Kweji 10

Lelo bikukomenanga kyaba kimo kukōkela? Kino kyo kyāfikīle ne Mulopwe Davida, o mwanda wālombele Leza amba: “Sañamuna munda mwami mutyima wa kukukōkela.” (Ñim. 51:12) Davida wādi usenswe Yehova. Nansha nankyo, kitatyi kimo byāmukomēne kukōkela. Ne batwe netu kyaba kimo bibwanya kwitukomena. Mwanda waka? Dibajinji, twi bapyane mutyima wa kuleka kukōkela. Dya bubidi, Satana uloñanga nyeke bukomo bwa kwitulengeja tutomboke pamo bwa aye. (2 Ko. 11:3) Dya busatu, twi bajokolokwe mu ino ntanda na bantu ba mwikadila wa butomboki, “mushipiditu wingila pano mu bana bampikwa kikōkeji.” (Ef. 2:2) Nanshi tufwaninwe kulonga bukomo bwa kulwa na kubulwa kubwaninina kwetu, na Dyabola, ne na ino ntanda amba tukōkele Yehova ne boba bapēle lupusa. w23.10 p. 6 mus. 1

Le i bika byotwifunda ku kingelengele kya Yesu kya kwalamuna mema ke vinyu? Twifunda’ko kwikala betyepeje. Yesu kēaninyepo pa kingelengele kyaālongele; kadi kēaninyepo nansha dimo pa byonso byaādi ulonga. Inoko aye, wādi mwityepeje ne kupa nyeke Shandi ntumbo ne mitendelo yonso. (Yoa. 5:​19, 30; 8:28) Shi twiule Yesu na kwikala nyeke betyepeje ketukeaninyapo byotulonga. Ketwakianyai pa mwanda wa batwe bene, ino pa mwanda wa dyese dyotudi nadyo dya kwingidila Leza muyampe. (Yel. 9:​23, 24) Tumupei mitendelo yafwaninwe. Ne kadi bidi, le i bintu’ka biyampe byotubwanya kulonga pampikwa bukwashi bwa Yehova? (1 Ko. 1:​26-31) Shi twi betyepeje ketukeanyapo pa byotulongela bakwetu. Tusangalanga mwanda tuyukile amba Yehova umwene byotulonga kadi wibikwete na bulēme. (Dingakanya na Mateo 6:​2-4; Bah. 13:16) Bine, tusangajanga Yehova kitatyi kyotwiula Yesu na kwikala betyepeje.—1 Pe. 5:6. w23.04 p. 4 mus. 9; p. 5 mus. 11-12

Kupityila ku bukomo bwa mushipiditu, mutumibwa Polo wākankamikile bene Kidishitu bakimbe tumweno twa bakwabo. Le i muswelo’ka otubwanya kwingidija ano madingi ku kupwila? I na kuvuluka’mba, bantu bakwabo nabo bakimbanga kulondolola’ko. Langa’po bidi wisamba na balunda nobe. Le ukasaka kwisamba’nka abe? Aa, ukasaka nabo besambe. Ne ku kupwila nako, tusakanga kushila’ko bantu bakwabo mukenga wa kulondolola. Kadi muswelo umo bidi wa kukankamika batutu ne bakaka i na kwibashila mukenga wa kwisambila pa lwitabijo lwabo. (1 Ko. 10:24) Nanshi i biyiampe kulondolola bīpi mwanda wa kushila bavule mukenga wa kulondolola. Nansha ke kitatyi kyolondolola bīpi, epuka kwisambila pa myanda mivule. Shi wisambile pa myanda yonso idi mu musango, bakwabo bakabulwa bya kunena’po. w23.04 p. 22-23 mus. 11-13

Tufwaninwe kuvuluka kamweno kadi mu kwendelela kukwasha bantu bakwabo, nakampata kupityila ku mwingilo wa busapudi. Tunenwe kwikala bantu bapēlelwa kushinta mu busapudi. Tutananga bantu ba mwikadila ne nkulupilo mishileshile kadi ba bibidiji palapala. Mutumibwa Polo wādi upēlelwa kushinta, netu tubwanya kuboila ñeni ku kimfwa kyandi. Yesu wātongele Polo bu “mutumibwa wa mizo.” (Loma 11:13) Mu mwingilo wandi, Polo wādi usapwila Bayuda, Bangidiki, bantu bafunde, ba panshi, ba kunja, ba bulēme, ne balopwe. Pa kutenga mityima ya bano bantu beshileshile, Polo wāikele “bintu byonso ku bantu ba miswelo yonso.” (1 Ko. 9:​19-22) Wātele mutyima ku bibidiji, bitamina, ne nkulupilo ya bantu baādi usapwila ne kujadika musapwilo wandi. Netu tubwanya kulumbulula mwingilo wetu wa busapudi shi tupēlelwa kushinta ne kulonga bukomo bwa kulangulukila pa muswelo muyampe wa kusapwila muntu ne muntu. w23.07 p. 23 mus. 11-12

Kutalala i bukomo, ke buzozepo. Bilombanga bukomo pa kwikala talala shi ubatanwa mu ngikadilo mikomo. Kutalala kubadilwa mu “kipa kya mushipiditu.” (Ngt. 5:​22, 23) Kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu “kutalala,” kyādi kingidijibwa kyaba kimo mwanda wa kufunkila pa kabalwe ka mu ntanda kamuninwe mu kibundi. Tompa’po kufwatakanya kabalwe ka mu ntanda kekele na butūkanye. Kuno i kutūkanya nansha kutalala, ako’ko kekele enka na bukomo. Le i muswelo’ka otubwanya batwe bantu kwikala batalala, koku kadi twikele bakomo? Ketubwanyapo kulonga kino na bukomo bwa batwe bene. Kintu kiketukwasha i kulomba Leza etupe mushipiditu wandi, witukwashe twikale na ino ngikadila milumbuluke. Kadi bantu bavule i babwanye kwikala na ino ngikadila ya kutalala. Batumoni bavule babwenye kulondolola na kutalala ku meso a bantu bebalwa ne kulengeja bantu bakwabo bekale na mumweno muyampe potudi.—2 Tm. 2:​24, 25. w23.09 p. 15 mus. 3

Mutumibwa Yoano wāmwene mu kimonwa kya kutendelwa bakulumpe 24 momwa mūlu batōta Yehova. Bādi batendela Leza na kwitabija’mba, i mufwaninwe kupebwa “ntumbo ne bulēme ne bukomo.” (Kus. 4:​10, 11) Ne bamwikeulu ba kikōkeji nabo badi na bubinga buvule bwa kutendela Yehova ne kumupa bulēme. Badi nandi pamo momwa mūlu kadi bamuyukile senene. Bamonanga ngikadila yandi kupityila ku bintu byalonga. Pobabandila muswelo ulonga Yehova bintu, kino kibalengejanga bamutendele. (Yoba 38:​4-7) Netu tusakanga kutendela Yehova mu milombelo na kulombola kine kyotumusanshilwe ne kumulēmeka. Nanshi potanga Bible ne kwifunda’ye, longa bukomo bwa kusokola’mo ngikadila ya Yehova ikusangaja nakampata. (Yoba 37:23; Loma 11:33) Kupwa sapwila Yehova mwine mowiivwanina pa ngikadila’ya. Kadi tubwanya kutendela Yehova pa muswelo waetukwashanga batwe pamo ne kisaka kyetu kyonso kya ku mushipiditu.—1 Sa. 2:​1, 2. w23.05 p. 3-4 mus. 6-7

Mu 1919, Babiloni Mukatampe, wajimije lupusa lwaadi nalo pa bantu ba Leza. Mu mwine mwaka’wa, “umpika mukōkele ne mudyumuke” washilwile kwingila mwanda wa kukwasha bantu ba mityima miyampe bashilule kwenda mu “Dishinda dya Buujila.” (Mat. 24:​45-47; Isa. 35:8) Mwingilo wāingile bantu bakwabo ba kikōkeji mafuku kunyuma mwanda wa kuteakanya dino dishinda, wakweshe boba bashilwile kwenda mu dino dishinda dikatampe bavudije buyuki bwabo bwa padi Yehova ne mpango yandi. (Nki. 4:18) Kadi badi babwanya kukwatañanya būmi bwabo na bijila bya Yehova. Yehova kadipo utengēle bantu bandi bashinte kiponka na ponka mu myanda yonso mobadi banenwe kushinta. Aye watōkeje bityebitye bantu bandi. Bine, tukasangala bininge batwe bonso potukabwanya kusangaja Leza mu byonso byotulonga! Dishinda dyonso disakilwanga kulongololwa. Tamba mu 1919, mwingilo wa kulongolola “Dishinda dya Buujila” wingilwanga mwanda wa kukwasha bantu bavule batambe mu Babiloni Mukatampe. w23.05 p. 17 mus. 15; p. 19 mus. 16

Kitango Kyendeji kifundijanga bakwashi ba mu makomite palapala a ku Kitango Kyendeji. Pesambwa pano, bano bakwashi bavuijanga na kikōkeji mingilo mivule ya mu bulongolodi. I bateakanibwe senene mwanda wa kwendelela na mwingilo wa kulela mikōko ya Kidishitu. Kitatyi kikaselelwa mūlu mushingwe māni wa mfulo dya ku mfulo kwa kyamalwa kikatampe, butōtyi butōka bukendelela kwikala’ko pano pa ntanda. Kupityila ku bwendeji bwa Yesu Kidishitu, batōtyi ba Leza bakendelela kumutōta na kikōkeji. Na bubine mu kine kitatyi’kya, tukatambwa bulwi na Koka wa Makoka, ko kunena’mba mizo ya lwana mīkutyile mu bumo. (Ezk. 38:​18-20) Inoko kuno kutambwa bulwi kwa mu kitatyi kityetye kukatunya; kekukakankajapo bantu ba Leza kumutōta. Bine Yehova ukebapandija! Mutumibwa Yoano wāmwene mu kimonwa “kibumbo kikatampe kya bantu” kya mikōko mikwabo ya Kidishitu. Bālombwele Yoano amba “kino kibumbo kikatampe kya bantu” i kilupuke “mu kyamalwa kikatampe.” (Kus. 7:​9, 14) Bine bakapandijibwa! w24.02 p. 5-6 mus. 13-14

Le i bika byotubwanya kulonga pa kutambula mushipiditu ujila? I na kulomba’o, na kwifunda Kinenwa kya Leza kya ku bukomo bwa mushipiditu, ne na kupwana na batutu ne bakaka badi mu bulongolodi bwandi buludikwa na mushipiditu. Kulonga namino kuketukwasha tutamije “kipa kya mushipiditu.” (Ngt. 5:​22, 23) Leza upānga mushipiditu wandi ujila boba bendelela kulama milangwe yabo itōka ne badi na mwiendelejo wampikwa disubi. Kaketupepo mushipiditu wandi ujila shi twendelela kulangulukila pa bintu bya disubi ne kwibilonga. (1 Ts. 4:​7, 8) Pa kwendelela kutambula mushipiditu ujila, tufwaninwe ne ‘kuleka kufutulula bupolofeto.’ (1 Ts. 5:20) “Bupolofeto” butelelwe pano bufunkila pa misapu itupa Yehova kupityila ku mushipiditu wandi ujila, kubadila’mo ne yoya itala difuku dya Yehova ne itulombola’mba tudi mu kitatyi kya ku mfulo. Ketusonsolwelangapo kulampe dino difuku mu ñeni yetu, na kulanga’mba Amakedona keikafikapo mu kino kyetu kitatyi. Ino, twidilamanga nyeke mu ñeni yetu amba kedidi pabwipi—na kwikala nyeke na mwiendelejo muyampe ne kuvudilwa nyeke bya kulonga mu “mingilo ya bwine Leza.”—2 Pe. 3:​11, 12. w23.06 p. 12 mus. 13-14

Le i bika byotufwaninwe kulonga batwe bene Kidishitu shi bifwatulo bya porno bibamweka mu kitulumukila mu kingidilwa kyetu kya busendwe? Tufwaninwe kutala kungi kiponka na ponka. Biketupēlela kulonga namino shi tuvuluka’mba kipwano kyetu na Yehova kyo kya mvubu nakampata. Na bubine, enka ne bifwatulo bimweka bu ke bya pornopo bibwanya kulangula milangwe ya busekese. Mwanda waka i biyampe kwibinyema? I mwanda ketusakengapo kulonga nansha’tu kilongwa kityetye kitutwala ku kulonga makoji mu mutyima wetu. (Mat. 5:​28, 29) Tutu David mukulumpe wa mu Tailande unena’mba: “Neipangula’mba, ‘Nansha shi bino bifwatulo ke bya pornopo, lelo Yehova ukasangala shi naendelela kwibitala?’ Kulanguluka uno muswelo kunkwashanga nonge bintu na tunangu.” Kutyina kufītyija Yehova mutyima kwitukwashanga tulonge bintu na tunangu. Kutyina Leza “yo ngalwilo ya tunangu,” nansha kyalwilo “kya tunangu.” w23.06 p. 23 mus. 12-13

“Byumba . . . bya munda” bibwanya kufunkila pa bipwilo byetu. Yehova i mwitulaye amba uketukinga pa kyamalwa kikatampe shi twendelele kumwingidila pamo na batutu ne bakaka. Nanshi tamba’nka pano, ketufwaninwepo’tu enka kulonga bukomo bwa kutyumwina mu manwi bukōkekōke bwa batutu ne bakaka, tufwaninwe ne kulonga bukomo bwa kwibasanswa. Kulonga namino kubwanya kuketukwasha tupande! “Difuku dikatampe dya Yehova” dikaletela bantu bonso makambakano. (Zef. 1:​14, 15) Ne bantu ba Yehova nabo bakatanwa na ano makambakano. Inoko shi twikale belongolole tamba’nka pano, tukabwanya kwikala talala ne kukwasha bantu bakwabo. Tukōminina makambakano onso aketutana. Pasusuka batutu ne bakaka, tukalonga byonso byotubwanya mwanda wa kwibakwasha na kwibalombola mutyima wa lusalusa ne kwibapa byobasakilwa. Kadi tukashala nyeke pabwipi na batutu ne bakaka, bene botulongēle kala bukomo bwa kusanswa. Ebiya Yehova uketwesela na kwitupa būmi bwa nyeke mu ntanda mwine kemukekalapo monka bimpengele ne byamalwa.—Isa. 65:17. w23.07 p. 7 mus. 16-17

Divule Kinenwa kya Leza kilombolanga bana-balume ba kikōkeji bu bakomo. Inoko enka ne bakomo bininge mobadi kebādipo bemona nyeke bu bakomo. Kimfwa, kitatyi kimo Mulopwe Davida wēmwene bu mukomo “pamo bwa lūlu,” inoko kitatyi kikwabo ‘wātuyuka.’ (Ñim. 30:7) Nansha Samishoni byaādi na bukomo bwa pa bula kitatyi kyaādi wendejibwa na mushipiditu wa Leza, wājingulwile amba pampikwa bukomo butamba kudi Leza, wādi wa “kuzoza ne kwikala pamo bwa bantu bonso.” (Bat. 14:​5, 6; 16:17) Bano bana-balume ba kikōkeji bādi bakomo mwanda Yehova wēbakomeje. Mutumibwa Polo nandi wāitabije amba wādi usakilwa bukomo butamba kudi Yehova. (2 Ko. 12:​9, 10) Wēkondele na misongo. (Ngt. 4:​13, 14) Kadi kitatyi kimo, wādi ulwa pa kulonga byobya biyampe. (Loma 7:​18, 19) Ne kadi kitatyi kikwabo, wādi uzumbija mutyima pa bintu byādi bibwanya kumutana. (2 Ko. 1:​8, 9) Inoko, pādi pazoza Polo, po paādi wikala mukomo. Namani? Yehova wāpele Polo bukomo bwaādi usakilwa pa kūminina makambakano. w23.10 p. 12 mus. 1-2

Shi netu kyaba kimo twimonanga bu bampikwa mvubu, tuvulukei nyeke amba Yehova aye mwine ye wetukokēle kwadi. (Yoa. 6:44) Umonanga biyampe bidi motudi bine byoketubwanyapo batwe bene kumona, kadi uyukile muntu wetu wa munda. (2 Bi. 6:30) Nanshi tubwanya kumukulupila pānena’mba twibalēme. (1 Yo. 3:​19, 20) Kumeso kwa kwifunda bubine, bamo motudi balongele bintu bine bibwanya kulengeja mutyima wikale wibatopeka enka ne pano. (1 Pe. 4:3) Nansha ke bene Kidishitu ba kikōkeji bekondanga na milangwe ya kulonga bubi. Lelo mutyima obe ukutopekanga? Shi i amo, ukasengibwa na kuyuka’mba bengidi ba Yehova ba kikōkeji bēkondele na milangwe pamo bwa ino. Kimfwa, mutumibwa Polo wēmwene bu kimonya-malwa paādi ulangulukila pa kubulwa kubwaninina kwandi. (Loma 7:24) Na bubine, Polo wēsāshile bubi bwandi ne kubatyijibwa. Inoko wētelele aye mwine bu “mutyetyetyetye mu batumibwa” ne bu ‘mutabuke’mo’ mu babipya-mambo.—1 Ko. 15:9; 1 Tm. 1:15. w24.03 p. 27 mus. 5-6

Ñeni imo bidi yotubwanya kuboila ku butyibi bubi bwa Mulopwe Yehoashe i ya amba, tunenwe kupwana na balunda bakekala na lupusa luyampe potudi—ko kunena’mba balunda basenswe Yehova ne basaka kumusangaja. Ketunenwepo enka kupwana na bantu ba yetu myaka. Vuluka’mba, Yehoashe wādi mwanuke bininge kudi mulunda nandi Yehoyada. Pa mwanda utala balunda botonga kupwana nabo, wiipangule amba: ‘Le bankwashanga nkomeje lwitabijo lwami mudi Yehova? Lelo bankankamikanga nonde misoñanya ya Leza mu bwami būmi? Lelo besambilanga padi Yehova ne pa bubine bwandi bulēme? Lelo balēmekele misoñanya ya Leza? Le banombolanga’tu enka bintu byonsaka kwivwana’ni, nansha bekalanga na bukankamane bwa kundemununa shi nkesāsuka?’ (Nki. 27:​5, 6, 17) Na bubine, shi balunda nobe kebasenswepo Yehova, kufwaninwepo kupwana nabo. Inoko shi basenswe Yehova, wibalamate—bakakukwasha!—Nki. 13:20. w23.09 p. 9-10 mus. 6-7

Alufabe ya Kingidiki ishilula na disomo alefa, ne kufula na disomo omeka. Yehova paetela’mba i ‘Alefa kadi i Omeka,’ ulombola’mba shi washilula kintu, enka ekifikije ne ku mfulo. Yehova paāpwile kupanga ba Adama ne Eva, wēbanena’mba: “Butulai mwivudijei, muyuje ntanda ne kwiinekenya.” (Ngo. 1:28) Mu kine kitatyi’kya, Yehova udi bwa aye wānenene amba, “Alefa.” Yehova wālombwele patōka mpango yandi, amba: Kukekala kitatyi kikayula ntanda ne kwalamunwa ke paladisa na bana ba kikōkeji kadi babwaninine, ba ku lutundu lwa ba Adama ne Eva. Mu kino kitatyi kya mu mafuku a kumeso, Yehova ukanena mu muswelo kampanda amba, “Omeka.” Yehova paāpwile kupanga “madiulu ne ntanda ne byonso bidi’mo,” wānenene kintu kikulupija’mba mpango yandi ikafikidila. Wākulupije amba ukafikidija mpango yandi itala muzo wa muntu ne ntanda. Ino mpango ikafikidila ne pa mfulo ku mfulo kwa dino difuku dya busamba-bubidi.—Ngo. 2:​1-3. w23.11 p. 5 mus. 13-14

Lwendo lwa makambakano lwa kutamba mu Babiloni kwenda ku Isalela lwādi lubwanya kusela kintu kya myeji iná, inoko Yehova wālaile amba bikoleja byo-byonso byādi bimweka bu bibwanya kwibalengeja bakomenwe kujoka, bikatalulwa’ko. Bayuda ba kikōkeji bāyukile amba kujokela ku Isalela kukebaletela madyese mavule kupita bintu byobādi ba kwisuminwa. Mu madyese makatampe obādi ba kweselwa, mwādi mubadilwa ne butōtyi bwabo. Mu Babiloni kemwādipo tempelo ya Yehova nansha imo. Kemwādipo kisōkelo kyādi kibwanya kulambwila’po bene Isalela bitapwa byādi bilombelwe mu Bijila bya Mosesa, kadi kekwādipo babitobo ba kulambula’byo. Ne kadi, mu kino kibundi mwādi bantu bavule bādi batōta baleza ba bubela kutabuka boba bādi bālēmekele Yehova ne misoñanya yandi. O mwanda Bayuda tununu ne tununu basenswe Yehova, bādi na kipyupyu kya kujokela mu yabo ntanda mwine mobādi ba kwaluja butōtyi butōka. w23.05 p. 14-15 mus. 3-4

Tusakilwa bukwashi bwa mushipiditu ujila wa Leza pa kwendelela kwiendeja “bu bana ba kitōkeji.” Mwanda waka? Mwanda kebipēlapo nyeke kushala batōka mu ino ntanda miyule bya busekese. (1 Ts. 4:​3-5, 7, 8) Mushipiditu ujila ubwanya kwitukwasha tulwe na mulangilo ne mumweno wa bantu ba mu ino ntanda, wampikwa kukwatañana na mulangilo wa Leza. Kadi mushipiditu ujila ubwanya kwitukwasha tumwekeje “miswelo yonso ya buyampe ne boloke.” (Ef. 5:9) Muswelo umo bidi otubwanya kutambula mushipiditu ujila, i kulomba’o. Yesu wānenene amba Yehova “ukapāna mushipiditu ujila ku boba bamulomba.” (Luka 11:13) Kadi tutambulanga mushipiditu ujila kitatyi kyotutendela Yehova pamo ku kupwila. (Ef. 5:​19, 20) Lupusa luyampe lwa mushipiditu wa Leza potudi luketukwasha twiendeje mu muswelo usangaja Leza. w24.03 p. 23-24 mus. 13-15

Lelo usakilwa kitūkijetyima? Shi i amo, lomba Yehova akupe’kyo. Kitūkijetyima kibadilwa mu kipa kya mushipiditu. (Ngt. 5:​22, 23) Nanshi tubwanya kulomba Yehova etupe mushipiditu ujila ne kwitukwasha twikale na kipa kyao. Shi tubatanwa na mwanda utūla kitūkijetyima kyetu pa ditompo, ‘tulombanga’nka kulomba’ Yehova mushipiditu ujila witukwashe twikale na kitūkijetyima. (Luka 11:13) Kadi tubwanya kulomba Yehova etukwashe tumone bintu mwaebimwena. Ebiya pa kupwa kulombela, tunenwe kulonga bukomo bwa kwikala na kitūkijetyima difuku ne difuku. Shi twendelele kulomba Yehova etupe kitūkijetyima ne kulonga bukomo bwa kwikala nakyo, nandi uketukwasha twikadile’ko na kitūkijetyima nansha shi mafuku kunyuma ketwadipo nakyo. Kadi i biyampe kulangulukila pa bimfwa bya mu Bible. Mu Bible mudi bimfwa bivule bya bantu bāikele na kitūkijetyima. Shi tulangulukile pa ino nsekununi, tubwanya kwifundila’ko miswelo ya kulombola’mo kitūkijetyima. w23.08 p. 22 mus. 10-11

Yesu wākulupije mutumibwa Petelo amba Yehova ukamukwasha. Paāsangukile, wālongēle Petelo ne batumibwa bakwabo kingelengele kikwabo kya kukwata mwita. (Yoa. 21:​4-6) Na bubine kino kingelengele kyākulupije Petelo amba Yehova ukavuija bisakibwa byandi bya ku ngitu. Padi mutumibwa Petelo wāvulukile binenwa bya Yesu bya amba, Yehova ukavuija bisakibwa bya boba ‘bakimba bidi nyeke Bulopwe.’ (Mat. 6:33) O mwanda Petelo wātūdile mwingilo wa busapudi pa kifuko kibajinji, pa kyaba kya kutangidija buluwe. Wāsapwile na bukankamane mu difuku dya Pentekosa ya mu mwaka wa 33 Yesu ke mwiye, wākwasha bantu tununu ne tununu betabije myanda miyampe. (Bil. 2:​14, 37-41) Kadi wākweshe bene Samadia ne bantu ba mu mizo betabije Kidishitu. (Bil. 8:​14-17; 10:​44-48) Bine, Yehova wāingidije Petelo mu muswelo wa kutendelwa mwanda wa kutweja bantu ba miswelo yonso mu kipwilo. w23.09 p. 20 mus. 1; p. 23 mus. 11

Kintu kya myaka ibidi pa kupita’po na pāonakenye bene Babiloni kibundi kya Yelusalema, Mulopwe Nebukaneza wa Babiloni wālotele kilotwa kilenga moyo kya nkishi mukatampe. Wānena kwipaya bandi bana-balume bonso ba tunangu, kubadila’mo ne Danyele, shi kebamulombwelepo kilotwa’kya ne nshintulwilo yakyo. (Dan. 2:​3-5) Danyele wādi unenwe kulonga’po kintu bukidibukidi; shi bitupu, bantu bavule bādi ba kwipaibwa. “Danyele watwela, walomba mulopwe amupe’ko kitatyi kya kulombola mulopwe nshintulwilo.” (Dan. 2:16) Byāmulombele bukankamane ne lwitabijo. Mwanda waka? Mwanda kekudipo myanda ilombola’mba mafuku kunyuma Danyele wādi ke mushintulule bilotwa. Danyele wānena balunda nandi“balombele kudi Leza wa mūlu ebafwile lusa pa mwanda wa kino kifibwe.” (Dan. 2:18) Yehova wālondolwele milombelo yabo. Na bukwashi bwa Leza, Danyele wāshintulula kilotwa kya Nebukaneza. Danyele pamo ne balunda nandi bāleka kwipaibwa. w23.08 p. 3 mus. 4

Langulukila pa byabuyabuya bidi mu kwikala na kitūkijetyima. Shi tudi na kitūkijetyima, twikalanga na nsangaji ne na mutyima mutūke. Mu uno muswelo, kitūkijetyima kibwanya kulumbulula ñeni yetu ne bukomo bwetu bwa ngitu. Shi tutūkijija banabetu mutyima, twikalanga nabo mu kipwano kiyampe. Kadi po pene kipwilo kyetu kikadilanga’ko mu bumo. Shi muntu kampanda wetukolomona, kwija kwetu kwa kukwatwa bulobo kubwanya kwitukinga ku kubipijija’ko myanda. (Ñim. 37:​8, kunshi kwa dyani; Nki. 14:29) Inoko kya mvubu kutabuka, twiulanga Tata wetu wa mūlu ne kwikala nandi mu kipwano kiyampe. Bine, kitūkijetyima i ngikadila miyampe kadi ya kamweno! Nansha byokebipēlangapo nyeke kwikala na kitūkijetyima, na bukwashi bwa Yehova, tukendelela nyeke kwikala na ino ngikadila. Kadi shi twilaije ntanda mipya na kitūkijetyima, tubwanya kukulupila’mba “diso dya Yehova ditalanga boba bamwakaminwe, boba batengele buswe bwandi bwa ndamatyidile.” (Ñim. 33:18) Nanshi batwe bonso tusumininwei kwendelela kuvwala kitūkijetyima. w23.08 p. 22 mus. 7; p. 25 mus. 16-17

Yakoba wālombwele amba muntu ubwanya kulanga’mba udi na lwitabijo, inoko bilongwa byandi kebilombolapo amba udi nalo. (Yak. 2:​1-5, 9) Kadi Yakoba wisambila’mo pa muntu umo wāmwene ‘tutu nansha kaka ubudilwe bivwalwa nansha byakudya,’ inoko wāleka kumukwasha. Nansha shi uno muntu wādi witela amba udi na lwitabijo, inoko kēlulombwelepo mu bilongwa; lwādi lwa bituputupu. (Yak. 2:​14-16) Yakoba wēsambīle padi Lehaba bu kimfwa kiyampe kya lwitabijo lumwekela mu bilongwa. (Yak. 2:​25, 26) Lehaba wāivwene myanda ya Yehova ne kwitabija’mba wādi ukwatakanya bene Isalela. (Yos. 2:​9-11) Wālombola lwitabijo lwandi kupityila ku bilongwa, na kukinga batubedibedi babidi bene Isalela pobāswile kwibepaya. Kino kyālengeje uno mwana-mukaji wa kubulwa kubwaninina kadi ke mwine Isalelapo, atelwe bu moloke pamo bwa Abalahama. Kimfwa kyandi kilombola mvubu ya kwikala na lwitabijo lumwekela mu mingilo. w23.12 p. 5-6 mus. 12-13

Batwe bene Kidishitu, ketusangelangapo’tu enka kwivwanija bubine bwa kūlukūlu bwa mu Bible. Na bukwashi bwa mushipiditu wa Leza, twikalanga na kipyupyu kya kwifunda ‘enka ne bintu bya mushike bya Leza.’ (1 Ko. 2:​9, 10) Le wabulwapo kushilula mu kifundwa kyobe kya pa kasuku na kwifunda myanda ikakufwenya bininge pabwipi na Yehova? Kimfwa, ubwanya kushilula kwifunda na katentekeji myanda ya mwālombwedile Yehova buswe ku bengidi bandi ba pa kala, ne kumona moikukulupijija amba ukusenswe ne abe. Ubwanya kubandaula mpangiko ya butōtyi yobātūdile’ko bene Isalela kudi Yehova ne kwiidingakanya na mpangiko yatūdile’ko bene Kidishitu dyalelo. Nansha kadi ubwanya kwifunda na mushike bupolofeto bwāfikidije Yesu mu būmi bwandi ne mu mwingilo wandi wa pano pa ntanda. Ubwanya kutana nsangaji mu kwifunda ino myanda na kwingidija dibuku Index nansha Dibuku dya Bukimbi dya Batumoni ba Yehova. Kwifunda Bible na mushike kubwanya kukomeja lwitabijo lobe ne kukukwasha utane “buyuki bwa Leza.”—Nki. 2:​4, 5 w23.10 p. 18-19 mus. 3-5

Kishima kingidije mutumibwa Petelo bu “bininge” kishintulula kishima pa kishima “kutamuna.” Kipindi kya bubidi kya vese kilombola byotukalonga shi tusenswe bakwetu bininge. Kusanswa bininge bakwetu kwitukwashanga tupūte bubi bwabo. Tubwanya kwibyelekeja uno muswelo: Tukwatanga buswe bwetu na makasa abidi, pamo bwa batwe babāla kisandi ne kwikitamuna bininge enka ne byokipūta, ke bubipo’tu bumo nansha bubidi, ino i “milwi ne milwi ya bubi.” “Kupūta” i muswelo mukwabo wa kunena’mba kulekela. Monka mubwaninya kupūta kisandi dikeme dya biko, ne buswe nabo bubwanya kupūta bukōkekōke ne kubulwa kubwaninina kwa bantu bakwabo. Tunenwe kusanswa bininge bakwetu amba tubwanye kulekela kubulwa kubwaninina kwa banabetu mu lwitabijo, nansha shi i bikomo namani. (Kol. 3:13) Kitatyi kyotulekela bakwetu, tulombolanga’mba twibasenswe bininge, ne amba tukimbanga kusangaja Yehova. w23.11 p. 11-12 mus. 13-15

Mulopwe Yoshia paādi kadi na myaka 26, wāshilwile mwingilo wa kulongolola tempelo. Pobādi bengila uno mwingilo, bāsokwele “mukanda wa Bijila bya Yehova byaletelwe kupityila kudi Mosesa.” Pātejeje mulopwe kutangwa kwao, wālongele’po kintu kiponka na ponka mwanda wa kukōkela byādi bilembelwe’mo. (2 Bi. 34:​14, 19-21) Ubulwepo nobe kutanga Bible kitatyi ne kitatyi? Shi wielelanga’ko kutanga Bible, le butangi bobe budi namani? Lelo ulembanga’ko mavese kampanda abwanya kukukwasha? Yoshia paādi na myaka 39, wākwete butyibi bubi bwine bwāmwipaije. Wēkulupile aye mwine pa kyaba kya kulomba Yehova amuludike. (2 Bi. 35:​20-25) Kudi ñeni yotubwanya kuboila’ko. Nansha shi ketudi batame namani nansha twifundanga Bible pano kepadi myaka mivule, tufwaninwe kwendelela kukimba Yehova. Ko kunena’mba kumulomba kitatyi ne kitatyi etuludike, kwifunda Kinenwa kyandi, ne kuteja madingi a bene Kidishitu batame. Shi tulonge namino, ketukalongapo bilubo bikatampe kadi po pene tukekala na nsangaji.—Yak. 1:25. w23.09 p. 12 mus. 15-16

Bible utela bana-bakaji bavule ba kutendelwa bāsenswe Yehova ne kumwingidila. Bāikele ‘kwibeja mu byonso’ ne ‘kukōkela mu bintu byonso.’ (1 Tm. 3:11) Ne kadi, bakaka babwanya kumona mu kipwilo kyabo bimfwa bya bakaka batame ku mushipiditu byobabwanya kwiula. A bakaka bankasampe, mwabulwa’po kutala’ko bana-bakaji batame ku mushipiditu badi bu bimfwa byomubwanya kwiula? Talai ngikadila yabo milumbuluke; kupwa bandaulai muswelo omubwanya kwiimwekeja. Kwityepeja i ngikadila ya mvubu ku bene Kidishitu batame. Shi mwana-mukaji i mwityepeje, ukekala mu kipwano kiyampe na Yehova ne na bantu bakwabo. Kimfwa, mwana-mukaji mwityepeje utoñanga kukwatakanya na kwityepeja mpangiko ya bumutwe itūdile’ko Tata wandi wa mūlu. (1 Ko. 11:3) Kudi miswelo mipotoloke ya kukōkela uno musoñanya mu kipwilo ne mu kisaka. w23.12 p. 18-19 mus. 3-5

Yehova usakanga’mba mulume asanswe wandi mukaji ne kuvuija bisakibwa byandi bya ku ngitu, mu malango, ne ku mushipiditu. Kwikala na bukomo bwa kulanga, kulēmeka bana-bakaji, ne kwikala ukulupilwa, bikakukwasha wikale mulume muyampe. Shi ubasonge, ubwanya kwikala tata. Le i ñeni’ka yobwanya kuboila kudi Yehova pa mwa kwikadila tata muyampe? (Ef. 6:4) Yehova wālombwele wandi Mwana, Yesu, ku meso a bantu bonso amba umusenswe kadi umwitabije. (Mat. 3:17) Shi ubaikala tata, kulupija bobe bana kitatyi kyonso amba wibasenswe. Wibafwije’ko kitatyi kyonso pa bintu biyampe byobalonga. Batata beula kimfwa kya Yehova, bakwashanga babo bana bekale bana-balume ne bana-bakaji batame ku mushipiditu. Ubwanya kwiteakanya ku kino kiselwa tamba’nka pano, na kukwatakanya na buswe bantu ba mu kyenu kisaka ne mu kipwilo na kwibafwija’ko ne kwibalombola’mba wibasenswe.—Yoa. 15:9. w23.12 p. 28-29 mus. 17-18

Bengidi ba Yehova ba kikōkeji batanwanga na makambakano ne misongo itanwanga na bantu bonso. Kadi tubwanya kūminina kulwibwa nansha kupangwapagwa na boba bashikilwe bantu ba Leza. Nansha Yehova byakakankajangapo ano makambakano aleke kwitufikila, inoko i mulaye kwitukwasha. (Isa. 41:10) Na bukwashi bwandi, tubwanya kulama nsangaji yetu, kukwata butyibi buyampe, ne kushala ba lulamato mu bino bitatyi bya makambakano. Yehova i mulaye kwitupa bītwa na Bible bu “ndoe ya Leza.” (Fid. 4:​6, 7) Ino ndoe ifunkila pa kutalala kwa mutyima kutamba ku kwikala nandi mu kipwano kya pa bula. Ino ndoe “itabukile ñeni yonso”; i mitabuke pa bintu biyampe byotubwanya kufwatakanya. Le weivwene kutalala kwa mutyima pa kupwa kulombela kudi Yehova? Uno mwiivwanino yo “ndoe ya Leza.” w24.01 p. 20 mus. 2; p. 21 mus. 4

Kusanswa Leza kulengejanga bantu ba kikōkeji batendele dijina dyandi na mutyima wabo onso. Davida wādi wivwanije amba kutendela dijina dya Yehova i kutendela Yehova mwine. Mu dijina dya Yehova mubadilwa bumuntu bwandi. Nanshi potwidivwana, dituvulujanga ngikadila yandi yonso milumbuluke ne bilongwa byandi bya kutendelwa. Davida wādi usaka kumona dijina dya Leza wandi bu dijila ne kwiditendela. Wādi usaka kwiditendela na ‘byonso bidi munda mwandi’—ko kunena’mba na mutyima wandi onso. Ne bene Levi nabo bātangidile kumeso mu mwanda utala kutendela Yehova. Bāitabije na kwityepeja’mba binenwa byabo kebikalombolapo senene mitendelo yonso ifwaninwe dijina dikola dya Yehova. (Neh. 9:5) Na bubine, ino mitendelo ya kwityepeja kadi itamba ku mutyima, yāsangeje mutyima wa Yehova. w24.02 p. 9 mus. 6

Yehova kakakumonepo bu wa bule shi ubatunya kufikila pa kitungo kikupite mutwe. (2 Ko. 8:12) Mona kikoleja bu mukenga wa kuboila’ko ñeni. Endelela kuvuluka bintu byokodi mulonge kala. Bible unena’mba, “Leza ke mukondamepo wa kwilwa mingilo yenu.” (Bah. 6:10) Nanshi nobe kokīlwa’yo. Langulukila pa bintu byokodi mulonge kala—kimfwa, kupwana na Yehova, kusapwila bantu bakwabo myanda yandi, nansha kubatyijibwa. Monka mowaendelele ne kufikila pa bitungo bya ku mushipiditu mafuku kunyuma, ye mokabwaninya kwendelela ne kufikila pa kitungo kyowitungīle pano. Na bukwashi bwa Yehova, ubwanya kufikila pa kitungo kyobe. Longa nyeke bukomo bwa kumona muswelo ukukwasha Yehova. Kino kikakukwasha wikale na nsangaji polonga bukomo bwa kufikila pa bitungo byobe. (2 Ko. 4:7) Shi wendelele kulonga bukomo, ukeselwa madyese mavule.—Ngt. 6:9. w23.05 p. 31 mus. 16-18

Yehova usenswe kulombola boba bāsenswe amba wibaloelelwe. Mu Bisonekwa mudi nsekununi ilombola misunsa ibidi mobālombwele Yesu kudi Yehova amba, i wandi Mwana wasenswe kadi waloelelwe. (Mat. 3:17; 17:5) Lelo ukasaka kwivwana Yehova ukukulupija’mba ukuloelelwe? Dyalelo Yehova kakīsambengapo netu na diwi divwanikwa, ino wisambanga netu kupityila ku Kinenwa kyandi. Tubwanya ‘kuteja’ diwi dya Yehova ditulombola’mba wituloelelwe, potutanga binenwa bya Yesu bidi mu Maevanjile. Yesu wālombwele bumuntu bwa Shandi mu muswelo mubwaninine. Nanshi kitatyi kyotutanga’mba Yesu wālombwele balondi bandi ba kubulwa kubwanina abo’ko ba kikōkeji amba wibaloelelwe, tubwanya kumona mu ñeni Yehova witusapwila bino binenwa. (Yoa. 15:​9, 15) Kutanwa na makambakano kekushintululapo amba Yehova kakituloelelwepo. Ino kwitupanga mukenga wa kulombola motusanshilwe bininge Leza ne kutūla kikulupiji kyetu mwadi.—Yak. 1:12. w24.03 p. 28 mus. 10-11