Bimfwa bya kwityepeja byotufwaninwe kwiūla

“Kikōkeji [kwityepeja, MN] kyobe, kibampe bukatampe.”​—⁠MITOTO 18:⁠35.

JOSEPH F. RUTHERFORD wādi kampangala, wa bula bwa metele 1,80 ne kupita, ne wādi ulēma kilo 90 ne kupita. Kadi wādi na diwi dyalupusa bininge, kādipo widingidija enka mwanda wa kuyukanya dijina dya Yehova mu muswelo odyādi kedyalombwelwe kumeso, ino kadi wādi ulupwila patōka ne mankufi a bakulumpe ba Bipwilo bya Ki-kristu, na kutela mutōtelo wabo bu “dikinga ne budimbidimbi.” Ino nansha muneneno wandi byowādi na lupusa bininge, kitatyi kyādi ulombela pamo na bana betu ba mu kisaka kya Betele, diwi dyandi dyādi divwanikwa pamo bwa diwi dya mwanuke mwana-mulume wisamba na shandi muswe, kino kyādi kilombola bu kamoni bwa kipwano kyandi kya pabwipi na Umpangi wandi ne kwityepeja kwandi. Eyo, wādi muntu uyūkile kwityepeja pamo bwa mwanuke.​—⁠Mateo 18:​3, 4.

² Pakubulwa kupatanya, bengidi bonso babine ba Yehova Leza, bayūkile kwityepeja. Mu uno muswelo, balombolanga kushiyañana kwabo kukatampe na bantu ba pano pantanda. Dyalelo dino, ntanda i miyūle bantu ba mitatulo kupita mokyādi kikādile pakala. Babilobo ne bankomonkomo, bampeta ne bafunde bininge, nansha ke balanda bene ne babimonya malwa, bonso badi na mitatulo.

³ Mitatulo, iletanga nyeke lupotopoto ne masusu akubulwa mfulo. Masusu onso adi pano pantanda, āshilwile pamwanda wa mwikeūlu umo wāikele na mitatulo ne kusaka kutōtwa, kilongwa kyādi kifwaninwe kulongelwa enka Umpangi kete, Yehova Leza. (Mateo 4:​9, 10) Inoko, uno mwikeūlu wēlongele aye mwine ke Satana kadi Dyabola, wākokeje kongola Eva, mwana-mukaji umbajinji na kulangula mitatulo yandi. Wāmusapwidile’mba shi adye kipá kyādi kipelejibwe, ukekala pamo bwa Leza, na kuyuka biya ne bibi. Shi wādi na kwityepeja, longa wānene’mba: ‘I kika nkyosakila kwikadila pamo bwa Leza?’ (Ngalwilo 3:​4, 5) Shi tutale ngikadilo ya masusu idimo bantu, kungitu, muñeni ne mu mwiendelejo wabo wa umbūmi, bine mitatulo ya bantu keifwaninwepo kufwilwa lusa! Ke kyakutulumukwapo shi tutanga’mba Yehova ushikilwe “kwitatula ne mitatulo”! (Nkindi 8:13) Mu Kinenwa kya Leza, Bible, mudi bimfwa bivule bya kwityepeja, ngikadilo mishīle na mitatulo ya miswelo yonso.

Yehova Leza uyūkile kwityepeja

⁴ Yehova Leza​—⁠udi peūlu pa byonso, Mfumu wa Diūlu ne ntanda, Mulopwe wa nyeke ne nyeke⁠—​uyūkile kwityepeja. (Ngalwilo 14:22) Lelo kino kikokejika? Eyo i amo! Mu Mitoto 18:35 Davida unena’mba: “Wampele ne ngabo ya lupandilo lobe, kadi ne kuboko kobe kwa lundyo kubankwata, ne kikōkeji [kwityepeja, MN] kyobe kibampe bukatampe.” I kimweke patoka’mba Mulopwe Davida wāitabije’mba i kwityepeja kwa Yehova kwāmupele bukatampe. Kadi, tutanga monka mu Mitoto 113:6 amba Yehova “wēpelula aye mwine pakubandila bintu bidi mūlu ne bidi pano panshi.” Bwalamuni bukwabo bunena’mba “imwitūkije kunshi mwanda wa kutala,” (New International Version) “weīkija mwanda wa kutala muno munshi.”​—⁠The New English Bible.

⁵ Bine, Yehova Leza wēpelwile mu muswelo wādi wisamba na Abalahama na kwitabija amwipangule pamwanda utala boloke bwandi mu mpango yākwete ya kusaka konakanya bibundi bibi bya Sodoma ne Ngomola.a (Ngalwilo 18:​23-32) Kitatyi kyālombwele Yehova milangwe yandi ya kusaka konakanya muzo wa Isalela​—⁠dibajinji, pamwanda wa kutōta bankishi, musunsa mukwabo pamwanda wa butomboki​—⁠mu mwanda ne mwanda, Mosesa wādi ulanguluka pamo na Yehova pamo’nka na aye wādi wisamba na mukwabo muntu. Kitatyi ne kitatyi, Yehova wādi witabija byādi binena Mosesa. Kino kilombola kwityepeja kwadi nako na kwitabija byādi bisaka Mosesa bitala pa bantu bandi bene Isalela. (Divilu 32:​9-14; Umbadilo 14:​11-20) Bimfwa bikwabo bya kwityepeja kwa Yehova, bimweka mu muswelo wādi wīsamba na bantu, umo ne umo mokyāmwekene mu kupwana kwandi na Ngideoni ne Yona mwikilombwela Batyibi 6:​36-40 ne Yona 4:​9-11.

[Kunshi kwa dyani]

⁶ Shi ke pano, kubwipi kwa misunsa kitema, Yehova utelwanga bu muntu “wija pa kufuna bulobo.”b Shi Yehova wāingidije kitukije-tyima, ne kwija pa kufuna bulobo, mu muswelo wa kupwana na bantu, bipangwa bya kubulwa kubwaninina umbula bwa tununu ne tununu twa myaka, kino kilombola bukamoni bwa kwityepeja kwandi. Bantu ba mitatulo, kebelaijangapo, kebejangapo kukalabala, kino i kishīle bininge na kitukije-tyima. Kwityepeja kwa Yehova, kulombola’mba bine mitatulo ya muntu wakubulwa kubwaninina i yakubulwa kwendelamo! Mwanda betulomba ‘twikale kwiūla Leza bu bāna bakuswedibwa,’ tufwaninwe kwikala na kwityepeja pamo bwa aye uyūkile kwityepeja.​—⁠Efisesa 5:⁠1.

[Kunshi kwa dyani]

Kimfwa kya Kristu kya kwityepeja

⁷ Kimfwa kya bubidi kya kwityepeja kiteneka ku mutyima nakampata kyotufwaninwe kwiūla, i kilombolwe mu 1 Petelo 2:21: “Ke-kuntu ko konka ko mwityilwe; ke-muntu Kidishitu nandi wemususukile, wemushiya bu-kitompekejo kya kumulonda bānwe mu mayo andi.” Kitatyi kilampe kumeso kwa kwiyaye pano pantanda mu ngitu ya bu muntu, bātobele butobo pamwanda umutala mu Zekadia 9:9: “A mwana Ziona mwana-mukaji, sepelela nakampata; tūta kyungwe, a mwana Yelusalema mwana-mukaji; talapo bidi; mulopwe obe wiyanga kodi; i moloke, wikalanga ne lupandilo; mukōkele’tu, utentamine pa kimbulu, ke pa mwana kimbulu kadi, mwana kimbulu kikaji.” Shi Yesu Kristu wādi na mitatulo, wāswile kwitabija kutambula malopwe onso a pano pantanda amupēle Dyabola na kwishinta’o na kilongwa kimo kete, kya butōtyi. (Mateo 4:​9, 10) Kadi wālombwele kwityepeja kwandi na kulombola’mba myanda yonso yādi ufundija yādi itamba kudi Yehova, wānene’mba: “Po mukamwimika Mwanā muntu, e ponka po mukayūka’mba, nanshi i yenka yewa. Ne byo nkīlongelangapo ka ami mwine nansha katyetye, ino byonka binombola Tata byo byonka byonesamba.”​—⁠Yoano 8:⁠28.

⁸ Eyo, wāsapwidile bemvwaniki bandi’mba: “Twelai mu lupungu lwami lwa bu-umpika, muboīle manwa kudi ami, ke-ne-muntu amiwa ne wakukōkela, kadi ngidi ne bumvu pa mutyima, ebiya nabya mukamonanga mityima mitūke biyampe.” (Mateo 11:​29) Kadi i kimfwa’ka kilumbuluke kashaa kya kwityepeja kyāalombwele kitatyi kyāoije maūlu a batumibwa bandi kyolwa kyamfulo kyādi pamo nabo mu ngitu ya bu-muntu! (Yoano 13:​3-15) Omwanda mu Fidipai 2:​3-8, mutumibwa Polo usoñanya bakristu amba bekale na “mutyima wa bumvubumvu,” na kutela Yesu Kristu bu kimfwa: “Mwikale ne uno mutyima uno mwenu munda wadi ne Kidishitu Yesu; aye pakwikala mu ludingo lumo lonka na Leza, kafwatakenyepo’mba: Kudingakana pamo ponka na Leza kuno i kintu kya kusompola; mhm, nanshi wēbudija aye mwine, pakwalamuka mu ludingo lwa bupika, ne kwa kifwa kya bu-muntu. Kadi pakutanwa monka umuswelo wa bu-muntu wēpelulula aye mwine, pa kukōkela ku lufu; nalo, kadi, e-ē! i lufu lonka lwa [pa mutyi wa masusu, MN].” Kitatyi kyātenwe na masusu makomokomo mu būmi bwandi pano pantanda, wālombele kudi Shandi na kwityepeja konso’mba: “Kemonswidile ami, poso monka moswidile abe mwine.” (Mateo 26:39) Bine, pakwiūla kimfwa kya Yesu Kristu, ne kulonda matabula andi senene, tufwaninwe kwityepeja.

Mutumibwa Polo i kimfwa kilumbuluke kya kwityepeja

⁹ Mutumibwa Polo wāsonekele’mba: “Mwikale kunonda ami monka mo nondela ami Kidishitu.” (1 Kodinda 11:⁠1) Lelo mutumibwa Polo wādi wiūla Yesu Kristu na kwikala na bumvubumvu, ne pa kino, lelo wetushidile kimfwa kikwabo kya kwityepeja kyotufwaninwe kwiūla? I amo. Dibajinji, wādi witabije na kwityepeja konso’mba wādi umpika wa Yesu Kristu. (Fidipai 1:⁠1) Wēsambile pamwanda utala mwingilo wandi ku bakulumpe ba ku Efisesa’mba: “Po nadi ñingidila Mfumwetu ne mutyima wa bumvu, ne impolo, kadi ne bimponena bya kutompibwa byādi ukadilwa ñeni kudi ba Yudea.” (Bilongwa 20:​17-19) Shi kādipo na kwityepeja, longa kāsonekelepo binenwa byotutana mu Loma 7:​18, 19: “Ke-ne-muntu ndyūkile’mba, mudi ami (ko kunena’mba mu ngitu yami) kemwikelepo nansha kimo kinengele . . . Ke-kintu kyoka kiyampe kyo nswile nkilonga’kyopo, ino bubi bo nkisweleko e bo nonga.”

¹⁰ Kadi, mwanda mukwabo ulombola kwityepeja kwa Polo, i myanda yāasonekele bakristu ba mu Kodinda, isekunwinwe mu 1 Kodinda 2:3: “Kadi po nadi nenu nadi mukōkekoke, ne moyo, ne kuzakala kukatampe kwine.” Kitatyi kyādi wisambila pa mwiendelejo wādi nao pakala kumeso kwa kwikalaye mukristu, wāsonekele na kwityepeja konso’mba: “Ami pa kalā nadi ntuka Leza, ne kupangapanga, ne bigonjila. . . . Kidishitu Yesu wāile panopantanda kupandija babipya-mambo; nanshi ami, ye mwine mutabukemo.”​—⁠1 Temote 1:​13, 15.

¹¹ Na kulombola nakampata kwityepeja kwandi, wādi uyukanya nyeke’mba katōkwe kātene mu bukomo bwādi ulonga, i pangala pa Yehova Leza. Pamwanda utala mwingilo wandi wa busapudi, wāsonekele’mba: “Ami nakunine, Apolosa nandi wasangile mema, nanshi i Leza mwine watamija’yo. Kadipo ne mwanda yewa wākunine, nansha yewa wasangilepo mema, ehe, poso’nka Leza mwine watamija’yo.” (1 Kodinda 3:​6, 7) Kadi wāsapwidile bakristu’mba bamulombelele kudi Leza mwanda wa amone muswelo wakukapāna bukamoni buyampe; yo myanda yotutanga mu Efisesa 6:​18-20: “[Endelelai, MN] na kulombela . . . ne padi amiwa’mba mpebwe kyakanwa kyakwasama . . . na’mba nēsambile monka [kifibwe kya myanda miyampe], ne moyo mwine mpika, monka mo kifwaninwe kwisamba.”

¹² Polo wālombwele monka kwityepeja kwandi mu muswelo wādi wingidila pamo na batumibwa bakwabo: “Yakoba, ne Petelo ne Yoano . . . betukunka ne mumakasa, amiwa ne Banabasa. Kadi tweumvwana nabo mukipwano batwe bonso, amba batwe kiselwa kyetu i kwenda kukengila mu boba ke Bayudapo, abo nabo bende mu Bayuda.” (Ngalatea 2:⁠9, MB) Wālombwele kadi kiswamutyima kyandi kya kusaka kwingidila pamo na bakulumpe ba mu kipwilo kya mu Yelusalema na kushindikila ba nsongwalume baná ku tempelo ne kwibafutyila lupeto kitatyi kyobādi bavuija mutyipo wabo wa kudi Leza.​—⁠Bilongwa 21:​23-26.

¹³ Kwityepeja kwa Polo kumwekanga nakampata shi tutale muswelo mukomokomo wāingidijibwe na Yehova Leza. Kimfwa, tutanga’mba: “Leza nandi kadi wādi ulonga bingelengele bingi nabyo ku makasa a Polo.” (Bilongwa 19:​11, 12) Kadi nakampata, wāpelwe bimonwa ne kusokwelwa kupite ñeni ya bantu. (2 Kodinda 12:​1-7) Tuvulukei kadi’mba wāsonekele mikanda 14 mu mikanda 27 (mikanda ya binebine) ya Bisonekwa bya Kigreke bya bwine-kristu kupityila ku bukomo bwa mushipiditu. Bino byonso, kebyamupēlepo mitatulo. Wādi wityepeja nyeke.

Bimfwa bya mu kino kyetu kitatyi

¹⁴ Mu Bahebelu 13:​7, tutangamo ano madingi a mutumibwa Polo’mba: “Kadi vulukai boba bemulelele, bemusapwidile mwanda wa Leza, ne kufwatakanya monka mwaēndele būmi bwabo ne kwibalondela nenu monka.” Kukwatañana na uno musoñanya, kimfwa kya mu kino kyetu kitatyi kyotukokeja kubandaula i kya mwimaniji umbajinji wa Watch Tower Bible and Tract Society, Charles Taze Russell, otukokeja kwiūla lwitabijo lwādi nalo. Lelo wādi uyūkile kwityepeja? Eyo i amo! Ka na mokilombwedilwe mu dibuku Studies in the Scriptures, (Bwifundi bwa mu Bisonekwa) dya mabuku asamba, kubwipi kwa ma paje 3 000, kekudipo nansha pa kifuko kimo pēsambile myanda imutala aye mwine. Mabuku a Watch Tower Bible and Tract Society dyalelo, alondanga uno musoñanya na kubulwa kwisambila pa bantu, ne kuyukanya balembi ba bishinte bishileshile na kwibatela pa majina.

¹⁵ Mu Kiteba kya Mulami, Russell wālembelemo musunsa umo amba kādipo uyūkile nansha dimo kishima “Russellism” (bufundiji bwa Russell) ne “Russellite” (balondi ba Russell), bishima byādi bingidija balwana-nandi, ino aye webipelele na mutyima umo. Wāsonekele’mba: “Mwingilo wetu . . . i wa kubungila pamo tubipindi twa bubinebine tukusankene koku ne koku ne kupato bantu ba Mfumwetu​—⁠ke pamopo wa bintu bipya nansha byetu batwe bene, ino i pamo bwa bya Mfumwetu. . . . Mwingilo usangela Mfumwetu kwingidija manwa etu matyetye, kewimaninepo nakampata pa mwingilo wa kulongolola, mhm, i mwingilo wa kubakulula ne kukwatakanya senene.” Bine, wālondele malanga-tyima ādi na mutumibwa Polo otutana mu 1 Kodinda 3:​5-7.

¹⁶ Ngikadilo yandi yādi mishīle bininge na ya Charles Darwin. Mu dibuku dyandi dibajinji The Origin of Species (Nsulo ya misaka mishileshile ya bintu) dyāalembele mu 1859, Darwin wāingidije misunsa mivule kishima busendwe “bwami,” na kwilwako myanda yonso yānene bakwabo bābadikileko kumeso andi, itala pa kwialamuna (Evolution). Mulembi umo wa mu kine kitatyi’kya, Samuel Butler, wātopekele Darwin nakulombola’mba bantu bakwabo bavule bene, bādi kala ke besambile pa mwanda utala lufundijo lwa kwialamuna; kokunena’mba uno mwanda kewāshilwilepo na Darwin.

¹⁷ Mwingidi mukwabo wa kikōkeji wa mu kino kyetu kitatyi wāingidijibwe na Yehova Leza mu muswelo wa kutulumukwa i Joseph F. Rutherford, yetwādi tubēsambilapo ku ngalwilo. Wādi zūji mukankamane wa bubinebine bwa mu Bible, nakampata, wādi zūji wādi ulwila dijina dya Yehova. Byādi uyūkene nakampata bu Zūji Rutherford wādi na mutyima wa muntu wa kwityepeja. Kimfwa, kitatyi kimo, wālupwile milangwe yādi īkulupile bakristu na kusumininwa’mba ikafikidila mu 1925. Ino myanda pakubulwa kufikidilayo mwādi ulangila, wāsapwidile kisaka kya ku Betele ya Brooklyn na kwityepeja’mba myanda yānene keyādipo ya bine. Mukristu umo mushingwe-māni wādi mulunda nandi wa pabwipi wālombwele’mba misunsa mivule, wādi wivwana Tutu Rutherford ulomba kufwilwa lusa kukwatañana na milangwe idi mu Mateo 5:​23, 24, ku bantu bonso, nansha ku mulunda nandi mukristu kampanda pa bunka bwabo pamwanda wa kumufityija mutyima na binenwa byakubulwa kwendelamo. Wālombwele kwityepeja na kulomba kufwilwa lusa na boba bādi munshi mwa lupusa lwa buludiki bwandi. Tutu Rutherford wāshile kimfwa kilumbuluke ku baledi bonso, pa kipwilo, mu mwingilo wa kwendakana, nansha mu Misambo kampanda ya Sosiete.

¹⁸ Mwimaniji wa busatu wa Watch Tower Bible and Tract Society, Nathan H. Knorr, nandi wālombwele’mba nansha byādi na kifuko kya mvubu umbukata mwa bantu ba Yehova, kādipo wītatula pamwanda wa ngikadilo yādi nayo. Nansha byādi na bwīno mu kulongolola ne mu kupāna bishinte bya bantu bonso, ino wādi na kalēmo kakatampe ku myanda yādi ilonga bakwabo. Penepo, kitatyi kyākapempwile tutu umo wādi mu Mwingilo wimanine bulembi bwa mabuku, pa kumutana mu yandi bilo, wānene’mba: “Muno, ye mudi mwingilo wa mvubu mikatampe, mwingilo wa makambakano mavule. Omwanda nkwashangamo bityebitye.” Eyo, wādi uyūkile kwityepeja ne kwingidija madingi adi mu Fidipai 2:​3 (MB), anena’mba: “Mwityepejei banwe bene, muntu ne muntu atale mukwabo bu umutabukile buleme.” Wādi utendela’mba nansha shi kwingila bu mwimaniji wa Sosiete kwādi na mvubu, inoko mingilo mikwabo nayo yādi monka na mvubu. Wādi wingidija kwityepeja na kulanga uno muswelo ne kwikilombola mu bishima byumvwanikwa senene. Wādi kimfwa kikwabo kilumbuluke kyotufwaninwe kwiūla, nakampata ku boba bakokeja kupebwa kiselwa kya bu muledi.

¹⁹ Mwimaniji wa buná wa Sosiete, Fred W. Franz, nandi wāshile kimfwa kilumbuluke kya kwityepeja. Byādi mwimaniji mupingakani wa Sosiete umbula bwa myaka 32, wāingile bininge mu kulemba milami ne ma programe a bitango bishileshile; wādi nyeke witūla ku mutamba wa mfulo, kādipo usaka nansha dimo kukokela milangwe ya bantu padi. Tukokeja kwikidingakanya na kimfwa kya pakala. Kitatyi kyātyumwine Yoabe bene Amona ku Laba, wālongele muswelo onso mwanda wa ntumbo ya bushindañani ikale kupebwa Davida.​—⁠2 Samwele 12:​26-28.

²⁰ Bine, kudi bimfwa bilumbuluke bivule, byapakala, ne bya mu kino kyetu kitatyi, bitupa buluji bukomo bwa kwikala na kwityepeja. Inoko, kudi buluji bukwabo buvule bufwaninwe kwitutakika twikale na kwityepeja, buno buluji, bo bukwashi botukabandaula mu kishinte kilondako kino.

[Bipangujo]

1. I kintu’ka kilombola kwityepeja mu mwikadilo wa mwimaniji wa kala wa Sosiete Watch Tower?

2. I mu kipindi’ka mwishidile bininge bengidi ba Yehova na bantu ba pano pantanda?

3. I kika kyotukokeja kunena pamwanda utala bipá bya mitatulo?

4. I Bisonekwa’ka bilombola’mba Yehova uyūkile kwityepeja?

5. I myanda’ka yāpityile ilombola bukamoni bwa kwityepeja kwa Yehova?

6. I kayukeno’ka kēsambilwepo kalombola kwityepeja kwa Yehova?

7, 8. Bisonekwa binena kika pamwanda utala kwityepeja kwa Yesu Kristu?

9-12. I mu myanda’ka mwāshile mutumibwa Polo kimfwa kilumbuluke kya kwityepeja?

13. I kika kyālombwele patōka kwityepeja kwa Polo?

14-16. (a) Mwimaniji umbajinji wa Watch Tower Society wādi kimfwa kilumbuluke kya kwityepeja muswelo’ka? (b) Kimfwa kyandi kyādi kishīle na kya ani?

17. Tutu Ruth­erford wāshile bimfwa’ka bilumbuluke bya kwityepeja?

18. I bishima’ka byānene mwimaniji wa busatu wa Sosiete bilombola kwityepeja kwandi kwa mu milangwe?

19, 20. (a) Mwimaniji wa buná wa Sosiete wāshile kimfwa’ka kya kwityepeja? (b) Kishinte kikalondako, kiketupa bukwashi’ka mu muswelo wetu wa kwingidija kwityepeja?

[Bilembwa bya pa Bifwatulo]

Yesu wālombwele kimfwa kilumbuluke kya kwityepeja

Polo wāshile kimfwa kilumbuluke kya kwityepeja

Tutu Russell kādipo witatula aye mwine pamwanda wa bintu byādi usoneka

Lelo ukivulukile’byo?

◻ Mitatulo imilupule bipá’ka?

◻ I ani washīle kimfwa kya kwityepeja kilumbuluke kutabuka?

◻ I kika kyālongele yewa wālombwele kimfwa kya bubidi kya kwityepeja?

◻ Mutumibwa Polo wāshile kimfwa’ka kilumbuluke kya kwityepeja?

◻ I bimfwa’ka bya kwityepeja byotudi nabyo byāshile bantu bādi pa bifuko bya mvubu mikatampe mu kino kyetu kitatyi?