di ko nǎ thø tso chocho ndirigoti nzɨ ko gba ko tso dz’ djó politiki dhi lo na.—Yoh. 15:19.
12. Ká addudho ringani ko di krr ko zø ná lo ma, ko nja ná lo ma, ko rr ná lo ma na djo?
12 Ko tsotso ká ngbá lo ka ndi kó nja ko cho ko nǎ thø tso ko ró inga nja ndrŭ ró nga kʉ chø ná lo njini ná saa na? Ko tsotso ka ndi kó ná ddikpa lo kʉ, ko di krr ko zø ná lo ma, ko nja ná lo ma, ko rr ná lo ma na djo. Eternet djó e ná nja lo adi rili ndrŭ nanga kani ka ndirigoti ndrŭ tsá guvernema ro. Bí ina, eformasio bbʉ ná ndrŭ adi ndima dhó ngaddidha d’ra nzá ndima d’ra nji njini ná lo nganga ro. Njati eformasio é bbʉbbʉ ma ró, ko nzá ka ko d’ø kpakpalo tso nji njini ná lo djo ko lo zø nari chulu ri. Føri dho, njati ko di saa vi bbo fø di ná eformasio rrdha dho inga ri zødha dho ró, ri ka ndi liri ko nanga rid’o bbo, ko é njedha na ndirigoti ko nanga kani ka. (Mez. 24:10) Føri kina, ri ka ndi liri ko bbá Mungu dhó Pidhinga ko li anziro nari tso ndirigoti ko vi fø Pidhinga dhé si kpakpalo krʉ tso d’ø nari nga.
13. Krʉ ddo ró ko Biblia zø nari ká ka ndi kó ko tsotso ngbaribbai nga kʉ chø ná lo njini nja ndrŭ ró nari ko nja ná saa na?
13 Njati ko di Biblia zø krʉ ddo ró ndirigoti ko di ngaddi bbo ko zø ná lo djo ró, føri ka ndi kó ko tsotso ndiro ko hwini nga kʉ chø ná lo tso ró d’e. Alia ró dho kʉ ná le-ve ngʉ adi ndi mbu che nga kʉ chø ná lo njini nja ndrŭ ró nari ndi ngʉ adi nja nari dho. Le nanga ngʉ adi kani bbo chelo nji ná ndrŭ ngʉ adi malipizi ba nzɨ nari dho. Le pori ɨ: “Ma ngʉ adi ridhu ma tso, ‘Yova si fø kpakpalo krʉ tso d’ø nari ká ma u bbʉbbʉ?’ Fø saa na, ma ngʉ adi Yobu 34:22-29 zø. Fø maandiko ngʉ adi ngano ma dho nari kʉ, Yova nyǒ djó nzá ddikpa lo ro ma runi ddi ri. Ke ddiro dhé chu ngbaribbai ma ndi ka ndi d’ilo ndrŭ djo nari ndirigoti ndi d’ø ndrŭ bani na ná kpakpalo krʉ tso nari.” Mungu dhó Pidhinga si chølo bbʉ nari ko b’o nari kana, ringani ko hwini nga kʉ chø ná lo tso ró. Ká ngbaribbai?
NGA KɄ CHØ NÁ LO DJO KO KA KO NJÍ NJɄ NÁ LO
14. Njʉ ko ka ko njí ddikpa nari ká kʉ ngbá lo? (Wakolosai 3:10, 11)
14 Ko nzá ka ko wø ngbaribbai ma nja ndrŭ njini nja ndrŭ na nari thika ro ri, ro ringani ko njí ko dho ka ná lo krʉ ndiro ko njini nja ndrŭ na bblo d’e. Anziro ko njaeri nari bbai, ko adi Yesu dyø jidha ko dhǒ nari chulu. Ko adi kpakpanga nji ndiro ko njí bblolo krʉ ndrŭ dho d’e, njati rié nza ko nza ná ndrŭ ma ró. (Mt. 7:12; Ro. 12:17) Yova nanga adi jini bbo ndrŭ krʉ na ko njini bblo ndirigoti chø kʉ ná chu nǎ nari dho.—Azø Wakolosai 3:10, 11.
15. Biblia nǎ lo djo ko loti ndrŭ na ná saa na ká ko adi kpa tsotso kó ngbaribbai?
15 Ndrŭ tsotso ko ka ko kó bblo pli nǎ ná chu kʉ, kpa dho ko longaddi Biblia nǎ bbʉbbʉlo djo nari. Fø ká ko ripo addudho? Dhonalo ndrŭ “chu lo Yova djo” ndirigoti kpa ji ndima njí ke nyǒ tho ná lo ná saa na, kpa adi ndima dhó lo thika wø, kpa adi ngbaribbai ma ndima ka ndima njini nja ndrŭ na bblo nari chu ndirigoti kpa adi jidha dhǒ. (Isa. 11:6, 7, 9) Bbʉbbʉlo ndi chu nari njí, Jemal ró dho kʉ ná ddikpa ke gbangʉe ndi tso ndima dhó ngø nǎ guvernema thika ngʉ ji ndi wø ná rebel dhó ddikpa kikundi na. Dhonalo ke ngʉ adi riddi guvernema nzɨ bblolo nji ri. Ke pori: “Ni nzá ka ni wø ndrŭ dhó nyí thika kpakpanga na ri. Madhó nyí thika ma nzá ddi wøngʉeni kpakpanga na ri, ro ri kʉ Biblia nǎ bbʉbbʉlo ma chungʉe nari i wøngʉe madhó nyí thika ri.” Jemal chungʉe ná lo chongʉe ke ronga ke bbá fø kikundi na ndi ndi tso gba nari tso. Føri dho, Biblia nǎ bbʉbbʉlo nga ko ddi ndrŭ dho ná saa na, ko adi kpa tsotso kó kpa bbá che ndima rinji nja ndrŭ ró nari tso.
16. Ká addudho ni jiri ni d’ralo Mungu dhó Pidhinga djo?
16 Yesu bbai, ko adi rid’ra ndrŭ dho nari kʉ, Mungu dhó Pidhinga ddiro dhé si kpakpalo krʉ tso d’ø theinga dho. Fø ngab’odha ka ndi li nga kʉ chø ná lo njini ró ná ndrŭ kpakpa. (Yer. 29:11) Stacy, anziro ko tielo ndi djo ro, pori ɨ: “Mungu dhó Pidhinga ddiro dhé si nzadha tso d’ø nari ma chu nari dho, ma adi ma nǎ thø tso chocho, ma inga nja ndrŭ ró nga kʉ chø ná lo njini ró. Yova adi ko isopɨ Biblia nǎ lo chulu.” Ringani ko é tayari ndiro ko d’ra ndrŭ iso ka ndi pɨ Biblia nǎ ro ná tsodha kpa dho. Njati ni chu Biblia d’ra nzadha djo ná lo bblo pli ró, ni ka ni u fø lo nzá ni nanga rɨni ro. Føri goti, njati rié njí dhi ngana inga darasa nǎ ma ró, ri sie sʉsʉ ni d’ra addudho ma ko nzani nari ndirigoti Yova si nji ná lo ndiro ndi d’ø nzadha tso d’e nari.b
17. Yova ká adi ko tsotso kó ngbaribbai nga kʉ chø ná lo njini ko ró ná saa na?
17 Ko churi chu nari kʉ, go Shetani “pinyo i dz’ djo” nari kana, nga kʉ chø ná lo ka ndi ba ko ngbà dhé. Ro, ringani ko di ko njí kʉ ná bblolo nja dhonalo Yova tsoni nari kʉ, ndi ko tsotso koko ndirigoti ndi si Shetani ma, krʉ kʉ ná chelo ma na “bu arugu.” (Yoh. 12:31) Biblia chulu, Yova nzɨ adi nga kʉ chø ná lo ká kʉ bbo addudho ma nari dhé d’ra ko dho ri, ro ke adi ngbaribbai ma ndi ndi mbu fø lo dho nari ma d’ra ddi. (Zb. 34:17-19) Ndidhi Dduna chulu, Yova ddi ngbaribbai ma ringani ko njini nga kʉ chø ná lo njini ná saa na ndirigoti ngbaribbai ma ndidhó Pidhinga si nga kʉ chø ná lo tso d’ø theinga dho nari nga ko dho. (2 Pe. 3:13) Nde, akora anzi ko dho ka ná lo krʉ ko nji nari na Mungu dhó Pidhinga djo ko hwè lo-i d’ra nari na ndirigoti dz’ djó nga si lili “chølo ma, chi kʉ ná lo ma na na” nari ko b’o nari na.—Isa. 9:7.
DYI 158 “Ri si si ngodhé!”
a Nja dho thika le wøwø.
b Anja broshua Aji ndrŭ—Addi longa ndrŭ dho nǎ nyongeza A nukta 24-27 nǎ kʉ ná lo.