Shapita 3

Mutōtelo ōdimo bine udi na mvubu

‘MITŌTELO yonso i miyampe,’ ye munenenanga bantu bavule. ‘I mashinda meshileshile bitupu atwala bantu ku kifuko kimo kyonka.’ Shi kyadi namino, longa mutōtelo ōdimo keudipo na mvubu; nankyo mitōtelo yonso i mitabijibwe na Leza. Ino lelo kidi uno muswelo?

² Paile Yesu Kristu pano pantanda, kwādi mutōtelo umo wādi wītwa bu wa Bafadiseo. Bātudileko mutōtelo kampanda ne bādi bakulupile’mba wādi witabijibwe na Leza. Ino, bādi basaka kwipaya Yesu! Ebiya Yesu webanene’mba: “Bānwe muloñanga’nka mingilo ya shenu.” Nabo bamulondolola’mba: “Tata i umo enka Leza mwine.”​—Yoano 8:41.

³ Lelo bine Leza wādi Shabo? Lelo Leza wādi witabije mutōtelo wabo? Mhm! Nansha byobādi na Bisonekwa ne kufwatakanya kwibilonda, ino bādi bajimijibwe na Dyabola. Yesu webalombwele’kyo amba: “Shenu mwine i Dyabola, ne [i] byamakomwameso bya shenu byomutwelemo mityima yenu kulonga. Aye wādi ntapañani ne kungalwilo kwine, ne kwimanapo mu byabinebine, mpika, . . . i wabubela, e enka shandya ne bubela bwine.”​—Yoano 8:44.

⁴ I kimweke patoka’mba mutōtelo wa Bafadiseo wādi wabubela. Wādi wingidila kamweno ka Dyabola, ke ka Leza po. Yesu watopekele mutōtelo wabo, kādipo wiumwene bu wabine. Walombwele Bafadiseo amba: “Mushitanga ku bulopwe bwa mūlu, mbā, ku bantu basaka kutwelamo, ne banwe bene nanshi kemukatwelangamopo, nansha kuleka bantu basaka kutwelamo amba batwelemo.” (Mateo 23:13) Pamwanda wa mutōtelo wabo wa bubela, Yesu webetyile bu banzazangi ne bu banyoka ba bulembe. Pamwanda wa ngikadilo yabo imbi, wanene’mba bādi mu dishinda ditwala ku konakanibwa.​—Mateo 23:​25-33.

⁵ Shi ke pano, Yesu Kristu kāfundijepo’mba mitōtelo yonso i mashinda meshileshile atwala bantu ku lupandilo. Mu busapudi bwandi bwa nkuo, bwa ku Lūlu, Yesu wanene’mba: “Twelelai pa kakibelo katyetye, ke-kintu kyokya kibelo i kikatampe kyenda kukoneka, ne dishinda nadyo monka, kadi bakatwela monka i bangi bangi. Ino kabelo ka kutwala ku būmi a! a! a! butyeko! ne dishinda monka: ne bakwikamona i batyetye.” (Mateo 7:​13, 14) Bantu bavule badi mu dishinda ditwala ku konakanibwa mwanda ibakomenwe kutōta Leza mu muswelo ufwaninwe. Badi mu dishinda ditwala ku būmi i batyetye.

⁶ Bubandaudi bwa mwādi mukwatakaninye Leza muzo wa Isalela bulombola patoka mokikadile bu kya mvubu kutōta Leza mwasakila aye mwine. Leza walombwele bene Isalela besansanye na mutōtelo wa bubela wa mizo yobādi belondakene nayo. (Kupituluka 7:25) Bano bantu bādi basōka babo bana mu mudilo, bebalambula bu kitapwa ku baleza babo, bādi na bibidiji bibi bya bulalañanyi bwa munyanji, kutentekelapo ne kwilala kwa na bantu ba mutaka wa muswelo umo (homosexualité). (Levi 18:​20-30) Leza wapēle bene Isalela mbila belame ku bino bilongwa. Po babudilwe kikokeji kebatōta baleza bakwabo, webapele mfuto. (Yoshua 24:20; Isaya 63:10) Kino kilombola’mba mutotelo obādimo bine wādi na mvubu.

LELO KUDI MITŌTELO YA BUBELA DYALELO?

⁷ Lelo ino mitōtelo mivule idiko dyalelo nayo? Padi witabije’mba bintu bivule bilongwa mu dijina dya mitōtelo kebitabijibwepo na Leza. Kitatyi kya mavita a ntanda yonso a mu mafuku a kunyuma’a, kwapandile tununu twa bantu bavule bakidiko ne dyalelo, mitōtelo ya ku mitamba yonso ibidi yakankamikile babo bantu bepaijane. “Ipayai ba Allemands​—mwibepayei,” ye mwādi munenena Eveke wa mu Londres. Ne, ku mutamba mukwabo nao, Eveke mukulu wa mu Cologne wādi unena ba Allemands amba: “Tubemusoñanya mu dijina dya Leza, mwitapei nabo kufikija nka ne ku dinoke dyamfulo dya mashi enu mwanda wa buleme ne ntumbo ya ntanda.”

⁸ Bakatolika baipaile Bakatolika bakwabo na lupusa lwa bakulumpe babo ba bipwilo, bene Mishoni nabo balongēle monka. Pashitele umo, Harry Emerson Fosdick, waitabije’mba: “Nansha ke mu byetu bipwilo mwine, twashimikile’mo ñembela ya mvita . . . Na lubeya lumo lwa milomo yetu twatumbije Mwana-mulopwe wa ndoe, na lubeya lukwabo twatumbija divita.” Molangila i muswelo’ka ukokeja kumona Leza mitōtelo ītela bu ilonga kiswamutyima kyandi koku itumbija divita?

⁹ Pamwanda wa buñonaona bulongwa na batotyi ba mu mitōtelo mishileshile mu dijina dya Leza, pano bantu bavule kebavundamine kudi Leza ne Kristu. Batopekanga Leza pamwanda wa mavita makomokomo alwá mitōtelo, pamo bwa alwile Bakatolika na ba Ishilamu, etwa bu mavita-masanto (croisades), mavita ādi elwa ba Ishilamu na ba Hindu, ne mavita a Bakatolika ne bene Mishoni. Bavulukanga ne kwipaibwa kwaipailwe Bayuda mu dijina dya Kristu, ne Kīmu-kyamasusu kya bene Katolika (L’inquisition catholique) kyādi kimanine pa kususula boba bādi basaka kupondoka mu mutōtelo wabo. Ino nansha byādi bītela bano bakulumpe ba bipwilo amba Leza i Shabo, lelo kebādipo bana ba Dyabola pamo nka na bano Bafadiseo bātopekelwe na Yesu? Satana byadi ye aye leza wa ino ntanda, lelo ketukokejapo kunena’mba uludikanga ne mitōtelo ya bantu ba pano pantanda?​—2 Kodinda 4:4; Kusokwelwa 12:9.

¹⁰ Bine, kudi bintu bivule bilongwa mu dijina dya mitōtelo byomwene bu byakubulwa kwendelamo. Padi wivwananga pavule myanda ya bantu bayukilwe bu babisekese ba kumeso fututu, inoko abo batotyi balemekibwe mu bipwilo. Padi kadi uyukile bakulumpe ba bipwilo badi na mwiendelejo wa munyanji, inoko betabijibwe mu mitōtelo yabo bu baledi balumbuluke. Bakulumpe ba bipwilo bamobamo banenanga’mba kwilala kwa na bantu ba mutaka wa muswelo umo, ke kubipo, ne kadi amba ke kibipo shi bantu babidi bakubulwa kwisonga abasambakena pamo. Inoko padi uyukile’mba Bible kanenangapo uno muswelo. Na bubine, Leza watyibile mbila ya kupana mfuto ya lufu ku ba mu muzo wandi wa Isalela bādi balonga bilongwa bya uno muswelo. Ne ye akyo kyaonakaninye kibundi kya Sodoma ne Ngomola. (Yuda 7) Panopano ponka, ukekilonga muswelo umo onka ku ino mitōtelo yonso yabubela idiko dyalelo. Mu Bible, ino mitōtelo imidingakanibwe na mwana-mukaji wa bwitwa mwanda yendanga busekese na “balopwe ba pano pantanda.”​—Kusokwelwa 17:​1, 2, 16.

MUTŌTELO WITABIJIBWE NA LEZA

¹¹ Mitōtelo yonso byōkeitabijibwepo na Leza, tufwaninwe kwiipangula’mba: ‘Lelo ntotanga Leza mu muswelo waitabije?’ Tukokeja kwikiyuka namani? Mutyibi wa mambo i Leza, ye aye uyukile mutōtelo wabine i wepi, ke muntu po mhm. Pa kusaka’mba mutōtelo wetu witabijibwe na Leza, ufwaninwe kwikala na kyalwilo kya pa Kinenwa kya Leza kyabine, Bible. Tufwaninwe kukwatañana na mulangwe wa mulembi wa Bible wanene’mba: “Nanshi Leza ekaleko wa binebine, bonso bantu bekale babubela.”​—Loma 3:​3, 4.

¹² Bafadiseo ba mu myaka katwa imbajinji kebadipo na milangwe ya uno muswelo. Batūdile’ko nkulupilo ne bisela bya abo bene bashilula kwibilonda kulekako Kinenwa kya Leza. Ino kyalupwile kika? Yesu webalombwele’mba: “E mo mupelwila kinenwa kya Leza na bibidiji byenu byashile bakulu. Banwe banzazangi! Nanshi i amo mwemufumikile Isaya amba: ‘Leza unena’mba: bano bantu bandemekele’nka ku milomo ino mityima yabo kulampe. Kutota ko bantota i kwa bitupu, bafundija bijila bya bantu, bu bya Leza.’ ” (Mateo 15:​1-9, MB; Isaya 29:13) Nanshi shi tusaka kwitabijibwa na Leza, tufwaninwe kujingulula shi nkulupilo yetu i mikwatañane na mfundijo ya mu Bible.

¹³ Ke kifwaninwepo enka kunena’mba twibetabije mudi Kristu ne kulonga byobya byotumwene batwebene bu biyampe. Tufwaninwe nakampata kuyuka kiswamutyima kya Leza pa uno mwanda. Yesu walombwele uno mwanda mu busapudi bwandi bwa ku Lūlu kitatyi kyanene’mba: “Ke bonsololopo bantu bakuntela’mba Mfumwami! Mfumwami! bakatwele umbulopwe bwa mūlu, ehe, poso enka wakulonga kiswamutyima wa Tata udi mūlu.”​—Mateo 7:21.

¹⁴ Nansha shi tulonge mu dijina dya Kristu bilongwa byotumwene bu ‘bilumbuluke,’ bino byonso bikekala bu mingilo ya bitupu shi ketuloñangapo kiswamutyima kya Leza. Tukekala pamo bwa boba batelelwe na Kristu kumfulo’mba: “Bangi bakanena’mba abe Mfumwetu! Abe Mfumwetu! ketwadipo tufumika mu dijina dyobe, a? Kadi mu dijina dyobe ketwadipo tupanga bademona, a? Kadi mu dijina dyobe ketwadipo tulonga byonka bikata? Ino nami nkebantetulula’mba: Mhm! Ami nkimuyukilepo, mfundukei papo banwe bakulonga bubi.” (Mateo 7:​22, 23) Eyo, tukokeja kulonga bintu byotumwene batwebene bu biyampe​—padi bantu bakwabo bakokeja ne kwitufwijako nansha kwitutendela​—inoko shi ketulongapo byobya binena Leza bu byoloke, nankyo bine Yesu Kristu uketumona bu ‘banonga-bibi.’

¹⁵ Mitōtelo mivule dyalelo keilondangapo kiswamutyima kya Leza, omwanda ketufwaninwepo kulanga’mba mfundijo yonso imaninepo mutōtelo ōtudimo imikwatañane na Kinenwa kya Leza. Nansha shi mutōtelo wingidijanga Bible, ke akyopo kete kikokeja kulombola’mba mfundijo yao yonso ne bilongwa byao ibikwatañane na Bible. Tufwaninwe kwijingulwila batwe bene tuyuke shi idimo nansha shi keidimopo. Bekadi ba mu kibundi kya Belea batendelwe bininge, mwanda pēbasapwidile mutumibwa Polo, bāshele kubandaula mu Bisonekwa mwanda wa bajingulule shi byādi wibasapwila i byabine. (Bilongwa 17:​10, 11) Mutōtelo witabijibwe na Leza ufwaninwe kukwatañana na Bible mu byonso; keuketabijapo kipindi kampanda kya Bible ne kupela kwitabija kikwabo.​—2 Temote 3:16.

KEKIFWANINWEPO ENKA KUSUMININWA KETE

¹⁶ Padi muntu ukeipangula’mba: ‘Shi muntu i musumininwe mu mutōtelo wandi, lelo Leza kakokejapo kumwitabija nansha shi mutōtelo wandi ke muyampepo?’ Yesu wanene’mba kaketabijapo ‘balonga bibi’ nansha shi bakulupile na bubinebine’mba byobalonga i biyampe. (Mateo 7:​22, 23) Nanshi nansha ke Leza mwine kakokejapo kwibetabija. Difuku dimo Yesu walombwele balondi bandi amba: “Kadi kukaibwanga kudi wakwimwipaya ino aye ukēsambanga’mba: I mingilo ya Leza īno yo ñingila.” (Yoano 16:2) Bano bakwipaya bakristu, bakokeja kukulupila na bubinebine’mba i Leza obengidila, nanshi ke amopo. Leza kakokejapo kwitabija bilongwa bya uno muswelo.

¹⁷ Kumeso kwa kwikala mukristu, mutumibwa Polo wakwesheko baipaile Shitevani. Kupwa wakimbile muswelo wa kwipaya bakristu bavule. (Bilongwa 8:1; 9:1, 2) Polo wafumikile’mba: “Natabukilemo pakatampe pene kupangapanga kipwilo kya Leza, kwikisalankanya; kadi nakidile bakwetu bavule bene, bo twasensele nabo kisense pamo ponka, ba ku kisaka kyetu kimo kyonka, mu miswelo ya bwine Yudea, pa kwikala mutabuke wa mutyima wa kupyasakana mu bisela bya bakulutuba bami.” (Ngalatea 1:13, 14) Eyo, Polo wādi musumininwe, inoko kino kekyalengejepo mutōtelo wandi wikale muyampe.

¹⁸ Mu kyokya kitatyi, Polo wādi mu mutōtelo wa Bayuda bapelele Yesu Kristu, omwanda nakyo kyapelelwe na Leza. (Bilongwa 2:​36, 40; Nkindi 14:12) Ino pa kusaka’mba etabijibwe na Leza, Polo wādi ufwaninwe kwalamuna mutōtelo wandi. Kadi wasonekele pa boba bādi na “bukankamane bwa kusaka Leza”​—basumininwe, inoko bakubulwa kwitabijibwa na Leza mwanda mutōtelo wabo kewādipo wimanine pa buyuki bwabinebine butala pa mpango ya Leza.​—Loma 10:​2, 3.

¹⁹ Bubinebine kebukokejapo kwitabija miswelo yonso ya mfundijo mishiyañane ya mu mitōtelo idiko pano pantanda. Kimfwa, amba bantu badi na muya wendelela na būmi pa kufwa kwa ngitu, nansha kebadipo nao. Ntanda ikendelelanga nyeke, nansha keikendelelangapo. Leza ukafundulanga bukalabale, nansha kakebufundulangapo. Bino ne mfundijo mikwabo mivule i yabine, nansha i ya bubela. Milangwe ibidi ipatanya, yonso ibidi keikokejapo kwikala yabine. Padi umo wa bine kete, ke yonsopo ibidi mhm. Kwitabija kintu kampanda na kusumininwa, ne kwikilonga na mutyima obe onso, kekukekyalamunapo kikekale ke kyabine shi i kyabubela.

²⁰ Ukaboyapo milangwe’ka shi abakulombola’kyo patokelela’mba ngitabijo yobe keikwatañenepo na bubinebine? Kimfwa, shi udi mu motoka, ne i musunsa obe umbajinji wa kwenda ku kifuko kampanda. Udi na kalata ka kukulombola dishinda, ino kwādipo wikabandawile senene. Abakulaija dishinda dya kwendamo. Nobe ubakulupila na mutyima obe onso’mba ye adyo. Nanshi ke adyopo. Kikekala namani shi muntu kampanda akakulombole’mba ubeluba dishinda? Na kukulombola’kyo pa kobe kalata’mba udi mu dishinda dingi? Kibengo ne buñumauma, lelo bikakukankaja kwitabija’mba udi mu dishinda dya bubela? Shi ubandaule mu Bible ne kumona’mba udi mu dishinda dya mutōtelo wa bubela, nankyo alamuka. Nyema mu dishinda dikatampe dyenda ku konakanibwa; twela mu kashinda katyetye katwala ku būmi!

KIFWANINWE KULONGA KISWAMUTYIMA KYA LEZA

²¹ Kidi na mvubu mikatampe kuyuka bubinebine bwa mu Bible. Inoko buno buyuki kebukakuletelapo kamweno nansha kamo shi kutōtangapo Leza mu bubinebine. (Yoano 4:24) Kwingidija bubinebine, kulonga kiswamutyima kya Leza, ye akyo kyakamweno nakampata. Bible unena’mba: “kwitabija nako kwampikwa mingilo i kufwe.” (Yakoba 2:26) Pa kusangaja Leza, mutōtelo ōdimo keufwaninwepo enka kukwatañana na Bible kete, ino ufwaninwe ne kwingidija Bible mu bipindi byonso bya umbūmi. Pa kino shi ubefunde’mba Leza ketabijepo bilongwa byobe, lelo ukekala na mutyima wa kusaka kwalamuka?

²² Shi ulonge kiswamutyima kya Leza, nankyo wimubikilwe madyese mavule. Nansha ke pano ukamwenamo kamweno. Kulamata ku mutōtelo wabine, kukakwalamuna ukekale muntu muyampe​—mwana-mulume muyampe, mulume nansha shabana muyampe, mwana-mukaji muyampe, mukaji nansha inabana muyampe, mwana muyampe. Kukatamija mu mutyima obe ngikadilo ya kwakamwa Leza ikakushiyañanya na bakwabo, mwanda ukashilula kulonga enka bilumbuluke. Na kampata, kukakupa muswelo wa kukamona madyese a būmi bwanyeke mu nsangaji ne umbūmi bwa kungitu bulumbuluke mu ntanda impya, paladisa ya Leza. (2 Petelo 3:13) Pakubulwa ne kutatāna kwine​—mutōtelo ōdimo bine udi na mvubu!

[Bipangujo]

1. Bantu bavule bakulupile kika pamwanda utala mitōtelo?

2. (a) Bafadiseo balongele Yesu kika? (b) Bafadiseo bādi banena’mba shabo i ani?

3. Yesu wanene kika kitala pa shandya Bafadiseo?

4. Yesu wādi umwene mutōtelo wa Bafadiseo muswelo’ka?

5. I muswelo’ka walombwele Yesu amba mitōtelo yonso idiko ke mashindapo meshileshile atwala bantu ku kifuko kimo kyonka?

6. Tukokeja kwifunda kika pa kubandaula mutōtelo wa muzo wa Isalela?

7, 8. (a) Mu kitatyi kya mavita a ntanda yonso, mitōtelo yaimene ku mutamba’ka? (b) Molangila, i muswelo’ka ukokeja kumona Leza bino byalongele mitōtelo mu kitatyi kya mavita?

9. (a) Bantu bavule badi na milangwe’ka pa kumona buñonaona bulongwa na bantu ba mu mitōtelo mishileshile? (b) Shi mutōtelo ubalamata ku myanda ya ino ntanda, tukokeja kunenapo kika?

10. I myanda’ka ilongwa mu dijina dya mitōtelo yomwene bu yakubulwa kwendelamo?

11. Pa kusaka’mba mutōtelo wetu witabijibwe na Leza, i kika kisakibwa?

12. Mwanda’ka Yesu wanene’mba mutōtelo wa Bafadiseo kewādipo witabijibwe na Leza?

13. Yesu wanene’mba tufwaninwe kulonga kika pakusa’mba twitabijibwe na Leza?

14. Mwanda’ka Yesu ukokeja kwitumona bu ‘banonga bibi’ nansha shi twādi tulonga ‘bilongwa bilumbuluke’?

15. Mwanda’ka i kya ñeni kulonda kimfwa kya bene Belea bakala?

16. I kika kyanēne Yesu kilombola’mba kusumininwa ke akyopo kete kikokeja kulengeja muntu etabijibwe na Leza?

17. Nansha byādi musumininwe, ino Polo wādi ulonga bika kumeso kwa kwikala’ye mukristu?

18. (a) Kitatyi kyādi ususula bakristu, Polo wādi mu mutōtelo’ka? (b) Mwanda’ka Polo ne bakwabo ba mu kyandi kitatyi bādi bafwaninwe kwalamuna mutōtelo wabo?

19. I kika kilombola’mba bubinebine kebwitabijangapo miswelo mishileshile ya mfundijo ya mu mitōtelo?

20. Kukwatañana na kimfwa kya “kalata kalombola dishinda” dyabine, i kika kyofwaninwe kulonga pamwanda utala mutōtelo obe?

21. (a) Kutentekela pa kuyuka bubinebine, i kika kisakibwa nakampata? (b) Lelo ukalonga kika shi ubefunde’mba Leza kasangadilepo bintu kampanda byoloñanga?

22. I kamweno’ka kotukatambula tamba nka pano ne mu kitatyi kikayako shi tulamate ku mutōtelo wabine?

[Kapango pa paje 25]

Boba bakulumpe ba mitōtelo bādi basaka kwipaya Yesu, lelo bādi bengidila Leza?

[Kapango pa paje 27]

Yesu wanene’mba bantu bavule badi mu dishinda dikatampe ditwala ku konakanibwa. I batyetye kete badi mu kashinda katwala ku būmi

[Kapango pa paje 29]

NA BINENWA / NA BILONGWA

“Aku banena’mba: Tuyukile Leza; kadi bamupela ku mingilo yabo ya bukobakane.”​—Tetusa 1:16.

[Kapango pa paje 30]

Polo wādi umbukata mwa bāashile Shitevani mabwe, mwana-bwanga wa Kristu, mwandapo wādi mu mutōtelo mukwabo

[Kapango pa paje 33]

Shi ubaluba dishinda, lelo kibengo ne buñumauma bikakukankaja kwikitabija?