Bengidi ba Leza—muzo mulongololwe ne wa nsangaji
“Kebo ba nsangaji yabo shabo, boba bantu ba Leza wabo i Yehova.”—MITOTO 144:15.
YEHOVA ye Mulopwe Mukatakata-mwine wa diulu ne ntanda, Leza mwinebukomobonso, Umpangi. (Ngalwilo 1:1; Mitoto 100:3) Byadi uno muswelo, udi bubinga bwa kutudilako bengidi bandi mbila itala pa mwiendelejo wabo, uyukile biyampe bibasakila i bika. (Mitoto 143:8) Kadi i Kimfwa kyabo Kibajinji kya ngikadila yobafwaninwe kwiula. Mutumibwa wāsonekele’mba: “Mwikale bakulonda Leza bu-bana bakuswedibwa.”—Efisesa 5:1.
2 Kayukeno ka Leza kotufwaninwe kwiula i kulonga bintu na bulongolodi. “Kadipo Leza wa kavutakanya mhm.” (1 Kodinda 14:33) Pa kujingulula senene byonso byāpangile Leza, tukamona’mba bine i Muntu umbajinji ku bulongolodi kutabuka bantu bonso mūlu ne pano panshi. Inoko, kayukeno ka Leza kakwabo kaetusakila batwe bengidi bandi kwiula i nsangaji, mwanda i “Leza wa nsangaji.” (1 Temote 1:11, NW) Shi kepano, busendwe bwandi bwa bulongolodi bwendelanga pamo na nsangaji. Kekudipo kitādile kikwabo, byonso i byenzankane.
3 Byonso byālongele Yehova, kushilwila ku bikatampe kutula ne ku bityetye, bilombolanga’mba i Leza wabulongolodi. Tala, kimfwa, wāabenye umbuo wa diulu ne ntanda. Mudi tununu ne tununu twa ñenyenye. Inoko keidipo sonsa-sonsa pakubulwa ndudi. Mwifundi umo wa mitoñanyika, George Greenstein, wānene’mba “bulongolodi bwa ñenyenye i kyakumwenako kikatampe.” I milongololwe senene mu bisumpi-bisumpi bitwa bu bitū-byañenyenye (galaxies), bitū bimo-bimo bidi na tutwa twa tununu twa ñenyenye. Kadi banenanga’mba kudi tununu ne tununu twa bitū! Bitū nabyo ibilongololwe senene, bivule umbukata mwabyo (tamba ku bityetye kufikija ne ku maelefu mavule) ibibungwe mu bisansa bya bitū-byañenyenye. Kadi bino bisansa bya bitū-byañenyenye i bilongololwe senene mu milwi mikatakata itelwa bu mikambakamba ya bisansa bya bitū-byañenyenye.—Mitoto 19:1; Isaya 40:25, 26.
4 Buno bulongolodi butulumukwa bwa bupangi bwa Leza bumwekanga konso-konso, kebudipo enka mu madiulu amweka na meso kete ino budi ne pano panshi, mu tununu ne tununu twa bintu byonso byūmi bidipo. Pa kino, mwalimu umo wa physique, Paul Davies, wāsonekele’mba bantu babandila bekalanga bashala “mukanwa pululu” pa kumona “bukatakata ne bulongolodi butulumukwa budi mu ino ntanda itujokolokele.”—Mitoto 104:24.
5 Tubandaulei bimfwa bityetye bya “bulongolodi butulumukwa” budi mu bintu byūmi. Muñanga umo wa luba lwa mijilo, Joseph Evans, wēsambile pa buongolo bwa muntu ne pa lusanga lwa mu muongo’mba: ‘Bilombolanga bukamoni bwa ndudi mikatampe mikomo kushintulula.’ Pamwanda utala kamuseke katyetye ka būmi (cellule) kakokeja kumonwa enka na mikroskope kete, mwifundi umo wañeni wifunda twishi tutyetutye twa būmi, H. J. Shaughnessy, wānene’mba: “Kukutakana ne buya bwa ndudi idi mu ntanda ya twishi, bilombola bulongolodi bwa mingilo yāteakenye Leza senene mungya ndudi.” Mwifundi mukwabo wañeni, wifunda myanda itala būmi bwa bintu, Michael Denton, wēsambīle pa nkungilo ya nsage (ADN) mu kamuseke-kabūmi (cellule) amba: “Imulombolwe myanda yonso senene kamo ne kamo . . . ikwasha mwanda wa kulaula nkungilo ya musaka ne musaka wa bipangwa byonso byūmi byāikeleko pano pantanda . . . ino myanda yonso mishileshile ikokeja kubwana mu kapawa ka bana kete kadi kwashala ne kyaba kikokeja kubwana’mo myanda yonso ilembelwe mu bitabo byonso bidiko dyalelo.”—Tala Mitoto 139:16.
6 Yehova kalongolwelepo enka bipangwa byandi bimweka na meso kete, ino imulongolole ne bipangwa byandi bya kumushipiditu bya momwa mūlu. Danyele 7:10 witulombola’mba kudi bamwikeulu ‘misungu dikumi dya tununu twa tununu dikumi bemene kumeso a Yehova.’ Katwa ka tununu twa bipangwa bya kumushipiditu byabukomo bimene, umo ne umo na mwingilo wandi mupotoloke! Shi tulanguluke ku ñeni isakibwa pa kubwanya kulongolola kibalwa kikatampe uno muswelo, bine tukashala mukanwa pululu. Bible udi na buluji bwa kunena’mba: “Tōtai Yehova banwe bamwikeulu bandi; banwe ba bukomo bukatakata, bafikijanga mwanda wandi, kwivwana diwi dya mwanda wandi. Tōtai Yehova byanwe bibumbo byandi byonso [bya bamwikeulu]; banwe bengidi bandi balongelanga muswidile mutyima wandi.”—Mitoto 103:20, 21; Kusokwelwa 5:11.
7 Mingilo ya Umpangi imilongololwe mu muswelo utulumukwa ne mwendelemo! Kekyakutulumukapo, pa kwivwana bipangwa bya momwa mūlu, mishipiditu ya bukomo, bimwabija na mutyima wa butōtyi ne kikokeji’mba: “Yo! abe ufwaninwe, Yehova wetu, Leza wetu, kupebwa ntumbo, ne buleme ne bukomo; mwanda wapangile bintu byonsololo, kadi i pa mwanda wa kiswamutyima kyobe o byadipo, ne kupangibwa’byo.”—Kusokwelwa 4:11.
8 Kadi Yehova ulongololanga ne bengidi bandi pano pantanda. Kitatyi kyānokeje Dilobe mu mafuku a Noa, mu mwaka wa 2370 K.K.K., Noa ne bantu bakwabo basamba-babidi bāpandile ku dino Dilobe bu kisaka kilongololwe senene. Pa Divilu dya mu mwaka wa 1513 K.K.K., Yehova wānyongolwele midiyo mivule ya bantu bandi mu bupika bwa mu Edipito, webapa mukanda wa bijila mushintululwe senene mwanda wa balongolole mingilo yabo ya difuku ne difuku ne mutōtelo wabo. Kadi mwenda mafuku, mu Ntanda ya Mulao, makumi a tununu umbukata mwabo bālongolwelwe mwanda wa mwingilo wa pabula mu tempelo. (1 Bilongwa 23:4, 5) Mu myaka katwa imbajinji, bipwilo bya bwine-kristu byādi bilongololwe senene munshi mwa buludiki bwa Leza: “Aye wapene bamobamo ke batumibwa; ne bamobamo bakwabo bapolofeto; ne bangi nabo bamobamo basapudi; kadi bamobamo bakwabo nabo bakilelo, bangi nabo bafundiji; pa mwanda wa kukankamija bapandulwemo ku mingilo ya bwingidi.”—Efisesa 4:11, 12.
Bengidi Bandi ba Mu Kino Kitatyi Nabo Ibalongololwe
9 Muswelo umo onka, Yehova imulongolole bengidi bandi ba mu kino kyetu kitatyi mwanda wa bavuije mwingilo wandi senene wa mu kino kyetu kitatyi—kusapula myanda miyampe ya Bulopwe bwandi kumeso kwa konakanya ino ngikadilo ya bintu ya bakubulwa kwakamwa Leza. (Mateo 24:14) Jingulula byonso bitala pa uno mwingilo wingilwa kujokoloka ntanda yonso ne kamweno ka bulongolodi bulumbuluke. Midiyo ya bana-balume, bana-bakaji, ne bankasampe bafundijibwanga muswelo wa kufundija bubinebine bwa mu Bible ku bakwabo. Kutampwanga milwi ne milwi ya ma Bible ne ya mabuku makwabo emanine pa Bible mwanda wa kwibakwasha mu buno bufundiji. Omwanda pano Kiteba kya Mulami kitampwanga mu buvule bwa midiyo 16 ne kupita mu ndimi 118 ku nimelo ne nimelo; Amkeni! nandi utampwanga kubwipi kwa midiyo 13 mu ndimi 73. Kubwipi kwa manimelo onso alupukilanga kya-pamo mu ndimi mivule, omwanda ba Tumoni twa Yehova batambulanga bifundwa bya muswelo umo mu kitatyi kimo kyonka.
10 Pakwabo kadi, bipwilo 73 000 ne kupita, bya ba Tumoni twa Yehova kujokoloka ntanda yonso ibilongololwe senene, bibungilanga pamo kitatyi ne kitatyi mwanda wa kutambula bufundiji bwa mu Bible. (Bahebelu 10:24, 25) Kudi kadi kupwila kukwabo kukatampe kukokeja kutanwa ma elefu a bantu—Bitango bya Kipindi ne bya Distrike—ku mwaka ne mwaka. Kudi lubako lukatampe lwa Mobo a Bulopwe mapya nansha akulongolola, lulongwa kujokoloka ntanda yonso, lwa Mobo a Bitango, bikalo bya ma Betele, ne bitampilo bya mabuku emanine pa Bible. Kudi masomo apana bwino buvule ku bafundiji ba Bible, kimfwa, Masomo a Bible a Gala a Sosiete Watchtower a bamisionele, Masomo a Mingilo a Bapania, ne Masomo a Bufundiji bwa Mingilo alongwa mu bipindi bishileshile kujokoloka ntanda yonso.
11 Bine Yehova imulongolole bantu bandi ba pano pantanda mu muswelo mulumbuluke mwanda wa ‘kuvuija mwingilo wabo’ na bukwashi bwa bamwikeulu bengidi bakikokeji! (2 Temote 4:5; Bahebelu 1:13, 14; Kusokwelwa 14:6) Na kufundija bengidi bandi mashinda malumbuluke a bulongolodi, Yehova pano uvuijanga mwingilo mukwabo. Uteakanyanga bengidi bandi senene mwanda wa pobakapita ku kyamalwa kibūke bakatanwe balongololwe kala mwanda wa kukashilula būmi bupya mu ntanda impya. Ebiya bakashilule kōbaka Paladisa kujokoloka ntanda yonso mu bulongolodi bulumbuluke, munshi mwa buludiki bwa Yehova. Kadi bakalongololwanga senene mwanda wa kufundija misoñanya ya Leza ku tununu ne tununu twa bantu bakasangulwa mu bafu.—Isaya 11:9; 54:13; Bilongwa 24:15; Kusokwelwa 20:12, 13.
Balongololwe Inoko na Nsangaji
12 Yehova byadi mwingidi utulumukwa ne mulongolodi mulumbuluke, kadipo na mulēle, na buñumauma nansha na kanyinga-mpoo. Ino aye i mupyasakane, Wansangaji ne utele mutyima ku nsangaji yetu. “Aye wimutele mutyima,” ye munenena 1 Petelo 5:7. Tukokeja kumona katentekeji kandi ku bengidi bandi ne mutyima wandi wa kwibasakila bekale na nsangaji, mu byonso byālongele bantu. Kimfwa, kitatyi kyapangile Leza ba mwana-mulume ne mwana-mukaji babajinji babwaninine, wēbatudile mu Paladisa milumbuluke. (Ngalwilo 1:26-31; 2:8, 9) Wēbapele bintu byonso byādi bibasakila mwanda wa bekale mu nsangaji mikatakata. Ino bājimije ino nsangaji yonso pamwanda wa butomboki. Bipá byālupukile ku bubi bwabo i bino, twāpyene kubulwa kubwaninina ne lufu.—Loma 3:23; 5:12.
13 Nansha byotukidi bantu bakubulwa kubwaninina, inoko tukokeja nyeke kutana nsangaji mu byonso byālongele Leza. Kudi bintu bivule bituletela nsangaji—ngulu mila-mila; majiba malumbuluke, minonga, tulunga-luī ne mankula; misombelo, luvumba lwa maluba ne biyombo ne mityi ya miswelo mishileshile; bidibwa bivule bya munsonso; mikejima milumbuluke ya kupona kwa dyuba yoketukokejapo kukōka kubandila nansha dimo; diulu dikelema’mo ñenyenye pyāa byotusepelelanga kubandila bufuku; misaka mishileshile ya banyama ne mudidilo mulumbuluke wa byabo byana; ñimbo milumbuluke yūlula masenda mu ngitu; mingilo milumbuluke ne ya kamweno; balunda balumbuluke. I kimweke patōka’mba Yewa wālongolwele bino bintu byonso aye mwine i muntu wa nsangaji kadi usakilanga bakwabo nabo bekale na nsangaji.
14 Shi kepano, kisaka Yehova ke enkapo bulongolodi bulumbuluke kete. Usakilanga ne bengidi bandi bekale na nsangaji, ka na mwaikadile aye mwine na nsangaji. Kebasakilangapo balongolole bintu ku bunyingi mu muswelo ukokeja konakanya nsangaji yabo. Bengidi ba Yehova bafwaninwe kwenzakanya manwa a kulongolola bintu, na nsangaji; ka na mwaekilongela aye mwine, mwanda popa padi bukomo bwa mushipiditu sandu bwandi, padi ne nsangaji. Ibine, Ngalatea 5:22 ulombola’mba kipá kyabubidi kya mushipiditu sandu wa Leza wingila pa bantu bandi i “nsangaji.”
Buswe Bubutulanga Nsangaji
15 Kidi na kamweno kakatampe kujingulula’mba Bible unenanga’mba: “Leza i buswe.” (1 Yoano 4:8, 16, NW) Bible kanenangapo nansha dimo’mba: “Leza i bulongolodi.” Buswe ye kayukeno kabajinji ka Leza kafwaninwe kwiula bengidi bandi. Omwanda kipá kibajinji kya mushipiditu wa Leza mu mulongo ulembelwe mu Ngalatea 5:22 i “buswe,” kupwa ke “nsangaji.” Buswe bubutulanga nsangaji. Shi twiule buswe bwa Leza mu kipwano kyetu na bakwabo, tukatana nsangaji, mwanda bantu babuswe i bantu bansangaji.
16 Kamweno ka kwiula buswe bwa Leza ikalombolwe bininge mu bufundiji bwa Yesu. Wānene’mba: “Nkilongelangapo ka ami mwine nansha katyetye, ino byonka binombola Tata byo byonka byo nēsamba.” (Yoano 8:28) Lelo i myanda’ka nakampata yafundijibwe Yesu, yāikele aye nandi kufundija bakwabo? Kyādi kino, amba mbila ibidi mikatampe bininge i kusanswa Leza ne kusanswa mukwenu. (Mateo 22:36-39) Yesu wāletele kimfwa kitala pa buno buswe, wādi unena’mba: “Nsenswe Tata,” ne wēkilombwele na kulonga kiswamutyima kya Leza kufikija ne ku lufu. Ne wālombwele buswe bwandi ku bantu pāebafwidile. Mutumibwa Polo wāsapwidile bakristu ba mu Efisesa’mba: ‘Kristu wēmusenswe ne kupāna būmi bwandi pamwanda wenu.’ (Yoano 14:31; Efisesa 5:2) Yesu wāsapwidile balondi bandi’mba: “Kyo kijila kyami kino na’mba, mwisanswe bānwe bene ne bene monka mo nemusanshilwe.”—Yoano 15:12, 13.
17 Polo wāshintulwile mvubu ya buno buswe bwa Leza amba: “Shi nene ne ndimi ya bantu, shi ya bamwikeulu, ne lusapo mpika, nabya nālamuka bwa ñweñani ya bilonda, nansha pamo na kuvuma kwa lubembo. Kadi shi ngidi ne kyabuntu kya kufumika myanda, ne kuyūka bifībwe byonso, ne ñeni yonso; kadi shi ngidi ne lwitabijo lonso lwa kutundulula ne ngulu mikatampe, ino lusapo [buswe, NW] mpika, nankyo ngidi wa bitupubitupu. Ino kadi wivwane mpane bintu byami byonsololo kudisha balanda kadi wivwane nēpane ngitu kusokwa, ne lusapo [buswe, NW] mpika, nankyo nkidipo ne kyo monamo, nansha kimo. . . . Pano kadi, kubaikala lwitabijo, ne kukulupila, ne lusa [buswe, NW]; bino bisatu bino’bi, ino kikatampe kīne kyabyo i lusa [buswe, NW].”—1 Kodinda 13:1-3, 13.
18 Shi twiule buswe bwa Yehova, tukokeja kukulupila’mba nandi uketusanswa, nansha shi tubalonga bilubo, mwanda aye i “Leza muyule lusa ne buntu, wija pakufuna bulobo, kadi i wa kanye ka ntanda ne ntanda, ne binebinepo.” (Divilu 34:6) Shi tubesāsa nabubinebine kitatyi kyotulonga bilubo, Leza kakokejapo kwibilama nyeke ku mutyima, ino uketulekela na buswe. (Mitoto 103:1-3) Eyo, “Yehova [i] muyule kanye ne lusa.” (Yakoba 5:11) Kwikiyuka, kwituvudijijanga nsangaji.
Nsangaji Mityetye Dyalelo
19 Ino, lelo kikokejika kwikala na nsangaji dyalelo, byotudi mu mafuku a kumfulo mayulemo buñonaona, bukalabale, byabulongelonge bya mu ino ntanda iludikwa na Satana, ne motulondwalondwa nyeke na misongo ne lufu? Eyo, ketukokejapo kutengela kwikala na nsangaji mivule pamo na ikekalako mu ntanda impya ya Leza, na mwikitobela Kinenwa kyandi’mba: “Talapo bidi, byo mpanga madiulu mapya ne ntanda mipya, kabidi bintu bya kala kebikavulukwapo, nansha kwikalapo kumutyima kwine mpika. Ino nanshi sangalai ne kusepelela nyeke mu kyokya kyo mpanga ami.”—Isaya 65:17, 18.
20 Bengidi ba Yehova dyalelo bakokeja kutana nsangaji mityetye mwanda bayukile kiswamutyima kyandi ne badi na kuyukidija kubwaninine kutala pa madyese akafika panopano ponka mu ntanda yandi impya ikekala ke paladisa. (Yoano 17:3; Kusokwelwa 21:4) Omwanda Bible udi na buluji bwa kunena’mba: “Abe Yehova wa bibumbo, keye wa katōkwe kandi, shandi! yewa muntu ukukulupile,” “kebo ba katōkwe kabo shabo! bonso bakaminwe Yehova, banañanga mu mashinda andi,” “Dyese dyo dyabo boba bakōkele, ke-bantu boba bakapyana ntanda yonso.” (Mitoto 84:12; 128:1; Mateo 5:5) Shi kepano nansha byotudi mu ngikadilo ya bikambija bishileshile, kudi bintu bikokeja kwituletela nsangaji, tukokeja kwikala na nsangaji ya pa ludingo kampanda. Nansha shi tubafikilwa na bintu bibi, ketukokejapo kujingwa ku mutyima bininge pamo na boba bakubulwa kuyuka Yehova ne bakubulwa lukulupilo lwa būmi bwanyeke.—Tesalonika 4:13.
21 Kadi bengidi ba Yehova badi na nsangaji, mwanda bapityijanga kitatyi kilampe, bukomo bwabo, misokwe yabo mu kufundija bubinebine bwa Bible ku bakwabo, nakampata ku ‘boba babinza ne badila pamwanda wa byamunyanji byonso’ bilongwa mu ino ntanda ya Dyabola. (Ezekyele 9:4) Bible unena’mba: “Keye wa katōkwe kandi, shandi! yewa ulanga balanda. Yehova ukamunyongololanga mu difuku dya bubi. Yehova ukamulelanga, ne kumulamina būmi, kadi ukēselwanga dyese panopanshi.” (Mitoto 41:1, 2) Kana mwekinene Yesu, “dyese dya kupāna ditabukile dya kupebwa.”—Bilongwa 20:35.
22 Shi kepano, nansha kebikokeja bengidi ba Leza kutengela kutambula nsangaji mikatakata mu kino kitatyi, ino bakokeja kutambula nsangaji keikokeja kutana boba kebengidila Yehova. Yehova unena’mba: “Talapo bidi, bengidi bami bakemba ne tusepo ku mutyima, ino banwe mukadila misongo ya mutyima, ne kubuluka mwanda wa kuvutakanya mushipiditu.” (Isaya 65:14) Pakwabo kadi, boba bengidila Leza badi na buluji bukwabo bwa pabula bwa kwikala na nsangaji tamba ka pano—badi na mushipiditu nsandu wa Leza ‘wapāna ku boba bamukōkele bu mulopwe.’ (Bilongwa 5:32) Kadi vulukai’mba popa padi mushipiditu wa Leza, padi ne nsangaji.—Ngalatea 5:22.
23 ‘Bana-balume bakulumpe’ nansha banunu, bavuijanga kipindi kya kamweno kakatampe mu bulongolodi bwa bengidi ba Leza dyalelo, ye abo batangidile bipwilo kumeso, kino nakyo kibwejejangako bantu ba Yehova nsangaji. (Tetusa 1:5) I muswelo’ka ufwaninwe kumona bano bantu biselwa byabo ne kipwano kyabo na banababo ba kumushipiditu? Ye mwanda ukemaninapo kishinte kilondako kino.
1, 2. (a) Mwanda’ka Yehova udi na bubinga bwa kutudila bengidi bandi mbila yobafwaninwe kulonda? (b) I tuyukeno’ka tubidi tudi na Yehova totufwaninwe nakampata kumwiula?
3. Diulu didimo ñenyenye tōo dilombolanga muswelo’ka manwa a Leza a kulongolola bintu?
4, 5. Leta bimfwa mu bintu byūmi bidi pano panshi bilombola bulongolodi.
6, 7. I bulongolodi’ka bulombwelwe mu bipangwa bya kumushipiditu, ne i muswelo’ka obitendela Umpangi wabyo?
8. I bimfwa’ka bilombola’mba Yehova ulongololanga bengidi bandi ba pano pantanda?
9, 10. I muswelo’ka ulongolwele Yehova bantu bandi mu kino kyetu kitatyi?
11. Kwifunda bulongolodi bulumbuluke dyalelo kukalupulanga byabuyabuya’ka mu mafuku a kumeso?
12, 13. Mwanda’ka tukokeja kunena’mba Yehova usakilanga bengidi bandi bekale na nsangaji?
14. I ndingamano’ka itusakila Yehova tumwiule?
15. Mwanda’ka buswe bwandi budi na kamweno kakatampe mwanda wa nsangaji yetu.
16. I muswelo’ka wālombwele Yesu kamweno ka buswe?
17. I muswelo’ka wālombwele Polo amba kusanswa bakwabo kudi na kamweno kakatampe?
18. I kika kyotukokeja kukulupila kutambula kudi Yehova kulundila pa nsangaji yetu?
19, 20. (a) Mwanda’ka nsangaji mibwaninine keibwanikapo dyalelo? (b) I muswelo’ka ulombola Bible’mba tukokeja kwikala na nsangaji mityetye mu kino kitatyi?
21. Mwanda’ka kwipāna kwa abo bene kuletelanga bengidi ba Yehova nsangaji?
22. (a) Pamwanda utala nsangaji, ezankanya bengidi ba Leza na boba kebengidila Leza. (b) Tukokeja kukulupila kwikala na nsangaji pamwanda wa buluji’ka bwa pabula?
23. I kika kyotukabandaula mu kifundwa kilondako?
[Bilembwa bya pa Bifwatulo]
Kungala: Courtesy of ROE/Anglo-Australian Observatory, foto ya David Malin
Ukalondolola Namani?
◻ I muswelo’ka ulombola bupangi bukamoni butala pa bulongolodi budi na Yehova?
◻ I muswelo’ka wādi ulongolwele Yehova bengidi bandi pakala ne mu kino kitatyi?
◻ I butukanye bwa muswelo’ka bwitusakila Yehova?
◻ I kamweno’ka kadi na buswe mwanda wa nsangaji yetu?
◻ I nsangaji ya muswelo’ka yotukokeja kwikala nayo mu kino kitatyi?