Munooda kalave olimba rima vahora yorucha

1-2. (a) N’nga vyoira vyaatu amalamboano, vinolandana a-vi na vyoira vyaatu amuhora ya Ayuda enao tawelele wu Yerusalemu? (b) N’nga Ayuda tagumanena nyarwa dhiivi? (Muone kwadru loi “Muhora ya Agai, Zakariya na Ezara.”)

N’NGA hora dhinango munovikumbanyedha mwathuulela vyongo vya sogolo? Venango basa linyu litomala thitho munovikumbanyedha ira munafwanyele a-vi banja linyu vyongo vyofuneela vaingumi. Venango munoona ira banja linyu kai lovuneleya namwasa wa nyarwa dha ndale, oni-iwa nyarwa venango runi-iwa va basa linyu lolaleela. N’nga mutoroma gumanana dhinango mwa nyarwa ninga dhedhi? Akala ndi e-no, tapanya mwemo Yohova mwaakami-edhele liye Aisraeli tangagumanena nyarwa ninga dhedhi, unodha ukami-ani.

² Ayuda enao tali wu Babulo wa ingumi yiwa yothene, tafuneela kaana iroromelo ira ta-iye ingumi yaphama nodhowa uilambo yeyo ya-aiidhiwa aliwa phama. Tangafiile weo, kavavirile hora indendai ira tarome gumanana nyarwa dhafuma, nyarwa dha ndale thitho runi-iwa. Ee-no anjinji mwaaliwa vyatoarucha e-la mathuulelwiwa va basa yomanga kachisi wa Yohova. Yawa ya 520 B.C.E., Yohova atooruma anamaongela ambili, Agai na Zakariya ira tamaalimbi-e. (Agai. 1:1; Zakar. 1:1) Muyofunjedha yei ninoonani ira anamaongelala tatoalimbi-adi atwala. Mbwenye vangavirile vaduzi duzi vyawa 50, Ayudao tatofooka okoka. Ezara wenuo ali wa dodoliso volemba ilamulo, atoodhowa wu Yerusalemu kumela wu Babulo ira amalimbi-e atu a Nlungwao ira ta-ele vasogolo vyongo vyokuza lambela waimbarimbari.—Ezara 7:1, 6.

3. N’nga ninotapanyani vyofuka viivi? (Sanganiko 22:19)

³ Maulosi a Agai na Zakariya tatoakami-a atu a Nlungu awalelene ira tadhowenave m’roromela Yohova vevo varuni-iwa aliwa. Maulosala anooda nikami-a thitho i-yo vano ira nidhowenave roromela ira Yohova unooda nikami-a vevo vanogumanana i-yo nyarwa. (Muleri Sanganiko 22:19.) Muyofunjedha yei, ninotapanyani milanyu dhedho Nlungu dhavelele liye dhela mwa Agai na Zakariya na ifwanafwani-o ya Ezara. Ninowakulani thitho vyofuka vi: N’nga Ayuda enao tawelele tavivwa a-vi vyagumanena aliwa nyarwa? Mwasiwa ngwan’ni ninofwanela dhowanave irana vyevyo vinofuna Nlungu vahora inogumanana i-yo nyarwa? N’nga ninaire a-vi ira nim’roromelenga Yohova nagumanangana nyarwa?

N’NGA AYUDA TAVIVWA A-VI TANGAGUMANENA NYARWA?

4-5. N’nga chini yairi-idhe Ayuda ira ta-iyachi laba basa yomanga kachisi mwathindhi?

⁴ Ayuda tangawelele Yerusalemu tatokaana basa linjinji ira talabe. Mombaranya, aliwa tatoomanga iguwa ya sembe thitho sapato ya kachisi. (Ezara 3:1-3, 10) Mbwenye va-anavire hora indendai thindhi liwa latooyeva. Vowenjedhela vomanga kachisi, aliwa tanofuneela manga nyumba dhiwa, lima minda thitho fwanyela mabanjiwa vyodya. (Ezara 2:68, 70) Aliwa tanooruni-iwa naamwidaniwa enao taadhimbinuwele, vokondi-a basa yomanga kachisi.—Ezara 4:1-5.

⁵ Ayudao tanoorucheya namwasa wa nyarwa dhafuma na vya ndale. Ilambwiwa yatongiwa na Umwene wa Persiya. Koresi wenuo ali mwene wa Persiya angakwide yawa ya 530 B.C.E., Kambisesi wenuo am’volowele limburo atooromi-a kondo yofuna gonji-a Aiguputu. Vodhowa wu Iguputu, vyaoneya ira anyakondwee tatootonga Aisraeli ira taava-e vyodya, ma-inje na limburo loi takalemo, vyevyo vyatoowenjedhela nyarwa dhiwa. Dariyo oroma wenuo am’volowele limburo Kambisesi angaromile tonga, vatookala nyarwa dhinjinji dhokuza vya ndale naatu odhimbinuwela. Mo-okaikela nyarwa dhedhi dhinooneya ira dhatoiri-a Ayudao ira tavikumbanyedhenga ira anafwanye a-vi vyofuneela vaingumini. Namwasa wa vyevi, Ayuda enango taona ira yen’na chaali hora yaphama yoroma manga okoka kachisi wa Yohova.—Agai. 1:2.

6. Movwelana na lemba la Zakariya 4:6, 7, n’nga ndi nyarwa dhinango dhiivi dhedho Ayuda dhagumanana aliwa, n’nga Zakariya aalimbi-idhe a-vi?

⁶ Muleri Zakariya 4:6, 7. Wenjedhela nyarwa dhafuma na dhandale, Ayuda tanooni-iwa thitho nyarwa. Muyawa ya 522 B.C.E., amwidaniwa tatooda kondi-a basa yomanga okoka kachisi. Mbwenye Zakariya atoasikimizeli-a ira Yohova unodha i-ndi-edha basa zimwee wa kopolo voakami-a ira tadhowenave laba basiweyo angalive ira vatookala nyarwa. Muyawa ya 520 B.C.E., Mwene Dariyo atootonga ira kachisuo udhowenave mangiwa thitho atoovelela kobiri naatu oi tamakami-e va basalo.—Ezara 6:1, 6-10.

7. N’nga Ayuda enao tawelele wu Yerusalemu, tafwaidhe maraeli-o avi tadharome e-la valimburo loroma vyevyo vyafuna Yohova?

⁷ Dhela mwa Agai na Zakariya, Yohova atoolanyedha atwee ira unodha akami-a akala ano-ela basa yomanga kachisi valimburo loroma. (Agai. 1:8, 13, 14; Zakar. 1:3, 16) Tangalimbi-iwile na anamaongelao, Ayudao tatooroma okoka manga kachisi muyawa ya 520 B.C.E. Tamari-idhe manga kachisuo va-anavire vyawa 5. Voi Ayudao tanoo-ela valimburo loroma vyevyo vyafuna Nlungu angalive ira tanoogumanana nyarwa, atoakami-a ira takale vauxamwali olimba na liye noava-a vyevyo vafuneela aliwa. Vyo-arelavovyee pyoi aliwa tatooroma m’lambela Yohova mosangalala.—Ezara 6:14-16, 22.

MU-ELENGA VALIMBURO LOROMA VINOFUNA NLUNGU

8. N’nga madhu anofwanyeya va lemba la Agai 2:4, ananikami-e a-vi ira ni-elenga valimburo loroma vyevyo vinofuna Nlungu? (Muone thitho madhu achindo.)

⁸ Vevo nyarwa ilukulu vanokwivela aliwa, pyofuneya maningi vwela lamulo loi nilaleelenga. (Marku 13:10) Mbwenye ninooda rucheya ira ni-elenga mathuulelwi-u othene vabasa yolaleela akala atu anoniruni-a venango akala ninogumanana nyarwa dhafuma. N’nga chini inanikami-e ira ni-elenga vyongo vyokuza Umwene va limburo loroma? Kanikaikelenga ira “Yohova wa magurupu akondo adhulu”b uli uikundu yi-u. Liye unodha nikami-a nadhowanave e-la vyongo vyokuza Umwene va limburo loroma. Ee-no kavali mwasa oi niovenga.—Muleri Agai 2:4.

9-10. N’nga madhu a Yesu anofwanyeya va lemba la Mateu 6:33, takami-idhe a-vi banja n’nango?

⁹ Kathuulelani vyaireele banja la Oleg na Irina,c enao anoira upainiya. Tangathamile ira tamakami-e pingo mwinango, basa yatoamalela namwasa wa nyarwa dhafuma dha ilambwiwiyo. Angalive ira katali vabasani vaduzi duzi yawa imbo-i, tanoona ira Yohova unowakami-a thitho hora dhinango abali naarongola tanoava-a vyevyo vyafuneela aliwa. N’nga chini yaakami-idhe vilela? Oleg wenuo voromavene anoovikumbanyedha maningi aongile ira: “Kala opingeya na basa yolaleela watoonikami-a ira ni-elenga mathuulelwi-u va vyongo vyofuneya maningi vaingumi yi-u.” Aliwa tanookaana thindhi va urumiwiwa wu tasakasakanga basa.

¹⁰ Dambo n’nango takumanga muurumiwini, tatoovwa ira fiwa mwinango atoowenda ulendo wa makilometuru 160 dhaava-a mapasta menli odhala na vyongo vyo-iyana i-yana vyevyo vyaagulele aliwa. Oleg aongile ira: “Dambo leli natoona ira Yohova thitho abali naarongola anonithuulela. Natoosikimizela ira Yohova kanodha i-ya arumiwee masiki taonenga ira katina yoira.”—Mat. 6:33.

11. N’nga vyongo vinodha niwendela a-vi na-elanga vasogolo vyevyo vinofuna Nlungu?

¹¹ Yohova unofuna ira ni-elenga mathuulelwi-u othene vabasa yolaleela, yeniyo ili yovulumucha ingumi. Movwelana na vioni i-yo mundima 7, Agai atoolimbi-a atu a Yohova ira tarome okoka basa yomanga kachisi kalanga ninga anaaromawene manga sapato ya kachisuo. Yohova atoowenjedhela onga ira taira e-no, “unodha araeli-a.” (Agai. 2:18, 19) I-yo thitho Yohova unodha niraeli-a na-elanga valimburo loroma basa iniva-idhe liye.

N’NGA NINAIRE A-VI IRA NIM’NYINDELENGA MANINGI YOHOVA?

12. Mwasiwa ngwan’ni Ezara na Ayuda takumele udhaari tafuneela kaana iroromelo yolimba?

¹² Muyawa ya 468 B.C.E., Ezara atoowenda na gurupu lanambili la Ayuda kumela wu Babulo dhowa wu Yerusalemu. Ira tawende ulendula, Ezara na Ayudao tafuneela kaana iroromelo yolimba. Aliwa tangavirilena mundhila dhoopi-a, tangatukunle golidi na siliva n’njinji waveleliwe ira umakami-e vabasa yomanga kachisi. Vyevi vingairi-idhe ira amwidaniwa taadhimbinuwele. (Ezara 7:12-16; 8:31) Wenjedhela vevo aliwa tatoozindiyela ira wu Yerusalemu kwaali obareleya. Sidadimo kamwali atu anjinji thitho mipanda na milango yafuneela saka-edhiwa. N’nga ninofunjedhavon’ni wa Ezara vamwasa ororomela Yohova?

13. N’nga Ezara airilen’ni ira am’roromelenga maningi Yohova? (Muone thitho madhu achindo.)

¹³ Ezara ali angaoni Yohova akami-anga atwee vahora ya nyarwa. Muyawa ya 484 B.C.E., vinooneya ira Ezara ali wu Babulo vevo Mwene Ahasiwero vyatongile liye ira Ayuda othene muumwene wa Persiya tapiwe. (Est. 3:7, 13-15) Vahoriyo, ingumi ya Ezara yali vangovini. Vingaireile e-no Ayuda “muvikundu vyothene” tatooroma ula no sala udya volobela wa Yohova ira aasogolele. (Est. 4:3) N’nga munothuulela ira Ezara na Ayuda afwee tavivwa a-vi vyongo vingachinjile thitho amwidaniwa tangathakaleliwile? (Est. 9:1, 2) Vyaoni aliwa vahora yeniyo, vyatoakami kozeela nyarwa dhafuna aliwa dhagumanana sogolo, thitho vyatoakami-a roromele ira Yohova unobarela atwee.d

14. N’nga rongola mwinango afunjedhilevon’ni angaonile mwemo Yohova mwam’kami-edhele liye vahora ya nyarwa?

¹⁴ Yohova anikami-a vahora ya nyarwa, paevo vanoroma i-yo n’nyindela maningi. Ifwanafwani-o vamwasa wen’na nja Anastasia, wenuo unokala wu Eastern Europa. Liye atoo-iya basa yalaba liye ira ya-am’muiri-e volowela vyandale. Anastasia aongile ira: “Vaingumi yanga yothene ndali nda-anaromevo kala o-okaana kobiri. Ndatou-iya mwasuo mandhani mwa Yohova thitho ndatoona ira unaandisamalela mwaudhivela. Ndidhakala ira kandili va basani kandinodha ova yongo iliyothene. Akala Babanga wadhulu unondisamalela va-eni, unodha ndisamalela thitho sogolou.”

15. N’nga chini yam’kami-idhe Ezara ira am’roromelengave Yohova? (Ezara 7:27, 28)

¹⁵ Ezara anoona Yohova am’samalelanga vaingumiyee yothene. Thuulela hora yam’kami-a Yohova vaingumiyee, watom’kami-a Ezara ira am’roromelenga maningi. Liye aongile ira: “Dhandha la Yohova Nlungwanga linodha ndikami-a.” (Muleri Ezara 7:27, 28.) Ezara atoonga madhu enala fendo 6 mubukhulee loidhiweya na dhinalee.—Ezara 7:6, 9; 8:18, 22, 31.

16. N’nga ndi vahora ivi inaone i-yo Yohova anikami-anga vaingumi yi-u? (Muone thitho iruthiruthi.)

¹⁶ Yohova unooda nikami-a nagumanangana nyarwa. Mofwanafwani-a, nam’vephanga patarawi-u ira nimafwanyeye va gumano wa gawo venango nam’vepha hora yoi nifwanyeyenga va migumanoni ya pingo, ninom’va-a Yohova ngari yoi anikami-e thitho ninooda dabwa na mwemo vyongo munawendele aliwa. Vyaireya e-no ninoroma n’nyindela maningi Yohova.

17. N’nga Ezara athonyi-edhe a-vi ira ali odhiyevi-a angagumanena nyarwa? (Muone iruthiruthi yavakapani.)

¹⁷ Ezara ali odhiyevi-a thitho anom’vepha Yohova ira am’kami-e. Hora iliyothene yakala liye opingeya maningi namwasa wa vizovyee, anoolobela wa Yohova modhiyevi-a. (Ezara 8:21-23; 9:3-5) Namwasa wa vyevi, atu enango tanookala ofunechecha m’kami-a thitho sazi-edha iroromeloyee. (Ezara 10:1-4) Naona ira ninovikumbanyedha mwemo munafwanyele i-yo vyofuneya vyava ingumi venango mwemo munabarelele i-yo banja li-u, nilobelenga wa Yohova thitho kanikaikelenga unodha niwakula.

18. N’nga chini inanikami-e ira iroromelwi-u wa Yohova ikale yolimba?

¹⁸ Nakala odhiyevi-a norumeli-a ira Yohova thitho makristau afwi-u tanikami-enga, ninodha roma m’nyindela maningi Nlungu. Erika wenuo una a-ima araru atoodhowanave m’nyindela Yohova angalive ira anoogumanana nyarwa dhilukulu. Vahora yoyeva atoogumanana nyarwa ya mwanee abaliwile okwene na ukwa wa man’nee. Voonga vyam’muireelevi liye aongile ira: “Mutu kanaidhiweletu mwemo Yohova munam’kami-edhele liye, namwasa oi liye unoukami-a mundhila ya-adedi-edhelawee. Ndatoozindiyela ira liye atoowakula manjinji mwamalobelwanga dhela mumadhu tandiwandela afwanga na vyandiirela aliwa. Ndawandelanga afwanga mwemo munovwela miyo, vinokala vyo-orucha ira tandikami-e.”

MUDHOWENAVE M’NYINDELA YOHOVA FIYEDHA KOMONI

19-20. N’nga ninofunjedhavon’ni wa Ayuda ta-awelele wu Yerusalemu?

¹⁹ Ninooda funjedhavo thitho likundo lofuneya wa Ayuda ta-awelele wu Yerusalemu. Enango mwaaliwa kataoda irana vyongo vinjinji namwasa oulula, marenda malukulu venango izo yosamalela banja. Angalive ira vyali e-no, aliwa tatoovelela vyongo vyothene vyokami-ana Ayuda enao tawelele wu Yerusalemu. (Ezara 1:5, 6) Vinooneya ira vangavirile vyawa vaduzi duzi 19, gurupu loroma la Ayuda lawelele wu Yerusalemu lingafiile, Ayuda ta-adhi wu Babulo tatoodhowanave tumiza vyotuva vyoi vimakami-e afwiwa wu Yerusalemu.—Zakar. 6:10.

²⁰ Angalive ira kaninaode irana vyongo vinjinji vom’labela Nlungu, kanikaikele ira liye unosimba vinooda i-yo irana ira nim’sangalali-e. N’nga ninoidhiwa a-vi vyevi? Muhora ya Zakariya Yohova atom’mwandela namaongelula ira asaka-edhe ichapowa ya umwene vo-indi-edha basa golidi na siliva wa tumizile Ayuda enao ta-adhi wu Babulo. (Zakar. 6:11) Ichapowa ya umweniyo, yali yoi “yaathuchenga” va vyongo vyavelenle aliwa modhala mandha. (Zakar. 6:14) Ninooda kala osikimiza ira Yohova kanodhiwala vinoira i-yo mwathindhi vom’labela angalive ira ninogumanana nyarwa.—Aeb. 6:10.

21. N’nga chini inanikami-e ira nikaleve olimba rima nathuulelanga vya sogolou?

²¹ Pyo-oira fuka ira ninongo dhowanave gumanana nyarwa mumalambo omari-ala thitho venango vyongo vinodha dhowanave thakala thakala sogolou. (2 Timo. 3:1, 13) Mbwenye kaninofwanela vikumbanyedhanga maningi. Kathuulelani vyevyo Yohova vyawandele liye atwee mumalambo a Agai. Liye aongile ira: “Miyo ndili na nyo . . . Kamuove.” (Agai 2:4, 5) I-yo thitho kanikaikelenga ira Yohova unodha kala na i-yo nairanga vinofuna liye. Na-arelanga vifunjedhile i-yo mumaulosi a Agai, Zakariya na ifwanafwani-o ya Ezara, kaninodha i-yachi m’roromela Yohova masiki nigumanengana nyarwa dhoi a-vi sogolou.