Longatudha
1 YOVA
Mungu rodho kʉ Yova ndirigoti ri na mana kʉ “ke adi rinji rié.” Yova kʉ ritsi ddina ka ná ke, ndirigoti ke no krʉ kʉ ná ritsi. Ke kʉ kpakpanga na ndi njí krʉ ndi ji ndi njí ná ritsi.
Kiebrania nă, le ndingʉe Mungu rodho tho kʉ ná herufi na. Badha nă fø herufi kʉ iri bbai, YHWH inga JHVH. Kiebrania dhà nă Mungu rodho ndingʉeni 7 000 ngatsi Biblia nă. Ngø lú djó nrŭ adi fø dho Yova ndí njonjo ndirigoti nrŭ adi rinzi ndima dhó dhă nă le ndi ri nari bbai.
2 BIBLIA DHO “MUNGU DHÓ ROHO TAKATIFU DDA CHUTSO”
Biblia si Mungu dhó ro, ro ke ddangʉe chutso nrŭ dho nja nrŭ ndi ri d’e. Ri kʉ ddiddi ddikpa patro pori ndidhó sekretere dho, ke ndí ndidhó ngaddidha nari bbai. Mungu ddangʉe chu tso Biblia ndi ná kpa dho ndidhó roho takatifu chulú ndiro kpa ndí ndidhó ngaddidha d’e. Mungu dhó roho takatifu ddangʉe chutso kpa dho njonjo chulú, nja kpa dho le ngʉ ri dhodho ndirigoti nja kpa nyo ngʉ nyo, ná føri i kpa ngʉ ndí.
3 NZƗ THIKA LENI NÁ YADHA
Ri kʉ Biblia nă bbobbo mafundisho nanga tu ná bbʉbbʉ lo. Lorojina, ddikpa nzɨ thika leni ná yadha ripo “che kʉ ná kau adi bblo kʉ ná nyi sasa” føri riddi ko dho ddinga na ko di ná nrŭ ka ndima cho ko, ko njí bblo lo inga che lo. (1 Wakorinto 15:33) Ndirigoti nja nzɨ thika leni ná yadha ripo “njale ddiro kasi ndi zʉ ná nyo tso dhé nju” fø ri riddi kodho ko nzá ka ko pʉ ko ro, ko nji ná che lo ka ndi bbʉ nalo ró ro ri.—Wagalatia 6:7.
4 UNABI
Føri kʉ Mungu dhó ro si nalo. Ri ka ndie Mungu ji nalo nanga le tu nari maddi, bblo nyi djo lo nga ddi ná mafundisho maddi, yadha inga lod’idha maddi. Ri ka ndie gosi ná ddo djò tilo nalo maddi. Biblia nă bí kʉ ná unabi njini b’lo.
5 MASIYA DJO TILO NÁ BÍ KɄ NÁ UNABI
Biblia nă, Masiya djo tilo ná bí kʉ ná unabi njini nji Yesu chulú. Anja sanduku “Masiya djo tilo ná bí kʉ ná unabi.”
▸ Sura 2, par. 17, agʉro le tunanga nalo.
6 YOVA KA NONGɄE DZ’ ADDUDHO?
Yova nongʉe dz’ ndi e paradiso ndirigoti ngba ji ndi ná nrŭ di ri djó. Ke pɨ nalo thika nzá d’e leni ri. Karr nga goti Mungu si che kʉ nalo tso d’ødø ndirigoti ke si choro nŭnŭ di ná shinga bbʉ ndidzá nrŭ dho.
7 STANI DIABOLO
Stani kʉ ya kwanza tsangʉe Mungu ro ná malaika. Ke le adi nzi Stani, nari na mana kʉ “Lo gʉ ná ke,” dhonalo ke gʉngʉe Yova gʉ. Ke le adi nzi Diabolo maddi, føri ná mana kʉ “nrŭ djo tso gbá ná ke.” Fø dho le bbʉngʉe ke ro, ke kali sha Mungu djo ndirigoti nrŭ djo ma na lodho.
8 MALAIKÁ
Cho bí, dz’ ndi no nari njí Yova nongʉe malaiká. Kpa le nongʉe ndima di rà nă. Malaiká kʉ mamilioni djolú. (Danieli 7:10) Kpa kʉ ndima rodho na ndirigoti kpa dhà (sifa) kʉ njonjo, ndirigoti chí kʉ ná malaiká kʉ nyenyenga na, kpa nzɨ adi ri u nrŭ má ndima ri. Kpa kʉ njonjo kʉ ná bbobbonga na ndirigoti kpadhó nji ma kʉ njonjo ddi. Kpa dho nja nji kʉ kpa nji njí Mungu dhó Pidhinga dhi kiti njí, kpa adi kedzá lo d’ra, kpa adi nrŭ ronga b’o ndirigoti kpa adi chu tso dda kedzá njí dhi nrŭ dho dz’ djo, kpa adi ke d’i na lo nji, ndirigoti kpa adi kpakpanga bbʉ lo d’radha dhi njí dho. (Zaburi 34:7; Ufunuo 14:6; 22:8, 9) Gosi ná saa na, kpa si lɨ nji ddinga Yesu ma na Armagedo dhi lɨ na.—Ufunuo 16:14, 16; 19:14, 15.
▸ Sura 3, par. 5; Sura 10, par. 1
9 CHENGA
Ddi le ddi na lo ma, ndro Yova ndro na lo le nji nari ma inga nzá gbani Yova ji nalo na nalo ma krʉ kʉ chenga. Chenga adi ko kana kau sisi Mungu na, naridho ke bbʉ sheria ko dho, ndirigoti nzɨ thika leni ná yadha ndiri kó ko tsotso nzɨ ko nji che lo ndá ro. Anziro Yova nongʉe ná ritsi krʉ ngʉe ka ndima ka ro, ro Adamu ma Eva ma na vʉngʉeri nzɨ ndima rrnga Mungu dho, ná kpa njingʉe chenga ndirigoti kpa vingʉe ka ndima ka nari vi. Kpa ngʉngʉe ngó ndirigoti kpa dhèngʉe dhe, ko ba chenga Adamu dhó ro naridho ko krʉ adi ngʉ ngó ndirigoti ko adi dhe dhe.
▸ Sura 3, par. 7; Sura 5, par. 3
10 ARMAGEDO
Føri kʉ Mungu dhó là. Fø là na ke si Stani dhó dz’ sasa ndirigoti ke si che kʉ nalo tso d’ø krʉ.
▸ Sura 3, par. 13; Sura 8, par. 18
11 MUNGU DHO PIDHINGA
Mungu dhó Pidhinga kʉ rà nă Yova li ná Pidhinga. Yesu pinyo fø Pidhinga nă. Gosi ná saa na, Yova si che lo tso d’ø krʉ ndidhó Pidhinga chulú. Mungu dhó Pidhinga si pinyo dz’ djo lú gble.
12 YESU KRISTO
Mungu nongʉe Yesu krʉ kʉ ná ritsi ndi no nari njí. Yova chongʉe Yesu dz’ djo ndi dhè krʉ kʉ ná nrŭ djo tsina. Yesu kpa hwingʉe nari goti Yova gangʉe ke ga. Kpadjo Yesu pinyo Mungu dhó rà nă Pidhinga nă.
13 YENGA 70 DJO TILO NA UNABI
Biblia nă unabi tingʉe lo Masiya ka ndi sie ná saa djo. Ke ka ndi sie yenga 69 dzá mwisho na, fø yenga tso ngangʉeni cho 455 nă Yesu gøni nari njí (Y.G.N.) ndirigoti rika ndi sie ni 29 nă Yesu gøni nari goti (Y.G.G.)
Ri siningʉe fø cho 29 nă Y.G.G. nari ka ko chu ngbaribbai? Yenga 69 tso ngangʉeni cho 455 nà Y.G.N. Nehemia singʉe Yeruzalemu na, ndirigoti ke ngangʉe fø bba chidha tso ná saa na. (Danieli 9:25; Nehemia 2:1, 5-8) Yenga ddi (1) nă ddo kpa kpa e 7. Unabi nă yenga ddi nga kʉ ddo 7 ri, ro ri kʉ cho 7 ddiddi unabi dhi sheria pori “cho ddi kʉ ddo ddi “nari bbai. (Hesabu 14:34; Ezekieli 4:6) Føri na mana kʉ Yenga ddi (1) kʉ cho 7, ndirigoti yenga 69 kʉ cho 483 (69 x 7). Njati ko zø cho 483, cho 455 djó ro Y.G.N. ró, ri ka ndi si cho 29 djo Yesu gøni nari gøti (Y.G.G.). Fø cho nganga na Yesu bangʉe batiso ndirigoti ke ka ngʉ Masiya!—Luka 3:1, 2, 21, 22.
Fø unabi d’rangʉeri nja ddikpa yenga ma ki sie ddi, fø yenga kʉ cho 7. Fø saa na, cho 33 nă Y.G.G. Masiya le ka le hwie hwi ndirigoti cho 36 nă Y.G.G. krʉ kʉ ná nrŭ tsi dho le ka le d’rae Mungu dhó Pidhinga dzá hwè lo i, nga Bbayaudi kpali dho dhé ri.—Danieli 9:24-27.
14 TRINITA KɄ KALI DHI MAFUNDISHO
Biblia riddi Yova kʉ nga no ná ke, ndirigoti ke nongʉe Yesu krʉ kʉ ná ritsi ndi no nari njí. (Wakolosai 1:15, 16) Yesu nga kʉ ritsi ddina ka ná Mungu ri. Ke ma nzáddi d’e rie ndiro ddi Mungu na ri. Ke nganga pongʉeri: “Baba kʉ bbo ma djolú.” (Yohana 14:28; 1 Wakorinto 15:28) Nja dini adi trinita ddi, føri na mana kʉ ddikpa Mungu nă nrŭ kʉ gbo: Baba, Ngba, ndirigoti roho takatifu. “Trinita” ro nga kʉ Biblia nă ri. Føri kʉ kali dhi mafundisho nganga.
Roho takatifu kʉ Mungu dhó njí dhi kpakpanga, føri kʉ Mungu adi ndi ji nalo nji chulú ná nzɨ nyi njani ná kpakpanga. Ri nga kʉ nrŭ ri. Lorojina, anziro ngʉe ná Wakristo “lingʉe li roho takatifu na “ndirigoti Yova pongʉeri: “Ma si madhó roho takatifu ro d’rø krʉ kʉ ná nrŭ djo.”—Matendo 2:1-4, 17.
▸ Sura 4, par. 12; Sura 15, par. 17
15 MUSALABBA
Bbʉbbʉ Wakristo nzɨ adi Mungu má musalabba chulú ri. Ká addudho?
Musalabba nà kali dhi dini ngangʉe njí njidha tso drdr nga djó ro. Drdr fø musalabba na nrŭ ngʉ Mungu no ná ritsi má ndirigoti wapagani dhó uasherati dhi desturi má. Yesu dhè nari goti cho dangʉe 300 ro, Wakristo nzɨ ngʉ Mungu má Musalabba chulú ri. Cho bí luti, Waroma djó Bbonga Kostate lingʉe musalabba rie dini dhó alama (ji). Fø alama chulú ke jingʉe Wakristo chu ni chu. Ro, Yesu nzá kpa hwingʉe musalabba djo ri. Ddikpa buku (The New Catholic Encyclopedia) ripo: “Musalabba na nrŭ ngʉ adi njí nji Yesu gøni nari njí ndirigoti ringʉe nga kʉ Wakristo ná kpa dhó desturi.”
Yesu nzá dhèngʉe musalabba djò ri. Kigriki tu “musalabba” nanga nari na mana kʉ “mbawa,” inga “ddikpa tsú.” Ddikpa buku (The Companion Bible) ripo: “Kigriki nă maandiko [Ø ko ddo] nzá tilo ro aro kʉ ná mbao djo ri.” Yesu dhèngʉe ddikpa tsú djo.
Yova nzɨ adi riji le má ndi ritsi ró ji chulú ri.—Kutoka 20:4, 5; 1 Wakorinto 10:14.
16 YESU DZÁ DHÈ NGA LE NO NARI
Yesu jangʉeri ndi unakpa dho, kpa di ndidzá dhè nga no. Kpa adi rinji ddo 14 Nisani dhi bi nă, Waisraeli ngʉ adi paska nji ná ddo na. Mukati ndirigoti divai na mana kʉ Yesu ndí ndirigoti ke jù, ri na le adi da nrŭ ka lú Yesu dzá dhè nga le no ná saa na. Fø mukati adi nyo ndirigoti fø divai ma na adi jø nari kʉ Yesu ma si pinyo na rà nă ná kpa dhé. Dz’ djó choro nŭnŭ di ná shinga dhi ngab’odha na kʉ ná nrŭ adi si Yesu dzá dhè nga le no nanga na, kpa adi di heshima na, ro kpa nzɨ adi mukati ro nyo ndirigoti divai ro jø ri.
17 NAFSI
Biblia—Tafsiri ya Ulimwengu Mupya nă, “nafsi” le nzi nari na mana kʉ (1) nrŭ, (2) ză, inga (3) nrŭ dzá shinga inga ză dzá shinga. Akonja fø loroji:
Nrŭ. “Noa chò nă . . . nga ngʉe bí ná nrŭ, føri kʉ nafsi munane (8) gøngʉe ddà nă ro.” (1 Petro 3:20) I maandiko nă “nafsi” na mana kʉ nrŭ—Noa ma ndibbá le na, kedzá gbo kʉ ná kpetsi nzø ma ndima dhi isɨ nrŭ ma na.
Ză. “Mungu pongʉeri: ‘Shi di ná ritsi si pí ddà na [“nafsi,” lonanga le tu agʉro nari], ndirigoti dz’ djo tata ná ritsi ma, rø lú ta ná ritsi.’ Føri goti Mungu pongʉeri ki: ‘Dz’ pʉ ndi nă ro shi di ná ritsi [“nafsi,” lonanga le tu agʉro nari] ndima tsɨ di nari bbai, abba ză ma, ndima ba djo djó bbí ná ză ma, ndirigoti tsó nă ză ma ndima tsɨ di nari bbai.’ Ndirigoti ri njingʉeni fø.”—Mwanzo 1:20, 24.
Nrŭ dzá shinga inga ză dzá shinga. Yova pongʉeri Musa dho: “Ni e ne ndima hwi ná kpa krʉ [“nidhó nafsi e ne ná kpa,” lonanga le tu agʉ ro nari] cheni che.” (Mwanzo 4:19) Yesu ngʉe dz’ djó ná saa na, ke pongʉeri: “Ma kʉ bblo rø mia ró ná ke; bblo rø mia ró ná ke adi ndidhó shinga [“nafsi,” lonanga le tu agʉro nari] bbʉ ndidhó mia djo tsina.”—Yohana 10:11.
Aføri djolú, ddikpa ke nji ddikpa ritsi ndidhó “nafsi na krʉ ró,” føri na mana kʉ ke njiri ndidhó kpakpanga na krʉ. (Matayo 22:37; Kumbukumbu la Torati 6:5) “Nafsi” djo le di loti na fø rie tamaa, inga ritsi dzá ù djo le loti ri. Dhe dhe ná le inga dhe dhe ná ză le adi nzi dhe dhe ná nafsi.—Hesabu 6:6; Mezali 23:2; Isaya 56:11; Hagai 2:13.
▸ Sura 6, par. 5; Sura 15, par. 17
18 ROHO
Kiebrania ndirigoti Kigiriki tu “roho” nanga Tafsiri ya Ulimwengu Mupya nă njonjo chulú. Nja saa na ri na mana e nzɨ nyi njani ná ritsi, ddiddi vʉvʉ bbai, ndirigoti nrŭ he inga ză he bbai. Nja saa na føri ka ndie nzɨ nyi njani ná kpa, ndirigoti roho takatifu, fø ri kʉ Mungu dhó njí dhi kpakpanga. Biblia nzɨ adi riddi dhè goti ddikpa ritsi adi tuni nrŭ nă ro ndi ra di shi ri.—Kutoka 35:21; Zaburi 104:29; Matayo 12:43; Luka 11:13.
▸ Sura 6, par. 5; Sura 15, par. 17
19 JENEMA
Jenema kʉ Yerusalemu nă le ngʉ adi hø bi na nga. Ddikpa lo ro ma nzáddi dhori Yesu dhó saa na le ngʉ adi nrŭ, inga ză ro nzanza inga ri bi fø nga na ri. Ro, jenema nga kʉ nzɨ nyi njani na nga, inga ri nga kʉ checheni ná nrŭ ra nzani théinga dho na nga ri. Yesu ngʉ loti jenema nă le bu ná nrŭ djo ná saa na, ke ngʉ loti théinga dho si sadha ba ná nrŭ djo.—Matayo 5:22; 10:28.
20 BBOKE DZÁ SALA
Føri kʉ Yesu ddingʉe ndi unakpa dho ná sala ndiro kpa chu ngbaribbai ma le ka le nzinga nari d’e. Ri le adi nzi Kodhi Baba dhi sala inga Yesu jangʉe ko dho ná sala. Lorojina,Yesu ddingʉe ri le di nganzi iri bbai:
“Aliri ni rodho tsetse”
Ko rinzi Yova liri ndi rodho tsetse, inga ke tu kali dhi lo krʉ ndi rodho djó ro. Føri dho rà nă nrŭ krʉ ndirigoti dz’ djó nrŭ kasi Mungu ma ndirigoti heshima bbʉ Mungu rodho dho.
“Aliri nidhó Pidhinga si”
Ko adi rinzi Mungu dhó Pidhinga si Stani dhó che kʉ ná dz’ tso d’ød’ø, ndi nyo pi dz’ lú djo, ndirigoti ndi ngʉ dz’ djó nga paradiso.
“Aliri ni ji na ri njini . . . dz’ djo’’
Ko adi rinzi Mungu pɨ dz’ djò nalo njini ndiro ni ngarr Mungu dho, ndirigoti ngba kaka ná nrŭ di paradiso nă théinga dho, ddiddi Mungu jingʉe ri nrŭ di ndi nongʉe nrŭ ná saa na nari bbai d’e.
21 LE ØDHA DHI BE
Yova bbʉngʉe le ødha dhí be ndiri na ndi ø nrŭ chenga ma nă ro dhe na d’e. Le ødha dhi be kʉ Adamu vingʉe nrŭ dhó kaka ná shinga nari ro dzì. Føri chulú nrŭ kana kau ki ka ndi ngʉe vi Mungu na. Mungu chongʉe Yesu dz’ djo ndiro ndi dhe nrŭ krʉ dhi chenga djo tsina d’e. Yesu dhe nari dzá lodho, krʉ kʉ ná nrŭ kasi di dz’ djó choro nŭnŭ ndirigoti ndima ngʉ kaka ná nrŭ.
▸ Sura 8, par. 21; Sura 9, par. 13
22 KÁ KɄ BBO NA MANA KɄ NÁ CHO ADDUDHO?
Danieli Sura 4 nă unabii riddi ko dho Mungu ka ndi lie ndidhó Pidhinga 1914 nà.
Unabii: Yova lingʉe ri Nebukadeneza nyǒ nyó unabii nă le tilo djo ná ddikpa bbo tsú ro. Fø tsú le kr ngʉe kr. Nebukadeneza dhó nyo nă, ke njangʉe tsú dju le chi chuma na ndirigoti cuivre dhi tsere tsere na nari “nyakati sabba (7)” dho. Føri goti tsú ki ka ndi tøe vi.—Danieli 4:1, 10-16.
Unabii na mana ko dho: Tsú na le ddi nari kʉ Mungu dhó Pidhinga. Drdr Yova ngʉ adi Yerusalemu nă pikpa li ndima nyó pi Waisraeli djo d’e. (1 Mambo ya nyakati 29:23) Ro fø pikpa nzá ka tøni chí ri ndirigoti kpadhó pidhinga tso d’øngʉe d’ø. Yerusalemu bangʉe sadha cho 607 nà Y.G.N. Føri ngʉe nyakati “sabba (7)” tso ngangʉeni ná saa. (2 Wafalme 25:1, 8-10; Ezekieli 21:25-27) Yesu pongʉeri, “Yerusalemu nanga le si tsi lekó na kpø nrŭ tsɨ dhó ddo tso kà ná nga djo” fø saa na, ke ngʉ loti “nyakati sabba (7)” djo. (Luka 21:24) Ro fø “nyakati sabba (7)” nzá singʉeni Yesu ngʉe dz’ djó ná saa na ri. Yova pongʉeri ndi si ddikpa pi li fø “nyakati sabba (7)” si ni nari goti. Ø pi, Yesu dhó Pidhinga si ledha bbʉ Mungu dzá nrŭ dho dz’ djo lú gble théinga dho.—Luka 1:30-33.
“Nyakati sabba (7)”dhó danga: “Nyakati sabba (7)” dhó danga ngʉe cho 2520. Njati ko zø cho 2520, cho 607 Y.G.N. djo ro ró, fø cho ra sini 1914 nà. Fø cho nă Yova lingʉe Yesu Masiya, ndie ndidhó rà nă Pidhinga nă pi.
Cho 2520 ká ko ba ngbaribbai? Biblia ripo nyakati tatu na nusu kʉ ddo 1260. (Ufunuo 12:6, 14) Føri dho “nyakati (7)” kʉ ddo 1260 aro ina, inga ddo 2520. Ddo 2520 kʉ ddiddi cho 2520 na, dhonalo unabi nă ddikpa sheria pori “ddo ddi cho ddi dho.”—Hesabu 14:34; Ezekieli 4:6.
23 MIKAELI BBO MALAIKA
“Bbo malaika” le nzi nari kʉ “malaiká djó bbonga.” Biblia ripo bbo malaika kʉ ddikpa dhé, ndirigoti ke rodho kʉ Mikaeli.—Danieli 12:1; Yuda 9.
Mikaeli kʉ Mungu dhó sødda djó bbonga, føri kʉ chí tøni ná malaiká. Ufunuo 12:7 ripo: “Mikaeli ma ndidhó malaiká ma na ka lɨ nji dragoni tso ro . . . ndirigoti ndidhó malaiká ma na.” Ufunuo dhi buku ripo Mungu dhó sødda djó bbonga kʉ Yesu, føri dho Yesu ró nja dho kʉ Mikaeli.—Ufunuo 19:14-16.
24 NGA SINI NÁ SAA
Nga sini ná saa kʉ Mungu dhó Pidhinga si Stani dhó dz’ tso d’ø nari njí ka ndi njieni dz’ djo ná bbobbo lo dhi saa. Fø saa le adi nzi Biblia nă unabi nă, “nga tso d’ø ná saa” ndirigoti “nrŭ ddu si ngʉ ná saa”. (Matayo 24:3, 27, 37) “Nga si ni ná saa” tso ngangʉeni Mungu dhó Pidhinga ngangʉe pinyodha tso cho 1914 nà djoro, ndirigoti ri tso si d’ø Armagedo na Stani dhó dz’ le si sa ná saa na.—2 Timoteo 3:1; 2 Petro 3:3.
25 GADHA
Mungu ngʉ shinga ki dhe dhe ná ke nă ná saa na, føri le adi nzi gadha. Biblia nă le tilo 9 kʉ ná nrŭ ga nari djo. Eliya ma, Elisha ma, Yesu ma, Petro ma, Paulo ma na, krʉ gangʉe nrŭ ga. Fø ddù kpa njingʉe Mungu dhó kpakpanga na. Yova pori “chí lo nji ná nrŭ ma, nzɨ rinji chí ná nrŭ ma na si gaga” ndima di dz’ djó d’e. (Matendo 24:15) Biblia loti rà nǎ gadha djo maddi. Fø ri si njini Mungu vʉ ná nrŭ si ga ndima ra di rà nà Yesu ma na ná saa na.—Yohana 5:28, 29; 11:25; Wafilipi 3:11; Ufunuo 20:5, 6.
26 GÓ NA LE LOTI NARI
Gó na le loti nari kʉ che kʉ ná nyi, føri chulú nrŭ adi rimbu ndima tilo Stani na, ndima ndima ro inga ndrù bai chulú inga djaiba chulú. Fø lo nji ná kpa ueri ddikpa ke dhè dhe ró, ke nă ro ddikpa ritsi ara di shi, ndirigoti ke adi ngʉ nzɨ nyi njani ná lendí na. Gó adi rimbu ndima shá nrŭ nzɨ ndima rrnga Mungu dho ró. Dyødyø na le longa kă nari ma, gosi njini nalo le ne le chú nari ma, nga le ndrù nari ma, djai le nji nari ma, ndirigoti nzɨ le djǒ lø ná kpakpanga na le njí nji nari ma na krʉ kʉ gó na le loti ná chu. Bí kʉ ná buku ma, gazeti ma, horoskope ma, filme ma, ji ma ndirigoti dyi ma, fø ritsi adi rili nrŭ nja ri, gó na le loti nari nga kʉ che ri. Checheni ná nrŭ dho le nji ná desturi ma, checheni ná nrŭ dhó ddo nga le no nari ma, kpa dho le fete nji nari ma, che kpaí cheni ná isɨ nrŭ dho le nji ná desturi ma na, føri krʉ kʉ gó na le loti ná chu. Bí ina nrŭ adi rì le rì ná dawa na njí nji gó na ndima loti ná saa na.—Wagalatia 5:20; Ufunuo 21:8.
▸ Sura 10, par. 10; Sura 16, par. 4
27 YOVA DZA BBONGA
Yova kʉ ritsi ddina ka ná Mungu, ndirigoti ke no ngø lú. (Ufunuo 15:3) Føri dzá lodho krʉ kʉ ná ritsi kʉ kedzá ri, ke kʉ bbonga na ndi nyó pi ndi no ná krʉ kʉ ná ritsi djo. (Zaburi 24:1; Isaya 40:21-23; Ufunuo 4:11) Ke li yadha krʉ ndi no ná ritsi djo. Yova kʉ bbonga na ndi li nja nrŭ ndima e pikpa. Ko adi ridho ko gba ko tso Mungu dhó bbonga na ke ko ji nari na, ndirigoti ke chu ko rr ná chulú.—1 Mambo ya Nyakati 29:11.
28 LINGA LE SA NARI
Linga lé sa nari kʉ le ǒ nă kʉ ná ngba le hwi nda na nari. Ri nga kʉ aksida ri inga linga tuni ndi ndiro ro ri. Linga le ba ná saa na, fø ngba nga kʉ lei ndí ró sehemu ri. Ro, fø ngba kʉ nrŭ nganga.
29 JU LE TSÚ LENDÍ NĂ NARI
Føri kʉ ju krʉ inga ju dhi sehemu ro le tsú le ndí na nari. Fø ri ka ndie njale ró ju le tsú le ndí na nari inga b’lo le tu le ndí nă ro na ju ki le ngʉ lendí nà nari. Ju dhi sehemu tho kʉ: plazma ma, kaka ju ma, saø ju ma, plakete ma na.
30 LONGA DDIDHA
Biblia nă “longa ddidha” na mana nga kʉ malipizi dhé ri. Longa le ddi ko dho nari adi rili ko chu lo, le oó ko na, ndirigoti ko thɨ ko dho che lo thíka thɨ. Yova nzɨ adi malipizi ro bbʉ nga na zø ro ri. (Mezali 4:1, 2) Yova bbʉ bblo kʉ ná loroji gødhi nrŭ dho. Ke ddi nalo adi rili nrŭ ji longa le ddi nari ji. (Mezali 12:1) Yova ji ndidzá nrŭ ji ndirigoti ke adi longa ddi kpa dho. Ke ddi nalo adi kpa tsotso kó nja kpa lé ndima dhó che kʉ ná ngaddidha thika, ndirigoti ri adi kpa tsotso kó kpa chu ngbaribbai ma ndima ka ndima njí Yova ji nalo na ri. Gødhi nrŭ adi longa ddi ndima dhi nzø dho nja nzø famu ndima dho ká ringani ndima rrnga addudho ma nari d’e. Kpa adi riddi nzø dho nzø ji Yova, nzø ji kedzá lo, Biblia, ndirigoti nzø famu kedzá nzɨ thika leni ná yadha.
31 GÓ
Gó kʉ nzɨ nyi njani ná lendí na, ndirigoti kpa kʉ kpakpanga na nrŭ djolú pli. Gó kʉ che kʉ ná malaiká. Kpa ngʉngʉe che kʉ ná kpa, ndima rrnga nzá Mungu dho ná saa na, ndirigoti kpa ngʉngʉe ke dho mbubai. (Mwanzo 6:2; Yuda 6) Kpa tsangʉe Stani ma na Yova ro.—Kumbukumbu la Torati 32:17; Luka 8:30; Matendo 16:16; Yakobo 2:19.