Ku Kayuka kwa Bulapeli bwa Buhata

“Mu zwe ku bona, . . . ku bulela [Jehova, “NW”]; Mu si ke mwa swala se si masila, Mi ni ka mi amuhela.”—2 MAKORINTE 6:17.

1. Ki cincano mañi yeo Satani n’a likile ku eza ni Jesu, mi ku tahisa kwa hae tiko ye ku lu luta lika lifi ze peli?

“ZEO kamukana ni ka ku fa zona, ha u wa ka mañwele, wa ni kubamela.” Nihaike kuli yona tiko yeo ne i ezizwe hamulaho wa lilimo ze likiti-kiti ku zwa fa makalelo a bulapeli bwa buhata, i fa sinotolo kwa ku ziba ya susueza bulapeli bwa buhata ni seo sili mulelo wa bona. Kwa mafelelezo a mbumbi ya silimo sa 29 C.E., Diabulosi n’a likile ku fa Jesu mibuso kamukana ya lifasi ka ku cincana ni muhato wa ku lapela. Yona kezahalo yeo i lu taluseza lika ze peli: kuli mibuso ya lifasi le ne li ya Satani kuli a kone ku i fana mi ni kuli mulelo o mutuna wa bulapeli bwa buhata ki ku lapela Diabulosi.—Mateu 4:8, 9.

2. Ki sikamañi seo lu ituta ku zwelela kwa manzwi a Jesu a kwa Mateu 4:10?

² Ka kalabo ya hae, Jesu na si ka hana fela bulapeli bwa buhata kono hape n’a bonisize seo bulapeli bwa niti bu si ama. N’a zibahalize kuli: “Zwa Satani, kakuli ku ñozwi kuli: Kubamela Mulena Mulimu wa hao, mi u sebeleze Yena a nosi.” (Mateu 4:10) Mulelo wa bulapeli bwa niti, kacwalo, ki ku lapela Mulimu wa niti a nosi, Jehova. U ama ku ba ni tumelo ni ku ipeya ku utwa, ku eza tato ya Jehova.

Simuluho ya Bulapeli bwa Buhata

3. (a) Ki l’ili fo ne bu kalezi bulapeli bwa buhata fa lifasi-mubu mi ki kamukwaufi? (b) Ki muhato ufi wa pili wa ku lwanisa bulapeli o bonisizwe, mi nyandiso ya bulapeli i se i zwezipili kamukwaufi ku zwa f’o?

³ Bulapeli bwa buhata ne bu kalisize ku ba teñi fa lifasi-mubu muta batu ba pili ne ba si ka ipeya ku utwa Mulimu mi ne ba amuhezi akalezo ya Noha ya ku ikatulela ili bona “bunde ni bumaswe.” (Genese 3:5) Ka ku eza cwalo ne ba hanile bubusi bwa Jehova bo bu lukile ni ku tokolomoha bulapeli bo bu lukile, bulapeli bwa niti. Ki bona batu ba pili ba ne ba “fetuzi niti ya Mulimu ku i eza lishano, mi ba kubamezi ni ku sebeleza sibupiwa, bakeñisa Mubupi.” (Maroma 1:25) Sibupiwa se ne ba ketile ku lapela ka ku sa ziba ne si si sili kwand’a Satani Diabulosi, “noha ya kale.” (Sinulo 12:9) Mwan’a bona wa mweli wa mushimani, Kaine, n’a hanile ku latelela kelezo ye musa ya Jehova mi kacwalo na ipanguzi kwa bubusi bwa Hae. Ka ku ziba kamba ka ku sa ziba, Kaine a fita fa ku ba “mwana wa ya maswe,” Satani, ni muezi wa bulapeli bwa Diabulosi. N’a bulaile munyan’a hae Abele, ya n’a sebelisa bulapeli bwa niti, ili ku lapela kwa niti. (1 Joani 3:12, Revised English Bible; Genese 4:3-8; Maheberu 11:4) Mali a Abele ne li ona mali a n’a suluzwi pili bakeñisa moya wa ku lwanisa bulapeli bwa niti. Ki maswabisa ku bulela kuli, bulapeli bwa buhata se bu zwezipili ku sulula mali a ba ba si na mulatu ku to fita ni mwa lizazi la cwale.—Mu bone Mateu 23:29-35; 24:3, 9.

4. Kwa neku la Nuwe, ki mañolo afi a bonisa mufuta wa bulapeli bwa niti?

⁴ Munda u si ka fita kale, Satani n’a konile ku kwenula buñata bwa mufuta wa mutu kwa bulapeli bwa niti. Nihakulicwalo, Nuwe, “a shemubiwa ki [Jehova, NW].” Ki kabakalañi? Kakuli “n’a zamaya ni Mulimu.” Mwa mubulelelo o muñwi, na sebelisa bulapeli bwa niti. Bulapeli bwa niti haki mukiti kamba mikiti ya ba bulapeli kono ki nzila ya bupilo. Bu ama ku beya tumelo ku Jehova ni ku mu sebeleza ka ku ipeya ku utwa, ‘ku zamaya ni yena.’ Nuwe n’a ezize seo.—Genese 6:8, 9, 22; 7:1; Maheberu 11:6, 7.

5. (a) Ki sikamañi seo Diabulosi n’a likile ku toma hamulaho wa Munda, mi ki kamukwauf? (b) Jehova n’a kwalezi litukiso za Diabulosi kamukwaufi, mi ki sikamañi se ne si zwile mwateñi?

⁵ Ne ku si ka fita nako ye telele hamulaho wa Munda, ka mo ku bonahalela Diabulosi na itusisize Nimrodi, mutu wa mikwa ye maswe “sizumi se si mata fapil’a [Jehova, NW],” mwa buikatazo bwa ku kubukanya mufuta wa mutu mwa mufuta wa bulapeli ili b’o hape ne bu ka lwanisa Jehova. (Genese 10:8, 9; 11:2-4) Ne bu ka be bu bile bulapeli bwa buhata bu li buñwi bo bu swalisani, bulapeli bwa Diabulosi bo bu tamani hamoho, bo bu tomile fa muleneñi ni fa tawala yeo balapeli ba hae ne ba yahile. Jehova n’a tibezi mulelo wo ka ku lyanganisa “puo . . . i li ñwi” ye ne i bulelwa ka nako yeo ki mufuta wa mutu kaufela. (Genese 11:5-9) Kacwalo, muleneñi wa fita fa ku bizwa sina Babele ni Babilona hasamulaho, bubeli bwa ona mabizo ao a talusa “Ku Lyangana.” Kona ku lyangana kwa puo k’o ne ku tahisize kuli mufuta wa mutu u hasanele mwa lifasi kamukana.

6. (a) Ki mihupulo ifi ya bulapeli ye ne i suñilwe mwa balapeli ba Satani ba Babilona pili ba si ka hasana kale? (b) Ki kabakalañi bulapeli ku potoloha lifasi ha bu na ni litumelo ze swana? (c) Ki mulelo ufi wa busatani wo Babilona n’a tahisize, mi ona muleneñi wa kale wo ne u fitile fa ku ba swanisezo ya sikamañi?

⁶ Nihakulicwalo, ne ku ka bonahala, fa mutomo wa litaba za kwaikale za matangu ni bulapeli, kuli pili kona ku hasana kwa mufuta wa mutu k’o ka Jehova ku si ka ezahala kale, Satani n’a suñile lituto ze ñwi ze mutomo za bulapeli bwa buhata mwa minahano ya balapeli ba hae. Zeo li kopanyeleza litumelo za bulapeli za punyuho ya moyo hamulaho wa lifu, sabo ya ku saba bafu, ku ba teñi kwa lihele mwa sibaka sa mioya ya ba ba shwile, hamohocwalo ni ku lapela milimu ye sa konwi ku balwa ya sinna ni ya sisali, ye miñwi ya ku yona ne i beilwe mwa bulalu. Litumelo ze cwalo ne li isizwe kwa mafelelezo a lifasi kamukana ka mifuta-futa ya likwata za lipuo. Nako ha inze i ya, yona mihupulo ye mutomo yeo ya fita fa ku ba mwa likalulo ze fapahana-fapahana. Kono ka nañungelele, i eza mutomo wa bulapeli bwa buhata mwa likalulo kaufela za lifasi. Nihaike kuli n’a kwalezwi mwa tiko ya hae ya ku eza bulapeli bu li buñwi bwa buhata bo bu swalisani ka ku ba ni muleneñi wa bona mwa Babilona, Satani a toma mifuta-futa ya bulapeli bwa buhata, ili ye ne i susuelizwe ki ba mwa Babilona ni ku lika ku biulela ku lapela ku Jehova ku ili yena. Babilona n’a zwezipili ka myanda-nda ya lilimo ku ba sibaka se situna sa susuezo ya ku lapela maswaniso, mabibo, bulauli, ni tuto ya linaleli—zeo kaufela ki likalulo ze tuna za bulapeli bwa buhata. Ha ku komokisi, buka ya Sinulo ha i swaniseza kopano ya lifasi kamukana ya bulapeli bwa buhata sina lihule le li maswe le li bizwa Babilona yo Mutuna.—Sinulo 17:1-5.

Bulapeli bwa Niti

7. (a) Ki kabakalañi bulapeli bwa niti ha ne bu si ka amiwa ki ku lyangana kwa puo? (b) Ki mañi ya n’a fitile fa ku bizwa sina “ndat’ahe ba ba lumela kaufela,” mi ki kabakalañi?

⁷ Kaniti, bulapeli bwa niti ne bu siyezi bu si ka amiwa ki ku lyanganisa mufuta wa mutu k’o Jehova n’a bonisize kwa Babele. Bulapeli bwa niti ne bu sebelisizwe pili Munda u si ka taha kale ki banna ni basali ba ba cwale ka Abele, Enoki, Nuwe, ni musal’a Nuwe, ni bana ba Nuwe ba bashimani ni makwenyan’a bona. Hamulaho wa Munda bulapeli bwa niti ne bu bukelelizwe mwa mundandwe wa mwan’a Nuwe Sema. Abrahama, wa lusika lwa Sema, n’a sebelisize bulapeli bwa niti mi n’a fitile fa ku zibahala sina “ndata’he ba ba lumela kaufela.” (Maroma 4:11) Tumelo ya hae ne i zamaelela ni misebezi. (Jakobo 2:21-23) Bulapeli bwa hae ne bu li nzila ya bupilo.

8. (a) Bulapeli bwa niti ne bu talimani kamukwaufi ni bulapeli bwa buhata mwa lilimo za mwanda wa bu 16 B.C.E., mi ki sikamañi se ne si zwile mwateñi? (b) Ki tukiso ifi ye nca ya n’a ezize Jehova kwa neku la bulapeli bwa hae bo bu kenile?

⁸ Bulapeli bo bu kenile ne bu zwezipili ku sebeliswa mwa mundandwe wa lusika lwa Abrahama—Isaka, Jakobo (kamba, Isilaele), ni bana ba 12 ba Jakobo, ili f’o ne ku simuluhile masika a Isilaele a 12. Kwa mafelelezo a lilimo za mwanda wa bu 16 B.C.E. lusika lwa Abrahama ka Isaka ne lu fumanehile inze lu ikataza ku bukeleza bulapeli bo bu kenile mwa muinelo o lubeta, wa mahedeni—mwa Egepita—ili m’o ne ba li batanga. Jehova n’a itusisize mutang’a hae ya sepahala Mushe, wa lusika lwa Malivi, ku punyusa balapeli ba Hae mwa butanga bwa mwa Egepita, naha ye ne i talizwe ki bulapeli bwa buhata. Ka Mushe, Jehova n’a itamile bulikani ni Isilaele, ka ku ba eza batu ba Hae ba ba ketilwe. Ka nako yeo, Jehova a tomahanya milao ye miñwi ye ñozwi ya bulapeli bwa hae, ka ku i beya ka swalelele mwa litamo za mufuta wa litabelo ze ne li fiwa ki ba lusika lwa buprisita ka ku ba ni sibaka se si kenile sa ku ipangela, mi pili ne li tabernakele ye kona ku lwaliwa mi hamulaho ne li tempele ya kwa Jerusalema.

9. (a) Bulapeli bwa niti ne bu sebelisizwe kamukwaufi pili Mulao wa bulikani u si ka ba teñi? (b) Jesu n’a bonisize kamukwaufi kuli likalulo za ku ipangela za Mulao ne li si za ku ya ku ile?

⁹ Nihakulicwalo, ku swanela ku lemuhiwa kuli, zona lisebeliso zeo za ku ipangela ne li si ka ba teñi ka mulelo wa ku ba likalulo za ku ya ku ile za bulapeli bwa niti. Mulao ne li “muluti wa ze ne sa taha.” (Makolose 2:17; Maheberu 9:8-10; 10:1) Pili Mulao wa Mushe u si ka ba teñi, mwa linako za liñulukundi, litoho za mabasi ka mo ku bonahalela ne ba yemezi mabasi a bona mwa ku fa litabelo fa lialetare ze ne ba yahile. (Genese 12:8; 26:25; 35:2, 3; Jobo 1:5) Kono ne ku si na buprisita bo ne bu tomilwe kamba tukiso ya litabelo, hamohocwalo ni mikiti fela ni mikiti ya bulapeli. Ka ku ekeza, Jesu ka sibili n’a bonisize mayemo a ka swalelele a bulapeli bo ne bu tomilwe fa sishawa sa milao kwa Jerusalema ha n’a bulelezi musali wa Musamaria kuli: “Nako ya ta, mo Ndate h’a sa na ku lapelwa fa mulundu wo [Gerizimi, kalulo ya kale ya tempele ya Masamaria], nihaiba mwa Jerusalema. . . . Nako ya ta, mane i se i tile, mo balapeli ba niti ba ka lapela Ndate ka moya ni ka niti.” (Joani 4:21-23) Jesu n’a bonisize kuli bulapeli bwa niti bu lukela ku sebeliswa, isiñi ka lika za ku ipangela, kono ka moya ni ka niti.

Butanga bwa mwa Babilona

10. (a) Ki kabakalañi Jehova ha na tuhelezi batu ba hae inze ba iswa mwa butanga kwa Babilona? (b) Ki mwa linzila lifi ze peli m’o Jehova n’a lukululezi bomasiyaleti ba ba sepahala ka 537 B.C.E., mi ne li ufi mulelo o mutuna wa ku kutela kwa bona kwa Juda?

¹⁰ Haisali ku zwiwa fa bukwenuheli mwa Edeni, se ku bile ni sitoyo se si zwelapili mwahal’a bulapeli bwa niti ni bulapeli bwa buhata. Ka linako ze ñwi mane balapeli ba niti, ka ku bulela ka swanisezo, se ba isizwe mwa butanga ki bulapeli bwa buhata, bo bu swaniselizwe ki Babilona ku zwa mwa nako ya Nimrodi. Pili Jehova a si ka lumeleza batu ba hae ku iswa mwa butanga kwa Babilona ka 617 B.C.E. ni 607 B.C.E., ne se ba bile kale mwa bulapeli bwa buhata bwa Sibabilona. (Jeremia 2:13-23; 15:2; 20:6; Ezekiele 12:10, 11) Ka 537 B.C.E., bomasiyaleti ba ba sepahala ne ba kutezi kwa Juda. (Isaya 10:21) Ne ba file mamelelo kwa pizo ya bupolofita ye li: “A mu zwe mwa Babilona!” (Isaya 48:20) Yeo ne i si ke ya ba tukuluho ya kwa mubili fela. Hape ne li tukuluho ya kwa moya ku zwa kwa muinelo o si ka kena, wa bulapeli bwa maswaniso bwa buhata. Bona bomasiyaleti bao ba ba sepahala kacwalo ne ba filwe taelo ya kuli: “A mu funduke, a mu funduke, mu zwe mo, mu si ke mwa swala ze masila, a mu zwe mwa Babilona! Mu ikenise, mina ba ba swala lipiza za [Jehova, NW].” (Isaya 52:11) Mulelo o mutuna wa ku kuta kwa bona kwa Juda ne li ku yo toma sinca bulapeli bwa niti, ku lapela ko ku kenile.

11. Fahalimw’a ku kutiswa sinca kwa bulapeli bo bu kenile mwa Juda, ki yanduluko ifi ya bulapeli bo bunca ye ne i bile teñi mwa lilimo za mwanda wa busilela B.C.E.?

¹¹ Ka ku makalisa, mwahal’a zona lilimo zeo za mwanda wa busilela B.C.E. ne ku bile ni likalulo ze nca za bulapeli bwa buhata mwahal’a Babilona yo Mutuna. Ne ku tomilwe bulapeli bwa Sibuddha, Si-Confucius, Si-Zoroaster, ni Si-Jain, ku sa bulelwi lituto za Sigerike ze tomile fa mabaka a ka butu zeo hasamulaho ne li susuelize likeleke za Krestendomu ka butuna. Kacwalo bulapeli bo bu kenile ha ne bu nze bu kutiswa sinca mwa Juda, sila se situna sa Mulimu ne si tahisize keto ye tuna ni ku fita ya mifuta-futa ya bulapeli bwa buhata.

12. Ki ku lukululwa kufi kwa butanga bwa Sibabilona ko ne ku ezahezi mwa lilimo za mwanda wa pili C.E., mi ki temuso mañi ya n’a file Paulusi?

¹² Pili Jesu ha si ka bonahala kale mwa Isilaele, buñata bwa Majuda ne ba sebelisa mifuta-futa ya bulapeli bwa Sijuda, mufuta wa bulapeli bo ne bu amuhezi litumelo ze ñata za bulapeli bwa Sibabilona. Ne bu ikenyize ku Babilona yo Mutuna. Kreste n’a bu nyazize mi na lukuluzi balutiwa ba hae kwa butanga bwa Babilona. (Mateu, kauhanyo 23; Luka 4:18) Bakeñisa kuli bulapeli bwa buhata ni lituto za Sigerike ne li atile hahulu mwa likalulo za na kutaza ku zona, muapositola Paulusi n’a amile kwa bupolofita bwa Isaya ni ku bu sebelisa kwa Bakreste, ba ne ba tokwa ku kayuka kwa susuezo ye si ka kena ya Babilona yo Mutuna. N’a ñozi kuli: “Tempele ya Mulimu i na ni tumelelano ifi ni maswaniso a’ lapelwa [a Sibabilona]? Kakuli Tempele ya Mulimu Ya-Pila ki luna; sina h’a bulezi Mulimu, a li: Ni ka yaha fahali a bona, ni izamaele mwateñi; mi ni ka ba Mulimu wa bona, bona ba be sicaba sa ka. Hakubacwalo, Mu zwe ku bona, mi mu kauhane, ku bulela [Jehova, NW]; Mu si ke mwa swala se si masila, Mi ni ka mi amuhela.”—2 Makorinte 6:16, 17.

Ku Kayuka kwa Bulapeli wa Buhata mwa Nako ya Maungulo

13. Ki sikamañi se si bonisizwe mwa litaba zeo Kreste n’a lumezi kwa liputeho ze supile mwa Asia Minor, mi ki sikamañi se ne si ezahezi kwa Bukreste bwa niti?

¹³ Litaba zeo Kreste n’a lumezi kwa liputeho ze supile mwa Asia Minor ka Sinulo ye ne i filwe ku muapositola Joani li bonisa hande kuli pili mafelelezo a lilimo za mwanda wa pili C.E. a si ka fita kale, likezo ni mibonelo ya bulapeli bwa Sibabilona ne li hohobela mwa puteho ya Sikreste. (Sinulo, likauhanyo 2 ni 3) Bakwenuheli sihulu-hulu ne ba ñatafalile mwa lilimo za mwanda wa bubeli ku isa mwa lilimo za mwanda wa bu ketalizoho C.E., ka ku tahisa ku ba teñi kwa bulapeli bo bu bonahala inge kuli ki bulapeli bo bu kenile bwa Sikreste. Lituto za Sibabilona ze cwale ka ku sa shwa kwa moyo, lihele le li tuka mulilo, ni Silalu ne li kopanyizwe mwa lituto za Bukreste bwa bukwenuheli. Likeleke za Katolika, Orthodox, mi hasamulaho ni za Protestanti kaufela za amuhela lituto za bulapeli za buhata zeo mi, kacwalo, za fita fa ku ba kalulo ya Babilona yo Mutuna, kopano ya lifasi kamukana ya bulapeli bwa buhata ya Diabulosi.

14, 15. (a) Swanisezo ya Jesu ya buloto ni mufuka i bonisa sikamañi? (b) Ki sikamañi se ne si ezahezi kwa mafelelezo a lilimo za mwanda wa bu 19, mi pili 1914 isi ka fita kale, ki zwelopili ifi ye ne ba ezize Bakreste ba niti kwa neku la lituto za bulapeli?

¹⁴ Bulapeli bwa niti ni kamuta ha bu si ka yundiswa. Kamita se ku bile ni balati ba niti mwahal’a lilimo ze myanda-nda kaufela, ba bañwi ba ku bona ba latehezwi ki bupilo bwa bona bakeñisa busepahali bwa bona ku Jehova ni kwa Linzwi la hae, Bibele. Kono sina swanisezo ya Jesu ya buloto ni mufuka ha i bonisa, buloto bwa swanisezo, kamba bana ba Mubuso ba ba tozizwe, ne ba ka kona ku kauhanywa kwa mufuka, kamba bana ba ya maswe, ka “nako ya ku fela kwa lifasi.” (Mateu 13:24-30, 36-43) Nako ya maungulo—nako ya kona ku kauhanya k’o—ha ne i li fakaufi, baituti ba Bibele ba ba sepahala kwa mafelelezo a lilimo za mwanda wa bu 19 ba kalisa ku kayuka kwa buzike bwa bulapeli bwa buhata.

¹⁵ Pili 1914 isi ka fita kale bona Bakreste bao, ba ba bizwa sina Lipaki za Jehova kacenu, ne ba hulisize tumelo ye tiile mwa tiululo. Ne ba zibile kuli ku ba teñi kwa Kreste ku lukela ku ba ko ku sa bonahali. Ne ba utwisisize kuli 1914 i ka bonisa mafelelezo a “linako za bamacaba.” (Luka 21:24) Ne ba utwisisize ka ku tala taluso ya moyo ni zuho. Hape ne ba filwe monyehelo kwa neku la mafosisa a matuna a lituto za likeleke fa lihele la mulilo ni Silalu. Ne ba itutile ni ku kalisa ku itusisa libizo la bumulimu mi ba utwisisa bufosi bwa tuto ya ku ipilaula ni likezo za ku lapela mioya.

16. Ki pizo ifi yeo Bakreste ba ba tozizwe ne ba alabile ku yona ka 1919?

¹⁶ Makalelo a mande n’a ezizwe ka ku lundula litamo za bulapeli bwa buhata. Mi ka 1919, Babilona yo Mutuna n’a latehezwi ki m’ata a hae fahalimw’a batu ba Mulimu. Sina bomasiyaleti ba Majuda ha ne ba lukuluzwi mwa Babilona ka 537 B.C.E., kacwalo bomasiyaleti ba ba sepahala ba Bakreste ba ba tozizwe ne ba file mamelelo kwa pizo ye li “a mu zwe mwa Babilona [yo Mutuna]!”—Isaya 52:11.

17. (a) Ki sikamañi se ne si fitile fa ku ba teñi ku zwa ka 1922 ni ku ya kwapili, mi ki tokwahalo ifi ye ne i bile teñi mwahal’a batu ba Mulimu? (b) Ki mayemo afi a matuna a n’a amuhezwi, mi ki kabakalañi seo ha sili se si utwahala?

¹⁷ Ku zwa ka 1922 ni ku ya kwapili, liniti ze m’ata ni ze buanyu za Bibele ne li hatisizwe ni ku hasanyezwa kwa nyangela, ka ku yaneha fa nalela bulapeli bwa buhata bwa Sibabilona, sihulu-hulu likeleke za Krestendomu. Tokwahalo ne i bonahezi ku ba ye susueza mwa minahano ya batu ba Mulimu ba ba kenisizwe ka ku kayuka kwa mifuta kamukana ya bulapeli bwa buhata ka ku tala. Kacwalo, ka lilimo-limo, nihaiba muitusisezo wa linzwi la “bulapeli” ne u tokolomohilwe ha ku bulelwa za bulapeli bo bu kenile. Mibulelelo, ye cwale ka “Bulapeli ki Lilaba mi ki Nzila ya Buputeleli,” ne i zibahalizwe kwa nyangela mwa mikwakwa ya mileneñi ye mituna. Libuka ze swana sina Government (1928) ni “The Truth Shall Make You Free” (1943) ne li file taluhanyo ye utwahala mwahal’a “Bukreste” ni “bulapeli.” Mayemo ao a matuna ki a utwahala, kakuli ku ikayutula ko ku kenile ne ku tamehile ku eziwa kwa miinelo kaufela ya bulapeli bo bu ñatafezi bwa Babilona yo Mutuna.

Bulapeli bwa Niti ni bwa Buhata

18. Ki kutwisiso ifi ye nca ya linzwi la “bulapeli” ye ne i filwe ka 1951, mi seo si talusizwe kamukwaufi mwa 1975 Yearbook?

¹⁸ Cwale, ka 1951, ne li yona nako ye swanela ku Jehova ku fa batu ba hae kutwisiso ye utwahala ka ku tala ya fapahano ye mwahal’a bulapeli bwa niti ni bulapeli bwa buhata. Piho ya 1975 Yearbook of Jehovah’s Witnesses i bulela kuli: “Ka 1951, bayemeli ba bulapeli bwa niti ne ba itutile nto ye ñwi ye tuna ka za linzwi la ‘bulapeli.’ Ba bañwi ba ku bona ne ba konile ku hupula hande silimo sa 1938 muta, fokuñwi, ne ba lwezi sisupo se si hoha mamelelo sa ‘Bulapeli ki Lilaba mi ki Nzila ya Buputeleli.’ Cwale ka ku zwelela fa mubonelo wa bona ka nako yeo, ‘bulapeli’ kaufela ne bu si bwa sikreste, mi ne bu zwelela ku Diabulosi. Kono The Watchtower ya March 15, 1951, ne i lumelelize ku itusisa manzwi a talusa muinelo wa sika wa ‘niti’ ni ‘buhata’ ka ku ama kwa bulapeli. Ka ku ekeza, buka ye hoha mamelelo ya What Has Religion Done for Mankind? (ye ne i hatisizwe ka 1951 ni ku zwisiwa mwahal’a Mukopano o mutuna wa ‘Bulapeli bo bu Kenile’ kwa Wembley Stadium, London, England) ne i bulezi kuli: ‘Ka ku ya ka nzila yeo linzwi la “bulapeli” li itusiswa ka yona, ka taluso ya lona ye bunolo ka ku fitisisa li talusa mukwa wa ku lapela, mufuta wa ku lapela, ku si na taba kuli ki ku lapela kwa niti kamba ki kwa buhata. Seo si lumelelana ni taluso ya linzwi la Siheberu ku bona la, ’a·boh·dáh, ili le li talusa “sebelezo” ka ku tala, ku si na taba kuli i fiwa ku mañi.’ Hamulaho wa f’o, mibulelelo ya ‘bulapeli bwa buhata’ ni ‘bulapeli bwa niti’ ya fita fa ku zibahala hahulu mwahal’a lipaki za Jehova.”—Likepe 225.

19, 20. (a) Ki kabakalañi balapeli ba niti ha ne ba sa swaneli ku nyema ka ku itusisa linzwi la “bulapeli” ka ku ama kwa bulapeli bo bu kenile? (b) Yona kutwisiso ye nca yeo ne i konisize batu ba Jehova ku eza nto mañi?

¹⁹ Ka ku fa kalabo kwa puzo ye ñwi ya mubali, musulo wa The Watchtower ya August 15, 1951, ne u talusize kuli: “Ha ku na mutu ya swanela ku nyema ka za ku itusiswa kwa linzwi la ‘bulapeli.’ Libaka la kuli lwa itusisa lona ha li lu kenyi mwa sikwata sa bulapeli bwa buhata bo bu tamilwe ki lizo, nihaiba ku ipiza ili luna Bakreste ha ku lu kenyi kwa Bakreste ba buhata ba Krestendomu.”

²⁰ Ka ku sa itatula, yona kutwisiso yeo ye nca ya linzwi la “bulapeli” i konisize batu ba Jehova ku yandulula fapahano ye mwahal’a bulapeli bwa niti ni bwa buhata, sina taba ye latelela ha i ka bonisa seo.

Ku Tatuba Kutwisiso ya Luna

◻ Ki l’ili fo ne bu kalezi bulapeli bwa buhata fa lifasi-mubu mi ki kamukwaufi?

◻ Ki sikamañi seo Satani n’a likile ku toma hamulaho wa Munda, mi mulelo wa hae ne u kwalezwi kamuwkaufi?

◻ Babilona n’a fitile fa ku ba swanisezo ya sikamañi?

◻ Ki litukuluho lifi ze ne li ezahezi ka 537 B.C.E., ni mwa lilimo za mwanda wa pili C.E., mi ni ka 1919?

◻ Ki kutwisiso ifi ye nca ye ne i filwe kwa linzwi la “bulapeli” ka 1951, mi ki kabakalañi ha ne ku li ka nako yeo?

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 11]

Lituto za bulapeli za buhata ze lumelwa lifasi kaufela li simuluhile mwa Babilona:

◻ Milimu ya lilalu, kamba bulalu,

◻ Moyo wa mutu u punyuha lifu

◻ Tumelo ya mioya—ku ambola ni ba ba “shwile”

◻ Ku itusisa maswaniso mwa ku lapela

◻ Ku itusisa milyani ya ku omba-omba badimona

◻ Puso ya bahulu ba bulapeli ba ba m’ata