Makani Akusebensesha amu Kabuku Kamabungano Abuumi Anciito
JANUARY 6-12
BUBONI BUCANIKA MUMASWI AKWE LESA | MATALIKILO 1-2
“Yehova Walenga Buumi Pacishi”
(Matalikilo 1:3, 4) Mpeeke Lesa wakaamba ayi, “Akube mumuni.” Lyalo mumuni wakabaako. 4 Lesa wakabona kwaamba ayi mumuni ngubotu, lyalo wakapansaanya mumuni amunshinshe.
(Matalikilo 1:6) Ono Lesa wakaamba ayi: “Akube mulengalenga pakati kamaanshi, alimwi akube kupansaana pakati kamaanshi amaanshinyina.”
(Matalikilo 1:9) Kuswawaawo Lesa wakaamba ayi: “Maanshi ali panshi lya liculu abungane mumusena womwi kwaamba ayi kube bulongo buyumu.” Mpeeke kwakaba bweenka ubo.
(Matalikilo 1:11) Lyalo Lesa wakaamba ayi: “Akumene bwiisu pacishi, shishango shicata nseke ashisamu shicata shisepo kweelana amushobo wanshisho, akube shisepo shicite mikoli pacishi.” Mpeeke kwakaba bweenka ubo.
it-1-E 527-528
Kulenga
Pabushiku Bwakutaanguna Lesa ndyaakaamba ayi, “Akube mumuni,” citoboneka ayi mumuni wakatalika kunjila mu makumbi nabi kwaamba ayi kwakalinga kuswa mumuni uyo takwakalinga kubonekela pacishi ca panshi. Ici mpashi cakalinga kucitika paniini paniini kweelana a shikusansulula J. W. Watts uyo wakaamba ayi: “Aboobo paniini paniini kwakaba mumuni.” (Mata. 1:3, A Distinctive Translation of Genesis) Lesa wakapansaanya mumuni a munshinshe, lyalo wakeeta mumuni ayi Malumwi, munshinshe wakawiita ayi Mashiku. Ici citootondesha ayi cishi cakalinga kushinguluka lisuba, ico cilengesha ayi cishi ndyecitoshinguluka, kulubasu lumwi lwa cishi kunooba mumuni sombi kumwi kakuba munshinshe.—Mata. 1:3, 4.
Pabushiku Bwabili Lesa wakalenga mulengalenga kwiinda mukupansaanya “maanshi amaanshinyina.” Maanshi amwi akacaala panshi, sombi maanshi aanji akabunganishikwa kwiculu, alimwi pakati mpopakaba mulengalenga. Maanshi ayo akabunganishikwa kwiculu taakwe kushisa nyenyeenshi, lisuba amimuni imwi yakwiculu.—Mata. 1:6-8; amubone mutwi waamba ayi EXPANSE mu Insight.
Pabushiku Bwatatu Lesa wakasebensesha nkusu shakwe shikankamika kubunganya maanshi kumusena omwi, lyalo kwakaba bulongo buyumu. Mpeeke Lesa wakeeta bulongo buyumu ayi Cishi. Pabushiku bweenka ubo, Lesa wakalengesha ayi kube buumi kuswa kutuntu tuniininiini abuumbi, kuteshi ceebo cakusanduka. Aboobo kwakaba bwiisu, shishango alimwi ashisamu shicata shisepo. Lyalo shintu shotatwe ishi shakatalika kushalana kweelana “amushobo” wanshisho.—Mata. 1:9-13.
(Matalikilo 1:14) Kuswawaawo Lesa wakaamba ayi: “Akube mimuni mu mulengalenga kwaamba ayi ipansaanye malumwi amashiku, akwaamba ayi shibe shitondesho sha shiindi, inshiku amyaaka.”
(Matalikilo 1:20) Kuswawaawo Lesa wakaamba ayi: “Akube shilengwa shuumi shipusenepusene mumaanshi, alimwi ashilengwa shuuluka mu mulengalenga.”
(Matalikilo 1:24) Kuswawaawo Lesa wakaamba ayi: “Pacishi apabe shilengwa shuumi kweelana amushobo wanshisho, banyama bafubwa, abanyama bamuluundu kweelana amushobo wanshisho.” Mpeeke kwakaba bweenka ubo.
(Matalikilo 1:27) Aboobo Lesa wakalenga muntu mucikoshanyo cakwe, wakamulenga mucikoshanyo cakwe Lesa; wakalenga musankwa amwanakashi.
it-1-E 528 mapa. 5-8
Kulenga
Cilasangalasha kushiba ayi pa Matalikilo 1:16 liswi lyamuci Ebulu lya ʽa·sahʹ, ndyolyakasebenseshekwa, ilyo lisansulula “kupanga” kuteshi liswi lya ba·raʼʹ, ilyo lisansulula “kulenga.” Mukwiinga pa Matalikilo 1:1, patokwaamba kulengwa kwa “liculu,” ico cakeelikawo lisuba, mweenshi anyenyeenshi, isho shakalengwa pabushiku bwakutaanguna kuteshi Pabushiku Bwane. Pabushiku bwane Lesa wakapanga mimuni yakwiculu iyi kwaamba ayi kashisebensela pomwi acishi capanshi alimwi a mulengalenga. Maswi akwaamba ayi, “Lesa wakashibika mu mulengalenga kwaamba ayi kashimunikila cishi,” alatondesha ayi paciindi ici shakatalika kubonekela pacishi. Alimwi mimuni yakalinga kweelete kuba “shitondesho sha shiindi, inshiku amyaaka,” aboobo mukuya kwa ciindi, shakatalika kutanjilila muntu munshila shipusenepusene.—Mata. 1:14.
Pabushiku Bwasanu, Lesa wakalenga shintu shuumi pacishi sombi kuteshi bantu. Lesa taakwe kulenga mushobo womwibo wa cilengwa kwaamba ayi kacisanduka, sombi kwiinda mukusebensesha nkusu shakwe, wakalenga shilengwa shiinji shicite buumi. Makani aya alaamba ayi: ‘Lesa wakalenga shilengwa shinene shamu maanshi, alimwi shilengwa isho shakafula mumaanshi kweelana amushobo wanshisho, alimwi ashilengwa shuuluka kweelana amushobo wanshisho.’ Lesa ndyakabona ayi nshaakalenga nshibotu, wakashipa shoolwe akushaambila ayi “shifule” mukwiinga shilengwa sha mishobo ipusenepusene ishi shakapekwa nkusu sha kushalana “kweelana amushobo wanshisho.”—Mata. 1:20-23.
Pabushiku Bwa namba 6 ‘Lesa wakapanga banyama bamuluundu kweelana amishobo yanshisho alimwi abanyama bafubwa kweelana amishobo yanshisho ashinyama shoonse shikalaba panshi kweelana amishobo yanshisho.’ Ayalo incito iyi Lesa wakaibona ayi njibotu bweenka bwakalinga nshiku shimwi shakulenga.—Mata. 1:24, 25.
Kumamanino abushiku bwasanu acomwi bwakulenga, Lesa wakalenga mushobo upya washilengwa. Alimwi mushobo uyu washilengwa wakalinga kwiinditewo pa banyama sombi tawakalinga kwiinditewo pa baanjelo. Mushobo washilengwa ishi ngu muntu, alimwi wakalengwa mucikoshanyo cakwe Lesa. Matalikilo 1:27 ilaamba pabantu ayi “[Lesa] wakalenga musankwa amwanakashi,” makani akoshenye aaya alacanika pa Matalikilo 2:7-9, atondesha ayi Yehova Lesa wakabumba muntu kuswa kubulongo, akumuyoyela muuwo upa buumi mu mashono, lyalo muntu wakaba muumi. Muntu uyo wakapekwa paladaiso ayi ibe ŋanda yakwe alimwi wakamupa ashakulya. Paciindi ici Yehova wakasebensesha shintu shicanika mu cishi capanshi kubumba musankwa, lyalo Lesa wakapanga mwanakashi kusebensesha lipinga lyakwe Adamu. (Mata. 2:18-25) Kulengwa kwa mwanakashi, kwakapa kwaamba ayi muntu abe “mushobo” washilengwa.—Mata. 5:1, 2.
Kulangoola Buboni Bwakumushimu
(Matalikilo 1:1) Kumatalikilo Lesa wakalenga liculu acishi capanshi.
w15-CW 6/1 5
Ino Sayansi Ilatucafwa Buyani?
Ino cishi abubumbo shekala kwaciindi cilaamfu buyani?
Basayansi balaamba ayi peenda myaaka mpashi 4 biliyoni kuswa ciindi cishi capanshi ndyecakabaako. Alimwi balaamba ayi bubumbo bwakabaako myaaka pafwiifwi a 13 na 14 biliyoni yaiinda. Baibo tayaambiwo bushiku bubumbo ndyebwakalengwa. Taakuwo mpoyaamba ayi cishi cakabaakobo myaaka masausande aniinibo. Maswi akutaanguna mu Baibo alaamba ayi: “Kumatalikilo Lesa wakalenga liculu acishi capanshi.” (Matalikilo 1:1) Aboobo maswi aya inga acafwa basayansi kushiba Lesa ndyaakalenga cishi capanshi kweelana anshobakeeya.
(Matalikilo 1:26) Ono Lesa wakaamba ayi: “Atulenge muntu mucikoshanyo cesu, kweelana ambotubete, bakanokweendelesha nswi sha mumaanshi, shilengwa shuuluka mwiculu alimwi abanyama bafubwa, acishi coonse, abanyama boonse bakalaba pacishi.”
it-2-E 52
Yesu Klistu
Teshi Mulengi. Kwaabanamo lubasu kwa Mwaana muncito ya kulenga tacaambi ayi alakwe ngu Mulengi bweenka mbuli Baishi. Nkusu shakulenga shakaswa kuli Lesa kwiinda mukusebensesha mushimu usalashi. (Mata. 1:2; Kulu. 33:6) Alimwi mukwiinga Yehova ngo Kantupu kabuumi, shilengwa shoonse shicite buumi nabi shibe sheesho shiboneka na shitaboneki, shilicite buumi ceebo cakwaamba ayi ngowakashipanga. (Kulu. 36:9) Aboobo na Mwaana taakalinga Mulengi, ino wakalinga aani? Mwaana wakalingabo shikwiimikaninaako, na uyo Yehova Mulengi ngwaakalinga kusebensesha pa kulenga shintu. Yesu mwiine wakatondesha ayi Lesa ngowakalenga shintu shoonse, bweenka malembo oonse mbwatondesha.—Mate. 19:4-6; amubone mutwi waamba ayi CREATION mu Insight.
Kubelenga Baibo: (Matalikilo 1:1-19)
JANUARY 13-19
BUBONI BUCANIKA MUMASWI AKWE LESA | MATALIKILO 3-5
“Mapensho Akesa Ceebo ca Bubeshi Bwakutaanguna”
(Matalikilo 3:1-5) Ono nsoka yakalinga kucenjete kwiinda banyama boonse bamuluundu abo Yehova Lesa mbwaakalenga. Nsoka yakeepusha mwanakashi ayi,” Sa ncakwiila Lesa wakamukasha kulya shisepo sha cisamu cili coonse mumuunda muno?” 2 Mwanakashi wakakumbula ayi “Inga twalya shisepo sha cisamu cili coonse mumuunda. 3 Sombi kukushakobo cisamu cili pakati kamuunda Lesa wakatukasha kulyaako shisepo nabibo kucataako, na twacita boobo tulaakufwa.’” 4 Lyalo nsoka yakakumbula ayi: “Tabushi mbocibete ubo, teshi mukafweewo sobwe. 5 Lesa ulishi kwaamba ayi na mwalyaako meenso anu inga acaluka, alimwi inga mwaba mbuli nguwe mukwishiba shibotu ashibiibi.”
w17-CW.02 5 pala. 9
Yehova Alakukumanisha Kuyanda Kwakwe!
9Satana wakasebensesha nsoka kubeca Efa akumulengesha ayi akake kunyumfwila Yehova. (Amubelenge Matalikilo 3:1-5; Ciyu. 12:9) Satana wakalinga kusuni ayi Adamu a Efa babone anga Lesa wakabakasha kulya “kushisamu shoonse sha mumuunda.” Cakalingabo anga Satana atokwaamba ayi: “Sa inga tamukonshi kucita nshemusuni?” Lyalo wakababeca ayi: “Teshi mukafweewo sobwe.” Kuswawaawo wakayunga Efa kwaamba ayi atanyumfwili Lesa, wakamwaambila ayi: “Lesa ulishi kwaamba ayi na mwalyaako meenso anu inga acaluka.” Munshila imwi Satana wakaamba ayi Yehova taakalinga kusuniiwo ayi Adamu a Efa balye shisepo, mukwiinga na balyaako nakwiinga bakeshiba shiinji. Alimwi Satana wakabashomesha cakubeca ayi: “Mulaakuba mbuli Lesa, mulakushiba shibotu ashibiibi.”
(Matalikilo 3:6) Aboobo mwanakashi wakabona ayi cisamu cakalinga cibotu kulya alimwi cakalinga kuboneka kabotu, mpeeke wakayapa shisepo sha ncico akulya. Kuswawaawo, wakapaako a ibaye, mpeeke alakwe wakalya.
w00-CW 11/15 25-26
Inga Tweeya Shiinji Kuswa ku Beebene Bakutaanguna
Sa bubi bwakwe Efa bwakalinga buyumu kubuleya? Sobwe napaceyi! Amuyeeye ayi muli mubukaalo Efa mbwakalingaamo. Nsooka nshoyakaamba shakalinga shakubeca mubupusano abwakaamba Lesa a Adamu. Ino inga mwanyumfwa buyani na mweensu waamba shakubeca pa muntu ngomusuni alimwi ngomushoma? Efa wakalinga kweelete kupikisha akutondesha kubicilwa alimwi nakwiinga taakwe kunyumfwila. Alimwi sa nsooka yakalinga kweelete kutoonsha bululami bwakwe Lesa alimwi akutoonsha maswi akwe Adamu? Ceebo cakunyumfwila njiisho yaamba kutondesha bulemu ku musankwa, Efa nakwiinga wakeepusha kataana kusala shakucita. Aboobo aswebo mbotweelete kucita na twanyumfwa makani apusene amilawo iswa kuli Lesa. Nacibi boobo, Efa wakashoma maswi akaamba Satana, akusuna kuba ankusu shakulisalila shibotu na shibiibi. Kuyeeya bunene pa muyeeyo uyo, kwakapa Efa ayi abishe. Muciindi cakucileka kuyeyaawo, Efa nakwiinga wakabandikishanya makani ayo a ibaye, ano wakapanga cilubo cinene abuumbi ceebo cakusuminisha miyeeyo ibiibi kumweendelesha!—1 Bene Kolinto 11:3; Jemusi 1:14, 15.
Adamu wakanyumfwila Mukaakwe
Cakufwambaana, Efa wakalengesha Adamu kwaamba ayi abishe. Ino inga twansasulula buyani kubombelela kwakwe Adamu kwa kunyumfwila mukaakwe? (Matalikilo 3:6, 17) Kushomeka kwakwe Adamu kwakeeleshekwa. Sa wakalinga kweelete kunyumfwila Mulengi wakwe, uyo wakamupa shoonse kwiilikaawo amukaakwe ngwaakalinga kusuni? Sa Adamu wakalinga kweelete kukonkela butanjilishi bwakwe Lesa paciindi ici ndyaakalinga kusala shakucita nabi mpashi wakanyumfwila mukaakwe? Adamu wakalinga kucishi kabotu ayi shintu Efa nshaakalinga kusuni kucita tashakalinga kucitewo mpindu. Nceceeco mutumwi Paulo ncaakalembela ayi: “Alimwi Adamu taakwe kubecekwa, sombi mwanakashi ngowakabecekwa akusotoka mulawo wakwe Lesa.” (1 Timoti 2:14) Aboobo Adamu wakacitabo kashanga kutanyumfwila Yehova. Kuloonda kupansaana amukaakwe kwakeenda lushomo ndwaakalinga kucite muli Lesa kwaamba ayi Lesa inga wacikonsha kubamba shintu.
(Matalikilo 3:15-19)
w12-CW 9/1 4 pala. 2
Sa Lesa Alababikilaako Maano Banakashi?
Sa Lesa wakashingana Banakashi?
Sobwe. Sombi Lesa wakashingana “shinshimwe wakalekale uyo wiitwa ayi Satana.” (Ciyubululo 12:9; Matalikilo 3:14) Lesa ndyaakaamba ayi Adamu “alakunookweendelesha” mukaakwe, taakwe kusansulula ayi cilibo kabotu musankwa kupensha mwanakashi. (Matalikilo 3:16) Lesa wakaambilabo limwi mapensho Adamu a Efa ngeshi bakanokwiindaamo ceebo cakubisha kwabo.
w04-CW 1/1 29 pala. 2
Shiteente Shinene Shitocanika Mulibuku lya Matalikilo—Lubasu I
3:17—Ino cishi cakashinganwa buyani, alimwi kwaciindi cilaamfu buyani? Kushinganwa kwa cishi kwakalinga kusansulula ayi kulima kulaakuba kuyumu. Bamulunyungu lwakwe Adamu bakeshiba mbocakalinga ciyumu kulima mukwiinga cishi cakamena myuumfwa alimwi ansaku. Ncecakalengesha ayi Lameki uyo wakalinga ishi Nowa aambe ayi “incito yesu iyumu njotusebensa amaansa esu ceebo cakwaamba ayi bulongo bwakashinganishikwa a Yehova.” (Matalikilo 5:29) Pesule lya Muyoba unene, Yehova wakapa shoolwe Nowa abana bakwe, alimwi wakabalwiita ayi basushe cishi. (Matalikilo 9:1) Aboobo ici citootondesha ayi kushinganwa kwa cishi uko Lesa nkwaakaamba kwakamana.—Matalikilo 13:10.
it-2-E 186
Kucisa kwa Pakutumbuka
Uku nkucisa kunyumfwika pakutumbuka. Pesule lyakwaamba ayi Efa wabisha, Lesa wakamulwiitila limwi mapensho ngeshi akanoonyumfwa pakutumbuka. Nakwiinga wakanyumfwila, nakwiinga shoolwe shakwe Lesa shakatolelela kuba anguwe alimwi nakwiinga cakalinga cuubu kutumbuka ceebo “coolwe ciswa kuli Yehova ncecipa muntu kubila, alimwi taakonshi kwiilikaawo mapensho kuli ncico.” (Tus. 10:22) Ano, bweenka mbocibete, alimwi ceebo cakutasalala kwa mibili yesu ncecipa kunyumfwa kucisa. Nceceeco Lesa ncaakaambila ayi: “Ndaakulengesha ayi paciindi wakunooba pakati, mapensho ako akafuule; ulaakunoonyumfwa kucisa abuumbi pakutumbuka.”—Mata. 3:16.
Kulangoola Buboni Bwakumushimu
(Matalikilo 4:23, 24) Lyalo Lameki wakalembela bamakaakwe, Ada a Sila: “Amunyumfwe maswi angu, mwebo nobamuka Lameki; amukutike maswi angu: Ndacaya musankwa ceebo cakwaamba ayi wancisa, ee, ndamucaya cikula bwangu ceebo cakwaamba ayi wanguma. 24 Na muntu weshi akacaye Kaini ulakubooshelwa cishole mankanda 7, nkokwaamba ayi uyo weshi akacaye ndime ulakubooshelwa cishole mankanda 77.”
it-2-E 192 pala. 5
Lameki
Maswi Lameki ngaakalembela bamakaakwe (Mata. 4:23, 24) alatondesha mushimu wankondo bantu ngobakalinga kucite paciindi cilya. Lameki wakalemba maswi akwaamba ayi: “Amunyumfwe maswi angu, mwebo nobamuka Lameki; Amukutike maswi angu: Ndacaya musankwa ceebo cakwaamba ayi wancisa, ee, ndamucaya cikula bwangu ceebo cakwaamba ayi wanguma. Na muntu weshi akacaye Kaini ulakubooshelwa cishole mankanda 7, nkokwaamba ayi uyo weshi akacaye ndime ulakubooshelwa cishole mankanda 77.” Cakutatoonsha, Lameki wakalinga kwaamba maswi akulishitilisha akusenga, mukwiinga nshaakacita taakwe kucitila kashanga, mubupusano ashaakacita Kaini. Lameki wakaamba boobo ceebo wakalinga kusuni kulishitilisha aboobo ncaakamucaila musankwa uyo wakamucisa. Aboobo wakalemba maswi ayo kuloondesha uli woonse wakalinga kusuni kumucaya ceebo cakucaya mulwani wakwe.
(Matalikilo 4:26) Seti alakwe wakashala mwaana musankwa akumutumba ayi Enoshi. Paciindi ico bantu bakatalika kwiita pa liina lyakwe Yehova.
it-1-E 338 pala. 2
Kucobola
“Kwiita pa liina lyakwe Yehova” uko kwakatalika muciindi cakwe Enoshi, Muyoba unene kautana kucitika kulyeelete kwakalinga munshila itabete kabotu. Mukwiinga ciindi ici kacitana kushikila, Abelo cakutatoonsha wakalinga kusebensesha liina lyakwe Lesa. (Mata. 4:26; Ebulu. 11:4) Beshikwiiya bamwi balaamba ayi, kwiita pa liina lyakwe Lesa uko kwakalinga kucitika paciindi ico takwakalinga kweelete, mukwiinga liina lyakwe Yehova lyakalinga kusebenseshekwa kwiita bantu ashibumbwabumbwa, alimwi kucita boobo kwakalinga nkucobola Lesa.—Amubone mutwi waamba ayi ENOSH, ENOS mu Insight.
Kubelenga Baibo: (Matalikilo 4:17–5:8)
JANUARY 20-26
BUBONI BUCANIKA MUMASWI AKWELESA | MATALIKILO 6-8
“Wakacita Bweenka Ubo”
(Matalikilo 6:9) Ngaaya makani aamba pali Nowa. Nowa wakalinga muntu ululeme. Taakalinga kucitewo cibiibi pabantu bamuciindi cakwe. Nowa wakeenda a Lesa wancine.
(Matalikilo 6:13) Lyalo Lesa wakaambila Nowa ayi: “Ndayeeya ayi nyonyoole bantu boonse, mukwiinga cishi ca panshi cesulabo abubi bwabo, aboobo ntobanyonyoola pomwi acishi.
w18-CW.02 4 pala. 4
Amube Alushomo Alimwi Akunyumfwila Mbuli Kwakalinga Kucite Nowa, Danyelo alimwi a Jobo
4Mapensho Nowa ngaakacana. Muciindi cakwe Enoki uyo wakalinga bankambiyabo baIshi Nowa, bantu bakalinga kucita shibiibi abuumbi. Bakalinga kwaamba “shintu shibiibi” abuumbi pali Yehova. (Judi 14, 15) Shintu shibiibi shakalinga kuya bufulilaakobo. Aboobo kushika muciindi cakwe Nowa, ‘cishi cakalinga kuswitebo bubi.’ Banjelo babiibi bakafwala mibili ya buntu, akweeba banakashi alimwi akushala baana banene aabo bakalinga beshilunkutwe. (Mata. 6:2-4, 11, 12) Sombi Nowa wakalinga kupusene abuumbi abantu bamwi. Baibo ilaamba ayi “Yehova wakakondwa abuumbi a Nowa. . . . Nowa wakalinga muntu ululeme pabantu bamuciindi cakwe. Nowa wakeenda a Lesa wancine.”—Mata. 6:8, 9.
(Matalikilo 6:14-16) Lipangile bwaato kuswa kushisamu shibotu. Upangemo shipinda mukati akushishungula manenekela mukati apansengwe. 15 Ucipange boobulya: Mubulaamfu mamita 133, mubufwaafwi mamita 22, akuya mwiculu mamita ali 13. 16 Upange liwindo lya masentimita 44 kwaamba ayi mumuni kaumunikila mubwaato. Ulyeelete kubika mulyango mulubasu lwa bwaato akuyaka mindando yotatwe ya shipinda, umwi panshi, umwi pakati aumwi peculu.
w13-CW 4/1 14 pala. 1
Nowa “Wakeenda a Lesa Wancine”
Incito iyi mpashi yakatola myaaka 40 na 50. Bakalinga kweelete kutema shisamu, kushinyamuna alimwi akushibika pomwi. Bwaato ubu bwakalinga kweelete kuba amaanda otatwe apeculu, shipinda alimwi amulyaango. Alimwi cilyeelete cakalinga kucite mawindo mwiculu alimwi ciluli cakalinga kunyamukiteeko pakati kwaamba ayi maanshi atanoonjila mukati.—Matalikilo 6:14-16.
(Matalikilo 6:22) Mpomunyaawo Nowa wakacita shoonse kweelana anshaakamwaambila Lesa. Wakacita bweenka ubo.
w11-CW 9/15 18 pala. 13
Amucice Cakuliyumya
13Ino nciinshi cakacafwa basebenshi bakwe Yehova kuliyumya alimwi akucica kushikila kumamanino? Amubone Paulo nshaakalemba pali Nowa. (Amubelenge Bene Ebulu 11:7.) Paciindi ici Nowa kaatana kubonawo kale muyoba unene kaunyonyoola “shintu shoonse shuumi” “pacishi capanshi.” (Mata. 6:17) Taakuwo wakalinga kuyeyaawo ayi shintu sha mushobo uyu inga shacitika mukwiinga tashikwe kucitikawo kale. Nacibi boobo, Nowa wakalinga kucishi ayi shilaakucitika, mukwiinga wakalinga kushomete ayi cilicoonse Yehova ncaashomesha cilacitika. Alimwi taakwe kubona shintu Yehova nshaakamulwiita kucita kuba shiyumu. Wakakonkela shintu Yehova nshaakamulwiita, “wakacita bweenka ubo.” (Mata. 6:22) Ano amuyeyebo shintu Nowa nshaakalwiitikwa kucita. Wakalinga kweelete kupanga bwaato, kubunganya shinyama, kubika cakulya ncobakalinga kweelete kunoolya amukwashi wakwe alimwi ashinyama. Alimwi wakalinga kweelete kushimikila makani akucenjesha bantu alimwi akusebensa cankusu kwaamba ayi mukwashi wakwe ube uyumu lwakumushimu. Incito iyi yakalinga iyumu. Nacibi boobo, lushomo akuliyumya kwakacafwa Nowa amukwashi wakwe kupuluka akucana shoolwe.
Kulangoola Buboni Bwakumushimu
(Matalikilo 7:2) Nyamuna shinyama shisalalite shili 7, shisankwa ashanakashi. Sombi pashinyama shitasalalite, ubwesebo shobilo shobilo, cisankwa acanakashi;
w04-CW 1/1 29 pala. 7
Shiteente Shinene Shitocanika Mulibuku lya Matalikilo—Lubasu I
7:2—Ino nciinshi cakasebenseshekwa kupansaanya banyama basalalite abatasalalite? Njiisho njobakasebensesha ilyeelete njilya njebakalinga kusebensesha pa kubenga milambu pakulambila kuteshi ilya yakalinga kwaamba pa shinyama bantu nshebakalinga kweelete kulya alimwi akutalya. Muyoba unene uyu kootana kucitika, bantu tabakalinga kulya nyama. Maswi akwaamba ayi shakulya shisalalite ashitasalalite akesa mukubaakobo mumulawo wakwe Mose, alimwi milawo iyi yakacileka kusebensa mulawo wakwe Mose ndyewakamana. (Milimo 10:9-16; Bene Efeso 2:15) Citooboneka ayi, Nowa wakalinga kushishi shinyama isho shakalinga kweelela kubengwa mbuli milambu kuli Yehova. Ndyaakaswabo mubwaato, “wakayakila Yehova cipaililo, mpeeke pabanyama abayuni basalalite kweelana aMilawo, wakabwesa womwi womwi akubatenta pacipaililo bakabumbulu ayi ngumulambu kuli Lesa.”—Matalikilo 8:20.
(Matalikilo 7:11) Mu mwaaka Nowa ndyaakalinga kucite myaaka 600, mumweenshi wabili, pabushiku bwa 17, tuntupu toonse twamaanshi aanji twakacaluka alimwi shilyango sha miyoba sha kwiculu shakacaluka.
w04-CW 1/1 30 pala. 1
Shiteente Shinene Shitocanika Mulibuku lya Matalikilo—Lubasu I
7:11—Ino maanshi akasusha cishi coonse muciindi cakwe Nowa akaswa kuli? Mubushiku bwabili bwakulenga, ciindi mulengalenga ndyewakapangwa, kwakalinga maanshi akalinga ‘panshi lya mulengalenga’ aamwi akalinga ‘peculu lya mulengalenga.’ (Matalikilo 1:6, 7) Maanshi akalinga paanshi ngalya akalinga kale pacishi. Maanshi akalinga kwiculu akalinga aanji abuumbi. Aya ngomaanshi akapuumukila pacishi muciindi cakwe Nowa.
Kubelenga Baibo: (Matalikilo 6:1-16)
JANUARY 27–FEBRUARY 2
BUBONI BUCANIKA MUMASWI AKWE LESA | MATALIKILO 9-11
“Bantu Boonse Bamucishi Bakalinga Kwaambabo Mulaka Womwi”
(Matalikilo 11:1-4)
it-1-E 239
Babiloni Munene
Ndabala ya Babiloni Mboyakalinga. Kuyakwa kwa ndabala ya Babiloni pa Cinyika ca Shaina kwakacitika paciindi comwi andyebakalinga kweelesha kuyaka Njashi ya Babelo. (Mata. 11:2-9) Mulandu unene ngobakayakila ndabala iyi tawakalinga kulumbaisha liina lyakwe Lesa, sombi bakalinga ‘kusuni kulipangila liina’ na kupuka. Njashi shiitwa ayi ziggurat tashikwe kucanikabo mundabala yakalekale ya Babiloni, sombi njashi ishi shakacanika aku Mesopotamia, ico mpashi cakatondesha kupaila kwakalinga kucitika. Yehova ndyakanyonyoola buyake bwa tempele, wakatondesha patuba ayi bwakalinga bupailishi bwakubeca. Nabi kwaamba ayi muciEbulu ndabala iyi ileetwa ayi Babelo, ico cisansulula ayi “Kufulunganya.” Liina lyamuci Sumeria lya (Ka-dingir-ra) alimwi aliina lyamuci Akkadia lya (Bab-ilu), oonse alasansulula “Mwinjililo wakwe Lesa.” Aboobo bantu bakacaala mundabala bakaalula liina lya ndabala iyi kwaamba ayi baleye kushinganwa kwakacitika pa ndabala iyi. Nacibi boobo meena apya andabala iyi akatondesha ayi yakalinga ndabala ya bupailishi bwakubeca.
it-2-E 202 pala. 2
Mushobo
Makani acanika mulibuku lya Matalikilo alasansulula mukwashi wa bantu mbowakacatana pesule lya Muyoba unene kwaamba ayi bapikishe luyando Lesa ndwaakalwiita Nowa alimwi abana bakwe. (Mata. 9:1) Muciindi cakwaamba ayi bapalangane ‘akususha cishi capanshi,’ bantu bakalinga kusuni kukala pomwi. Alimwi bakalinga kusuni kukala pamusena wakatalika kwiitwa ayi Cinyika ca Shaina ku Mesopotamia. Cakutatoonsha musena uyu wakalinga kusa mukushibikwa ayi musena wa bupailishi, alimwi wakalinga kucite a njashi ya bupailishi.—Mata. 11:2-4.
(Matalikilo 11:6-8) Lyalo Yehova wakaamba ayi: “Amubone ano aba bantu boonse mbamushobo womwi alimwi balaamba mulaka womwi, aya ngamatalikilo aceeco nceshi banoocita. Onoono bantu aba bananoocikonsha kucita cilicoonse ncebasuni. 7 Atuye panshi tuye tufulunganye mulaka wabo kwaamba ayi banoobula kunyumfwana womwi awomwi.” 8 Aboobo Yehova wakabapalanganishisha kumbasu shoonse sha cishi capanshi, lyalo bakacileka kuyaka ndabala inene iyo.
it-2-E 202 pala. 3
Mushobo
Lesa Shinkusu shoonse wakapilinganya lucatano lwabo pa buyake bwa kulisumpula ubo. Alimwi wakacita boobo kwiinda mu kufulunganya mulaka womwi ngobakalinga kwaamba. Aboobo ici cakalengesha ayi baalilwe kusebensela pomwi alimwi bakatalika kupalanganina mu mbasu shoonse sha cishi capanshi. Kufulunganya mulaka kwakapa kwaamba ayi bantu aba batayi panembo anciito yabo alimwi kwakakuma ashintu nshobakalinga kweelete kusa mukucita kunembo. Alimwi ici cakapa kwaamba ayi bantu batacikoonshi kucita shintu nshebakalinga kusuni kucita mbuli kusuna bweendeleshi, kwiiya busongo bwa mishobo imwi kuteshi busongo bwakwe Lesa. (Amweelanishe a Shiku. 7:29; Duto. 32:5.) Aboobo, nabi kwaamba ayi pakaba kupikishanya akutanyumfwana, kupilinganya mushobo kwakapa kwaamba ayi bantu batakumanishi miyeeyo ibiibi njebakalinga kucite. (Mata. 11:5-9; amweelanishe a Isa. 8:9, 10.) Na twayeya pashintu shitoocitika pacecino ciindi, ceebo cabusongo bwa bantu ambobabusebensesha, cilatucafwa kushiba ayi Yehova wakalinga kucishi mapensho eenga esa nakwiinga wakabalekelela bantu ayi batolelela amiyeeyo itabete kabotu pa Babelo.
(Matalikilo 11:9) Nceceeco ndabala iyo yakeetwa ayi Babelo mukwiinga Yehova wakafulunganya mulaka wa bantu boonse, alimwi nkuswa kooko nkwaakapalanganishisha bantu kuya mumbasu shoonse sha cishi ca panshi.
it-2-E 472
Shishi
Ano mukwiinga bantu tabakalinga kunyumfwana ceebo ca kupusana mishobo, bantu bapusenepusene bakatalika kuba anshila yabo ya kucitilaamo shintu, mibo yabo alimwi abupailishi. (Lefi 18:3) Ceebo cakutaba abushicibusa a Lesa, bantu baanji bakatalika kupanga shibumbwabumbwa.—Duto. 12:30; 2 Baami 17:9, 33.
Kulangoola Buboni Bwakumushimu
(Matalikilo 9:20-22) Ano Nowa wakaba mulimi alimwi ngowakalinga mutaanshi kulima muunda wa minyansa. 21 Ono ndyaakanwa waini ya minyansa iyo wakakolwa akoonabo matakosha mutente yakwe. 22 Amu ishi Kenani, ndyakabona matakosha abaishi wakaya mukulwiita bamakwaabo bobilo pansengwe.
(Matalikilo 9:24, 25) Nowa ndyaakakololokwa akushiba cakacita mwanaakwe mwanikebantu kuli nguwe, 25 wakaamba ayi: “Ndashingana Kenani. Ulaakuba musha kubamakwabo.”
it-1-E 1023 pala. 4
Amu
Ncakutatoonsha kwaamba ayi Kenani alakwe wakalingaawo cintu ici ndyecakacitika, alimwi Amu baishi bakaalilwa kumululika. Na mpashi Nowa, wakashibila limwi mibo ibiibi yakwe Amu, mpashi iyo yakatondeshekwa a Kenani mwanaakwe, ayi ilaakupyanwa abamulunyungu lwakwe Kenani. Kushinganwa uku kwakakumanishikwa ciindi cakutaanguna, bene Isilaeli bamulunyungu lwakwe Shemu ndyebakakoma bene Kenani cakumaninina. Abo batakwe kucaikwa (kucakubonenaako, bene Gibyoni [Joshuwa 9]) bakaba basha babene Isilaeli. Ndipakeenda myaaka iinji, kushinganwa uku kwakakumanishikwa alimwi, ciindi bamulunyungu lwakwe Kenani, ndyebakatalika kweendeleshekwa calunkutwe abweendeleshi bwacishi coonse bwa Mediya aPesha, Gilisi, alimwi a Loma abo bakalinga bamulunyungu lwakwe Jafeti.
(Matalikilo 10:9, 10) Wakaba mufwimi ucite nkusu alimwi wakalinga kupikisha Yehova. Nceceeco bantu ncebacitile mwaambo wakwaamba ayi: “Bweenka mbuli Nimulodi, mufwimi ucite nkusu uyo wakalinga kupikisha Yehova.”10 Mandabala akutaanguna ngaakatalikila kweendelesha akalinga Babelo, Eleki, Akadi, Kalune, oonse akalinga mucishi ca Shaina.
it-2-E 503
Nimulodi
Bwaami bwakwe Nimulodi bwakatalika kweendelesha mandabala a Babelo, Eleki, Akadi a Kalune, ayo akalinga mucishi ca Shaina. (Mata. 10:10) Aboobo citooboneka ayi Nimulodi ngowakalinga kutanjilila ncito yakuyaka ndabala ya Babelo anjashi yanjiyo. Makani aya aleendelana amakani aamba pa bene Juda. Josephus wakalemba ayi: “[Nimulodi] paniini paniini wakaalula bweendeleshi kwaamba ayi anokweendelesha eenka, alimwi wakalinga kucishi nshila yomwi njeenga wakusha bantu kuli Yehova kwiinda mukubalengesha ayi kabashoma mu nkusu shakwe shakweendelesha. Alimwi wakakonga ayi alaakubooshesha Lesa na akalete Muyoba unene alimwi, mukwiinga wakalinga kusuni kuyaka njashi ilaamfu abuumbi cakwaamba ayi inga taikoonshi kupila amaanshi. Bantu bakalinga kusunishishi kukonkela butanjilishi bwakwe Nimulodi, kuteshi kukonkela butanjilishi bwakwe Lesa ubo mbobakalinga kubona anga nkulibika mubusha; aboobo bakatalika kuyaka njashi ya Babelo . . . alimwi njashi iyi yakalinga kuyakwa cakufwambaana abuumbi.”—Jewish Antiquities, I, 114, 115 (iv, 2, 3).
Kubelenga Baibo: (Matalikilo 10:6-32)