Ma bangʉe bbʉbbʉ ngoi Yova djo ma ma thí li nari chulu

MA NGANGɄE YOVA DJO MA MA THÍ LI NARI TSO

Ma gøngʉeni 1948 na Nigeria nǎ agʉnga laidjó ddikpa re bbagʉ. Fø cho na, madzá muyomba Moustapha ma, madzá papa leki ma, ma njíke Wahabi ma na bangʉe batiso ndirigoti kpa ngʉngʉe Yova dzá Dimu. Tisa madhó cho ngʉe ro madzá baba dhengʉe dhe. Ma thí bʉngʉeni bbo. Wahabi pongʉeri ma dho, ko si Baba ki nja vi gadha dyina. Fø lo chongʉe ma ronga ma nga Biblia nǎ longanedha tso. Ma bangʉe batiso 1963 na. Ma djoi gbo kʉ ná kpa maddi bangʉe batiso.

Cho 1965 na, ma rangʉe di madhi djona Wilson kuso Lagos na ndirigoti ma bangʉe hwè wapainia wa kawaida kʉ ná nja le-djoi ma na ko tso njungʉe Igbobi nǎ kutaniko na nari dho. Kpa kʉ na ná hwè ma, kpa kʉ na ná bidii ma na chongʉe ma ronga ndirigoti 1968 nǎ Bi 1 na ma maddi ngʉngʉe painia.

Beteli nǎ ngʉ adi njínji ná le-djo Albert Olugbebi kpengʉe ddikpa pekee kʉ ná njudha jadda kpa dho ndiro ndi tilo ko dho Nigeria nǎ angønga laidjó nga u wapainia wa pekee nari djo d’e. Ma adi le-djo Olugbebi pongʉe hwè na ná i lo nga no godhé: “Ni kʉ jadda ndirigoti ni ka ni njinjí nidhó saa ma, ni ró kpakpanga ma na na Yova dho. Ni ka ni njí ná njí kʉ bí!” Ma jingʉeri bbo ma dyø nabi Isaya ndirigoti ma rá Yova ji ma rá ná ngana nari dho, ma jazangʉe fomu thei ma é painia wa pekee d’e.​—Isa. 6:8.

Cho 1968 nǎ Bi 5 na, Ie chongʉe ma painia wa pekee Nigeria nǎ angønga laidjó Kano dhi vile na. Føri ngʉe Biafran dhó vita dhi saa na (1967-1970). Fø vita bbʉngʉe nzadha bbo ndirigoti ri chengʉe ndrǔ bbo Nigeria nǎ angønga laidjo ndirigoti ri dangʉe dyi si nanga laidjo. Bblo thí djó ro ddikpa le-djo pongʉeri nzɨ ma ra fø lu. Ro, ma pongʉeri ke dho: “Mbai bbo ni ngaddi ma djo nari dho. Ro, njati rie Yova i jiri ma rá njínji fø lu ró, ma churi chu nari kʉ ke sie ma na nì.”

MA LINGɄE MA THÍ YOVA DJO CHE BBO VITA SA NÁ NGANA MA NGɄ DI RO

Kano nǎ ngʉe ná hali ngʉe che bbo. Bbo kʉ ná fø vile vita sangʉe sa. Nja saa djo, lo ko d’ra ro ko ngʉ adi si vita che ná ndrŭ dhi bʉ ro. Nì mai kutaniko ngʉe bí Kano nǎ ro, bí kʉ ná le djoi nyingʉe nga nyi. Wahubiri gʉ mangʉe 15 tsena, ná fø kpa ngʉe do na bbo ndirigoti bʉ ndima thí bʉni ro. Fø le-djoi, ma le-vei ma na bangʉe hwè bbo 6 kʉ ná wapainia wa pekee singʉe fø bba nari dho. Ko lingʉe kpa kpakpa ndirigoti kpa mbungʉe ndima bblo. Ko kongʉe kpa tsotso kpa kpe njudha ma, lod’radha dhi njí ma na ndirigoti kpa nga ndima dhó ripoti ngʉdha tso ki ndirigoti kpa di vichapo kó tawi tso.

Wapainia wa pekee ko kʉ ro, ko ngangʉe Hausa dhi luga ko jifunza nari tso. Ko ngʉ adi Pidhinga dzá hwè lo-i d’ra fø bbagʉ ndrǔ dhó luga nǎ nari dho, fø bba bí kʉ ná ndrŭ rrngʉe ko rr. Ro, fø bba dini nǎ bbobbonga nzá jingʉe kodhó lod’adha dhi njí ri, føri dho ringangʉeni ko é krr bbo. Ddikpa cha, dyʉ (kisu) kʉ thó thí ná ddikpa ke dingʉeni ko na lo ko d’ra ro. Hwè dhi lo kʉ, ko d’angʉe ke djolu pli ndirigoti ke nzá løngʉe ko ro ri! Nì mai fø hatari kʉ ro, Yova lingʉeri ko “di ngoi na” ndirigoti wahubiri dhó hesabu rangʉe anzi. (Zb. 4:8) Njʉ, Kano nǎ 11 kʉ ná kutaniko nǎ wahubiri dada 500 djolu.

KO BANGɄENI UPINZANI NA NIGER NǍ

Luti Bi 8 na 1968 nǎ, sese ma nji bi ro Kano nǎ nari goti, le chongʉe ko aro ngʉe ná painia wa pekee ma na Niamey na. Føri kʉ Niger dhó kapitale. Tse ko singʉe utso d’i nari kʉ, Afrique dzá dyi tsu nanga laidjó kʉ ná ngø Niger kʉ bbo na kazz adi o dz’ lu djó ná ngø kana ddikpa ri. Kazz o nari na ringangʉeni ko chuni nari kina, ringangʉeni ko chu fø ngø nǎ ofisiele kʉ ná luga, føri kʉ Français. Nì mai fø kpakpalo ngʉe ro, ko lingʉe ko thí Yova djó ndirigoti ko ngangʉe lod’radha tso ddironga fø vile nǎ sese dhó hesabu ngʉe ná wahubiri ma na. Sese ddo kana dhé, Niamey na nì nga zø ná chøchø krʉ kʉ ná ndrŭ bangʉe Biblia le jifunza nǎ ro ná buku Kweli Iongozayo kwenye Uzima wa Milele. Ndrŭ ngʉ adi si ko nene nganga nja ndima ba fø buku d’e

Tsé ko rangʉe ri utso d’i nari kʉ guvernema nzá ji Yova dzá Dimu ri. Cho 1969 nǎ Bi 7 na, ko njungʉe ko tso ro ya kwanza muzunguko nǎ asamble dho, chøchø 20 ko ngʉe ro. Ko chungʉeri nari kʉ aro kʉ ná ndrŭ si batiso ba fø asamble nǎ. Ro, asamble dzá ddo ya kwanza dyina, bbapolisi singʉe ndirigoti kpa tøngʉe programu tso tø. Kpa løngʉe wapania wa pekee ma, mwangalizi ma na ndirigoti kpa rangʉe kpa na bbapolisi dhó biro na. B’lo kpa dhunga ko tso nari goti, kpa pongʉeri ko ngʉ bbʉdyi. Ko rangʉe ri utso d’i guvernema ka ndi liri lo ki ngʉ che pli nari dho, ko kpengʉeri le bbʉ hotuba ddikpa dza nǎ ndirigoti ko rangʉe batiso bbʉ batiso dhi ndrŭ dho nzá nga ndrŭ chu ro.

Føri goti nzá yenga d’e da bí ro, guvernema pongʉeri ma ma, ma lai mbʉ ngʉe ná painia wa pekee ma na ko rá ra Niger nǎ ro. Kpa bbangʉe saa 48 ko dho ndiro ko rá fø ngø nǎ ro d’e ndirigoti ri ngʉ ngani ko kpe ngbǎ ma ko rinji nari. Ko rrngʉe nga rr fø lo dho ndirigoti ko rangʉe Nigeria nǎ tawi na ná ngana le bbʉngʉe ø njí ko dhona.

Ma le chongʉe Nigeria nǎ Orisunbare dhi re bbagʉ, ná ngana ko ngʉ adi lo ma d’ra, longa ma ddi fø bbagʉ ddikpa sese kikundi nǎ ngʉe ná le-djoi na. Ro, bi aza goti, tawi pongʉeri ma ngʉ ddiro Niger na. Ya kwanza ma nanga kengʉeni ke ndirigoti ma ngʉe do na, ro luti ma ddingʉe nga ma ki sie nju vi Niger nǎ le-djoi na nari djo!

Ma ngʉngʉe Niamey na. Ma si nari goti bbʉdyi, Nigeria nǎ ddikpa ke d’ingʉe ma kʉ Yova dzá Dimu nari utso ro, ke ngangʉe ngadhudha tso ma tsó Biblia nǎ lo djo. Ko ngʉ adi ngazø ke na ndirigoti b’lo ke bba mbaz ddadha tso ma, wa rɨdha ma na nari goti ke bangʉe batiso. Ma ngʉe hwè na bbo Niger nǎ njonjo sehemu nǎ kʉ ná le-djoi ma, le-vei ma na na ko lod’ra ndirigoti bí kʉ ná ndrŭ bbʉbbʉlo u nari dho. Ma singʉe ná saa na Yova dzá Dimu ngʉe 31 fø ngø nǎ; ro føga ro ma rangʉe nari ngʉe b’lo kpa si 69 ri.

“KO NZÁ CHU NGBARIBBAI MA LE-DJOI KɄ GUINÉE NǍ NARI RO RI”

Luti 1977 na, ma ngʉngʉe Nigéria na ddikpa formasio dho. B’lo ko zønga yenga gbo nari goti, Tawi nǎ Komite nǎ muratibu, Malcolm Vigo zøngʉe Sierra Leone nǎ tawi nǎ ro si ná ddikpa barua ma dho. Le-djoi ngʉ bblo dhó afya kʉ ndirigoti nga bbá dhɨ kʉ ná ngbà chu Français ma, Anglais ma na ná painia kʉ ná le-djo ne ndi rá mwangalizi dzá njí nji Guinée na d’e. Le-djo Vigo d’rangʉeri madhó lo uri ma ba formasio fø njí dho. Ke d’rangʉeri ma dho pʉlʉpʉlʉ nari kʉ, føri nga kʉ sʉsʉ kʉ ná njí ri. Ke pongʉeri ma dho “Addinga bblo fø njí ni u nari njí.” Ma ngʉngʉe kedhó lo goti, “Rie Yova i ma chó ri ró, ma rara.”

Ma rangʉe Sierra Leone na ndirigoti ko njungʉe tawi nǎ le-djoi na. Tawi nǎ le-djoi kana ddikpa ke pongʉeri ma dho, “Ko nzá chu ngbaribbai ma le-djoi ma, le-vei ma na kʉ Guinée nǎ nari ro ri.” Nì mai Sierra Leone nǎ tawi ngʉ adi lod’radha dhi njí djonga nja Guinée nǎ ro, wahubiri na kpa loti nari ngʉe kpakpa, politiki nǎ kpakpalo ngʉe bbo nari dho. Kpa mbungʉeri bí ina ndima chó ndrŭ Guinée na le-djoi ronga be, ro ri ro nzá kangʉe ri. Føro, le pongʉeri ma ra rimbu ma kó rusha guvernema tso ndiro ma di Guinée Conakry nǎ kapitale nǎ d’e.

Conakry na ma singʉe ro, ma rangʉe Nigeria nǎ ambasader bba. Ma pongʉeri ke dho ma jiri ma d’ralo Guinée nǎ. Ke pongʉeri ma dho nzɨ ma di fø bba dhonalo fø bba ndrŭ ka ndima sʉ ma sʉ inga ndima njí ma che. Ke pongʉeri ma dho “Angʉ Nigeria na ndirigoti ara lod’ra følu,” ma ngʉngʉe kedhó logoti, “Ma vʉri ma di i bba.” Føri dzá ke ndingʉe barua Guinée nǎ Ministre dho nja ke b’o ma ronga d’e, ndirigoti Ministre kongʉe ma bblo pli.

Føri goti tsé, ma ngʉngʉe Sierra Leone nǎ tawi na ndirigoti ma d’rangʉe ministre vʉ nanga ná lo le-djoi dho. Ngbaribbai ma Yova le madhó bbi ronga ná ri ndima rr ro, le-djoi nanga jingʉeni bbo. Guinée nǎ guvernema ungʉe ritso u ma di fø bba!

Cho 1978 djó ro kpø 1989 djo, ma ngʉe mwangalizi Guinée ma, Sierra Leone ma na nǎ, goti ma ngʉe mwangalizi wa badala Liberia nǎ. Ya kwanza, dhe ngʉ adi ma nji bí ina. Nja saa djo føri ngʉe nga ndrŭ kʉ bí ná eneo nǎ. Ro, le-djoi ngʉ adi ndima dho ka ná lo nji krʉ ndima mba ma dawa djo d’e.

Ddikpa saa djo, ma ró malaria ma, ma zz nǎ ucha ma na tsangʉe che bbo. B’lo ma gø nari goti, ma rangʉe ri rr le-djoi ngʉ riddi ma ka ma dhedhe, føri dzá kpa ngʉ loti ma ká ndima d’ø ngbaga ma nari djo! Ngbà mai ma dangʉe fø kpakpalo lu ro, ma nzá d’erie ri ro ddi ma bbá madhó njí bbá ri. Ndirigoti ma ungʉeri u ma thí nǎ ro krʉ nari kʉ, bbʉbbʉ ndirigoti theinga dho kʉ ná ngoi adi si dhe nǎ ro ka ndi dá ko ná Mungu dhó ro.

MABBÁ LE MA NA KO LINGɄE KO THÍ YOVA DJO

Cho 1988 na, ko njungʉe Dorcas na, fø le ngʉe nyenyenga na bbo ndirigoti le jingʉe Yova bbo. Ko chingʉe ndoa, ndirigoti ko ngangʉe muzunguko nǎ njí njidha tso le na. Dorcas ma na ko njingʉe njí kpakpanga na ndirigoti le ngʉe tayari ndi bbʉ ndi bbʉ Yova dho. Ddinga, ko ngʉ adi ronga be ná kutaniko kana nga ngʉe 25 kilometre, ndirigoti ko ngʉ adi kodhó no d’u ko djǒ djó. Rie da bbo kʉ ná kutaniko ronga ko ra be ró, ko ngʉ adi no ro d’u thei b’lo ko ba nari bbai, ndirigoti ko ngʉ adi ra dzodzo bbo na d’o ma, bbù ma na kʉ ná chu lu.

Dorcas e nga nǎ do ro. Loroji na, nja saa djo ko ngʉ adi da bí nǎ ngønde kʉ ná dda djolu. Ddikpa saa na, mbʉ cha ko njingʉe ná safari nǎ ringangʉeni ko da bbú nǎ dhonalo tsu dhi kilalo kongʉeni ko. Bbú nǎ ro Dorcas ngʉ vʉ ro, le bʉngʉeni da nanga ngʉe ná dda na. Ko kana ddikpa le ma nzá ddi chungʉe vɨ tɨdha ro ri, ndirigoti fø dda nǎ ngʉe ngøndé bí. Hwè dhi lo kʉ, nja kʉ ná jadda kpa tingʉeni dda na ndirigoti kpa kongʉe le tsotso ko. Nja dyi che kʉ ná nyo ngʉ adi ko nyǒ fø lo ró, ro ko rangʉe anzi dhé kodhó njí na.

Cho 1992 na, ko nanga kengʉeni bbo Dorcas kʉ lɨnga na nari utso ko d’ingʉe ro. Ringangʉeni ko vʉ ko ká ra anzi ma krʉ saa ró le nji ná njí na nari. Ko ddingʉeri, “Yova bbʉ kado ko dho!” Føri dho, ko lingʉe kodhó ngba ró dho Jahgift. Jahgift gøni nari goti cho da 4 nari goti Eric gøngʉeni. Kodhó fø nzø aro krʉ kʉ Yova dhó ro si ná kado bbai ko dho. Jahgift ngʉ adi njínji ddikpa saa na Conakry nǎ luga thika le adi lé ná ngana (RTO), ndirigoti Eric kʉ mutumishi wa huduma.

Ngbà mai Dorcas bbangʉe painia wa pekee ndi kʉ nari tso bba luti ro, le rangʉe anzi painia wa kawaida ndi kʉ nari na, kodhó nzø ronga ndi b’o nari kana. Yova dhó ngatsotsokodha chulu ma rangʉe anzi krʉ saa ró le adi nji ná njí na. B’lo kodhó nzø dhi nari goti, Dorcas ki ngʉngʉe painia wa pekee vi. Njʉ ko e misionere Conakry nǎ.

YOVA ADI KO RONGA B’OB’O

Ma adi ra b’lo Yova ji ma rá ná ngana thei. Mabbá le ma na ko njarie kedhó ledha ma, ke ko ronga b’o nari ma na bí ina b’lo. Yova djo ko ko thí li nari adi ko ronga b’o kimwili nǎ ritsi djo adi ndima thí li ná ndrŭ adi bani na ná kpakpalo ró. Dorcas ma na ko da lu ná lo chulu ko churie ri nari kʉ, bbʉbbʉ ngoi adi si dhó ro nari kʉ “Kodhó gødha dhi Mungu,” Yova. (1 Ny. 16:35) Ma uri u ma thí nǎ ro krʉ nari kʉ, ke djo ndima thí li “ná ndrŭ krʉ sie ngoi na Yova dhó shinga dhi kpʉ nǎ kʉ nari bbai.”​—1 Sa. 25:29.