Madingidijo ne Bilomboji bya Mpala

BANTU ba mu mizo imo baloñanga madingidijo pampikwa kukolelwa kupita ba mu mizo mikwabo. Ino na bubine, muntu yense unenanga koku ushinta bilomboji bya mpala ne kulonga madingidijo kampanda. Mwikale mu mīsambo ya na muntu umo nansha ku meso a bantu bavule, i kutupu pobishidile.

Madingidijo ādi eila ao mene pādi panena Yesu ne bandi bana ba bwanga babajinji. Kyaba kimo, muntu kankenge wāile kulombola Yesu amba inandi ne banababo basaka kwisamba nandi. Yesu wālondolola’mba: “Lelo lolo i wepi ne banabetu nabo i bepi?” Kupwa Bible ubweja’ko amba: “Wafunka bana bandi ba bwanga, kanena’mba: ‘Tala lolo ne banabetu aba shabo!’” (Mat. 12:48, 49, MB) Mu Bilongwa 12:17 ne 13:16, Bible ulombola, pamo na mwalombwela mu bisonekwa bikwabo, amba batumibwa, ba Petelo ne Polo, nabo balongele madingidijo eila ano mene.

Milangwe ne malango bilombolwanga ke’nkapo na diwi kete, i ne na madingidijo ne bilomboji bya mpala. Shi muneni watunya kulupwila bino bintu patōka, ukamweka bu ñumauma. Ino shi bino bingidilwa bya mīsambo bingidijibwa kya pamo biyampe, ne mwisambo nao ukekala muyampe kutabuka. Nansha shi unena ku telefone, kwingidija koingidija senene madingidijo ne bilomboji bya mpala kukevwanikwa mu diwi dyobe, papo ukevwanija bakwenu mvubu ya musapu pamo’nka na moivwanina abe mwine myanda yonena. Nanshi, nansha shi unena milangwe itamba ku mutyima nansha shi utanga, bemvwaniki bobe bekale bakutala nansha shi batala mu Mabible abo, madingidijo ne bilomboji bya mpala bidi na mvubu.

Madingidijo obe ne bilomboji bya mpala ke bintupo bya kuselwa mu dibuku kampanda. Kashā kwefundile mwa kusepela nansha mwa kwikadila na mankaleja. Ne madingidijo nao mo monka, afwaninwe kulombola malango odi nao ku mutyima. Madingidijo malumbuluke i oa eila ao mene.

Madingidijo adi pabidi: a kulaija ne a kukoma mwanda. Madingidijo a kulaija alombolanga mwikadile kilongwa nansha bipimo ne kifuko. Shi koingidila pa madingidijo ku masomo, kokakalonga enka didingidijo dimo nansha abidi kete. Tompa kulonga madingidijo oloñanga nyeke mu kishinte kyobe kyonso kituntulu. Shi udi na makambakano pa kulonga’o, nankyo kimba bishima bilombola dishinda, bula, bukata, kifuko, nansha byaba kampanda, kino kikokeja kukukwasha. Ino divule, kintu kyofwaninwe kulonga i kutwilwa bininge mwisambo obe, kokela milafwe ku muswelo ukumona bantu, ino nena ne kulonga bintu molongelanga nyeke. Shi muntu unena na mutyima mutūke, ne madingidijo nao akeila ao mene.

Madingidijo a kukoma mwanda alombolanga malango ne kusumininwa. Ao o atyityija, aloeja, ne kukomeneja milangwe. Madingidijo a kukoma mwanda adi na mvubu. Ino dyumuka! Ano madingidijo akokeja bukidi bonka kwalamuka ke tusela. Shi wingidija didingidijo dimo kyaba ne kyaba, dikanza kukokela milangwe ya bantu pa adyo dine pa kyaba kya kutobaja mwisambo obe. Shi mutadi obe wa masomo wakulombola amba udi na ano makambakano, tompa mu bula bwa kitatyi kampanda kulonga’nka madingidijo a kulaija kete. Kupwa kitatyi kikwabo, shilula monka kulonga madingidijo a kukoma mwanda.

Pa kuyuka ludingo lofwaninwe kwingidija madingidijo a kukoma mwanda ne muswelo wa madingidijo mafwaninwe, bandaula malango a bantu bonenena’ko. Kufunka bemvwaniki kukokeja kwibafwija bumvu. Mu mizo mikwabo, shi mwana-mulume walonga madingidijo kampanda, kimfwa kujika dikasa ku kanwa pa kutulumuka, bantu bakamona ano madingidijo bu bwana-bukaji. Mu bipindi bimo bya ntanda, bana-bakaji shi banena bajinya makasa mobasakila bamonwanga amba kebatūkenyepo. Mu bifuko bya uno muswelo, bakaka nakampata bafwaninwe kwingidija bilomboji bya mpala. Kadi kulonga madingidijo mapitepite ku meso a bantu batyetye kumonwanga bu mizaulo kubwipi kwa mu bipindi byonso bya ntanda.

Ino mu kwenda upotolola bino ne kupēlelwa kunena, madingidijo onso a kukoma mwanda olonga akalombola biyampe shē malango odi nao ku mutyima, ne kulombola kikulupiji ne bubinebine bobe. Bine, akatuntwila buluji ku binenwa byobe.

Bilomboji bya Mpala Yobe. Mpala yobe, divule dine, yo ilombolanga muswelo mwine owiivwana kupita kipindi kyo-kyonso kya ku ngitu. Meso obe, mubondelo wa kyakanwa, kupūluka kwa mutwe obe, byonso bino bidi na kaji. Mpala yobe ikokeja kulombola buñumauma, nkenye, nzuba, kutulumuka, nansha nsangaji abe kunena kishima nansha kimo mpika. Ino shi bino bilomboji bya mpala byendele pamo na bishima byonena, bikaloeja mwanda ku meso ne mu malango a bemvwaniki. Umpangi i mupompele pamo misunya mivule mu mpala yobe​—yonso i misunya 30 ne musubu. Kubwipi kwa misunya 15 ingilanga pa kumungamunga.

Ponena ku lukala nansha mu mwingilo wa busapudi, uloñanga buninge bwa kusapwila bantu musapu usangaja, ukokeja kusangaja mityima yabo. Kino kimwekanga mu kumungamunga kutyite. Ku mutamba mukwabo, shi mpala yobe ibulwe kilomboji nansha kimo, bantu bakanza kwiipangula shi bine wi muntu wa binebine.

Kupityidila, mimungomungo ilombolanga bakwenu amba wibalangilanga biyampe. Kino kidi na mvubu nakampata mu ino myaka ikele bantu na moyo wa bantu bokebayukilepo. Mimungomungo yobe ikokeja kutūkija bantu mutyima, nabo mwa kutambwila biyampe myanda yonena.