Shi Busongi Kebusake Kupomoka

1, 2. Shi busongi budi na makambakano, i kipangujo’ka kifwaninwe kwiipangula?

LUCIA, mwana-mukaji mwine Itali wāswile kufwa kikona mulá mu 1988.a Bulubo bwandi bwāpomokele kupwa kwa kupityija myaka dikumi umbusongi. Wātompa misunsa mivule kwijokeja na wandi mulume, ino wākankalwa. Bāsansana, mwanda kebādipo bomvwañana, pano ulelanga bana bana-bakaji babidi kasuku kandi. Lucia uvulukanga mine myaka’ya amba: “Nāmwene’tu amba kekukidipo kadi kikokeja kupandija bwetu bulubo.”

² Ukokeja kuyuka mobisanshila Lucia poso’nka shi nobe kodi kala mususuke umbusongi. Shi kavutakanya kabatwela mu bwenu busongi, ubwanya kwiipangula shi bukokeja kwendelela. Shi budi namino, bandaula kipangujo kilonda’ko, kikakukwasha: Lelo nondanga madingi onso mayampe etupele Leza mu Bible a mwa kuludikila busongi senene?​—Mitōto 119:105.

3. Nansha dilubu byodyasambakana pi na pi, i myanda’ka ifikilanga bantu belubula pamo ne bisaka byabo?

³ Pakomanga myanda pabukata bwa ba mulume ne mukaji, kupomona busongi kyo kintu kimwekanga bu kipēla ku byonso. Mu matanda mavule, kibalwa kya masongi apomoka kyendanga kīlundila’ko, ino mwendele bwifundi bwalongelwe mu mafuku a kunyuma, balume ne bakaji bavule belubwile, pano batompolanga. Bavule pano basusukanga bininge, kungitu ne mu milangwe, kupita’ko boba balamine busongi bwabo. Kavutakanya ne būmi bwakubulwa nsangaji bisusulanga bana mu milangwe umbula bwa myaka mivule. Balunda ne ba ku musuku wa ba kisaka kipomokele nabo basusukanga. Lelo Leza, Mushiludi wa busongi, udi’po na mulangwe’ka?

4. I muswelo’ka ukokeja kupwijibwa makambakano a umbusongi?

⁴ Mpango ya Leza i ino, busongi bufwaninwe kwikala bu kijimba kyakulādila nyeke, ye motwekimwenine mu mashapita adi kunyuma ano. (Ngalwilo 2:24) Shi kepano, mwanda waka masongi mavule apomokanga? Kekikalangapo kilupuka mu kitulumukila. Pavule kwikalanga tuyukeno. Myanda mityemitye ikokeja kubaya bityebitye kufika ne poikakoma kutyumwina mu manwi. Ino shi ikale kulongololwa ponka na ponka na bukwashi bwa Bible, malubo mavule akapanda.

KOKIMWENA MYANDA UMBUBI

5. I kukulupila’ka kotufwaninwe kwikala nako mu myanda itala busongi bo-bonso?

⁵ Pavule, kintu kiletanga makambakano i mumweno umbi wa bintu udi na umo nansha na abo bonso, ba mulume ne mukaji. Mizaulo ya busekese, majulunale, bintu bitalwa ku matelevijo, ne masinema, bikokeja kulangula bilokoloko ne kushilula kwabila bintu byakubulwa kwendela’mo. Shi muntu wakankalwa kufikila pa byadi wabila, ukokeja kwīivwana bu bamudimbanga, bu wampikwa kutondwa, pakwabo nansha kwitopeka. Ino, lelo bantu babidi bakubulwa kubwaninina bakokeja kwikala na būmi bwansangaji umbusongi bwabo muswelo’ka? Kilomba kwielela’ko, mwanda wa kuloeja kipwano.

6. (a) I milangwe’ka ilombola ndiñamano itupa Bible pa mwanda utala busongi? (b) I bintu’ka bimo-bimo bilengejanga kubulwa kumvwañana umbusongi?

⁶ Bible witulombolanga byonso patōka. Unenanga’mba umbusongi mudi nsangaji, ino kadi witudyumunanga’mba boba besonga “bakamonanga malwa a mu ngitu.” (1 Kodinda 7:28) Ba mulume ne mukaji bakokeja kuluba, mwanda i bantu bakubulwa kubwaninina, pamo na mokilombwedilwe kala. Mutamino, mikadilo ne milongelo ya umo ne umo i mishile. Bakokeja kubulwa kumvwañana pangala pa lupeto, bana, nansha bako. Kubulwa kushikatyila pamo kitatyi kilampe ne myanda ya kusambakena pamo kwa bu mulume na mukaji bibwanya kulupula lupotopoto.b Kilombanga kitatyi pa kubwanya kunekenya bino byonso, inoko komeja mutyima! Balume ne bakaji bavule balwanga na ino myanda abo bonso pamo ne kwiipwija.

MWISAMBILEI PA BINTU BILETANGA KUBULWA KUMVWAÑANA

7, 8. Shi kudi kubulwa kumvwañana pabukata bwa mulume ne mukaji, nansha kudi bintu bibasansa ku mityima, i muswelo’ka ulombwele Bisonekwa obakokeja kupwija’byo?

⁷ Bavule bakomenwanga kwikala talala kitatyi kyobesambila pa bintu bibasansa ku mityima, pa kubulwa kumvwañana, nansha pa bilubo byabo. Mukaji ukokeja kwivudijija milangwe ne kubaija mwanda, pa kyaba kya kunena’tu patōka’mba: “Nalanga kungivwanijepo biyampe.” Bavule banenanga’mba: “Wisakilanga’nka abe mwine,” nansha’mba “Abe kunsenswepo.” Mwine-pandi ukokeja kuleka kulondolola, kutyina’mba byakalengeja kwipotomeja.

⁸ Mwiendelejo muyampe otufwaninwe kulonda i wa kuta mutyima ku madingi etupa Bible’mba: “Funai bulobo kemukapīlaimo mambo ponka; kemukashikija dyuba’nka na bukalabale bwenu.” (Efisesa 4:26) Difuku dyābwenye ba mulume ne mukaji bamo myaka 60 umbusongi bwabo bwansangaji, bantu bēbepangwile’mba mwitulombolei lufungulo lwimusokwedile busongi bulumbuluke. Mulume wālondolola’mba: “Ketulālangapo pakubulwa kupwija myanda iletanga kubulwa kumvwañana, nansha shi ityepele namani.”

9. (a) I bintu’ka bitelele Bisonekwa amba byo bidi na mvubu mikatampe mu mīsambo? (b) I kika kifwaninwe kulonga ba mulume ne mukaji pavule, nansha shi kibalomba bukankamane ne kwityepeja?

⁹ Shi ba mulume ne mukaji kebomvwañenepo, umo ne umo ufwaninwe ‘kupēja pa kwivwana, kwija pa kwisamba ne pa kukalabala.’ (Yakoba 1:19) Shi abetēleka senene, bafwaninwe kwifwila lusa abo bonso. (Yakoba 5:​16) Kunena muntu pakubulwa budimbidimbi’mba: “Nadi nakulubila, mfwile’ko lusa,” kilombanga kwityepeja ne bukankamane. Nanshi, kupwija kubulwa kumvwañana mu uno muswelo kekukakwashapo ba mulume ne mukaji enka ku kupwija yabo myanda kete, ino kadi kikashinsakanya kyanga ne bukena, bino byo bikebapa mutyima wa kwiloelelwa mu kipwano kyabo.

KUSAMBAKENA PAMO KWA BU MULUME NA MUKAJI

10. I musoñanya’ka wa kwikinga wāpelwe bakristu ba mu Kodinda na Polo utala ne pa bakristu dyalelo?

¹⁰ Pātumine mutumibwa Polo mukanda kudi bene Kodinda, wēbasoñenye amba “pa mwanda wa kutyina busekese,” i kiyampe besonge. (1 Kodinda 7:2) Dyalelo ntanda iyabipa, iyabipidila’tu kupita ne pa Kodinda wakala. Binenwa bya munyanji binenanga bantu ba ino ntanda pakubulwa bumvu, mivwadilo mikobakane yobavwala, ne nsekununi ya busekese ilupulwa mu majulunale, ku matelevijo, ne mu mafilime, bino byonso bilangulanga’nka bilokoloko bya busekese. Mutumibwa Polo wāsapwidile bene Kodinda bādi bajokolokelwe na bantu ba ngikadilo ya uno muswelo’mba: “I kinengele kusonga nansha kusongwa kutabuka kutemwa mutyima na kusakasaka.”​—1 Kodinda 7:9, MB.

11, 12. (a) I kika kifwaninwe kwilubwila ba mulume ne mukaji, ne bafwaninwe kwilubwila’kyo na mushipiditu’ka? (b) I muswelo’ka ufwaninwe kupwija ba mulume ne mukaji myanda mu mafuku okebakokejapo kusambakena pamo?

¹¹ Omwanda Bible usoñanya bakristu basonge’mba: ‘Mulume ekale kulubwila mukajandi kyafwaninwe; ebiya mukaji nandi alongele monka kudi mulumyandi.’ (1 Kodinda 7:3) Yuka’mba kino kimanine pa kupāna​—ke pa kulombapo. Kusambakena pamo kwa bu mulume na mukaji kuletanga nsangaji yabinebine enka poso umo ne umo ukimbanga kusangaja mukwabo. Kimfwa, Bible usoñanya balume kwikala na bakaji babo ‘monka mwendele buyuki.’ (1 Petelo 3:7) Kino kitalanga nakampata mu myanda itala kusambakena pamo. Shi mukaji wīivwene bu kebamukwetepo na kanye, padi kakokejapo kukasangela kino kipindi kya umbusongi.

¹² Kudi bitatyi bimo-bimo bikokeja kubulwa ba mulume ne mukaji kusambakena pamo. Kino kikokeja kufikila bana-bakaji mu mafuku amo-amo umbula bwa kweji, nansha shi i bakōke. (Enzankanya na Levi 18:19.) Kikokeja kufikila ne mulume kitatyi kyalwa na mwanda mukatampe mu mingilo, nansha kyadi na milangwe mivule. Shi banwe ba mulume ne mukaji mumvwañananga pa uno mwanda pakubulwa kafinda, ne shi banwe bonso “mwitabije,” kubulwa kwipa kyomufwaninwe kwa uno muswelo kekukaletapo kikoleja. (1 Kodinda 7:5) Ne kadi mwine-pobe kakakufwatakenyapo bivule. Ino shi mukaji usuminwanga wandi mulume kimufwaninwe, nansha shi mulume upelanga kulubwila’kyo mukajandi na kisanso, mwine-pandi ukokeja kutūlwa mu kyaka. Ngikadilo ya nabya ikokeja kulupula myanda umbusongi.

13. I kika kifwaninwe kulonga bakristu mwanda wa kulama ñeni yabo ku biko?

¹³ Bakristu bonso, ne bengidi ba Leza besonge bene kumo, kebafwaninwepo kubandila bifwatulo bya bantu badi mutaka, bikokeja kubutula bilokoloko bya munyanji, byakubulwa kwendelamo. (Kolose 3:5) Bafwaninwe kwishisa mu milangwe ne mu bilongwa kitatyi kyobesamba na bantu bonso ba ngitu ingi. Yesu wāletele kidyumu’mba: “Yewa wakutala mwanamukaji meso a mutyima wakumusaka, nankyo wapu kupya kala mambo nandi umutyima wandi.” (Mateo 5:28) Shi ba mulume ne mukaji bengidije madingi a mu Bible esambila pa bulādi, bakepuka kuponena mu byongo bya kulonga busekese. Bakendelela na kusepelela bukena bwabo, ne kumona kusambakena pamo kwa bu mulume na mukaji bu kyabuntu kya pabula kibapēle Yehova, Mushiludi wa busongi.​—Nkindi 5:​15-​19.

BULUJI BWA DILUBU MUNGYA BISONEKWA

14. I mwanda’ka uleta bulanda ukokeja kwilupukila ao mwine? Mwanda waka?

¹⁴ I kya dyese, ke-pantu myanda yonso ikokeja kulupuka mu busongi ku bakristu, ikokeja kupwijibwa. Ino dimo-dimo keipitangapo uno muswelo. Mwanda bantu i bakubulwa kubwaninina, kadi badi mu ntanda idi munshi mwa buludiki bwa Satana, omwanda masongi amo-amo afulanga ku kupomoka. (1 Yoano 5:19) I muswelo’ka ukōkeja kwepuka bakristu uno mwanda uleta kyaka?

15. (a) I buluji’ka bumo kete mungya Bisonekwa bukokeja kwimanina’po dilubu ne kusonga dikwabo? (b) Mwanda waka bamo-bamo bapelanga kwilubula na mwine-pabo ukwetwe makoji?

¹⁵ Busekese bo buluji bumo kete mungya Bisonekwa bukokeja kwimanina’po dilubu ne kusonga dipya, enka na mokilombwedilwe mu Shapita 2 mu dino dibuku.c (Mateo 19:9) Shi udi na bukamoni bulombola patōka’mba mwine-pobe abamukwata makoji, nankyo udi kumeso kwa butyibi bukatampe. Lelo busongi bwenu bukendelela’ni nansha mukelubula? Kepadipo mbila. Bakristu bamo-bamo balekelanga bene-pabo bubi, shi i besāse byabinebine, ebiya busongi bwabo kebwendelela kadi’nka biyampe. Bakwabo nabo bapelanga kwilubula, kutyina’mba bana bakashala kususuka.

16. (a) I bintu’ka bimo-bimo bitononanga bamo-bamo belubule na bene-pabo balongele makoji? (b) Shi muntu wa mwine-pandi ukwetwe makoji watyibe mbila ya kwilubula nansha kupela kwilubula nandi, mwanda waka kafwaninwepo kutopekwa pamwanda wa mbila yatyibile?

¹⁶ Ku mutamba mukwabo, muntu ukokeja kwimita dīmi umbusekese, nansha kupya’mo luba. Pakwabo kilomba kukinga bana ku kōnwa na mbutwile wabusekese. Eyo, kudi myanda mivule ya kubandaula kumeso kwa kutyiba mbila ya kwilubula. Kimfwa, shi uyukile patōka’mba mwine-pobe wakwetwe makoji, ino kupwa usambakane nandi bu mulume na mukaji, kilombola’mba uwamulekela bubi bwandi ne usenswe kwendelela na busongi bwenu. Mungya Bisonekwa, kukidipo kadi na buluji bwa kwilubula nandi ne kwisonga na muntu ungi. Kekudipo muntu ufwaninwe kwipapila wenu mwanda, kukusoñanya nansha kutopeka mbila yokatyiba. Abe mwine ye ukangula bipa bikalupuka ku mbila yotyibile. ‘Muntu ne muntu ukeselelanga kiselwa kyandi.’​—Ngalatea 6:5.

BULUJI BWA KUSANSENA

17. I mikalo’ka mungya Bisonekwa itūdīlwe boba basansene nansha belubwile pakubulwa busekese bulongelwe?

¹⁷ Lelo kudi buluji bukwabo bomukokeja kusansena nansha kwilubwila na mwine-pobe, nansha shi kalongelepo busekese? Eyo budi’ko, inoko pa kino, mwine mukristu’wa kadipo na bwanapabo nansha dimo bwa kwisonga na muntu mukwabo. (Mateo 5:32) Bible pa kupwa kuleta mukenga utala pa kusansana, ubweja’ko amba muntu walonga namino ufwaninwe “ēkale bitupu wampikwa kusongwa.” (1 Kodinda 7:11) Lelo i myanda’ka imo-imo mikomo ikokeja kufikija ba mulume ne mukaji ku kusansana?

18, 19. I myanda’ka mikomo ikokeja kutonona muntu alombe kukalañana nansha kwilubula kumeso a Leta, nansha byakakokejapo kadi kusonga nansha kusongwa pakwabo?

¹⁸ Eyo, kisaka kikokeja kōneka pamwanda wa bukope bukatampe ne bibidiji bibi bya mulume.d Padi usūpakanyanga lupeto lwa kisaka ku makayo, ku malwa nansha ku mfwanka. Bible unenanga’mba: ‘Shi muntu kasāsaketapo . . . ba mu kipango kyandi, yao watune lwitabijo kadi wabipidila kupita ne muntu wakubulwa lwitabijo.’ (1 Temote 5:8, NW) Shi muntu wa uno muswelo kasenswepo kwalamuna mwiendelejo wandi, kimfwa, shi uyatanga ne lupeto lusokola wandi mukaji lwine, nankyo mukaji ukokeja kulomba kusansana nandi kumeso a Leta mwanda wa kukinga būmi bwandi ne bwa bandi bana.

¹⁹ Dino ditabula dya mungya bijila bya Leta, dikokeja kukwatwa ne na muntu ususulwa na mwine-pandi wa bukalabale bupitepite, kimfwa umukupilakupila kitatyi kyonso na kutūla ngitu ne būmi bwandi mu kyaka. Pakwabo kadi, shi umuningilanga kitatyi kyonso amba ajilule bijila bya Leza mu muswelo kampanda, nakampata shi būmi bwandi bwa kumushipiditu kebudi mu kyaka, ukokeja kulomba kusansana nandi. Yewa udi mu kyaka ye aye mwine ufwaninwe kutala shi kulomba kusansana nandi kumeso a Leta ye ao muswelo umo kete ukamukwasha ekale ‘kukōkela kudi Leza pakatampe, bantu munyuma.’​—Bilongwa 5:29.

20. (a) I bukwashi’ka bukokeja kupāna balunda bapye ne bakulumpe ku kisaka kidi kubwipi na kupomoka, ino i kika kyokebafwaninwepo kwibanena? (b) Bantu besonge kebafwaninwepo kwingidija bisonekwa bya mu Bible bitala pa kusansana nansha pa dilubu mwanda wa kukimba buluji bwa kusaka kulonga bika?

²⁰ Nansha shi muntu umweshibwanga malwa na mwine-pandi, kekufwaninwepo kwikala muntu nansha umo wa kumuningila’mba sansanai nansha’mba leka kusansana nandi. Eyo, balunda bapye ne bakulumpe bakokeja kumupa bukwashi ne madingi emanine pa Bible, ino kebabwanyapo kuyuka kamo ne kamo kadi pabukata bwa ba mulume ne mukaji. Enka Yehova kete ye ukokeja kwikayuka. Bine, mukaji mukristu ukimba kupomona busongi bwandi pamwanda wa tubilubo tutyetutye kalēmekelepo mpangiko ya Leza ya busongi. Ino shi kyaka kyendelela nyeke, kafwaninwepo kutopekwa shi watonge kukalañana na mwine-pandi. Ne mulume mukristu ukimba kusansana na wandi mukaji nandi mo monka. “Bātwe tukēmananga bonso kumeso kwa kidye kya Leza.”​—Loma 14:10.

MUSWELO WĀPANDIJIBWE BUSONGI BUPOMOKE

21. I kimfwa’ka kilombola’mba madingi a mu Bible atala pa busongi adi na bukwashi?

²¹ Kupwa kwa myeji isatu ya kusansana na wandi mulume, Lucia otwadi tuwatela kungala uno, wētana na ba Tumoni twa Yehova, wāshilula kwifunda nabo Bible. Unena’mba: “Nābezemukile mpata, Bible wāmpele madingi mafwaninwe na makambakano ami. Twēfundile umbula bwa yenga umo bitupu, nālomba ponka na ponka kwijokeja na wami mulume. Dyalelo nenanga’mba Yehova uyukile kupandija masongi adi mu kyaka, mwanda bufundiji bwandi bupanga ba mulume ne mukaji kibidiji kya kwilēmeka umo ne mukwabo. Bantu bamo-bamo banenanga’mba ba Tumoni twa Yehova bakalañanyanga bisaka, bine i bubela. Pa wami mwanda, kyāumfikile kyādi kinyuma na binenanga bantu.” Lucia wēfundile kwingidija misoñanya ya mu Bible mu bwandi būmi.

22. Bantu bonso besonge bafwaninwe kukulupila mu madingi’ka?

²² Lucia kadipo kasuku kandi. Busongi bufwaninwe kwikala madyese, ke kiselwapo kilēma. Omwanda Yehova witupele Kinenwa kyandi kilēme​—nsulo milumbuluke ya madingi atala pa busongi. Bible walamunanga ‘muntu wakubulwa bwino ke watunangu.’ (Mitōto 19:​7-11) Kadi Bible ke mupandije masongi mavule ādi kubwipi na kupomoka ne makwabo mavule ādi na makambakano makatampe. Shi kepano, bantu bonso besongele bekale kukulupila bininge mu madingi atala pa busongi ebapanga Yehova Leza. Akwashanga byabinebine!