Yehova Upānanga Ndoe Ne Bubinebine Bya Ntanda Ne Miseke

“Nkebondapa, kabidi nkebasokwela ndoe ne bu-binebine bya ntanda ne miseke.”​—YELEMIA 33:6.

NDOE! Būya’yo, ino ayo ne kusokolwa’yopo mpika mu mānga yonso ya muzo wa muntu! Nakampata mu kino kitatyi kya myaka tutwa 20 kemudipo ndoe. Ino mwalwilwe mavita abidi akubije bantu byamwiko kutabuka mu mānga yonso ya muzo wa muntu. Kupwa kwa divita dibajinji dya ntanda yonso, Kitango kya Mizo kyākwete mpangiko ya kutula ndoe pano pantanda. Buno bulongolodi bwākankelwe. Kupwa kwa divita dyabubidi dya ntanda yonso, batulako bulongolodi bwa Bumo bwa Mizo na kitungo kimo kyonka. Shi tutange myanda ilupulwa mu majulunale difuku ne difuku, tukemwena muswelo obukankelwe ne abo bwine.

² Byakankalwa malongolodi a bantu kuleta ndoe, lelo kino kiketutulumuna? Mhm, nansha dimo. Batongwe ba Leza, ko kunena’mba Isalela, bāboīle ñeni pa bufundi bobāfundijibwe pa uno mwanda, kepapite myaka 2 500 ne kupita. Mu kitatyi kya myaka tutwa tusamba-tubidi K.K.K., ndoe ya bene Isalela yāvutakanibwe na ntanda yādi itādile matanda onso, ke Babiloni kadi. Isalela wābije Edipito āye atule ndoe. Edipito wakankalwa. (Yelemia 37:​5-8; Ezekyele 17:​11-15) Mu mwaka wa 607 K.K.K., bibumbo bya bashidika bene Babiloni byatūta mpembwe ya Yelusalema, kadi byasōka ne tempelo ya Yehova. Isalela wāboilepo ñeni amba kutula lukulupilo mu malongolodi a bantu i byabitupu. Kyaba kya kuloelelwa ndoe, ino muzo waselwa umbukomo bu misungi mu Babiloni.​—2 Bilongwa 36:17-21.

³ Ino kumeso kwa kutūtwa kwa Yelusalema, Yehova wēbasokwedile’kyo amba i aye ukaleta ndoe mu Isalela, ke Edipitopo. Wēbalaile kupityila kudi Yelemia’mba: “Nkebondapa, kabidi nkebasokwela ndoe ne bu-binebine bya ntanda ne miseke. Ino kadi nkajokeja bu-misungi bwa Yuda, ne bu-misungi bwa Isalela; nkebashimika, pamo’nka bwa pabajinji’pa.” (Yelemia 33:​6, 7) Mulao wa Yehova wāshilwile kufikidila mu mwaka wa 539 K.K.K., pāponene Babiloni; bene Isalela bāselelwe bu-misungi bapebwa bwanapabo. (2 Bilongwa 36:​22, 23) Kufika kubwipi na kumfulo kwa mwaka wa 537 K.K.K., kibumbo kya bene Isalela kyadya masobo a Kidilo kya Bitanda mu ntanda ya Isalela musunsa wabo umbajinji kupwa kwa myaka 70! Kupwa kwa masobo, bakwata mpangiko ya kūbakulula tempelo ya Yehova. Lelo bāivwene namani pa kino? Mānga ilombola’mba: “Bantu bonso baela [tubōbo] tukatampe byamwiko’tu pa kutendela Yehova, ke-kintu kyalwilo kya njibo ya Yehova kyaadilwe.”​—Ezela 3:11.

⁴ Kupwa kine kyalwilo kyādi kyansangaji nabya, bene Isalela bazōzekelwe na bakinkwa nabo, baimika mingilo ya kūbaka tempelo. Myaka mityetye pakupitapo, Yehova wātuma bapolofeto, Hakai ne Zekadia mwanda wa kwela lubila mu bene Isalela lwa kuvuya mingilo ya lūbako. Batūta kyungwe pakwivwana Hakai unena pamwanda utala lūbaka lwa tempelo amba ifwaninwe kūbakwa, kanena’mba: “Ntumbo ya kumfulo ya ino njibo ino’i ikatabuka ntumbo ya yoya imbajinji’ya; i Yehova wa bibumbo unena; ebiyampe muno muntu muno’mu nkapana ndoe; i Yehova wa bibumbo unena”!​—Hakai 2:9.

Yehova Ufikidijanga Milao Yandi

⁵ Tutanga mu Bible mu mukanda wa Zekadia bupolofeto ne bimonwa bivule bine bya ku bukomo bwa mushipiditu byākankamikile bantu ba Leza ba mu kitatyi kya myaka tutwa tusamba K.K.K. Buno bupolofeto bukyendelela kwitupa lukulupilo amba Yehova udi netu. Bwitupa buluji bwinebwine bwa kukulupila’mba, Yehova upanga bantu bandi ndoe’nka ne mu kino kyetu kitatyi. Kimfwa, mu shapita wa mwānda wa uno mukanda, mupolofeto Zekadia upituluka misunsa dikumi mituntulu mu bino binenwa’mba: “E mwanenena Yehova.” Musunsa ne musunsa bino binenwa byo bibadikila binenwa bya mwine Leza bitala pa kupāna ndoe ku bantu bandi. Mu ino milao, imo-imo yāfikidile mu myaka ya kunyuma, mu mafuku a Zekadia. Milao yonso yāfikidile, mikwabo yenda ifikidila dyalelo.

“Ne Wamukao . . . Pamwanda wa Ziona”

⁶ Bino binenwa bitanwa musunsa umbajinji mu Zekadia 8:​2, motutanga namino’mba: “E mwanenena Yehova wa bibumbo namino amba: Ne wamukao, mukao mukatakata pa mwanda wa Ziona, kabidi ne wamukao pa aye ne bulobo budyendyemuka bukatampe.” Mulao wālaile Yehova wa kwikala wamukao, ne kwikala na bulobo bukatampe pamwanda wa bantu bandi wādi ushintulula’mba ukata mutyima ku kwibajokejeja ndoe yabo. Kujoka kwa bene Isalela mu yabo ntanda ne kūbakulula tempelo bwādi bukamoni bulombola buno bulobo.

⁷ Ino tukanena kika pa bantu bādi mu mfika na bantu ba Yehova? Bulobo bwādi nabo na bantu bandi bwādi budingakene na “bulobo budyendyemuka” pa bano balwana. Kitatyi kyādi kitōta Bayuda bakikokeji mu tempelo myubakululwe, bādi balombola bu byo bipa byātambile ku kupona kwa Babiloni mukomo. Bādi bavuluka monka ne kukankalwa kwa balwana nabo bātompele kwibakankaja kūbakulula tempelo. (Ezela 4:​1-6; 6:3) Kadi bādi bafwijako Yehova mwanda wāfikidije milao yandi. Bulobo bwandi bwebāletele bushindañani!

“Kibundi Kyabinebine”

⁸ Zekadia wāsonekele musunsa wabubidi’mba: “E mwanenena Yehova.” Lelo i binenwa’ka byānene Yehova pa kine kyaba’kya? Wānene’mba: “Nemwitolele ku Ziona, kadi nkekalanga munda mwa Yelusalema; ino Yelusalema ukatelwa bu-kibundi kyabinebine; ne lūlu lwa Yehova wa bibumbo; bu-Lūlu lukola’lwa.” (Zekadia 8:3) Kumeso kwa kufika mu mwaka wa 607 K.K.K., Yelusalema wādi kafikīle pa bu-kibundi kyabinebine. Babitobo ne bapolofeto bandi bādi boneke, ne bantu bandi bene bādi bakubulwa kikokeji. (Yelemia 6:13; 7:​29-34; 13:​23-27) Ino mu kine kitatyi’kya, bantu ba Leza bādi bobakulula tempelo, balombola’mba bādi basumininwe bine kujokeja mutōtelo ujila. Yehova wādi wikele mu Yelusalema kumushipiditu. Bubinebine bwa mutōtelo ujila bwāshilwile kadi monka kwisambilwapo mu Yelusalema, omwanda wādi utelwa bu “kibundi kyabinebine.” Mutenta wandi wādi witwa bu “Lūlu lwa Yehova.”

⁹ Bino binenwa bibidi byādi na mvubu mikatampe ku Isalela wakala, bidi monka na mvubu mikatampe ne kudi batwe, mwanda kino kitatyi kya myaka tutwa 20 kyenda kifwena kumfulo yakyo. Kepapite kubwipi kwa myaka 80, tununu tutyetye twa bashingwe-māni bādi babundile “Isalela wa Leza” bāselelwe bu-misungi ya kumushipiditu mu divita dibajinji dya ntanda yonso, pamo’nka na mwāselelwe Isalela wakala bu-misungi mu Babiloni. (Ngalatea 6:16) Mungya bupolofeto, bādi pamo bwa mfu ilēle mu mukenza. Inoko, bādi babila kutōta Yehova byabinebine ‘mu mushipiditu ne mu bubinebine.’ (Yoano 4:24) Ebiya, mu mwaka wa 1919, Yehova webanyongolola mu bu-misungi bwabo, webasangula mu lufu lwa kumushipiditu. (Kusokwelwa 11:​7-13) Enka namino Yehova walondolola na diwi dikatampe’mba eyo, ku kipangujo kidi mu bupolofeto bwa Isaya kinena’mba: “Lelo ntanda ikabutulwe mu difuku dimo dyonka, a? Lelo muzo ukabutulwe panopano ponka, a?” (Isaya 66:8) Mu mwaka wa 1919, muzo mutuntulu wa kumushipiditu, bantu ba Yehova bājokele mu yabo “ntanda,” ko kunena’mba mwimanino wabo wa kumushipiditu obadi nao pano pantanda.

¹⁰ Bakristu bashingwe-māni bādi mu talala nyā bengila mu tempelo mukatampe wa kumushipiditu wa Yehova. Bātongelwe bu “umpika wabinebine ne wamanwa,” baitabija kwitwika kiselwa kya kulela ba kipango kya Yesu badi pano panshi, dyese dyobakyendelela na kuloelelwamo nansha byenda bifwena myaka tutwa 20 kumfulo kwayo. (Mateo 24:​45-47) Bājingulula amba Yehova ye “Leza wa ndoe.”​—1 Tesalonika 5:23.

¹¹ Tukanena kika pa balwana na Isalela wa Leza? Bulobo bwa Yehova pamwanda wa bantu bandi i bwakijibwe na bukalabale bwandi budyendyemuka mwanda wa kusaka kulwa na bano bakinkwa. Mu divita dibajinji dya ntanda yonso, baludiki ba Bipwilo bya Ki-kristu bāsuswile bakristu bininge​—ino bakankalwa—​kukubija kano kakibumbo katyetye ka bakristu banena bubinebine. Mu divita dyabubidi dya ntanda yonso, balondi ba Bipwilo bya Ki-kristu bekutyile umbumo: Ku mitamba yonso yādi mu bulwi, bāsoñenye mabikavu asusule ba Tumoni twa Yehova. Mu matanda mavule, kufika’nka ne dyalelo baludiki ba bipwilo batonda mabikavu ashilule kupangapanga ba Tumoni twa Yehova nansha kukankaja mwingilo wabo wa busapudi.

¹² Yehova kedilwepo bino byonso. Kupwa kwa divita dibajinji dya ntanda yonso, Bipwilo bya Ki-kristu pamo ne bipwilo bikwabo, byonka bibundile Babiloni Mukatakata, byāponene. (Kusokwelwa 14:8) Kupona kwa Bipwilo bya Ki-kristu kwāyukene ku bantu bonso kitatyi kyobyāshilwile kupungulwilwa bimpengele bya kyelekejo bilondakane mu mwaka wa 1922, kusokwela patōka ngikadilo yabyo ya lufu lwa kumushipiditu ne kwibidyumuna ku bonakani bukāya kumeso. (Kusokwelwa 8:7–9:21) Bukamoni bulombola’mba bino bimpengele bikyendelela i kishinte kyadi na mutwe wa mwanda unena’mba “Mfulo ya Mutōtelo Wabubela Keidi Pabwipi” kyanenwe kujokoloka ntanda yonso mu mafuku 23 kweji 4, 1995, kyalondelwe na tutwa twa midiyo ya matalakite a musapu wa pabula wadi mu Musapu wa Bulopwe.

¹³ Dyalelo, Bipwilo bya Ki-kristu bidi mu ngikadilo ya bufudile. Mu kino kitatyi kya myaka tutwa 20, balondi babyo beipaile abo bene na bene mu mavita makomokomo eselwa madyese na babitobo nansha balondi babyo. Mu matanda amo-amo, lupusa lwabyo lumweka bu mutupu’lo. I bilaminwe bonakani pamo ne bipindi bisheleko bya Babiloni Mukatakata.​—Kusokwelwa 18:21.

Ndoe ku Bantu ba Yehova

¹⁴ Kadi, bantu ba Yehova basepelela ndoe ya ntanda ne miseke pobajokejibwe mu yabo ntanda mu uno mwaka wa 1996, pamo na mokilombwedilwe mu bino binenwa bya Yehova byabusatu, amba: “E mwanenena Yehova wa bibumbo namino amba: Banunu bana-balume ne bana-bakaji bene bakashikata mu mikenza ya Yelusalema, enselele muntu ne mukombo mu dikasa dyandi, mwanda wa mafuku bungi a ntanda ne miseke. Ebiyampe mikenza ya kibundi’kya ikayula bankasampe bana-balume ne bana-bakaji bene, kuzua mu mikenza yakyo.”​—Zekadia 8:​4, 5.

¹⁵ Bino binenwa bileta nsangaji bilombola kintu kimo kidi na mvubu mikatampe kutabuka kikalongeka mu ino ntanda yaonakanibwa na mavita​—bantu bakekala mu ndoe. Tamba mu mwaka wa 1919, binenwa bidi mu bupolofeto bwa Isaya byāfikidile, bya’mba: “Ndoe, ndoe, kudi yewa udi kulampe, ne kudi yewa udi pabwipi; e mwanenena Yehova: kabidi nkamūndapa. Ino . . . Kekudipo ndoe ya ku bapupakane nansha patyetye pene; e mwanenena Leza wami.” (Isaya 57:​19-21) Bine, bantu ba Yehova kebadipo mwa kunyemena kano kavutakanya ka mizo, mwanda ke ba ino ntandapo. (Yoano 17:​15, 16) Mu matanda amo-amo, bomininanga masusu makomokomo, bamo batyetye baipailwe. Ino, bakristu babine badi na ndoe mu miswelo ibidi. Dibajinji, badi “mu ndoe na Leza padi Mfumwetu Yesu Kidishitu.” (Loma 5:1, MB) Dyabubidi, badi na ndoe umbukata mwabo. Batamija “tunangu twa momwa mulu,” ‘twa kitalala nyā, kadi tuleta ndoe.’ (Yakoba 3:​17, MB; Ngalatea 5:​22-24) Pakwabo kadi, batengele ndoe ne nsangaji mikumbanye byonso, mwanda “bakikōkeji bakapyananga ntanda; kadi bakēsangaja mu bungi bwa ndoe.”​—Mitōto 37:11.

¹⁶ Mu bantu ba Yehova mukidi “banunu bana-balume ne bana-bakaji,” bashingwe-māni bakivuluka bushindañani bwakala bwa bulongolodi bwa Yehova. Kikokeji kyabo ne kūminina kwabo i byakutendelwa. Bashingwe-māni bankasampe bininge bātangidileko mu mafuku matyetye umbula bwa myaka ya 1930, mu mafuku a Divita II dya Ntanda-yonso kufika ne ku myaka yāshilwile kwilundilako yālondelepo. Kadi, nakampata tamba mu mwaka wa 1935, “kibumbo kikatampe” kya “mikōko mikwabo” kyelombola akyo kine. (Kusokwelwa 7:9; Yoano 10:16) Byenda binunupa bakristu bashingwe-māni, kadi ne kibalwa kyabo byokyenda kityepa, mikōko mikwabo yākwete mwingilo wa busapudi makasa abidi ne kusambakanya’o pano pantanda. Mu myaka yapityile kunyuma’i, mikōko mikwabo mivule mine yesobele mu bantu ba Leza. Kadi, mu mwaka umo wapityile’u, kwabatyijibwe bantu 338 491 mwanda wa kulombola patōka kwipāna kwabo kudi Yehova! Bano bapya i bankasampe bininge kumushipiditu. Bupya bwabo ne bupyasakane bwabo butendelwanga bininge, pakwibamona belunga ku mulongo wa boba bemba ñimbo ya mitendelo’mba: “Kupanda i kwa kudi Leza wetu ushikete pa lupona, ne kwa kudi Kāna-ka-mukōko.”​—Kusokwelwa 7:10.

¹⁷ Dyalelo, ‘mikenza i miyule bansongwalume ne bansongwakaji,’ ba Tumoni ba bukomo bwa bunkasampe. Mu mwaka wa mingilo wa 1995, twatambwile malapolo atamba mu matanda 232 ne bisanga bya pa tulunga twa mema. Ino mu bashingwe-māni ne mu mikōko mikwabo kemudipo kufwila ntanda, mushikwa wa tubila na tubila, nansha mukao wakubulwa kwendelamo. Bonso batamina pamo kumushipiditu, bekutyile umbumo mu buswe. Kisaka kya bu bana na bana kisambakene ntanda yonso kya ba Tumoni twa Yehova bine kekidipo na kyokidingakene nakyo pano pantanda ponso.​—Kolose 3:14; 1 Petelo 2:17.

Lelo i Kikomo Kudi Yehova?

¹⁸ Mu myaka ya kunyuma, mu 1918, pādi bashingwe-māni tununu tutyetye tonka twa myuya mizōzekwe na kuselwa mu bu-misungi bwa kumushipiditu, kekwādipo nansha umo wādi ufwatakanya muswelo ukapita ino myanda. Inoko Yehova wādi uyukile​—pamo na mokilombwedilwe mu binenwa byandi byabuná bya bupolofeto amba: “E mwanenena Yehova wa bibumbo namino amba: shi kikale kyakwana mu meso a bashalashala ba bano bantu bano’ba mu oa mafuku’a, lelo nankyo kikale kyakwana ne mu meso ami’ni, a? i Yehova wa bibumbo unena.”​—Zekadia 8:6.

¹⁹ Mu 1919, mushipiditu wa Yehova wājokeje bukomo mu bantu bandi mwanda wa mwingilo wandi wende kumeso. Inoko, kyādi kilomba kwikala na lwitabijo lukomo pakulamata pototo ku kano kabulongolodi ka batōtyi ba Yehova kākidi katyetye. Bādi bantu batyetye bininge, kadi ne bintu bivule byādi kebyāsokokēle patōka. Inoko, Yehova wēbaningije bityebitye, babunda bulongolodi, kadi webapāna bingidilwa bya kuvuya nabyo mwingilo wa bwine-kristu wa kusapula myanda miyampe ne kulonga bana-babwanga. (Isaya 60:​17, 19; Mateo 24:14; 28:​19, 20) Wēbalondeje mu matabula, bajingulula kusansanya myanda mikatampe, kimfwa kuleka kutweja mutwe mu myanda ya ino ntanda ne kwitabija umbikalo wa diulu ne ntanda. Lelo kyādi kikomo kudi Yehova kufikidija kiswamutyima kyandi kupityila ku kano kakibumbo katyetye ka ba Tumoni? Kilondololwa i mhm! Ye mwikilombwela paje wa 19 kutūla ku wa 22 mu uno mulami, ulombola tabulo wa mingilo yaingile ba Tumoni twa Yehova mu mwaka wa 1995.

“Ami Nami Nkekalanga Leza Wabo”

²⁰ Binenwa byabutano bilombola monka ngikadilo ya nsangaji idimo ba Tumoni twa Yehova dyalelo, amba: “E mwanenena Yehova wa bibumbo amba: Talangapo bidi, nkapandija bantu bami ku ntanda ya kutunduka, ne ku ntanda ya kushika; kadi nkebaleta, penepo bakekala umbukata mwa Yelusalema; kabidi bakekalanga bantu bami, ami nami nkekalanga Leza wabo, mu bu-binebine ne mu boloke.”​—Zekadia 8:​7, 8.

²¹ Tukokeja kunena pakubulwa kwalakana’mba, mu mwaka wa 1996, myanda miyampe isapulwa kujokoloka ntanda, tamba “ku ntanda ya kutunduka” kufika ne “ku ntanda ya kushika.” Bantu ba mizo yonso abalongwa ke bana-babwanga, kabidi bamona kufikidila kwa mulao wālaile Yehova’mba: “Bāna bobe bonsololo [bakafundijibwa, NW] na Yehova, ne ndoe ya bāna bobe ikekala mikatampe.” (Isaya 54:13) Tudi na ndoe mwanda twi bafundijibwe na Yehova. Kulupulwanga mikanda mu ndimi 300 ne kupita mwanda wa kufikila pa kino kitungo. Mu mwaka wapityile’u kasuku kao, kwelundīle ndimi 21. Kiteba kya Mulami pano kilupulwanga mu kitatyi kimo mu ndimi 111, Réveillez-vous! ulupulwanga mu ndimi 54. Bitango bya ntanda imo nansha bya matanda mavule nabyo bilombolanga ndoe idi na bantu ba Leza. Kupwila kwa ku yenga ne yenga kwitukutyilanga umbumo, kadi kwitupanga bukankamane bwitusakilwa mwanda wa kushala bemaninine. (Bahebelu 10:​23-25) I amo, Yehova ufundijanga bantu bandi “mu ndoe ne mu boloke.” Upanga bantu bandi ndoe. Bine, twi beselwe dyese pakuloelelwa mu ino ndoe ya ntanda ne miseke!

[Bipangujo]

1, 2. (a) I nsekununi’ka ya mizo itala pa ndoe yotutelekanga? (b) Mu mwaka wa 607 K.K.K., i bufundiji’ka bwāfundijibwe Isalela na Yehova pamwanda utala ndoe?

3. I myanda’ka mikatampe ishele mu mānga yāboilepo bene Isalela ñeni musunsa wabubidi pamwanda utala ndoe yādi ya kufikidija binenwa bya Yehova byānene kupityila kudi Yelemia?

4. Le Yehova wālangwile bene Isalela namani mwanda wa kwingila mingilo ya kūbaka tempelo, ne i mulao’ka wāebalaile pamwanda utala ndoe?

5. I mwanda’ka mukatampe udi mu shapita wa mwānda mu mukanda wa Zekadia?

6, 7. Yehova wādi ‘na mukao wa bulobo budyendyemuka pamwanda wa Ziona’ mu buluji’ka?

8. Mu mafuku a Zekadia, Yelusalema wāikele kibundi kyabinebine kishalañane na mu myaka ya kunyuma mu muswelo’ka?

9. I kwalamuka’ka kukatampe kwa ngikadilo kwāfikile “Isalela wa Leza” mu mwaka wa 1919?

10. I madyese’ka āshilwile kuloelelwa nao bakristu bashingwe-māni mu yabo “ntanda” tamba mu mwaka wa 1919?

11. Baludiki ba Bipwilo bya Ki-kristu belombolanga abo bene bu balwana na bantu ba Leza muswelo’ka?

12, 13. Le bulobo bwa Yehova budyendyemuka bufikilanga Bipwilo bya Ki-kristu mu miswelo’ka?

14. I binenwa’ka bya bupolofeto bya kyelekejo bilombwelwe bitala pa bantu ba ndoe?

15. Lelo i ndoe ya muswelo’ka iloelelwamo bengidi ba Yehova, nansha byokudi mavita a mizo?

16, 17. (a) “Banunu bana-balume ne bana-bakaji” pamo ne “bankasampe bana-balume ne bana-bakaji” lelo baningishanga bulongolodi bwa Yehova namani? (b) I kika kilombola’mba bantu ba Yehova badi na ndoe?

18, 19. I myanda’ka ikomēne bantu ifikidijanga Yehova mu ino myaka yonso tamba mu mwaka wa 1919?

20. Kubungakanibwa pamo kwa bantu ba Leza kwātobelwe butobo, pano kubasambakana ntanda muswelo’ka?

21. Bantu ba Yehova badi na ndoe ya ntanda ne miseke mu muswelo’ka, ne ino ndoe iyasambakana ntanda namani?

[Kapango pa paje 15]

Mu kitatyi kya myaka tutwa tusamba K.K.K., Bayuda bakikokeji bāubakulwile tempelo bājingulwile’mba nsulo ya ndoe ifwaninwe kukulupilwa i Yehova kete

Ukalondolola Namani?

◻ Mu kino kitatyi, Yehova ulombolanga namani’mba ‘udi na mukao wa bulobo budyendyemuka’ na bantu bandi?

◻ Bantu ba Yehova baloelelwa mu ndoe namani, nansha mu matanda mulwibwa mavita?

◻ ‘Mikenza iyayula bankasampe bana-balume ne bana-bakaji’ mu buluji’ka?

◻ I mpangiko’ka itudilweko mwanda wa bantu ba Yehova bafundijibwe na aye?