Bambutwile Batana Nsangaji Mu Babo Bana
“Amba ba shobe ne inobe mwine basangale.”—NKINDI 23:25.
KIKALANGA kilumbuluke pa kumona kamutyi kāna kabatama ne kwāla mitabi ya buya ishikatwa’mo—nakampata shi i abe wēkakunine! Ye mokikadile ne ku bambutwile, batananga nsangaji mu babo bana shi abatama ke bengidi ba Leza bapye; ye mwikilombwela luno lukindi lwa mu Bible amba: “Shandya moloke ukasepelela nakampata; kadi ubutula mwana wañeni ukamona tusepo kwadi. Amba ba shobe ne inobe mwine basangale. Kadi amba wakubutula asepelele.”—Nkindi 23:24, 25.
2 Inoko, mwanuke kakokejapo kwikala “moloke” nansha “wa ñeni” mu kitulumukila’tu bitupu, mhm. Kifwaninwe kulonga bukomo bukatampe mwanda wa kulama bankasampe baleke kwikala bu nsulo ya “njia” ne ya “bululu,” pamo’nka na mukwatakenibwanga kamutyi kāna kufika ne pokakekala ke mutyi mukatampe. (Nkindi 17:21, 25) Kimfwa, kipanda kikokeja kōlola kamutyi kāna ne kwikapa bukomo. Kifwaninwe kadi kusangila’po mema kitatyi ne kitatyi ne kwikepeja na bīshi. Kumfulo, kifwaninwe ne kwikasonzwela kakekale bu mutyi mulumbuluke.
3 Kinenwa kya Leza kilombola’mba bana basakilwanga bintu bya uno muswelo, bufundiji butamba kudi Leza, kusangilwa mema a bubinebine bwa mu Bible, kukingwa ku miendelejo imbi, ne kusonzwelwa nansha kulemununwa na buswe baleke ngikadilo imbi. Pa kwikibwanya, nakampata bashabana, bafwaninwe kutamija babo bana “mu madingi, ne mu lufundijo lwa Mfumwetu.” (Efisesa 6:4) Lelo kilombanga kika?
Kokela Milangwe pa Kinenwa kya Leza
4 “Mu madingi, ne mu lufundijo lwa Mfumwetu” kishintulula kuludika milangwe yetu ikwatañane na kiswamutyima kya Yehova. Omwanda bambutwile bafwaninwe kutūla malango a Yehova mu babo bana, kushimika milangwe yandi mo badi. Kadi bafwaninwe kwiula kimfwa kya Leza na kwibapa madingi a buswe, nansha bufundiji bwa kwibalemununa. (Mitōto 103:10, 11; Nkindi 3:11, 12) Ino kumeso kwa kwikilonga, bambutwile bafwaninwe bidi abo bene kutweja binenwa bya Yehova mu ñeni yabo, na mwāsoñaninye Mosesa, mupolofeto wa Leza, bene Isalela ba pa kala’mba: “Bino binenwa bino’bi [bya Yehova] byo nakusoñanya dyalelo dino’di, bikekala pa mutyima obe.”—Kupituluka 6:6.
5 Kwifunda Bible kitatyi ne kitatyi, kulanguluka, ne kulombela, bikakwasha bambutwile balonde uno musoñanya mukwabo wa Mosesa: “Ukebikomeneja [binenwa bya Yehova] kudi bobe bāna, ne kwibisambijana pa kushikata mobe mu njibo, kadi poenda mwishinda, ne polāla, ne pobūka pene.” Kishima kya Kihebelu kyālamwinwe bu “kukomeneja” kishintulula “kupituluka’mo,” “kunena misunsa mivule,” “kulamika pototo.” Tala mwākokēle Mosesa milangwe pa kamweno ka kutūla binenwa bya Yehova pa kifuko kibajinji: “Ukebikuta pa kuboko kobe ke kiyukeno, kadi bikakwikadila bwa tuzaza pa nsambakeno ya makiki. Kabidi ukalemba’byo pa ñunji ya njibo yobe, ne pa binjilo byobe bine.” I kimweke patōkelela’mba, Yehova usakilanga bambutwile bekale nyeke kuta babo bana mutyima na buswe ne na katentekeji.—Kupituluka 6:7-9.
6 I ‘binenwa’ka’ bya Yehova byādi bifwaninwe bambutwile kukomeneja mudi babo bana? Kyādi kitatyi kyāpwile Mosesa kwandikulula bijila byādi bitelwa bu Mbila Dikumi, kwela’mo ne mbila ipeleja kwipayañana, kwenda makoji, kwiba, kwikala kamoni kabubela, ne lwīso. Ino misoñanya itala pa mwiendelejo wa umbūmi, kwela’mo ne mbila yādi inena’mba “ukasanswa Yehova Leza obe ne mutyima obe onso, ne muya obe onso, ne [bukomo] bobe bonso,” ye ayo yādi ifwaninwe bambutwile bene Isalela kukomeneja mudi babo bana. (Kupituluka 5:6-21; 6:1-5) Lelo mwene buno ye bufundiji busakilwa bobe bana dyalelo?
7 Shamuntu mwine Isalela wāsapwidilwe’mba: “Mukajobe ukēkalanga bwa buñanza bwa bipa, munda umbukata mwa njibo yobe; ne bāna bobe nabo pamo bwa impafu yelele mesa obe umbukata.” (Mitōto 128:3) Inoko, pakunena’mba bambutwile batane nsangaji mu byabo “bikunwa byāna” kulekako njia, bafwaninwe kukengelela babo bana difuku ne difuku. (Nkindi 10:1; 13:24; 29:15, 17) Tubandaulei pano muswelo ukokeja bambutwile kufundija, kusangila mema a kumushipiditu, kulama, ne kulemununa babo bana na buswe, mwanda wa bakamwene’mo nsangaji.
Mwibafundijei Tamba ku Bwanuke
8 Tubandaulei kimfwa kya Temote, wāikele kukwatakanibwa na bipanda bibidi—na inandi ne na kambo wandi. Shandya Temote byādi Mungidiki kadi wakubulwa kwitabija, inandi Muyuda, Yunisa, ne kambo wandi Loisa, bobāmufundije ‘bisonekwa bikola tamba ku bwanuke.’ (2 Temote 1:5; 3:15; Bilongwa 16:1) Bupyasakane bwabo mu kufundija Temote—nansha pākidi mwana wa lukeke—“mīngilo [ya Yehova] yakutendelwa,” bwēbapadīlwe mpalo mivule. (Mitōto 78:1, 3, 4) Temote wāikele ke mishonele mu matanda a kulampe, bimweka bu wāshilwile uno mwingilo tamba pa busongwalume bwandi, ne wādi na mwingilo mukatampe wa kukankamika bipwilo bibajinji bya bwine-kristu.—Bilongwa 16:2-5; 1 Kodinda 4:17; Fidipai 2:19-23.
9 Bambutwile, lelo mwi bipanda bya muswelo’ka mu kufundija? Kimfwa, lelo musakanga benu bana batame na milangwe mijalale itala pa byabupeta bya kungitu? Nankyo mwibapei kimfwa kilumbuluke na kuleka kukimbakimba enka bintu bya bulungu bupitepite, byokemudi nabyo mvubu. Shi utonge kukimbakimba bintu bya kungitu, nankyo kokikatulumuka shi obe mwana nandi akashilule kulongela monka. (Mateo 6:24; 1 Temote 6:9, 10) I bine, shi kipanda i kyakubulwa kōloka, i muswelo’ka ukokeja kōloka kamutyi kāna pa kutama?
10 Bambutwile batana nsangaji mu babo bana bakakimba kitatyi kyonso bukwashi bwa Leza mwanda wa kwibafundija, ne kuta mutyima ku bintu bya kumushipiditu bya kamweno kakatampe ku babo bana. Inabana baná ufumika’mba: “Nansha kumeso kwa batwe kubutula betu bana, twādi tulombela kitatyi kyonso kudi Yehova etukwashe tukekale bambutwile bayampe, tukaludikwe na Kinenwa kyandi, ne kwikingidija mu būmi bwetu.” Wābwejeje’ko amba: “ ‘Kutūla Yehova pa kifuko kibajinji,’ ke byādipo binenwa bya kukanwa bitupu, ino ye pādi pemanine būmi bwetu.”—Batyibi 13:8.
Kusangila “Mema” Nyeke
11 Bikunwa byāna bisakilwanga kusangilwa’po mema kitatyi ne kitatyi, ye mwikilombwela mutamino mulumbuluke wa mityi ikuninwe ku lubungo lwa munonga. (Enzankanya na Kusokwelwa 22:1, 2.) Bana balukeke nabo bakatama biyampe shi bekale kupebwa kitatyi ne kitatyi mema a bubinebine bwa mu Bible. Inoko bambutwile bafwaninwe kupotolola kitatyi kikalanga babo bana bata mutyima ku byobebalombola. Padi kikekala kiyampe kwifunda mu kitatyi kīpi inoko misunsa mivule, kupitako bitatyi bilampe inoko misunsa mityetye. Kemukipēlulai mvubu ya bitatyi bīpi. Kupityija kitatyi pamo, kikafwenya bambutwile ku babo bana bininge ne bakekankamika nyeke kupityila mu Bisonekwa.—Kupituluka 6:6-9; 11:18-21; Nkindi 22:6.
12 Mukokeja kwibungila pamo na bana ku kyolwa. Nsongwakaji umo uvuluka’mba: “Bami bambutwile bādi bashikata ku nsongo ya bwetu butanda kyolwa ne kyolwa, betuteja tulombela.” Mukwabo nandi wēsambīle pa kamweno kakyo’mba: “Kino kyāmpele kibidiji kya kulombela Yehova kyolwa ne kyolwa kumeso kwa kulāla.” Shi bana bevwananga babo bambutwile balombela ne kwisambila padi Yehova difuku ne difuku, ukekala muntu wabine mu yabo ñeni. Nsongwalume umo wānene’mba: “Ponādi nombela kudi Yehova, pa kupūta meso, nādi nemona pamo bwa ami wisamba na nkambo wami wabine. Bambutwile bami baunkweshe njingulule’mba Yehova udi na mvubu mu bintu byonso byotunena ne byotulonga.”
13 Mwanda wa kukwasha benu bana batwelwe na mema a bubinebine bwa mu Bible, kudi bintu bivule bikokeja bambutwile kutweja mu bufundiji pa kufundija babo bana kyaba ne kyaba. Bambutwile bamo ba bana babidi kebaikele na myaka dikumi bānene’mba: “Bonso babidi bāshilwile kutambula madingi a kushikata talala mu Njibo ya Bulopwe tamba mayenga matyetye kupwa kwa kubutulwa kwabo.” Shabana umo ushintulula mwādi mulongela kyandi kisaka: “Twālembele majina a mikanda yonso ya mu Bible pa tumapapye, ne kwifunda kwiipanga moilondela senene, muntu ne muntu na wandi musunsa. Bana bādi bekitengela nyeke.” Bisaka bivule bitūdilanga’ko kitatyi kityetye kya kwifunda kumeso nansha kupwa kwa kudya. Shabana umo wānene’mba: “Bidibwa bya kukyolwa kyādi kitatyi kilumbuluke kotudi mwanda wa kubandaula kisonekwa kya Bible kya difuku.”
14 Kadi bankasampe basangelanga kuteja nsekununi milumbuluke ya mu Bible, mu Kitabu Changu cha Hadithi za Biblia.a Ba mulume ne mukaji bamo bānene’mba: “Betu bana pobākidi banuke, potwādi tupwa kwifunda mānga imo mu dibuku Hadithi za Biblia, bana bādi bavwala mikanzo kebakaye kine kipindi’kya pamo bwa ka drame katyetye. Bādi bekisenswe, ne pavule bādi betuningila twifunde kupita pa mānga imo ku difuku.” Kemukifutululai bwino budi na bana bwa kwifunda! Kudi bana ba myaka iná bayukile mashapita onso a dibuku Hadithi za Biblia ku mutwe, kadi bayukile ne kutanga Bible! Nsongwakaji umo uvuluka’mba kitatyi kyādi na myaka isatu ne kipindi, wādi ukomenwa nyeke kutanga senene kishima kya mu Angele “judicial decisions” (mbila ya butyibi), ino shandi wādi umukankamika nyeke endelele na kwikitela biyampe.
15 Kadi mukokeja kupityija bitatyi pamo na benu bana, na kwibafundija muswelo wa kwabanya mema a bubinebine ku bakwabo, kimfwa na kulondolola ku kupwila. (Bahebelu 10:24, 25) Nsongwakaji umo uvuluka’mba: “Kitatyi kya kwifunda, nādi nondolola mu bishima bya ami mwine. Kebādipo bandeka ntanga pa kubulwa kwivwana.” Kadi, bana bakokeja kufundijibwa kutambila mu mwingilo wa busapudi. Mwana-mukaji umo wālelelwe na bambutwile bakwakamwa Leza ushintulula’mba: “Ketwādipo tukatwala bambutwile betu mu mwingilo wabo bitupu. Twādi tuyukile’mba netu tudi mu mwingilo, nansha byotwādi tukokola enka bitupu ne kushiya kakanda. Twādi tuyukile byotukanena kupityila ku kwiteakanya kwabinebine kumeso kwa mingilo yonso ya kumfulo kwa yenga. Ketwādipo tulanguka mu dyamposo lubanga ketwiipangula shi tusa kutambila mu busapudi, mhm. Twādi tuyukile amba tufwaninwe kwenda.”
16 Bine kusangila bana mema a bubinebine bwa mu Bible nyeke ne nyeke kidi na mvubu mikatampe, kino kishintulula’mba kifwaninwe kwendeja kifundwa kya Bible ku yenga ne yenga. Shabana umo wa bana babidi unena’mba “kintu kikatampe kiletelanga bana nsungu i kubulwa kulēmeka mpangiko.” (Efisesa 6:4) Wānene’mba: “Wami mukaji ne ami twātongele difuku ne kitatyi, ne kwendeja kifundwa kya kisaka mungya ino mpangiko. Bana kebāijijepo kushilula kwikitengela enka pa kine kitatyi’kya.” Bufundiji bwa uno muswelo tamba pa bwanuke budi na kamweno, mwanda ‘mwana watende, ulondanga lwayo lwa inandi.’
17 Kushintulwila bana bubinebine bwa mu Bible i kiyampe, inoko kimfwa kya bambutwile nakyo kidi na mvubu. Lelo bobe bana bakumonanga wifunda pa kasuku, utanwa ku kupwila kitatyi ne kitatyi, utambila mu mwingilo wa busapudi, ne kuloelelwa mu kulonga kiswamutyima kya Yehova? (Mitōto 40:8) Bafwaninwe kukumona wikilonga. Nsongwakaji umo wādi na inandi wādi wikonda na kupangwapangwa na wandi mulume kadi wādi ulela bana basamba, bāikele ke ba Tumoni bakikōkeji, wānene’mba: “Kintu kyādi kitutulumuna nakampata i kimfwa kya Mama aye mwine—kimfwa kyandi kyādi kīsamba bivule kupitako binenwa.”
Muswelo wa Kukinga Banuke
18 Banuke bafwaninwe kukingwa ku ‘bantu babi’ mu ino ngikadilo imbi ya bintu, enka na mufwaninwe kukingilwa bikunwa byāna ku bīshi bibi. (2 Temote 3:1-5, 13) Bambutwile bakokeja kwibakinga muswelo’ka? I na kwibakwasha bamone tunangu tutamba kudi Leza! (Musapudi 7:12) Yehova wāsoñenye bene Isalela—ne babo “bana” bene—bekale kuteja butangi bwa Bijila byandi, mu bino bijila mwādi ne myanda itala pa buladi bwendelemo ne bwakubulwa kwendelamo. (Kupituluka 31:12; Levi 18:6-24) Bipindi bya ngitu ya bumvu, i bitelwe’mo pavule, kubadila’mo “miningi” ne ‘byameso’ bine. (Levi 15:1-3, 16; 21:20; 22:24; Umbadilo 25:8; Kupituluka 23:10) Byaoneka ntanda kupityidila dyalelo, bana bafwaninwe kuyuka muswelo mwendelemo ne wakubulwa kwendelamo wa kwingidija bino bipindi bya ku ngitu bidi mu mulongo wa bupangi bwātelelwe na Leza bu “biyampe’tu byamwiko.”—Ngalwilo 1:31; 1 Kodinda 12:21-24.
19 Bambutwile bonso babidi, nansha muntu yense mutame ulelele mwana, bafwaninwe kumushintulwila senene bipindi bya ku ngitu yandi ya bumvu. Bafwaninwe kumushintulwila’mba kafwaninwepo kuleka muntu mukwabo nansha umo kutenga nansha kukaila ku bino bipindi. Boba balālanga bana ku bukomo, pavule bashilulanga kwibapolweja na manwa mwanda wa kuyuka mobakalondolwela, omwanda kifwaninwe kufundija bana muswelo wa kupela na bukomo na kwibalondolola’mba “nsa kukakusapula!” Fundijai benu bana amba bafwaninwe nyeke kusapula muntu yense usaka kwibatenga mu muswelo wakubulwa kwendelamo, nansha shi abebazakaja muswelo’ka.
Mwibalemununei na Buswe
20 Kulemununwa na buswe kukwashanga bana bininge, pamo’nka na mutyi usonzwelwa senene. (Nkindi 1:8, 9; 4:13; 13:1) Kitatyi kiketwa mitabi imbi-imbi, mitabi miyampe ikatanta senene. Shi obe mwana utele mutyima enka ku bintu bya kungitu ne kulemenena ku kisense ne ku makayo mabi, uno mulemeneno umbi udi pamo bwa mitabi imbi ifwaninwe kuketwa. Shi ibatalulwa’ko, obe mwana ukatama senene kumushipiditu. Kulemununa muntu kekwikalangapo kusangaja ku mutyima dibajinji, kidi enka na mwikadile kusonzwela mutyi; kukokeja kufumbija mani bityetye nansha kupulula bibale byao bityetye. Inoko kipa kilumbuluke kikalupuka’ko i kutama kwa obe mwana mungya dishinda dyomusakila.—Bahebelu 12:5-11.
21 Muntu yense uyukile’mba kulemununwa nansha kulemununa kekisangajangapo nyeke. Shabana umo wānene’mba: “Wami mwana wādi upityija kitatyi kilampe na mwanuke umo wāundyumwine bakulumpe amba ke muntupo muyampe kwenda nandi kisense. Nkyādipo wa kwija kumulemununa. Nansha byādi kekujije mu milongelo imbi, ino kyāunombele kitatyi ne bukomo buvule mwanda wa kulemununa milangwe yandi.” Mwana wājingulwile’mba: “Pobāumpeleje bulunda na muntu onādi nsenswe, kyāunsense bininge.” Ino wābweja’ko amba: “Ino yādi mbila milumbuluke, mwanda kitatyi kityetye’tu pa kupita’po wāpangilwe pa kipwilo.”
22 Kinenwa kya Leza kinena’mba: “Madingi a bulombodi i dishinda dya būmi.” Omwanda nanshi, nansha shi i kikukomene muswelo’ka kupa obe mwana madingi, kokileka kwikilonga. (Nkindi 6:23; 23:13; 29:17) Mwenda mafuku, bakakufwija’ko pamwanda wa kwibalemununa. Mwanuke umo uvuluka’mba: “Nādi nkalela bininge bambutwile bami pobādi bandemununa. Ino pano, nadi wa kwibakalela bininge shi kebaumpelepo ano madingi.”
Mpalo Itamba ku Buno Bukomo
23 I bine, bana baletela bambutwile ne bantu bakwabo nsangaji, i bipa bilupuka ku bukomo ne ku katentekeji ka kwibata mutyima na buswe difuku ne difuku. Inoko, bukomo buloñwanga mwanda wa kwibalemununa—bekale bana ba ku mashi nansha ba ku mushipiditu—bupalwanga mpalo ya nsangaji. Mutumibwa Yoano wādi ke mununu wēkilombwele kitatyi kyāsonekele’mba: “Nkidipo na tusepo tupityile buya pa tuno, twa kwivwana’mba, bāna bami banangila mu bubinebine.”—3 Yoano 4.
[Kunshi kwa dyani]
a Kilupulwe na Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Bipangujo]
1. I kika kikokeja kukwasha bambutwile batane nsangaji mu babo bana?
2, 3. (a) I muswelo’ka ukokeja bambutwile kwiepeja na njia ne na bululu? (b) I kika kisakilwanga bikunwa byāna ne bana mwanda wa bekale bu nsulo ya nsangaji?
4. I kiselwa’ka kidi na bambutwile pa babo bana, ne i kika kyobafwaninwe kulonga kumeso kwa kwikivuija?
5. I kitatyi’ka ne i muswelo’ka wādi ufwaninwe bambutwile bene Isalela kufundija babo bana, kadi “kukomeneja” kishintulula kika?
6. I bika byādi bifwaninwe bambutwile kukomeneja mu babo bana, ne kyādi na kamweno’ka?
7. (a) Bible imudingakanye bana na bika? (b) I kika kyotukabandaula pano?
8. (a) I bāni bādi bu bipanda bya Temote mu kumufundija? (b) Temote wāshilwile kufundijibwa kitatyi’ka, ne kyālupwile bipa’ka?
9. I muswelo’ka ukokeja kufundijibwa bankasampe beepeje na dikinga dya kusakasaka byabupeta?
10. Bambutwile bafwaninwe kukimba nyeke buludiki kudi ani, ne bafwaninwe kwikala na milangwe ya muswelo’ka?
11. I kika kisakilwanga bikunwa ne bana mwanda wa bamone kutama senene?
12. Kulombela pamo na banuke kudi na bulēme’ka?
13. Bitatyi bya kwifunda bikokeja kwimanina ne pa bika?
14. (a) I mingilo’ka ya kamweno ka kumushipiditu yomukokeja kulongela pamo na bana? (b) Bana badi na bukomo bwa muswelo’ka mu kwifunda?
15. I myanda’ka ikokeja kwelwa mu mīsambo na banuke, ne i bukamoni’ka bulombola’mba idi na mvubu?
16. Mwanda’ka kulēmeka nyeke kitatyi kya kwifunda na bana mu kisaka kidi na mvubu mikatampe?
17. I kika kikwabo kidi na mvubu kutentekela pa kufundija bana bubinebine bwa mu Bible?
18. (a) I muswelo’ka ukokeja bambutwile kukinga babo bana? (b) I bufundiji’ka bwādi bupebwa banuke mu Isalela pa mwanda utala bipindi bya ku ngitu ya bumvu?
19. I bufundiji’ka bufwaninwe kupebwa banuke pa mwanda utala bipindi byabo bya ku ngitu ya bumvu?
20. (a) Mwanda’ka kulemununa kudi pamo’nka na kusonzwela? (b) Kungalwilo madingi ekalanga namani kudi muntu, ino alupulanga bipa bya muswelo’ka?
21, 22. (a) I kika kilombola’mba kulemununa nansha kulemununwa kebisangajangapo dibajinji? (b) Mwanda’ka bambutwile kebafwaninwepo kuleka kulemununa babo bana?
23. Mwanda waka kulonga bukomo bwa kukengelela bana na buswe i kya mvubu?
Lelo Ukivulukile?
◻ I bika bisakilwanga bana ne bikunwa mwanda wa kutama senene?
◻ I muswelo’ka ukokeja kwikala bambutwile bu bipanda byabinebine mu kufundija?
◻ I bika bikokeja kwelwa mu bitatyi bya kufundija bana bankasampe, ne i bika byobafwaninwe kufundijibwa kukomena?
◻ Mwanda’ka tukokeja kunena’mba bulemununi budi na kamweno mu kutama kwa mwana pamo’nka na kusonzwela mutyi?