Bible—dibuku dyāsonekelwe mwanda wa bantu bedivwane

BANTU bakwabo bakulupile’mba Bible i Kinenwa kya Leza kipotoloke senene kifwaninwe kulondwa umbyonso kamo ne kamo. Ku bakwabo, “musapu wa mu Bible i mukutakane bininge.” Ye munenena bantu 12 ba mu Kitango kya lwitabijo ne bwifundi bwa myanda ya Leza kya mu Canada, kya ntumbo bininge mu bipwilo byonso bya Kine-mishoni. Mukulumpe umo wa mu Kipwilo kimo (Église unie), Clifford Elliott, ufwatakanya’mba ku bamo-bamo “Bible wisambanga myanda keibwanika, keikwatañene na bubinebine bwa bifikilanga bantu, i mukutakane.”

Milangwe ya uno muswelo ilupulanga bipangujo bilomba malondololo. Byakamweno umbukata mwabyo i bino, I kika kyasonekēlwe Bible? Lelo bine i mukutakane bininge ne mukomo kwivwanija? Lelo bantu bavule bakokeja kumwivwana? I bukwashi’ka busakilwa yewa usaka kwivwanija buluji bwa Bisonekwa? Ne mwanda’ka buyuki bwabinebine butala pa Bible budi na kamweno mu kino kitatyi kya mitabakano?

I Kika Kyasonekēlwe Bible?

Kwifunda Kinenwa kya Leza kwikalanga nyeke bu kisakibwa kibajinji kudi boba basaka kutambula buntu bwa Leza ne kwitabijibwa na Leza Mukatakata mwine, ke Yehova kadi. Balopwe, bitobo, bambutwile, bana-balume, bana-bakaji ne bankasampe—bampeta ne balanda—​bonso bāpelwe mbila ya kwitudilako kitatyi mu mingilo yabo ya difuku ne difuku mwanda wa kutá mutyima ku myanda isonekelwe mu Kinenwa kya Leza ne kwiibandaula kupityila mu milombelo.​—Kupituluka 6:​6, 7; 17:​18-20; 31:​9-12; Nehemia 8:8; Mitoto 1:​1, 2; 119:​7-11, 72, 98-100, 104, 142; Nkindi 3:​13-18.

Kimfwa, Yoshua bamusoñenye’mba: “Uno mukanda-wabijila uno’u kadi keukasonsolokapo mu kyakanwa kyobe, mhm, ino nanshi ukafwatakanyanga’mo dyuba ne bufuku bwine, amba utentekele kulonga mwendele byonso bilembelwemo, mwanda nabya ukalongeja dishinda dyobe ke dilumbuluka, kadi nabya ukamona dyese.” (Yoshua 1:​8) Kwifunda kusumininwe uno muswelo ne kwingidija Bijila bya Leza kwādi kwa kumuletela dyese ne kutūbuluka. Yehova kādipo enka usaka “bantu bonso” bevwanije Kinenwa kyandi bitupu, Bible mhm, ino wādi kadi usaka bekikōkele, na kikulupiji kya kukatambula kyabuntu kya būmi.​—1 Temote 2:​3, 4; Yoano 17:3.

Imukutakane Bininge ne Mukomo Kwivwana?

Yesu kumeso kwa kukandila mūlu, wālombwele patōkelela’mba wādi usaka kwikale programe mukatampe wa mwingilo wa kufundija Bible kujokoloka ntanda yonso. (Bilongwa 1:8) Wādi uyukile’mba Bible wāsonekelwe mwanda wa bantu bamwivwanije senene. Pa kupwa kushintulula’mba Yehova wāmupele lupusa lonso lwa mūlu ne lwa pano panshi, wāletele mbila ya patōkelela’mba: “Endai nanshi mukafundijei mizo yonso ya bantu nabo ke bana-babwanga, kwibabatyija mu dijina dya Tata, ne dya Mwana, ne dya Mushipiditu Sandu. Kadi ne kwibalombola balaminine byonso byo nemulaīle ami mwine.”​—Mateo 28:​19, 20.

Kumeso kwa kubatyijibwa, bana-babwanga bapya bafwaninwe kufundijibwa myanda itala padi Yehova, padi wandi Mwana, ne itala pa mwingilo wa mushipiditu sandu. Kadi bafwaninwe kufundijibwa bijila bya ngikadilo ya bwine-kristu. (1 Kodinda 9:21; Ngalatea 6:2) Pa kufikila pa kino, bantu bakusaka kuyampe bafwaninwe bidi dibajinji kukulupila’mba Bible wātambile kudi Yehova, dyabubidi amba wāsonekelwe mwanda wa bantu bamwivwanije.​—Mateo 10:​11-13.

I kika kitusakila mwanda wa twivwanije Bible? Mwana Leza wālongele bukomo bwapabula mwanda wa kushintulula Bisonekwa. Wādi uyukile’mba Mukanda Ukola i wabine kadi imulombolwe kiswamutyima kya Yehova. (Yoano 17:17) Yesu Kristu wēsambile pa mwingilo wāpelwe’mba: “Kyonabutwidilwe ne kyonaidile pano pantanda i kusapula bubinebine. Muntu yense udi ku mutamba wa bubinebine utejanga byonesamba.” (Yoano 18:​37, Fran­çais courant; Luka 4:43) Yesu kādipo wikaka kufundija boba bādi na mutyima wa kusaka kuyampe ne ñeni myoloke. Luka 24:​45 witusapwila’mba: “Penepo kadi [Yesu Kristu] webapele ñeni ya kwivwanija bisonekwa.”

Umbula bwa mwingilo wandi Yesu wādi utela patōkelela bilembwa bya mu Kinenwa, ushintulula ne kwingidija bisonekwa bya mu “mukanda wa Mosesa, ne mu bapolofeto, ne mu wa Ñimbo-yamitōto.” (Luka 24:​27, 44) Boba bāivwene ino shintulwilo ya Bisonekwa bākunkilwe ku mityima pamwanda wa kushotoloka kwabyo ne busendwe bwandi mu kufundija. (Mateo 7:​28, 29; Mako 1:22; Luka 4:32; 24:32) Kudi aye, bisonekwa byādi mukanda upēla kwivwanija.

Bible ne Balondi ba Yesu

Mutumibwa Polo, mwiudi wa Yesu Kristu, wāmwene mvubu ya kufundija bakwabo myanda idi mu Bisonekwa. Nandi wādi uyukile’mba byāsonekelwe mwanda wa kwivwanwa. Omwanda wādi ufundija mu bitango bya bantu, kadi pakubulwa ne lupata lwine, wādi ushintulula Bisonekwa ne ku mobo a boba bādi basaka kwibivwana. Polo wālombwele mwimanino wandi patōkelela kitatyi kyānene’mba: “Muyukile tu byo nkyemufilepo nansha kimo kyadi kifwanyinwe kwimukwasha. Nemusapwidile byonso ne kwimufundija’byo mu bitango bya bantu, ne mu mobo enu mwine.” (Bilongwa 20:​20, MB) Mu misambo yandi, wādi ulanguluka kupityila mu Bisonekwa, na kushintulula ne kulombola bukamoni bwa binenwa byandi na bisonekwa. (Bilongwa 17:​2, 3) Wādi usaka kukwasha bakwabo bevwanije buluji bwa Bisonekwa.

Lelo wabilanga kwivwanija bintu byāfundije Yesu ne bandi bana-babwanga? (1 Petelo 2:2) Bekadi ba mu Belea wakala bādi na kyaka kya uno muswelo, ne bādi betabija na bupyasakane byonso byādi bibafundija Polo bitala padi Kristu. Omwanda bāivwene bukankamane bwa kwifunda Bisonekwa difuku ne difuku pa kujingulula’mba mwanda muyampe obaivwēne bine wādi bubinebine. Byobādi na ñeni myoloke, ‘bavule baitabije.’​—Bilongwa 17:11, 12.

Pa kwivwanija Bible, kifwaninwe kwikala na ngikadila milumbuluke ya mu mutyima, kyaka kyabinebine kya kusaka kwifunda, ne ‘kutá mutyima ku bisakibwa byobe bya kumushipiditu.’ (Mateo 5:3) Pobaipangwile Yesu’mba “Lelo i bika byowibelela nkindi?” wālondolwele’mba: “Ke-kintu kibemupebwa muyūke byobya byakukutwa kitumba bya mu bulopwe bwa mūlu, ino kudi abo kekibapelwepo.” Kyālombwelwe’mba wādi wa ‘kwisambila mu nkindi ne kusapula bintu bifyame.’ (Mateo 13:​10, 11, 35) Shi kepano, Yesu wādi wisamba kupityila mu byelekejo mwanda wa kusansanya bemvwaniki bamulēle ne ba matwi a luwo na boba bādi basaka nabubinebine kwivwanija. Bana-babwanga ba Yesu bālombwele bubinebine bwabo pobāendele nandi kyaba kimo mu njibo kebamunena’mba: “Witushintulwilepo bidi lolwa lukindi lwa bityani bya mu budimi.”​—Mateo 13:36.

I kimweke patōka’mba tufwaninwe bukwashi shi tusaka kwivwanija Bible. Mukulumpe umo wa kipwilo, Hal Llewellyn, mulembi wa mingilo ya teoloji, ya lwitabijo ne ya kitango kya bumo-bwa-bipwilo, wānene’mba: “Kifwaninwe kushintulula senene kamweno kadi na Bible kotudi, muswelo wa kumutanga ne kumushintulula.” Nansha bonso byokebekitabijangapo, inoko bine ketukokejapo kwivwanija Bible batwe bene pakasuku. Tufwaninwe kutambula bukwashi.

I Bukwashi’ka Botudi Nabo?

Mu Bible mudi nkindi, myanda inyengakanya ñeni, ne binenwa bya mushike bilomba kushintulwilwa. Padi bebikutakēnye kukusaka, na kwingidija bimfwa bya mvubu mikatampe kebyādi bifwaninwe kwivwanijibwa mu kitatyi kyobyālembelwe. Ino byādi bimanine pa mpango ya Leza. Kimfwa, Kusokwelwa 13:18 unena’mba ‘kibalwa kya kinyama’kya’ i “tutwa tusamba ne makumi asamba ne bisamba.” Nansha binena vese’mba “pano po pa ñeni pēne pano’pa,” ino keishintulwilepo buluji bwa kino kibalwa. Yehova, kupityila ku bulongolodi bwandi, imupe bengidi bandi bakikokeji muswelo wa kwivwanija buluji bwakyo dyalelo. (Tala kapango, “Dishinda Dyakwitukwasha Twivwanije Bible”) Abe nobe ukokeja kutambula kuno kwivwanija na bukwashi bwa boba ‘bayukile kushotolola senene kinenwa kya bubinebine.’​—2 Temote 2:​2, 15, 23-25, NW; 2Tem 4:​2-5; Nkindi 2:​1-5.

Kyaba kimo Yesu wādi wingidija byelekejo mwanda wa kulombola kutenekwa nansha kubulwa kutenekwa na musapu wa Bulopwe. Wālombwele’mba bamo-bamo kebādipo bakwendelela pamwanda wa kuzonzejibwa mutyima na kupangwapangwa na balunda nabo ne na bobabutulwa nabo. Bakwabo nabo bādi bakuleka “byamalwa ne kupangwapangwa” byonakanye kyaka kyabo kya kusangela musapu wa Bulopwe. Bakwabo nabo bādi bakuleka mingilo yabo ya umbūmi bwa difuku ne difuku, “byakūmininwa bya panopantanda, ne budimbidimbi bwa bupeta” bitalaje buswe bwabo butala pa myanda miyampe. Ku mutamba mukwabo nao, kudi boba balondolola ku musapu na nsangaji yonso ne basaka kuteja nabubinebine kinenwa kileme ne kwikivwanija senene. ‘Babinzanga ne kudila pamwanda wa byamunyanji byonso bilongwa’ mu Bipwilo bya Ki-kristu mu dijina dya Yesu Kristu. Bano bantu babilanga kufundijibwa mu mashinda a Yehova ne kwivwanija byobatanga mu Bible.​—Mateo 13:​3-9, 18-23; Ezekyele 9:4; Isaya 2:​2-4.

Ku boba basaka kutambula bujinguludi bulumbuluke, abo bene pakasuku, butala pa mpango ya Leza, Yehova ukokeja kwibapa bukwashi ne bwangudi bufwaninwe. Kimfwa, Bible usekununa’mba mushipiditu wa Yehova wākunkwije musapudi Fidipa akakwashe muntu umo mwine Etyopia wādi ubandaula mukanda wa Isaya wa mu Bible pādi utamba ku Yelusalema. Mu dishinda, wādi wiusoma mu dikalo dyandi. Pa kukokela ku buludiki bwa mushipiditu wa Yehova, penepo Fidipa wanyemena ku dikalo ne kumwipangula’mba: ‘Lelo wivwanije byabyo byotanga?’ Uno muntu wādi wa kwityepeja ne kubulwa budimbidimbi, wāitabija’mba bine wādi usaka bukwashi. Fidipa wāfundije na nsangaji uno muntu wādi na nzala ya kumushipiditu ne usaka kwifunda. Buno bufundiji bwāmukweshe evwanije Bisonekwa. Wēfundile kyādi ufwaninwe kulonga mwanda wa kusamba kipwano kilumbuluke na Yehova akamone būmi bwanyeke. Wāikele ke wakatōkwe, mwingidi wa Yehova mubatyijibwe, wa būmi bwādi busangaja Leza pa mutyima.​—Bilongwa 8:​26-39.

Padi udi na Bible mu yobe njibo, kadi padi wikalanga umutanga kitatyi ne kitatyi. Padi nobe udi mu ngikadilo pamo na ino yādimo uno muntu wabinebine, wakwityepeja mwine Etyopia. Kābwenyepo kwivwana byādi utanga. Wādi usakilwa bukwashi ne kekakilepo kwitabija bwangudi bwamupele Yehova Leza na nsangaji. Pamo ka na Fidipa, ba Tumoni twa Yehova bakasepelela kukukwasha wivwanije myanda itala padi Leza ilembelwe mu Bible, Kinenwa kyandi. Bayukile’mba Yehova wāsonekēje Bible ne kumulupula mwanda wa bantu bamwivwanije senene.​—1 Kodinda 2:10; Efisesa 3:18; 2 Petelo 3:16.

Mwanda’ka Bible Udi na Kamweno?

Tudi mu kitatyi kya kamweno kakatampe mu mānga ya muzo onso wa muntu. Bible wikitelanga bu ‘kitatyi kyamfulo ya ino ngikadilo imbi ya bintu.’ (Mateo 24:3) Myanda mivule ipita, ifikidija bupolofeto bwa mu Bible tamba mu 1914 ilombola’mba panopano ponka Bulopwe bwa Leza bwa kokwa kūlu ‘bukatyumuna bipindi bipindi ne kutukija imbikalo mikwabo yonso pano pantanda.​—Danyele 2:44.

Witangile abe-mwine bisambile Bible mu Mateo shapitra 24, Mako shapitra 13 ne Luka shapitra 21. Ukajingulula’mba myanda yonso ilombwelwe italanga umbuo onso wa ntanda. I kutentekelapo ne mavita a ntanda yonso​—akubulwa kwenzakana na mavita makwabo onso. Tamba pa Divita Dibajinji dya Ntanda-yonso tumonanga kufikidila kwa butobo butala pa kusakana kwa bidibwa, bintenshi, ne kujilula kwa bijila kukomokomo. Pano mizo imweka bu keidi pabwipi na kwela lubila lukekala bu kiyukeno kyapatōkelela kya konakanibwa kwa ntanda kubafwena. Pa kino, Polo wāsonekele’mba: “Difuku dya Mfumwetu dīyanga pamo bwa ngivi wa bufuku. Ino po banena’mba: Ke talala, nyā, yonka ndoe; po ponka pa kupapamukilwa ko badi, ne konakanibwa . . . ino ne mwakupandila mwine mpika.” (1 Tesalonika 5:​2, 3) I ba ani kebakamone muswelo wa kupanda? Polo ushintulula’mba i “Boba bampikwa kuyūka Leza, ne boba bampikwa kukōkela myanda miyampe ya Mfumwetu Yesu.” (2 Tesalonika 1:​7-9) Kipindi kimo kya kino kiyukeno kyādi kya kufikidijibwa na boba bakokele ku mbila iletelwe mu Mateo 24:14 ya kusapula “myanda miyampe ya buno bulopwe . . . panopantanda ponso.”

Tununu twa ba Tumoni twa Yehova tuputuminanga mu kuyukanya ino mbila mu matanda 231 ne bisanga bya pa majiba. Bapempulanga bantu ku mobo abo ne kwibeta befunde myanda itala pa umbikalo wa Bulopwe bwa Yehova. Balombolanga na kanye ngikadilo ne kilongwa kifwaninwe kulonga muntu ne muntu mwanda wa kukekala umulongo wa boba bakapanda kumfulo kwa ino ngikadilo imbi ya bintu ne kukekala mu paladisa pano pantanda pakubulwa madilo, imbinzo, bisanso nansha lufu.​—Kusokwelwa 21:​3, 4.

Kitatyi kya mfulo ya ino ntanda ya bubi kyendanga kifwena bukidi-bukidi, ne yense usaka kukapanda ku mfulo ya ntanda, ufwaninwe kwifunda myanda yonso itala pa ‘kukokela ku mwanda muyampe’ ne itala pa muswelo wa kupanda ku buno bonakani. Kitatyi kikwabo kikaya ba Tumoni twa Yehova ku yobe njibo, mwanda’ka kukokejapo kwitabija lwito lwa kwifunda Bible ku yenga ne yenga? Pakwabo kadi, mwanda’ka kukokejapo kwibalomba bashilule kwifunda nobe Bible mwanda wa umwivwanije senene?

[Kapango]

DISHINDA DYAKWITUKWASHA TWIVWANIJE BIBLE

YESU wētulaile na kikulupiji kyonso’mba kunyuma kwa lufu lwandi ne kusanguka kwandi, wādi wa kutulako “umpika wabinebine ne wamanwa” bu dishinda dya kwitusambulwila’mo myanda. (Mateo 24:​45-47) Mutumibwa Polo wāshintulwidile bakristu ba mu Efisesa dino dishinda kitatyi kyēbasonekele’mba “kudi bene bakatampe bene, ne ku balupusa badi momwa mūlu, ñeni ya Leza ya miswelo ne miswelo ya ponka pa kipwilo, monka mwaendele kukanina kwa nyeke ne nyeke, kwākanine mudi Kidishitu Mfumwetu.” (Efisesa 3:​10, 11) Kyādi kipwilo kya bakristu bashingwe-māni, kyābutwilwe pa Pentekosa wa mu 33 K.K., ye akyo kyāpelwe “bintu bisokolwe.” (Kupituluka 29:29) Abo bonso pamo, bakristu bashingwe-māni bengilanga bu umpika wabinebine ne wamanwa. (Luka 12:​42-44) Mwingilo wabo obapelwe na Leza i kupāna mwivwanino mulumbuluke wa kumushipiditu utala pa “bintu bisokolwe.”

Nansha bupolofeto bwa mu Bible byobwādi bwisambila padi Meshiasa, inoko bwitulombolanga ne kibumbo kya bakristu ba Tumoni bashingwe-māni bengila pano bu umpika wabinebine ne wamwana.a Witukwashanga twivwanije Kinenwa kya Leza. Bonso basaka kwivwanija Bible bafwaninwe kuyuka’mba ‘ñeni ya Leza mishileshile’ ikokeja kuyukwa enka kupityila ku dishinda dya kwitusambulwilamo myanda ditongelwe na Yehova, umpika wabinebine ne wamanwa.​—Yoano 6:68.

[Kunshi kwa dyani]