MUTWI 13
Amulemeke Buumi Lesa Mbwaakamupa
1. Ino ngani wakatupa buumi?
YEHOVA ngu “Lesa muumi.” (Jelemiya 10:10) Ngo Mulengi wesu, alimwi ngowakatupa buumi. Baibo ilaamba ayi: “Ndiwe wakalenga shintu shoonse, alimwi ceebo cakuyanda kwako shakabaako alimwi shakalengwa.” (Ciyubululo 4:11) Ncakwiila, Yehova wakalinga kusuni ayi tube abuumi. Buumi ncipo cinene abuumbi kuswa kuli nguwe.—Amubelenge Kulumbaisha 36:9.
2. Ino nciinshi ciyandika kwaamba ayi shintu shitweendele kabotu mubuumi?
2 Yehova alatupa shintu nshotuyandika kwaamba ayi tutolelele kuba abuumi, shintu mbuli shakulya amaanshi. (Milimo 17:28) Kwiilikaawo, alisuni kwaamba ayi tunoosangalala abuumi. (Milimo 14:15-17) Ano kwaamba ayi shintu shitweendele kabotu mubuumi, tulyeelete kunyumfwila milawo yakwe Lesa.—Isaya 48:17, 18.
LESA MBWAABONA BUUMI
3. Ino Yehova wakacita buyani Kaini ndyaakacaya Abelo?
3 Baibo ilatwiisha ayi buumi bwesu abuumi bwa muntu uli woonse bulicindeme abuumbi kuli Yehova. Kucakubonenaako, Kaini—mwanaakwe Adamu a Efa—ndyaakakalala abuumbi ceebo ca mwanike wakwe Abelo, Yehova wakacenjesha Kaini ayi abooshe bukali bwakwe panshi. Ono Kaini taakwe kunyumfwa, aboobo wakakalala abuumbi cakwaamba ayi “wakooma mwanike wakwe Abelo akumucaya.” (Matalikilo 4:3-8) Yehova wakaanisha Kaini ceebo cakucaya Abelo. (Matalikilo 4:9-11) Aboobo bukali alupato nshibiibi abuumbi mukwiinga inga shalengesha muntu kuba mucayi na mubiibi moyo. Muntu wa mushobo uyo taakoonshi kutambula buumi butamaani. (Amubelenge 1 Joni 3:15.) Kwaamba ayi tusangalashe Yehova, tulyeelete kusuna bantu boonse.—1 Joni 3:11, 12.
4. Ino tuleeya nshi pabuumi mbotwakapekwa kuswa ku mulawo womwi pamilawo Lesa njaakalinga apa bene Isilaeli?
4 Ndipakeenda myaaka iinji, Yehova wakatondesha ayi buumi bulicindeme abuumbi kuli nguwe ndyaakapa Mose Milawo Likumi. Mulawo womwi pamilawo iyo ulaamba ayi: “Utacaayi muntu sobwe.” (Dutolonomi 5:17) Na muntu wacaya mubye kashanga, alakwe wakalinga kweelete kucaikwa.
5. Ino Lesa alaabona buyani makani akukusha lifumo?
5 Ino Lesa alaabona buyani makani akukusha lifumo? Kuli Yehova nabibo buumi bwa mwaana utana kushalwa bulicindeme abuumbi. Kweelana aMulawo ngwaakapa bene Isilaeli, Yehova wakaamba ayi na muntu umwi wacisa mwanakashi ucite lifumo lyalo lifumo ilyo lyaswa, muntu uyo wakalinga kweelete kucaikwa. (Amubelenge Kulonga 21:22, 23; Kulumbaisha 127:3.) Ici cilatwiisha ayi kukusha lifumo ncibiibi.—Amubone Makani Aamwi 28.
6, 7. Ino tulatondesha buyani kuli Yehova kwaamba ayi buumi bulicindeme?
6 Ino inga twatondesha buyani kuli Yehova ayi tulabona buumi bwesu, abuumi bwa bamwi kuba bucindeme? Kwiinda mukutacita cintu cili coonse ceenga cabika buumi bwesu na buumi bwa bamwi mumapensho. Aboobo tulaleya shintu mbuli fwaka, lubanje, amisamu ikola, mukwiinga shintu ishi shilanyonyoola mubili alimwi shilacaya.
7 Lesa wakatupa buumi amubili ngotucite, aboobo tulyeelete kushilama kabotu kweelana akuyanda kwakwe. Na twaalilwa kucita boobo, nkokwaamba ayi tulaakuba batasalalite kuli Lesa. (Bene Loma 6:19; 12:1; 2 Bene Kolinto 7:1) Yehova wakatupa buumi, inga wakaka kutambula kupaila kwesu na twaalilwa kubona buumi kuba bucindeme. Nabi teshi cuubu kucileka shintu shitabete kabotu, Yehova alaakutucafwa na katweelesha cankusu kucita shintu shitondesha ayi tulabona buumi kuba cintu cicindeme abuumbi.
8. Ino tulacita buyani kwaamba ayi tuleye kubika buumi bwesu na bwa bamwi mumapensho?
8 Tweeya kwaamba ayi buumi ncipo cicindeme abuumbi. Yehova alishomete ayi tulaakuleya cili coonse ceenga cabika buumi bwesu na bwa bamwi mumapensho. Aboobo tulabikilaako maano ndyetutokweensha motoka, kucofwa ncinga, na cimwi cili coonse. Tulaleya ashisekano shibiibi na shakulwana. (Kulumbaisha 11:5) Alimwi tulashinisha ayi pamaanda esu taapuwo cili coonse ceenga cabika buumi bwa muntu mumapensho. Yehova wakaambila bene Isilaeli ayi: “Na mwayaka ŋanda ipya, kweela ciluli mulyeelete kuyaka akalubumbu mweela ciluli coonse kwaamba ayi ŋanda yanu itabi amulandu wabulowa ceebo muntu ulakonsha kuloka kuswa pali njiyo.”—Dutolonomi 22:8.
9. Ino shinyama tulyeelete kushilama buyani?
9 Yehova alisuni kwaamba ayi tunoolama kabotu shinyama. Alatusuminisha kucaya shinyama kwaamba ayi tucane shakulya ashakufwala, akulishitilisha na catuloondesha. (Matalikilo 3:21; 9:3; Kulonga 21:28) Sombi tatweelete kupensha shinyama na kushicayabo ceebo cakusuna kulikondelesha.—Tushimpi 12:10.
MULYEELETE KUBONA BUUMI KUBA CINTU CISALALITE
10. Ino tulishi buyani ayi bulowa buleemikaninaako buumi?
10 Bulowa bulisalalite kuli Yehova mukwiinga buleemikaninaako buumi. Kaini ndyaakacaya Abelo, Yehova wakamwaambila ayi: “Bulowa bwa mukwanu butoolila kuli ndime kuswa mubulongo.” (Matalikilo 4:10) Bulowa bwakwe Abelo bwakalinga kwiimikaninaako buumi bwakwe, aboobo Yehova wakaanisha Kaini ceebo cakucaya Abelo. Pesule lya Muyoba wa muciindi cakwe Nowa, Yehova wakatolelela kutondesha ayi bulowa buleemikaninaako buumi. Yehova wakalwiita Nowa amukwashi wakwe kwaamba ayi banoolya nyama. Wakaamba ayi: ‘Banyama bacite buumi boonse inga mwalya. Ndamupa bweenka mbuli mbondakamupa shabucisa.’ Nacibi boobo, kuli cintu comwi Yehova ncaakabalwiita ayi tabeelete kulya, wakabaambila ayi: ‘tamweelete kulya nyama pantu pomwi abuumi bwanjiyo—nkokwaamba ayi—bulowa bwanjiyo.’—Matalikilo 1:29; 9:3, 4.
11. Ino ngumulawo nshi Lesa ngwaakapa bene Isilaeli pamakani abulowa?
11 Ndipakeenda myaaka 800 kuswa ciindi Yehova ndyaakalwiita Nowa kutalya bulowa, wakaambila bantu bakwe alimwi ayi: “Na mwine Isilaeli nabi muswamashi umwi woonse ushiite mulikoto lyabo wacaya munyama nabi muyuni usalalite kweelana amulawo, ulyeelete kutila bulowa bwa nguwe panshi akubooshawo bulongo.” Lyalo wakaamba ayi: “Tamweelete kulya bulowa.” (Lefi 17:13, 14) Yehova wakalinga kusuni ayi bantu bakwe batolelele kubona ayi bulowa bulisalalite. Wakabalwiita ayi banoolya nyama sombi kuteshi bulowa. Na bacaya nyama yakulya bakalinga kweelete kutila bulowa bwa nyama iyo panshi akubooshawo bulongo.
12. Ino Beneklistu balabubona buyani bulowa?
12 Ndipakeenda myaaka kuswa ciindi Yesu ndyaakafwa, batumwi abamanene mulibungano lya Bwineklistu bakabungana pomwi, kwaamba ayi babone milawo Beneklistu njobakalinga kweelete kutolelela kukonkela pamilawo ya bene Isilaeli. (Amubelenge Milimo 15:28, 29; 21:25.) Yehova wakabacafwa kunyumfwisha kwaamba ayi nabi paciindi ico, bulowa bwakalinga kucindeme akusalalite. Aboobo Beneklistu bamuciindi ca batumwi tabakalinga kulya na kunwa bulowa nabi kulya nyama itana kukusha bulowa. Kupwaya mulawo uyu kwakalinga kweelenebo akucita shibiibi mbuli kulambila shibumbwa na bufuule. Kuswabo ciindi cilya akuya kunembo, Beneklistu bancine balakaka kulya na kunwa bulowa. Ino mbuyani munshiku shino? Yehova acisuni kwaamba ayi tunoobona bulowa kuba busalalite.
13. Ino nceebonshi Beneklistu ncobakakila kubikwa bulowa?
13 Sa ici cilaamba ayi Beneklistu balyeelete kukaka kubikwa bulowa? Ee. Yehova wakatupa mulawo wakwaamba ayi tatweelete kulya na kunwa bulowa. Atuyeeye ayi ba dokota bamwaambila ayi mucileeke kunwa bwalwa, sa inga mwabunjisha mumubili wanu kwiinda mukusebensesha nyeleti? Sobwe napaceyi! Ncomwi comwi amulawo wakutanwa na kulya bulowa. Tatweelete kusumina kubikwa bulowa.—Amubone Makani Aamwi 29.
14, 15. Ino nceebonshi Mwineklistu alyeelete kulemeka buumi akunyumfwila Yehova?
14 Ino mbuyani na ba dokota batwaambila ayi tutoofwa na babule kutubika bulowa? Muntu uli woonse alyeelete kusala kunyumfwila na kupwaya mulawo wakwe Lesa wakukasha bulowa. Mbuli Beneklistu tulabona ayi buumi Lesa mbwaakatupa bulicindeme abuumbi, aboobo tuleelesha kucana nshila shimwi shibotu sha kushilikwa kwaamba ayi tutolelele kuba abuumi; sombi tatusuminiwo kubikwa bulowa.
15 Tuleelesha cankusu kwaamba ayi tube abuumi bubotu, ono mukwiinga buumi bulicindeme kuli Lesa, tulakaka kubikwa bulowa. Cintu ciyandika abuumbi nkunyumfwila Lesa kuteshi kweelesha kutola buumi bwesu panembo kwiinda mukutamunyumfwila. Yesu wakaamba ayi: “Uyo woonse usuni kupulusha buumi bwakwe, ulaakubusowa sombi uyo usowa buumi bwakwe ceebo ca ndime, ncakwiila ulaakubucana.” (Mateyo 16:25) Tulisuni kunyumfwila Yehova mukwiinga tulimusuni. Ngooshi kabotu shintu sheenga shatucafwa, aboobo tulabona buumi bweenka mbuli Yehova mbwaabubona.—Bene Ebulu 11:6.
16. Ino nceebonshi basebenshi bakwe Lesa balamunyumfwila?
16 Basebenshi bakwe Lesa bashomeka bali shinishite kunyumfwila mulawo wakwe pamakani abulowa. Tabasumini kulya na kunwa bulowa, alimwi nabi baciswa tabasuminiwo kubikwa bulowa.a Ano mukwiinga balisuni kupulusha buumi bwabo, balasumina mishobo imwi ya misamu itayandiki bulowa. Balicishi kwaamba ayi Lesa uyo Wakalenga buumi abulowa ngoocishi kabotu nshebayandika. Sa amwebo mulashoma?
NSHILA YOMWIBO YEHOVA NJAAKASUMINISHA KUSEBENSESHA BULOWA
17. Ino ni nshila nshi yeenkabo Yehova njaakasuminisha bene Isilaeli kusebensesha bulowa?
17 Mumulawo Lesa ngwaakapa Mose, Yehova wakaambila bene Isilaeli ayi: ‘Buumi bwa cintu cuumi buli mubulowa, alimwi nebo ndamusuminisha kwaamba ayi kamubusebensesha pacipaililo kwaamba ayi shibiibi sha bantu shikushikwe, nkokwaamba ayi mubulowa momuli buumi, bulakusha shibiibi.’ (Lefi 17:11) Na bene Isilaeli babisha, bakalinga kusenga Yehova kwaamba ayi abalekelele kwiinda mukupa mulambu wanyama akusenga mupailishi kwaamba ayi abatilile bulowa bwa nyama iyo pacipaililo kutempele. Iyi njenshila yeenkabo Yehova njaakalinga asuminisha bene Isilaeli kusebensesha bulowa.
18. Ino nciinshi cakakonsheka ceebo ca mulambu wakwe Yesu?
18 Yesu ndyaakesa pacishi, wakamana mulawo wa kubenga milambu ya nyama kwiinda mukwaaba buumi bwakwe na bulowa bwakwe, mbuli mulambu wakulekelela shibiibi shesu. (Mateyo 20:28; Bene Ebulu 10:1) Buumi bwakwe Yesu bwakalinga kucindeme, aboobo Yehova ndyaakamubusha akuya kwiculu, Yehova wakacikonsha kupa bantu boonse coolwe cakuba abuumi butamaani.—Joni 3:16; Bene Ebulu 9:11, 12; 1 Pita 1:18, 19.
Ino inga mwatondesha buyani ayi mulalemeka buumi abulowa?
19. Ino nciinshi ncotweelete kucita kwaamba ayi “tutabi amulandu wabulowa bwa bantu boonse”?
19 Tulalumba Yehova ceebo ca buumi mbwaakatupa! Aboobo tulisuni kulwiitaako bamwi kwaamba ayi na bashoma muli Yesu, inga baba abuumi butamaani. Tulisuni bantu, aboobo tulyeelete kucita shoonse nsheenga twacikonsha kubaiisha kwaamba ayi bakabe abuumi. (Esekelo 3:17-21) Lyalo mbuli mutumwi Paulo tulaakucikonsha kwaamba ayi: “Nshicitewo mulandu wabulowa bwa bantu boonse, mukwiinga taaku cintu nabi comwi ncendakamushisa, sombi ndakamushimikila shoonse nshaasuni Lesa.” (Milimo 20:26, 27) Ncakwiila, tulatondesha ayi tulalemeka abuumbi buumi abulowa kwiinda mukushimikila bamwi pali Yehova abuumi mbobucindeme kuli nguwe.
a Kwaamba ayi mushibe shiinji pamakani akubikwa bulowa, amubone mapeeji 77-79 mulibuku licite mutwi utokwaamba ayi “Mbweenga Mwatolelela Kusuna Lesa,” lyakalembwa a Bakamboni Bakwe Yehova.