Banwe Bonso Tumbijai Yehova!

“Mutumbijei Yehova mu ntanda ya kutunduka.”​—ISAYA 24:15.

YEHOVA​—i dijina dya Leza dya ntumbo! Bapolofeto bakikōkeji bakala bādi basangela mpata kunenena mu dino dijina! Bādi batumbija Mfumwabo Mulopwe Yehova wa dijina dimuyukanya bu Wampango Mukatampe. (Isaya 40:5; Yelemia 10:​6, 10; Ezekyele 36:23) Nansha ke boba bādi betwa bu bapolofeto batyebatye bene, bādi banena myanda ya nkuo ya kutumbija Yehova. Umo wa mu abo wādi Hakai. Mu mukanda wa Hakai, udi na mavese 38 kete, dijina dya Leza i dingidijibwe’mo misunsa 35. Buno bupolofeto kebwivwanwangapo senene shi dijina dilēme Yehova i dipingakanibwe na kitenta “Mfumwetu,” pamo na mwikilongelanga batumibwa bakatakata ba Bipwilo bya Ki-kristu mu ma Bible obalamuna.​—Enzankanya na 2 Kodinda 11:​5.

² Mu Isaya 12:2, i mwingidijibwe dino dijina mu miswelo ibidi.a Uno mupolofeto wānene’mba: “Talapo bidi, Leza i lupandilo lwami; nkakulupila ne kukwatwa moyo mpika; mwanda Yehova Mwine Yehova [Ya Yehova, NW ] i bukomo bwami ne lwimbo lwami; kabidi aye waikala ke mupandiji kadi.” (Tala ne Isaya 26:4.) Pa kino, kubwipi kwa myaka 200 kumeso kwa Isalela kunyongololwa umbupika bwa bene Babiloni, Ya Yehova wēlombwele bu Mupandiji wabo mwinebukomo, kupityila kudi umpolofeto wandi Isaya. Buno bupika bwādi bwa kwija tamba mu 607 kufika mu 537 K.K.K. Isaya wāsonekele kadi’mba: “Ami ne Yehova, ulonga bintu byonso: . . . wakunena ku Shilusa amba: Aye i mukumbi wami, ukafikijanga biyampe byami byonsololo bisaka mutyima, ne kunena ku Yelusalema amba: Ukashimikwa; ne ku njibo ya Leza amba: Kyalwilo kyobe kikālulwa.” Lelo uno Shilusa wādi ani? Wādi Shilusa, Mulopwe wa Peleshia, wātyumwine Babiloni mu 539 K.K.K.​—Isaya 44:24, 28.

³ Pa kufikidija binenwa bya Yehova byāsonekelwe na Isaya, Shilusa wāpele Isalela wāselelwe bu musungi musoñanya wa’mba: “Ebiyampe enselele udi mubukata mwenu wa bantu bandi bonsololo, shi ani, shi ani, Leza wandi ekale nandi, ino akande ku Yelusalema mu Yuda, kūbaka njibo ya Yehova Leza wa Isalela’wa (aye i Leza) udi mu Yelusalema.” Bayuda bāshele’ko bāsepelele pakatampe pene, ne bene Netini bakubulwa kwikala bene Isalela, pamo ne bana bana-balume ba bengidi ba Solomone bājokele mu Yelusalema. Bāfika kumeso kwa kitatyi mwanda wa kusoba Masobo a Bitanda mu 537 K.K.K. ne kwelela Yehova bitapwa pa madabahu. Mwaka wālondele’po, mu kweji wabubidi, bāshimika kyalwilo kya tempelo yabubidi, koku bela nsadi ya tusepo ne kutendela Yehova.​—⁠Ezela 1:​1-4; 2:​1, 2, 43, 55; 3:​1-6, 8, 10-​13.

⁴ Bupolofeto bwa Yehova butala pa kujokejibwa bwādi bufwaninwe kufikidila na ntumbo mu Isalela, amba: “Muntanda mutuputupu ne panshi pōmu bikasangala, ne ntanda yampikwa bumeni ikasepelela ne kutōya buluba pamo bwa diluba diyampe. . . . Bakamona ntumbo ya Yehova, [būya bwa Leza wetu butabuke].” “Mukatamba ne tusepo, ne kukunkujibwa na ndoe; ngulu ne tungulu bikasanzula mawi kwimba kumeso enu, . . . ino kikamwikadila Yehova ke dijina, ne kiyukeno kya nyeke kekikatyibibwapo, ehe.”​—Isaya 35:​1, 2; 55:12, 13.

⁵ Inoko, ino nsangaji yādi ya lupito. Mizo ya bantu yādi nabo pabwipi yākimbile kipwano kya kupalankanya lūbako lwa tempelo. Dibajinji bayuda bāpelele, bēbanena’mba: “Banwe kemudipo nansha kimo kyakulonga netu kushimika njibo kudi Leza wetu; ino’nka batwe bene kasuku ketu tukashimike kudi Yehova, Leza wa Isalela’wa, mwetusoñaninya mulopwe Kilusa mulopwe wa Peleshia.” Penepo bano balondakani nabo bāikala ke balwana ba ku meso fututu. Bādi “batyumuna bantu ba Yuda mu bidyoma pa kwibalongeja moyo mu kushimika.” Kupwa bākalombola uno mwanda byabubela kudi Alatazelekishishi, mpyana-impolo wa Shilusa, nandi wākankaja lūbako lwa tempelo. (Ezela 4:​1-​24) Mwingilo wāimene umbula bwa myaka 17. Kyabulanda, Bayuda bāponenena mu kukimbakimba bintu bya kungitu umbula bwa kine kitatyi’kya.

“I Yehova wa Bibumbo” Unena

⁶ Nansha byokyādi nabya, Yehova wālombwele ‘bunkanka bwandi ne bukomokomo bwandi’ mwanda wa kukwasha bene Isalela na kwibatumina bapolofeto, nakampata Hakai ne Zekadia, ba kulangula Bayuda bavuluke biselwa byabo. Dijina dya Hakai didi na mulangwe wa masobo, mwanda kimweka bu dishintulula “Mubutwilwe pa Masobo.” I dyendelemo, mwanda wāshilwile kutoba butobo mu difuku dibajinji dya mweji wa Masobo a Bitanda dyādi dinenwe Bayuda ‘kusangala byamwiko’tu.’ (Kupituluka 16:15) Kupityila kudi Hakai, Yehova wāletele misapu iná umbula bwa mafuku 112 ne kupita.​—Hakai 1:1; 2:​1, 10, 20.

⁷ Hakai wāshilwile bupolofeto bwandi na kunena’mba: “E mwesambila Yehova wa bibumbo namino.” (Hakai 1:2a) Lelo bino “bibumbo” bikokeja kwikala bāni? I bibumbo bya bamwikeulu ba Yehova, dimo-dimo Bible wibitelanga bu bibumbo bya bashidika. (Yoba 1:6; 2:1; Mitōto 103:20, 21; Mateo 26:53) Mwene kino kitukankamikanga pa kuyuka’mba, Mfumwetu Mulopwe Yehova wingidijanga bino bibumbo bya bashidika kebibwanika kushindwa mwanda wa kuludika mwingilo wetu wa kujokeja dipya mutōtelo wabine pano pantanda?​—Enzankanya na 2 Balopwe 6:​15-​17.

⁸ Lelo musapu umbajinji wa Hakai wādi musele mwanda’ka? Bantu bādi banena’mba: “Kitatyi kekyafikilepo, kitatyi kya kushimika njibo ya Yehova.” Mityima yabo keyādipo itelwe dibajinji ku lūbako lwa tempelo, lwādi lulombola kujokejibwa dipya kwa mutōtelo wabine. Bētumpile mu kūbaka mobo a abo bene malumbuluke. Kuno kukimbakimba bintu bya kungitu kwātaleje bupyasakane bwabo mu mutōtelo wa Yehova. Ebiya bāyatwa madyese andi. Madimi abo keākidipo akunga bidibwa, kadi bābudilwe bivwalwa bya kwiumba mu kitatyi kya mashika makomokomo. Byabupeta byabo byāsupakana, bādi pamo bwa abo bādi babika lupeto mu mufuko mutubuketubuke.​—⁠Hakai 1:2b-6.

⁹ Yehova wēbapele musoñanya mukatampe misunsa ibidi mituntulu’mba: “Langai mashinda enu.” Eyo, Zelububele mbikavu wa Yelusalema, ne Yoshuab kitobo mukatampe, bālondele bino bidyumu ne kukankamika na kininga bantu bonso bakōkele “diwi dya Yehova Leza wabo, ne binenwa bya Hakai mupolofeto, mwamutumine Yehova Leza wabo; penepo bantu baakamwa ku meso a Yehova.” Pakwabo kadi, “Hakai mukendi wa Yehova mu mwanda wa Yehova kudi bantu’ba wesamba amba: Ami ngidi nenu; i Yehova unena.”​—Hakai 1:​5, 7-​14.

¹⁰ Padi bakulumpe bakala ba mu Yelusalema bādi balanga’mba ntumbo ya tempelo yādi ya kwikala ya “bituputupu” pa kwenzankanya na ntumbo ya tempelo yakala. Ino, kubwipi kwa mafuku 51 pa kupita’po, Yehova wātuma Hakai na musapu wabubidi. Wānena’mba: “Ikala mukomo, a Zelububele; i Yehova unena; kabidi ikala mukomo, a Yoshua mwana Yehozadake, mupidishitu mukatampe; kadi ikalai bakomo banwe bantu bonsololo ba ntanda’ya; i Yehova unena; ingilai, mwanda ami ngidi nenu pamo; i Yehova wa bibumbo unena; . . . kemutyinaipo.” Yehova, wādi ukokeja kwingidija lupusa lwandi lukomokomo mwanda wa ‘kutenkenya diulu ne ntanda’ mu kitatyi kifwaninwe, ino pano wāmwene’tu amba bukinkwa bonso bubapu, ne kukankajibwa kwa lūbako kwāletele mulopwe kwine. Umbula bwa myaka itano, luno lūbako lwa tempelo lwāpwa senene.​—Hakai 2:​3-6.

¹¹ Ponkapo, uno mulao wakutendelwa wāfikidila: “Bintu bisaka mityima bya mizo yonso bikāyanga; penepo nkayuja ino njibo ino’i ne ntumbo; i Yehova wa bibumbo unena.” (Hakai 2:7) Bino “bintu bisaka mityima” bādi beni mu Isalela bāile kutōta Yehova mu tempelo, mwanda yādi yeñenya ntumbo ya kwikala’po kwandi kukatakata. I muswelo’ka wāikele kwenzankanibwa ino tempelo yāubakulwilwe na yoya yāubakilwe mu mafuku a Solomone? Mupolofeto wa Leza wānene’mba: “Ntumbo ya kumfulo ya ino njibo ino’i ikatabuka ntumbo ya yoya imbajinji’ya; i Yehova wa bibumbo unena.” (Hakai 2:9) Mu kufikidila kubajinji kwa bupolofeto, ino tempelo yāubakulwilwe yālele myaka mivule kutabuka imbajinji. Yākidiko mimane kitatyi kyāmwekele Meshiasa mu 29 K.K. Pakwabo kadi, Meshiasa aye mwine wēipele ntumbo pa kusapula’mo bubinebine kumeso kwa kwipaibwa’ye na balwana nandi batupondo mu 33 K.K.

¹² Tempelo imbajinji ne yabubidi ya mu Yelusalema yādi na kitungo kikatampe kyādi kifunkila pa bipindi bikatampe bya mwingilo wa butobo wa Meshiasa ne pa kulama senene mutōtelo utōka wa Yehova kufika ne ku kumweka kwa Meshiasa kwa mu ano mafuku.​—⁠Bahebelu 10:1.

Tempelo ya Kumushipiditu ya Ntumbo

¹³ Lelo bupolofeto bwa Hakai butala pa kujokejibwa budi na nshintulwilo ya pabula ya mu mafuku akāya kumeso? Eyo, budi nayo! Tempelo yāubakulwilwe mu Yelusalema yāikele ke kitako kya mutōtelo onso wabine pano pantanda. Ino bwādi bufunkila pa tempelo ya kumushipiditu ya ntumbo mikatampe bininge. Ino tempelo yāshilwile mwingilo wayo mu 29 K.K. pāikele Yehova kushinga Yesu māni a bu Kitobo Mukatampe, ne pāikele Yesu kutūkilwa na mushipiditu sandu, difuku dya lubatyijo lwandi mu Munonga wa Yodano. (Mateo 3:​16) Kupwa kwa Yesu kuvuija mwingilo wandi wa pano pantanda na kufwa lufu lwa bu kitapwa, wāsangwilwe ne kwenda mūlu, mu kyelekejo kya Kifuko Kikola Nakampata pa mu tempelo, ye amo mwākalombwele mvubu ya kitapwa kyandi kumeso a Yehova. Ino mvubu yāikele bu kinkūlwa kya kupūta bubi bwa bandi bana-babwanga ne kwibashitwila dishinda dya kushingwa’bo māni a bu babitobo batyetye ba mu tempelo ya Yehova ya kumushipiditu kwāshilwile mu difuku dya Pentekosa mu 33 K.K. Mwingilo wabo obengila mu kipango kya tempelo na kikōkeji kufika ne ku lufu lwabo pano pantanda, wādi wa kwibafikija ku lusangukilo lwa kwenda mūlu mwanda wa kukendeleja mwingilo wa butobo.

¹⁴ Tununu ne tununu twa Bayuda​—⁠ne Bajentaila​—⁠bēsāshile mwenda mafuku, bēlungile ku kino kipwilo kya bwine-kristu ne kusapula myanda miyampe ya buludiki bwa Bulopwe bwa Leza bukāya pano pantanda. Myaka 30 pa kupita’po, mutumibwa Polo wānena’mba myanda miyampe iyasapulwa “mu bipangibwa byonso bya muno munshi.” (Kolose 1:​23) Ino batumibwa pa kufwa, bupondo bukomokomo bwātwela, kitōkeji kya bubinebine kyāshilula kujimankanibwa. Bwine-kristu bwabine bwāpūtwa na bitangotango bya Bipwilo bya Ki-kristu byādi bimanine pa mfundijo ya bwine-ntanda ne pa mafilozofi.​—⁠Bilongwa 20:29, 30.

¹⁵ Tutwa twa myaka twāpita’po. Penepo, mu myaka ya 1870, kisumpi kya bakristu bampikwa budimbidimbi kyāshilula mwingilo wa kwifunda Bible na mushike. Bāsokola monka mu Bisonekwa amba, mwaka wa 1914 ye mwaka wa kuvuika kwa “myaka ya baJentaila.” Ebiya, “bitatyi” bisamba-bibidi bya kyelekejo (myaka 2 520 ya buludiki bwa bantu badingakanibwe na banyema) byādi bya kufula na kubikikwa kwa Yesu Kristu momwa mūlu​—⁠Mwine ‘upelwe lupusa’ lwa kubikala pano pantanda bu Meshiasa Mulopwe. (Luka 21:24; Danyele 4:​25; Ezekyele 21:26, 27) Nakampata tamba mu 1919 ne kwenda kumeso, bano befundi ba Bible, bayukilwe dyalelo bu ba Tumoni twa Yehova, bāikele kwipāna na kininga mu mwingilo wa kusambakanya ntanda yonso na kusapula myanda miyampe ya Bulopwe botutengele. Mu 1919 ye mwāshilwile kwitaba tununu tutyetye twa ba Tumoni ku lwito lwa mwingilo lwāelelwe ku kitango kyālongelwe ku Cedar Point, Ohio, mu Amerika. Bādi benda bavula kufika’nka ne mu mwaka wa 1935, mwāikele kutūla bantu 56 153 lapolo wa mwingilo wa busapudi. Bantu bādile mukate ne kutoma vinyu ku Kivulukilo kya lufu lwa Yesu mu mwine mwaka’wa bādi 52 465, kino kyālombwele patōka lukulupilo lwabo lwa kukekala babitobo pamo na Yesu Kristu mu kifuko kya mūlu kya tempelo mikatampe ya kumushipiditu ya Yehova. Kadi bakengilanga nandi bu balopwe ba mu Bulopwe bwa bu Meshiasa.​—Luka 22:29, 30; Loma 8:​15-​17.

¹⁶ Inoko, Kusokwelwa 7:​4-8 ne 14:​1-4 ulombola’mba kibalwa kyonso kya bano bakristu bashingwe-māni i kya bantu 144 000 kete, bavule umbukata mwabo bāikele kubungakanibwa mu myaka katwa imbajinji kumeso kwa kutwela bupondo. Tamba kumfulo kwa myaka tutwa 19 kufika ne mu myaka tutwa 20, Yehova wādi uvūya mwingilo wa kubungakanya kisumpi kya bantu batōkejibwe na mema a Kinenwa kyandi, batambile mu mizo, batelwe bu boloke kupityila ku lwitabijo lwabo mu kitapwa kya Yesu kya kipwanyo, ne kumfulo, batūdilwe kiyukeno kya bu bakristu bashingwe-māni ba kubwanya kibalwa kya bantu 144 000.

¹⁷ Kupwa kwa kutongwa kibalwa kyonso kya bashingwe-māni, le i kika kilonda’po? Ku kitango kikatampe kyālongelwe mu 1935, ku Washington, D.C., Amerika, kwālombwelwe’mba “kibumbo kikatampe” kidi mu Kusokwelwa 7:​9-​17 i kisumpi kya bantu badi na lukulupilo lwa kukekala na būmi bwanyeke mu paladisa pano pantanda, kikayukana ‘kupwa’ kwa kubungakanya ba 144 000. Kupwa kwa kujingulula senene Yesu mushingwe-māni, Yoano Umbatyiji, muntu ukasangwilwa pano panshi bu umo wa mu “mikōko mikwabo,” wānenene padi Meshiasa’mba: “Ye mwine yao ufwaninwe’bo kaenda ubaya, nanshi ami pano ke ñenda njokela munyuma.” (Yoano 1:​29; 3:​30; 10:16; Mateo 11:11) Pāshilwile Yesu kutonga kibalwa kyādi kyenda kilundila’ko kya bantu ba kubadilwa mu ba 144 000, mwingilo wa Yoano Umbatyiji wa kuteakanya bana-babwanga mwanda wa kutambula Meshiasa wādi wenda ufula. Ino tamba mu myaka ya 1930, byāshilwile kwishinta. Akyo kibalwa kya “bētwe, batongibwe” ba kubadilwa mu ba 144 000 kyenda kityepa, kwilundila’ko kukatampe kwa kibalwa kya ba “kibumbo kikatampe” kya “mikōko mikwabo” nako kwāshilula. Ayo ino ngikadilo imbi ya ntanda yenda ifwena ku kufula kwayo, ku Amakedona, kino kibumbo kikatampe nakyo po pene kyenda kīlundila’ko.​—⁠Kusokwelwa 17:14b.

¹⁸ Kishinte kikatampe kyānenwe na ba Tumoni twa Yehova ku ngalwilo kwa myaka ya 1920 kyādi na mutwe wa mwanda unena’mba “Midiyo ya Bōmi Dyalelo Kebakafwangapo Nansha Dimo.” Padi bino binenwa byālombwele kikulupiji kipitepite mu kine kitatyi’kya. Ino dyalelo bikokeja kunenwa na kikulupiji kyonso. Mwanda kwilundila’ko kwa kitōkeji kitala pa bupolofeto bwa Bible ne kavutakanya ka ino ntanda ipungila bilombola patōkelela’mba mfulo ya ngikadilo ya Satana ke mifwene, fwenē! Lapolo wa Kivulukilo kya mu 1996 ulombola’mba kwatenwe bantu 12921933, ino enka bantu 8757 (0,068 pa katwa) bo bālombwele kikulupiji kya kwenda mūlu na kudya mukate ne kutoma vinyu. Kujokejibwa kwa mutōtelo wabine kubafwena pa butuntulu bwako. Ino ketukizobololai maboko mu uno mwingilo. Eyo, Hakai 2:4 unena’mba: “Ikalai bakomo, banwe bantu bonsololo ba ntanda’ya; i Yehova unena; ingilai, mwanda ami ngidi nenu pamo; i Yehova wa bibumbo unena.” Bine tuvwalei ñonga, kutyina’mba lupusa lonso lwa kukimba bintu bya kungitu nansha kulamata ku bya ino ntanda byakatalaja bupyasakane bwetu bwa mu mwingilo wa Yehova!​—⁠1 Yoano 2:​15-​17.

¹⁹Tudi na madyese a nsangaji pa kutanwa mu kufikidija kwa bupolofeto budi mu Hakai 2:​6, 7 bwa mu ano etu mafuku, bwa’mba: “E mwanenena Yehova wa bibumbo namino amba: Musungu mukwabo kukidi kakitatyi katyetye, kabidi ami nkatenkenya madiulu, ne panshi, ne kalunga-kamema ntanda myumu mine; kadi nkatenkenya mizo yonsololo, ne bintu bisaka mityima bya mizo bikāyanga; penepo nkayuja ino njibo ino’i ne ntumbo; i Yehova wa bibumbo unena.” Makomwa-meso, koneka kwa mikadilo ya bantu, ne mushikwa bibasambakana konso konso mu ino ntanda ya ino myaka tutwa 20. Bine, pano tudi mu mafuku amfulo ayo, mwanda Yehova ke mushilule kala ‘kwiitenkenya’ na kupāna lupusa ku ba Tumoni bandi lwa kwenda ‘kwela lubila lwa difuku dya kulubula kinongo kyandi.’ (Isaya 61:2) Kuno ‘kutenkenya’ kubajinji kukanana pa konakanibwa kwa ino ntanda ku Amakedona, ino kumeso kwa kyakyo kitatyi, Yehova ukibungakanya “bintu bisaka mityima bya mizo”​—⁠bantu batūkanye bakekala pano pantanda, badi pamo bwa mikōko, ba kumwingidila mwingilo wandi. (Yoano 6:​44) Pano kino “kibumbo kikatampe” ‘kingilanga mwingilo ukola’ mu kipango kya pano pantanda kya mu njibo yandi ya mutōtelo.​—Kusokwelwa 7:​9, 15.

²⁰Kwingila mu tempelo ya kumushipiditu ya Yehova kudi na kamweno ka bulēme bukatampe, bupityile kulampe kwine byabulēme byonso bya kungitu. (Nkindi 2:​1-6; 3:13, 14; Mateo 6:​19-​21) Pakwabo kadi, Hakai 2:9 unena’mba: “Ntumbo ya kumfulo ya ino njibo ino’i ikatabuka ntumbo ya yoya imbajinji’ya; i Yehova wa bibumbo unena; ebiyampe muno muntu muno’mu nkapana ndoe; i Yehova wa bibumbo unena.” Lelo bino binenwa bidi na nshintulwilo’ka kotudi dyalelo? Kishinte kilonda’po kiketulombola’yo.

[Kunshi kwa dyani]

Bipangujo bya Kupituluka’mo

◻ I kimfwa’ka kya bapolofeto kyotufwaninwe kulonda pa mwanda utala dijina dya Yehova?

◻ Lelo i bukankamane’ka botwamwena mu musapu wabukomo wa Yehova utala pa kujokejibwa kwa Isalela?

◻ I tempelo’ka ya kumushipiditu ya ntumbo ingila dyalelo?

◻ I kubungakanibwa’ka kwaikele kwilonda mu ndudi umbula bwa myaka tutwa 19 ne tutwa 20, boba babungakanibwanga badi na kikulupiji’ka kitala pa mafuku a kumeso?

[Bipangujo]

1. I muswelo’ka wādi umwenwe dijina dya Yehova na bapolofeto bandi, mwishile na ngikadilo idi mu bipwilo bya Ki-kristu dyalelo?

2,3.(a)I muswelo’ka wāfikidile bupolofeto bumo bukatampe butala pa kujokejibwa kwa Isalela? (b) Bayuda bāshele’ko ne balunda nabo bātenwe mu nsangaji’ka?

4. I muswelo’ka wāfikidile Isaya 35 ne 55?

5. Mwanda waka nsangaji ya Isalela yādi ya lupito?

6. (a)I muswelo’ka wāikele kulondolola Yehova ku ngikadilo yādi mu Isalela? (b) Mwanda waka i kimweke patōka bu nshintulwilo ya dijina dya Hakai i myendelemo?

7. I muswelo’ka witukankamika binenwa bya ñanjilo bya Hakai?

8. I ngikadilo’ka ingi yāponene’mo Isalela, kino kyālupwile kipa’ka?

9. I musoñanya’ka mukatampe, kadi ūbaka, wāletelwe na Yehova?

10. I muswelo’ka wāingidije Yehova bukomo bwandi mwanda wa kukwasha Isalela?

11. I muswelo’ka wāyujije Leza ‘ntumbo mikatampe’ mu tempelo yabubidi?

12. Matempelo abidi mabajinji ādi na kitungo’ka?

13. (a)I myanda’ka yālongekele tamba mu 29 ku 33 K.K. pa mwanda utala tempelo ya kumushipiditu? (b) I mwingilo’ka wamvubu wāingile kitapwa kya bukūdi kya Yesu mu ino myanda?

14. (a)I nsangaji’ka yāletele mwingilo wa bupyasakane wādi wingila kipwilo kibajinji kya bwine-kristu? (b) Mwanda waka ino nsangaji yādi ya lupito?

15,16. (a)I muswelo’ka wāfikidile bupolofeto mu 1914? (b) I kubungakanibwa’ka kwāmwekele kumfulo kwa myaka tutwa 19 ne ku ñanjilo kwa myaka tutwa 20?

17. (a)I kubungakanibwa’ka kuloñwanga tamba mu myaka ya 1930? (b) Mwanda waka Yoano 3:​30 udi na kamweno pa kino? (Tala ne Luka 7:​28.)

18. (a)Mwanda waka tukokeja kutengela na kikulupiji kyonso’mba “midiyo ya bōmi dyalelo kebakafwangapo nansha dimo”? (b) Mwanda waka tufwaninwe kuta mutyima na bupyasakane ku Hakai 2:4?

19. I muswelo’ka otukokeja kutanwa mu kufikidija kwa Hakai 2:​6, 7?

20. I kwepi kukokeja kutanwa byabupeta bilēme?

[Binenwa bya Kifwatulo pa paje 17]

Bibumbo bya mūlu bya Yehova biludikanga ne kukwatakanya ba Tumoni bandi pano pantanda