‘E Monka Mobālongele’
‘Kusanswa Leza i kulama bijila byandi.’—1 YOANO 5:3, MB.
‘LEZA I BUSWE.’ Boba bonso bafikilanga pakuyuka Leza ne kulama bijila byandi bajingululanga mushike wa buno buswe. “I namino mwikadile [buswe, NW]: ke batwe po babadikile [kuswa] Leza, enhe, i aye [wetuswele], watuma Mwana wandi bu kitapwa kya kipwanyino’mba tulekelwe bubi bwetu padi aye.” ‘Twikele mu buswe bwa Leza,’ mwanda tukulupile mu kitapwa kya bukūdi kyabuleme kya Yesu. (1 Yoano 4:8-10, 16, MB) Nanshi tukokeja kusangela madyese mavule a kumushipiditu tamba’nka pano ne kukekala na būmi bwanyeke mu ngikadilo ya bintu mu mafuku akāya kumeso.—Yoano 17:3; 1 Yoano 2:15, 17.
2 Nsekununi ya mu Bible i miyule bimfwa bya bantu bālamine bijila bya Leza, kumfulo bapalwa mpalo mivule. Mu bano bantu, tubadilamo ne ba tumoni bāikeleko kumeso kwa kwiya kwa Kristu pano pantanda; mutumibwa Polo wāsonekele pamwanda utala bamo-bamo umbukata mwabo’mba: “Ino bano bonso bano, bafwile mu kwitabija, bampikwa kutambula myanda-yamilao, bēmona nayo bitupu kulampe kwine, ne kwimuna nayo, ne kwitabija’mba: Twi bēni balupito panopantanda.” (Bahebelu 11:13) Mafuku pakupitapo, bakristu bengidi ba Leza bepāne bāmwenene kamweno mu ‘buntu ne mu bubinebine bwāile kupityila mudi Yesu Kidishitu.’ (Yoano 1:17, MB) Umbula bwa myaka 6 000 ya mānga ya muntu, Yehova wāpadile mpalo ba tumoni babinebine bākōkele ku bijila byandi, abyo bino ‘kebilēmangapo, mhm.’—1 Yoano 5:2, 3.
Mu Mafuku a Noa
3 Nsekununi ya Bible inena’mba: “E ponka kadi pa kwitabija pādyumwinwe ne Noa nandi byobya bintu kebyamwekelepo, pa kukwatwa ne moyo wa kudi Leza, wālongolwele safini ya kupandijamo ba munjibo mwandi; e ponka pāponeje panopantanda, wālamuka ke mpyana wa boloke bwa konka ku kwitabija konka.” Byādi “mwedi wa mbila ya boloke,” Noa wākōkele Leza mu byonso, wadyumuna ntanda ya bukalabale yādiko kumeso kwa Dilobe ku butyibi bwa Leza bwādi pabwipi na kufikidila. (Bahebelu 11:7; 2 Petelo 2:5) Pādi ūbaka safini, wālondele misoñanya yonso kamo ne kamo monka mwāmusoñaninye Leza. Kupwa wātwejamo banyema bātongelwe ne bidibwa bya mpao. “Noa walonga namino monso mwamusoñaninye Leza, e monka mwālongele.”—Ngalwilo 6:22.
4 Noa ne kisaka kyandi bādi bafwaninwe kulwa na lupusa lwa bonakani lwādi lwingidija bamwikeulu bakubulwa kikokeji. Bano bana ba Leza bāvwele imbidi ya bantu, ebiya baenda busekese na bana-bakaji, kwalupuka lutundu lwa mashi a nsanga lwa bakampangala, bantu bakwakamwa bādi bamwesha bantu malwa. “Pano pantanda padi pabole ku meso a Leza, kadi padi’tu ke pakabakane na kampata.” Yehova watuma Dilobe mwanda wa kukubija lwine lukongo lubi’lwa. (Ngalwilo 6:4, 11-17; 7:1) Tamba’nka pa mafuku a Noa, bamwikeulu bandemona kebakidipo kadi na lupusa lwa kuvwala imbidi ya bantu. Inoko, ‘ino ntanda yonso ikidi munshi mwa lupusa lwa yewa mubi,’ ke Satana Dyabola kadi. (1 Yoano 5:19; Kusokwelwa 12:9) Mu butobo bwandi, Yesu wāenzankenye lukongo lwa bantomboki bādiko mu mafuku a Noa na lukongo lwa bantu bamupela tamba kitatyi kyāshilwile kumweka kiyukeno kya ‘kwikalapo’ kwandi mu mwaka wa 1914.—Mateo 24:3, 34, 37-39; Luka 17:26, 27.
5 Ne dyalelo Satana ufwila kukumbila bantu ne umbuo wetu onso ku bonakanyi, pamo’nka na mokyādi kikadile mu mafuku a Noa. (Kusokwelwa 11:15-18) Omwanda nanshi i kyamvubu mikatampe kotudi kuta mutyima ku ino mbila ya kubukomo bwa mushipiditu inena’mba: “Vwalai panopele yonso ya Leza, amba muyūke kwimanija mu byakyongo bya dyabola.” (Efisesa 6:11, kunshi kwa dyanyi) Pa kino, shi twifunda Kinenwa kya Leza ne kwingidija myanda idimo mu būmi bwetu, tukakomejibwa. Kupityidila, tudi na bulongolodi bwa Yehova bwitukwatakanya, pamo ne “umpika wabinebine ne wamanwa” mushingwe-māni ne bakulumpe ba buswe badimo, betukumbila na kitūkijetyima mu dishinda motufwaninwe kunangila. Tudi na mwingilo mukatampe wa busapudi otufwaninwe kuvuya kujokoloka ntanda yonso. (Mateo 24:14, 45-47) Twikalei nyeke kulongela “monka” pamo bwa Noa wākōkele ku misoñanya yonso yāmusoñenye Leza.
Mosesa—Muntu Mukōkele Kutabuka Bonsololo
6 Tubandaulei kimfwa kya muntu mukwabo wādi na lwitabijo—Mosesa. Wādi ukokeja kwikala na būmi bwa maloa mu byabupeta bya mu Edipito. Ino wātongele “kususuka pamo na bantu ba Leza kutabuka’ko kusangala umbubi kakitatyi katyetye bitupu.” (MB) Byādi mwingidi wātuminwe na Yehova, “wadi ubambile meso konka ku kupalwa mpalo [kadi] wakankamene ne kukankamana bwa wamona [Yewa] wakubulwa kumweka.”—Bahebelu 11:23-28.
7 Tutanga mu Umbadilo 12:3 amba: “Mukelenge Mosesa wadi muntu mukōkele’tu, utabukile bantu bonsololo baikele panopanshi kikōkeji.” Wādi mwishīle bininge na Felo mwine Edipito wēlombwele bu muntu wamītatulo kutabuka bantu bonso. Yehova pātumine Mosesa ne Alone amba bakanene butyibi bwandi bwa kuponena Felo, lelo bālondolwele muswelo’ka? Tusapwilwa’mba: “Ba Mosesa ne Alone balongela monka; balongela monka mwebasoñaninye Yehova.” (Divilu 7:4-7) Bine i kimfwa kya bukankamane kudi batwe basapula butyibi bwa Leza dyalelo!
8 Lelo bene Isalela bakwatakenye Mosesa mokifwaninwe? Pāpwile Yehova kuponejeja bene Edipito bimpengele kitema bya mu dikumi, wāpele Isalela misoñanya yādi mishintululwe kamo ne kamo itala pa masobo a Pashika. “Penepo bantu bevukwila ke batōta. Ino kadi bāna ba Isalela baenda balongela monka, monka mwebasoñaninye Yehova ba Mosesa n[e] Alone, balongela monka.” (Divilu 12:27, 28) Ebiya umbukata mwa bufuku bwa dine difuku dya kimpengele dya 14 Nisane, 1513 K.K.K., mwikeulu wa Leza washilula kwipaya babedi bonsololo mu ntanda ya Edipito, inoko watabuka mobo a bene Isalela. Mwanda waka babedi ba bene Isalela kebaipailwepo? I pamwanda bākingilwe na mashi a kāna-ka-mukōko katapilwe mwanda wa Pashika, āshingilwe pa bidyangwa byabo. Bālongele monka mwasoñaninye Yehova ba Mosesa ne Alone. Bine, “balongela monka.” (Divilu 12:50, 51) Pa Kalunga Katyila, Yehova wālongele kingelengele kikwabo mwanda wa kukūla bantu bandi bakikōkeji, kitatyi kyākubije Felo ne makalo andi a bulwi makomokomo. Bene Isalela batendela byamwiko! Ne dyalelo nadyo mo monka, bantu bavule bakōkele ku bijila bya Yehova bakasangalanga kitatyi kyobakemwena kubingijibwa kwandi ku Amakedona.—Divilu 15:1, 2; Kusokwelwa 15:3, 4.
9 Pāsoñenye Yehova bene Isalela batule byabuntu ne kūbaka tabernakulo mu ntanda mutuputupu, bantu bonso bāelele kuboko ku ino mpangiko na mutyima wa kyaba bulāle. Penepo, Mosesa pamo ne boba bādi bamukwashako ku kusaka kwabo, bālondele mpangiko ya lūbako yāletele Yehova, kamo ne kamo’nka ne katye. “Enka namino’u e mo yavuilwe mingilo yonso ya kipema-kyakitango kadi; ne bāna ba Isalela balongela monka mwendele byonsololo byasoñaninye Yehova Mosesa, e mo balongele.” Muswelo umo onka, kitatyi kyobādi bashilula mwingilo wa bu kitobo, ‘Mosesa wālongele monka mwendele byonso byamusoñaninye Yehova, e mwālongele.’ (Divilu 39:32; 40:16) Mu kino kyetu kitatyi, tudi na miswelo mivule ya kwela kuboko na mutyima umo ku mwingilo wa busapudi ne ku mpangiko ya kutandabula musapu wa Bulopwe. Shi kepano, i dyese kotudi kwikutyila umbumo mwanda wa kulongela “monka.”
Yoshua—Nkanka Kadi Muninge Wabine
10 Pāsoñanibwe Yoshua na Mosesa amba akafikije bene Isalela mu ntanda ya mulao, kimweka bu Kinenwa kya Yehova kya kubukomo bwa mushipiditu kyādiko enka mu mabuku atano a Mosesa, Lwimbo lwa Mitōto lumo nansha ibidi, ne mukanda wa Yoba kete. Mosesa wāsoñenye Yoshua amba kitatyi kyobakafika mu Ntanda ya Mulao, ukabungakanya bantu bonso pamo, kadi “ukatanga uno mukanda-wabijila uno’u ku meso a Isalela ense, mu matwi abo.” (Kupituluka 31:10-12) Nakampata, Yehova aye mwine wāsapwidile Yoshua’mba: “Uno mukanda-wabijila uno’u kadi keukasonsolokapo mu kyakanwa kyobe, mhm, ino nanshi ukafwatakanyanga’mo dyuba ne bufuku bwine, amba utentekele kulonga mwendele byonso bilembelwemo, mwanda nabya ukalongeja dishinda dyobe ke dilumbuluka, kadi nabya ukamona dyese.”—Yoshua 1:8.
11 Kutanga “mukanda” wa Yehova difuku ne difuku kwākweshe Yoshua ku kunekenya matompo ādi utanwa nao, kadi butangi bwa Kinenwa kya Yehova, Bible, bwa difuku ne difuku bupānga ba Tumoni Bandi ba mu kino kyetu kitatyi bukomo bwa kunekenya matompo obatanwa nao mu “mafuku a kumfulo” a byamalwa. (2 Temote 3:1) Byotujokolokelwe na ntanda miyule bukalabale, tutei mityima ku kidyumu kyāpelwe Yoshua na Leza’mba: “Wikomeje bidi[.] Kadi winingishe abe mwine, kokakwatyibwapo moyo nansha kwikala ne nzuba mine mpika; mwanda Yehova Leza obe udi nobe konso konso kōenda.” (Yoshua 1:9) Pakupwa kushinda ntanda ya Kenani, bisaka bya Isalela byāpadilwe mpalo mivule mine kitatyi kyobyāshikete mu ntanda yabyo ya bupyana. “Mwasoñaninye Yehova Mosesa, e mo balongele bāna ba Isalela.” (Yoshua 14:5) Batwe bonso batanga Kinenwa kya Leza ne kwikingidija mu būmi bwetu, balongela “monka” na kikōkeji, netu tutengele mpalo idingakene na ino.
Balopwe—Bakikokeji ne Bakubulwa Kikokeji
12 Lelo tukanena namani pamwanda wa balopwe ba mu Isalela? Yehova wānene amba mulopwe ufwaninwe kukōkela ku musoñanya wa’mba: “Pakashikata pa lupona lwa bulopwe bwandi, kadi ukelembela kitentwilo kya mukanda-wabijila uno’u mu mukanda, mu owa mukanda udi ku meso a [babitobo, NW] bene Levi; ino ukekalanga pamo nandi, kadi ukatangamo nyeke mafuku onso a bumi bwandi; amba alombolwe kwakamwa Yehova Leza wandi, ne kulama myanda yonso ya uno mukanda-wabijila ne bino bitungo bino’bi kwibilonga.” (Kupituluka 17:18, 19) Lelo balopwe ba mu Isalela bākōkele ku ino mbila? Kipindi kikatampe, bākankelwe, omwanda bāfingilwe mafingo ātobelwe mu Kupituluka 28:15-68. Kumfulo, Isalela wāsadilwe “kushilwila ku mfulo imo ya panopanshi, kutūla ne ku mfulo mikwabo ya panopanshi.”
13 Inoko Davida—mulopwe umbajinji wakikokeji mu Isalela—wālombwele kwipāna kwa pabula kudi Yehova. Wēlombwele aye mwine bu ‘ntambo mwana mu Yuda,’ ufunkila padi Yesu Kristu unekenye divita, “Ntambo wa ku kisaka kya Yuda, Muji wa Davida.” (Ngalwilo 49:8, 9; Kusokwelwa 5:5) Lelo bukomo bwa Davida bwādi bulele mu kika? Aye wādi usenswe pakatampe Kinenwa kisonekwe kya Yehova, kadi wādi na būmi bukwatañane na akyo. Tutanga mu Mitōto 19 “lwimbo lwa mitōto lwa Davida,” unena’mba: “Mukanda-wabijila wa Yehova i mubwanininye.” Pakupwa kwisambila pa kuvuluja, misoñanya, bijila, ne pa nsambu ya butyibi bwa Yehova, Davida wānene’mba: “I mwabilwa mutabuke ne nsahabu, ē! nansha ne nsahabu mingimingi ītōka tō; i mutabuke ne būki bwine kutobala, nansha musungusungu usūma mu bisa bya būki. Kadi pakwabo napo e ponka pādyumunwa umpika obe; mu kulamamo mo mudi ne mpalo mikatakata.” (Mitōto 19:7-11) Shi kutanga Kinenwa kya Yehova difuku ne difuku ne kulangulukapo kwādi kupalwa mpalo kepadi myaka 3 000, lelo dyalelo ke po pene!—Mitōto 1:1-3; 13:6; 119:72, 97, 111.
14 Bine, kwikala na buyuki bitupu kekubwenepo. Kadi i kyamvubu ku bengidi ba Leza kulongela mwendele buno buyuki, kwibwingidija kukwatañana na kiswamutyima kya Leza—eyo, kulongela “monka.” Kino kijingululwa pa kimfwa kya Solomone mwana Davida, wātongelwe na Yehova “kushikata pa lupona lwa bulopwe bwa Yehova padi Isalela.” Solomone wāpelwe mwingilo wa kūbaka tempelo, na kulonda misoñanya yonso yāsapwidilwe Davida ‘ku bukomo bwa mushipiditu.’ (1 Bilongwa 28:5, 11-13) Lelo Solomone wāvuile uno mwingilo mukatampe muswelo’ka? Pakulondolola ku milombelo yandi, Yehova wāmuvudijije tunangu ne buyuki. Bino bintu byāpelwe ne muswelo wālondele misoñanya yālaile Leza kamo ne kamo, Solomone wābwenye kūbaka njibo ya buya bwa dyangi yāyudile ntumbo ya Yehova. (2 Bilongwa 7:2, 3) Inoko, mafuku pakupitapo, Solomone wapona. Muswelo’ka? Kijila kya Yehova kyājidikilwe mulopwe yense mu Isalela kyādi kinena’mba: ‘Kadi kafwaninwepo kwivudijija bakaji, kutyina’mba mutyima wandi wakamvundamina.’ (Kupituluka 17:17) Ino, Solomone “wadi ne bakaji tutwa tusamba-tubidi, bāna ba balopwe, ne bakaji ba mitundu tutwa tusatu; ino bakaji bandi . . . bamwalamuna mutyima wandi kalonda balezaleza bangi.” Umbula bwa myaka yandi yamfulo, mutyima wa Solomone wāalamukile, waleka kulongela “monka.”—1 Balopwe 11:3, 4; Nehemia 13:26.
15 Mu Yuda mwādi balopwe batyetye’tu bakikokeji, wamfulo wabo wādi Yoshia. Mu mwaka wa 648 K.K.K., washilula kufundula butōtyi bwa bankishi mu ntanda’ya ne kūbakulula tempelo ya Yehova. Kitobo mukatampe wāsokwele “mukanda-wabijila wa Yehova wapelwe Mosesa’wa.” Lelo Yoshia wālongelepo kika? “Byobiya mulopwe wakanda ku njibo ya Yehova, ne bantu bonso ba Yuda, ne bekadi ba mu Yelusalema, ne [babitoto, NW] ne bene Levi, ne bantu bonsololo’ba, ne bakatampe ne batyetye bene kumo; ino watangila mu matwi abo myanda yonsololo ya mu mukanda wa kipwano’wa watenwe mu njibo ya Yehova. Ponkapo mulopwe waimana mu kyaba kyandi’mwa, wapwana kipwano ku meso a Yehova, kulonda mwendele Yehova ne kulama bijila byandi, ne bya-bu-kamoni byandi, ne bitūngo byandi, ne mutyima wandi onsololo, ne mūya wandi onsololo, kulonga binenwa bya kipwano’bya byasonekelwe mu mukanda uno’u.” (2 Bilongwa 34:14, 30, 31) Bine, Yoshia ‘wālongele monka.’ Pamwanda wa kikokeji kyandi, kufikidila kwa butyibi bwa Yehova padi Yuda wakubulwa kikokeji kwāimikilwe kufika ne mu mafuku a bandi bana bapupakane.
Twikalei na Būmi Bukwatañane na Kinenwa kya Leza
16 Mu bantu bonso bāikele pano pantanda, Mfumwetu Yesu Kristu ye kimfwa kilumbuluke kutabuka, kya muntu wādi na būmi bukwatañene na Kinenwa kya Leza ne kulangulukapo. Wādi umona Kinenwa kya Leza pamo’nka bwa bidibwa byandi. (Yoano 4:34) Wāsapwidile bemvwaniki bandi’mba: “Mwana kayūkapo kwilongela kintu aye mwine, nansha kika, nansha kika, poso wamona Shandi ulonga’kyo, ke-pantu bintu byonso byālonga aye, ne Mwana byo byonka ulonga byonka’byo.” (Yoano 5:19, 30; 7:28; 8:28, 42) Yesu ‘wālongele monka,’ kanena’mba: “Ami byo natūkile mūlu naiya pano nkyaīdile kulonga muswidile mutyima wami, poso monka muswidile mutyima wa yewa wantumine.” (Yoano 6:38) Batwe ba Tumoni twa Yehova bepāne, netu tusakilwa kulongela “monka” na kulonda mu māyo a Yesu.—Luka 9:23; 14:27; 1 Petelo 2:21.
17 Kulonga kiswamutyima kya Leza i kintu kekyādipo kivulaminwa Yesu nansha dimo. Wēibidije senene na Kinenwa kya Leza, omwanda wābwenye byonso mwanda wa kupāna malondololo makwatañane na Bisonekwa. (Mateo 4:1-11; 12:24-31) Netu shi tute mutyima nakampata ku Kinenwa kya Leza, nankyo tukokeja kwikala ‘babwanye byonso, belongolole biyampe senene, shē, mu mīngilo yonso milumbuluke.’ (2 Temote 3:16, 17) Shi kepano, tulondei kimfwa kya bengidi ba Yehova bakikokeji ba pakala ne kya boba bālondele kunyuma kwa kine kitatyi’kya, nakampata, tulondei kimfwa kya Mfumwetu Yesu Kristu wānene’mba: “Bapanopantanda bayūke byo nsenswe Tata kadi monka mwandaīle aye mwine nami nongele monka.” (Yoano 14:31) Netu tulombolei buswe bwetu kudi Leza na kwendelela na kulongela “monka.”—Mako 12:29-31.
18 Byotubalanguluka pa mwiendelejo wakikokeji wādi na bengidi ba Leza ba mu kitatyi kyāsonekelwe Bible, lelo netu ketukankamikilwepo kwingila na kikokeji umbula bwa ano mafuku amfulo ya ngikadilo imbi ya Satana? (Loma 15:4-6) Bine, tufwaninwe kusolokwa mutyima, twikale “bengidiji ba kinenwa” mu myanda yonso, pamo’nka na motukekimwena mu kishinte kilondako.—Yakoba 1:22.
[Bipangujo]
1. I kika kyotukokeja kunena pamwanda utala bukata bwa buswe bwa Leza?
2. Bengidi ba Leza bamwenanga kamweno mu kulama bijila byandi muswelo’ka?
3. Noa wālongele “monka” namani?
4, 5. (a) Lupusa lwa bonakani lusambukile bantu ba mu kino kitatyi muswelo’ka? (b) Mwanda waka tufwaninwe kulongela “monka” na kukōkela ku misoñanya ya Leza?
6, 7. (a) I butongi’ka bwālongele Mosesa bwāpadilwe mpalo? (b) I kimfwa’ka kya bukankamane kyētushidile Mosesa?
8. Bene Isalela bādi basakilwa kulongela “monka” muswelo’ka, ne kadi nsangaji yādi ilupukako idingakene namani na yoya ikekalako panopano ponka?
9. Lelo i madyese’ka a mu kino kyetu kitatyi afunkila pa ngikadilo yālombwele bene Isalela pa kulongela “monka” pamwanda utala lūbako lwa tabernakulo?
10, 11. (a) I kika kyākweshe Yoshua avuye mwingilo wandi senene? (b) I muswelo’ka otukokeja kupebwa bukomo bwa kunekenya matompo etuponena mu kino kyetu kitatyi?
12. (a) I mbila’ka yāpelwe balopwe mu Isalela? (b) Kubulwa kukokela kwa balopwe kwālupwile kika?
13. I muswelo’ka otukokeja kumwena kamweno mu kusanswa Kinenwa kya Yehova pamo bwa Davida?
14. Mwiendelejo wadi na Solomone ulombola namani amba kusakibwa bintu bivule kupita kwikala na buyuki bitupu?
15. Lelo Yoshia wālongele “monka” muswelo’ka?
16, 17. (a) I muswelo’ka otukokeja kulonda mu māyo a Yesu? (b) Bengidi bakwabo ba Leza bakikokeji bētushidile bimfwa bilumbuluke i bāni?
18. Lelo i kika kifwaninwe kwitusolokeja mutyima twikale “bengidiji ba kinenwa,” ne i kika kyotukabandaula mu kishinte kilondako?
Lelo Ukivulukile’byo?
◻ ‘Buswe bwa Leza’ bushintulula kika kotudi?
◻ I kika kyotubefunde pa kimfwa kya Noa, Mosesa, ne Yoshua?
◻ Balopwe ba mu Isalela bākokele ku “kinenwa” kya Leza muswelo’ka?
◻ Yesu, i Kimfwa kyetu kilumbuluke mu kulongela “monka” muswelo’ka?