Masobo Makatampe Mu Mānga Ya Isalela

“Misungu isatu, mu mwaka mu mwaka, bana-balume bobe bonso bakamweka ku meso a Yehova Leza obe, muntu’mwa mwakatonga, . . . ino kebakikamweka ku meso a Yehova makasa bitupu, mhm.”​—KUPITULUKA 16:16.

LELO kishima masobo kikuvulujanga bika? Ku masobo amoamo mu myaka ya kala kwādi kutumbīle kudya kwikuta, mutomeno-mpata ne busekese. Ne masobo mavule dyalelo nao adi’nka nabya. Ino masobo alombwelwe mu Bijila bya Leza āpelwe bene Isalela ādi meshile. Eyo byādi shabyo byaba bya nsangaji, abyo kadi bitelwa ne bu “bitango bijila.”​—Levi 23:2.

² Bana-balume bene Isalela bakikōkeji​—divule pamo ne bisaka byabo​—bādi basangela mpata lwendo lwa ku Yelusalema, ‘kifuko kitongele Yehova,’ kadi bādi batūla byabuntu bya masobo asatu makatampe na mutyima wa kyaba bulāle. (Kupituluka 16:16) Dibuku dimo (Old Testament Word Studies) i dishintulule kishima kya Kihebelu kyalamwinwe bu ‘masobo’ mu Kupituluka 16:16 amba i “kyaba kya nsangaji mikatampe . . . kyobādi basoba bintu bilombola buntu bwa Leza, bela bitapwa, kadi badya masobo.”a

Mvubu ya Masobo Makatampe

³ Bene Isalela byobādi babidimye, bādi bakulupile’nka pa madyese a Leza a kunokeja mvula. Masobo asatu makatampe mu Bijila bya Mosesa ādi aponena kya mumo na kukongakenya pamo kwa mwangulo wa mebele-abuluba ku ngalwilo kwa muketeko wa mvula, na mwangulo wa ñano ku mfulo kwa muketeko wa mvula, ne na mwangulo wa mu bushipo wa bidimibwa bikwabo. Bino byādi byaba bya nsangaji mikatampe ne bya kufwija’ko Mukwatakanyi wa mwishintyilo wa mvula, Mulongi wa nshi ya bumeni. Ino ano masobo ādi alomba bintu bivule.​—Kupituluka 11:11-​14.

⁴ Masobo mabajinji ādi adibwa mu kweji 1 mungya kalandadiye ka kala kalondelwe mu Bible, tamba Nisane 15 kutūla ku 21, mu kano ketu kalandadiye i ku mfulo kwa kweji 3 nansha ku ngalwilo kwa kweji 4. Ādi atelwa bu Masobo a Mikate Yampikwa Kiyujo, nansha bu ‘masobo a pashika,’ mwanda ādi asobwa kinondanonda na Pashika wa Nisane 14. (Luka 2:​41; Levi 23:​5, 6) Ano masobo ādi avuluja bene Isalela kunyongololwa kwabo mu masusu a mu Edipito, o mwanda mikate yampikwa kiyujo yādi itelwa bu “mukate wa bususuke.” (Kupituluka 16:3) Ādi ebavuluja’mba kutamba kwabo mu Edipito kwādi kwa kampeja-bukidi, kebāmwenepo kitatyi kya kwela kiyujo ku mukama wabo nansha kya kwilaija’mba utatuke bidi. (Divilu 12:34) Mu mafuku onso ādi adibwa ano masobo, kumonepo mukate wa kiyujo mu njibo ya mwine Isalela. Yense wādi utanwa ku ano masobo, nansha ke mweni, shi adye mukate wa kiyujo, mfuto yandi i kwipaibwa.​—Divilu 12:19.

⁵ Masobo abubidi ādi adibwa mu mayenga asamba-abidi (mafuku 49) kupwa kwa Nisane 16, ādi aponena mu difuku dya 6 kweji wabusatu, Shivana, uponenanga ku mfulo kwa kweji 5 mu kano ketu kalandadiye. (Levi 23:15, 16) Ādi atelwa bu Masobo a Mayenga (mu mafuku a Yesu, ādi etwa ne bu Pentekosa, kushintulula ko kunena’mba “Wa makumi atano” mu Kingidiki), kadi ādi adibwa mu kitatyi kya mwaka kisenselela’nka ku kyātwelele Isalela mu kipwano kya Bijila ku Lūlu lwa Shinai. (Divilu 19:​1, 2) Ku ano masobo, bene Isalela bakikōkeji bādi balanguluka pa madyese abo a bu bapandulwe’mo, muzo ujila wa Leza. Byobādi bantu ba Leza ba pa bula, bādi banenwe kukōkela ku Bijila bya Leza, kifwa ku lubila lwa kulangila boba bafudilwe, amba nabo bamone kusepelela ku ano masobo.​—Levi 23:22; Kupituluka 16:10-​12.

⁶ Masobo amfulo, mu ano masobo asatu makatampe a ku mwaka ne mwaka, ādi etwa bu Masobo a Mwangulo nansha bu Masobo a Bitanda. Ādi adibwa mu kweji 7, Tishidi, witwa ne bu Etanime, tamba mu difuku dya 15 kutūla ku dya 21, ku ngalwilo kwa kweji 10 mu kano ketu kalandadiye. (Levi 23:34) Mu kine kitatyi’kyo, bantu ba Leza bādi bashikata panja pa mobo abo nansha pa bīkalo byabo mu myende (bitanda) myūbakwe na bilu ne na mani a mityi. Kino kyādi kibavuluja myaka 40 yobālele mu ntanda mutuputupu pobātambile mu Edipito kebenda mu Ntanda ya Mulao, kitatyi kyēfundile uno muzo kukulupila mudi Leza wa kwibapa bisakibwa byabo.​—Levi 23:42, 43; Kupituluka 8:​15, 16.

⁷ Tubandaulei bidi masobo amoamo makatampe ādi asoba bantu ba Leza ba pa kala. Kino kisa kwitukankamika ne batwe dyalelo, mwanda tunenwe netu kukongakena pamo kitatyi ne kitatyi ku yenga ne yenga, ne misunsa isatu pa mwaka ku kubungakana ne ku bitango bikatampe.​—Bahebelu 10:24, 25.

Mu Myaka ya Balopwe ba ku Musuku wa Davida

⁸ Masobo a Bitanda amo ashele mu mānga i oa ādilwe mu bulopwe bwa ntundubuko bwa Mulopwe Solomone, mwanā Davida. “Kitango kya ntanda ne ntanda” kyātambile mu mafinko onso a Ntanda ya Mulao kyākongakena pamo mwanda wa kudya Masobo a Bitanda ne kufikijija tempelo. (2 Bilongwa 7:8) Masobo pa kupwa, Mulopwe Solomone wālundula betwa bāile, nabo “baesela mulopwe dyese, ke benda ku mapema abo basepelela ne ku mutyima nsangaji yonka yonka, mwanda wa buyampe bonso bwalongele Yehova kudi mwingidi wandi Davida, ne kudi Isalela bantu bandi.” (1 Balopwe 8:​66) Bine, ādi masobo makatampe. Dyalelo, bengidi ba Leza batengele popa pakafika Masobo a Bitanda menemene pa byungwe na bintyila ku mfulo kwa Umbikalo wa Myaka Kanunu wa Yesu Kidishitu, Solomone Mukatampe. (Kusokwelwa 20:​3, 7-​10, 14, 15) Mu kyokya kitatyi, bantu ba mu mafinko onso a ntanda, kubadila’mo ne boba bakasangulwa ne bakapanda ku Amakedona, bakekutyila umbumo na nsangaji mu mutōtelo wa Yehova Leza.​—Zekadia 14:16.

⁹ Masobo makwabo makatampe asekunwinwe mu Bible āsobelwe kupwa kwa umbikalo wa Ahaza, Mulopwe mubi, wāshityile tempelo, wāponeneja bulopwe bwa Yuda mu bupondo. Mpingakani wa Ahaza wādi Hezekia, Mulopwe muyampe. Mu mwaka umbajinji wa kubikala kwa Hezekia, na myaka 25, wāshilwile mpangiko mikatampe ya kujokeja mutōtelo wakubulwa bilema. Ponka na ponka wāshitula tempelo, wāshilwididila ne kwiilongolola. Ebiya mulopwe wātuma mikanda ku bene Isalela bādi bekala mu bulopwe butomboke bwa bisaka dikumi bwa Isalela wa kungala, wēbeta bāye bavuluke Pashika ne Masobo a Mikate Yampikwa Kiyujo. Bavule bāile, nansha byobāsepelwe na bakwabo bantu.​—2 Bilongwa 30:​1, 10, 11, 18.

¹⁰ Lelo ano masobo ādi maloe’tu biyampe shē? Bible unena’mba: “Kadi bāna ba Isalela bādi pa Yelusalema [bāsoba masobo a] mikate yampikwa kiyujo mafuku asamba-abidi ne nsangaji mikatakata’tu, kadi bene Levi ne [babitobo] bene batendela Yehova mo bukila mo bukila, kwimba ne byombanwa bya diwi dikatampe kudi Yehova.” (2 Bilongwa 30:21) Kyabine, bano bene Isalela bāshile kifwa kilumbuluke kashāa ku bantu ba Leza dyalelo, mwanda bavule umbukata mwabo bōmininanga matompo, bakwabo bakuta ñendo milampe benda bakatanwa ku bitango!

¹¹ Kifwa, bandaula Bitango bya Distrike bisatu, “Bwine Leza” byalongelwe mu Polonye mu 1989. Mu bantu 166 518 batenwe’ko, mwadi bisumpi bivule bya bantu batambile mu Rusi wa kala ne mu matanda makwabo a mu Bulaya bwa Kutunduka mwadi mukankajibwe mwingilo wa Batumoni ba Yehova mu kine kitatyi’kya. Dibuku Les Témoins de Jéhovah: Prédicateurs du Royaume de Dieub dinena’po amba: “Ku bamobamo batenwe’ko, o wadi musunsa wabo umbajinji kashāa, wa kutanwa ku kukongakena pamo kwa bantu ba Yehova bavule kupita pa 15 nansha 20. Mityima yabo yatondelwe tusepo pobadi bela meso mu biwanza mwisakanya makumi ne makumi a tununu twa Batumoni, balombela nabo pamo ne kwimba nabo kiundaunda ñimbo ya kutendela Yehova.”​—Paje 279.

¹² Hezekia pa kufwa, mu bubikavu bwa Balopwe bakwabo, ba Manase ne Amona, bene Yuda bāponene monka mu mutōtelo wabubela. Ebiya kwālonda umbikalo wa mulopwe mukwabo muyampe, Yoshia, nkasampe wāingile na kininga, wājokeja mutōtelo wabine. Yoshia wādi ukidi na myaka 25, wāeleja lubila lwa kulongolola tempelo. (2 Bilongwa 34:8) Monka mu kulongolola tempelo’mo, bāboya’mo Bijila byāsonekelwe na Mosesa. Mulopwe Yoshia wākunkwa mutyima byabinebine na bintu byaātangile mu Bijila bya Leza, ebiya wāeleja lubila’mba bitangilwe bantu bonso. (2 Bilongwa 34:14, 30) Papo wāsobeja masobo a Pashika mungya byādi bisonekelwe’mo. Uno mulopwe wāshile kadi kifwa kiyampe pa kuleta byabuntu pa ano masobo. Bible ulombola byālupukile’ko amba: “Kekwadipo pashika udingakene pamo’nka na mwine uno’u ku[sob]wa mu Isalela, kushilwila mu mafuku a Samwele mupolofeto.”​—2 Bilongwa 35:​7, 17, 18.

¹³ Kolola bintu kwa Hezekia ne Yoshia i kudingakane na kujokejibwa kwakutendelwa kwa mutōtelo wabine kumweka mu bene Kidishitu babine tamba kubikikwa kwa Yesu Kidishitu mu 1914. Monka mobyālumbulwidilwe pa kala, nakampata na Yoshia, ne kujokejibwa kwa mutōtelo kwa mu ano mafuku nako mo monka, i kwimanine pa Kinenwa kya Leza kisonekwe. Monka mowādi wikadile mu mafuku a ba Hezekia ne Yoshia, ne kujokejibwa kwao mu ano mafuku nako monka na monka, kuyukena ku kubungakana ne ku bitango, kobashintululanga bupolofeto bwa Bible busangaja ne kulombola muswelo muyampe ufwaninwe kwingidija misoñanya ya Bible. Kibalwa kikatampe kya babatyijibwanga’ko kibwejanga nsangaji ku bino byaba bya bufundiji. Bano bapya babatyijibwa balamukanga ne kwijiba ku milongelo mibi ya Bipwilo bya Ki-kidishitu ne ya ntanda yonso ya Satana, pamo’nka na mwāalamukile pa mityima bene Isalela mu mafuku a Hezekia ne a Yoshia. Mu 1997, bantu 375 000 ne kupita babatyijibwe bu kilomboji kya kwipāna kwabo kudi Yehova, Leza ukola​—i mwayene wa bantu 1 000 ne kupita ku difuku.

Kupwa kwa Kuselwa bu Misungi

¹⁴ Yoshia pa kufwa, muzo wājokele monka mu mutōtelo wabubela mukobakane. Kufika mu 607 K.K.K., Yehova wāpa bantu bandi mfuto, wāloba bibumbo bya bulwi bya bene Babiloni kwenda kukatamba Yelusalema. Kibundi ne tempelo yakyo byāonakanibwa, ntanda yāshala masala. Kutentekela’po ne myaka 70 yākalēle Bayuda mu bu misungi mu Babiloni. Kupwa, Leza wāpa bukomo ku Bayuda bēsāshile bāshele’ko, amba bālukile mu Ntanda ya Mulao bakajokeje mutōtelo wabine. Bāfika mu kibundi kya Yelusalema kyāshilwe masala mu kweji 7 mu mwaka wa 537 K.K.K. Kintu kibajinji kyobālongele i kushimika madabahu a kwelela’po bitapwa bya difuku ne difuku monka mobyādi bisonekelwe mu kipwano kya Bijila. Kyādi kala ke kitatyi kya masobo makwabo asekunwinwe mu mānga. ‘Ebiya bāsoba masobo a bitanda monka mokilembelwe.’​—Ezela 3:​1-4.

¹⁵ Kwādi mwingilo mukatampe wādi utengele ino misungi yājokele​—wa kūbakulula tempelo ya Leza, ne Yelusalema ne mpembwe yandi. Kwādi mpadi byamwiko ya balondakani nabo bādi bebakwatyilwa mukao. Popa pādi pobakwa tempelo, dyādi “dyuba dya bintu bityutyu.” (Zekadia 4:​10) Bino byonso i bidingakane na byāfikīle bene Kidishitu bashingwe-māni bakikōkeji mu 1919. Mu uno mwaka ushele uvulukwa, bānyongolwelwe mu bupika bwa kumushipiditu bwa Babiloni Mukatakata, umbikalo wa ntanda yonso wa mutōtelo wabubela. Bādi bakidi’tu tununu tubala-tunga, ino bālwa na ntanda ya bañumauma. Lelo balwana na Leza bādi ba kubwanya kwimika kwendelela kumeso kwa mutōtelo wabine? Kilondololwa kya kino kipangujo kisa kwitweleja milafwe ku masobo abidi amfulo āsobelwe alembelwe mu Bisonekwa bya Kihebelu.

¹⁶ Tempelo yāpwile kūbakululwa ke mu kweji wa Adala mu 515 K.K.K., mu kitatyi kya masobo a mu Nisane a ku muketeko wa mvula wa mu mwaka umo onka. Bible unena’po amba: “[Bāsobele] masobo a mikate yampikwa kiyujo mafuku asamba-abidi ne tusepo ponka; mwanda Yehova webasangeje, waalamwine mutyima wa mulopwe wa Ashidia ko badi, kukomeja makasa abo mu mingilo ya njibo ya Leza, ke Leza wa Isalela’wa kadi.”​—Ezela 6:​22.

¹⁷ Myaka makumi asamba pa kupita’po, mu 455 K.K.K., masobo makwabo makatampe āsobwa. Masobo a Bitanda a mu mwine mwaka’o o ādi a nkotokelo ya kupwa kūbakulula mpembwe ya Yelusalema. Bible unena’po amba: “Kitango kyonso kya boba bajokele monka mu bu-misungi’mwa, balonga bitanda, ne kwikala monka mu bitanda’bya; mwanda kushilwila ku mafuku a Yoshua mwan[ā] Nuna kutūla ne dyodya difuku’dya, bāna ba Isalela kebalongelepo namino’u. Ino kwādi tusepo tukatampe byamwiko’tu.”​—Nehemia 8:​17.

¹⁸ Bine, kuno i kujokejibwa kwa mutōtelo wabine wa Leza kushele kuvulukwa, nansha byokwādi mpadi byamwiko! Ne dyalelo, ngikadilo idi muswelo umo onka. Nansha byokudi kupangwapangwa kwa malwa ne mpadi ponka, ino mwingilo mukatampe wa kusapula myanda miyampe ya Bulopwe bwa Leza wendanga ufika ne kulampe kwine ku mfulo kwa ntanda, misapu ya butyibi bwa Leza nayo monka na monka, itelekwanga pi na pi. (Mateo 24:14) Mfulo ya kutūlwa biyukeno kwa bashele’ko ba mu bashingwe-man̄i 144 000 ibafwena pabwipi. Midiyo itano ne musubu ya bapwani nabo ba mu “mikōko mikwabo” bakongakanibwanga kutamba mu mizo yonso ne kutwejibwa mu “luombe lumo” na bashele’ko bashingwe-māni. (Yoano 10:16; Kusokwelwa 7:​3, 9, 10) Bine i kufikidila kwakutendelwa kashāa kwa kyelekejo kya bupolofeto kya Masobo a Bitanda! Uno mwingilo mukatampe wa mwangulo ukendelela ne mu ntanda impya paketwa tununu ne tununu twa bakasangulwa kwilunga mu kusoba masobo menemene, Masobo a Bitanda.​—Zekadia 14:16-​19.

Mu Myaka Katwa Imbajinji K.K.

¹⁹ Mu masobo makatampe asekunwinwe mu Bible kemubulwepo kutelwa ne oa ātenwe’ko Yesu Kidishitu, Mwanā Leza. Kifwa, bandaula Masobo a Bitanda (etwa ne bu a Matabenakulo) ātenwe’ko Yesu mu mwaka wa 32 K.K. Wēamwene bu kyaba kya kufundija bubinebine bukatampe, ne kulombola bubine bwa bufundiji bwandi na kutela Bisonekwa bya Kihebelu. (Yoano 7:​2, 14, 37-​39) Kintu kyādi kimonwa nyeke ku ano masobo i kibidiji kya kwakija binanu biná bikatampe byādi bitōkeja munda mwa kipango kya tempelo monso tōo. Kino kyādi kibweja nsangaji ku mingilo ya masobo yādi yendelela ne bufuku. Mobimwekela, Yesu wādi wela mulafwe ku bino bitōkeji bikatampe paānene’mba: ‘Ami ndi kitōkeji kya ntanda. Yewa wa kunonda kakendapo mu fukutu, ehe, ino ukamona kitōkeji kya būmi.’​—Yoano 8:​12.

²⁰ Kupwa ano ke Pashika ne Masobo a Mikate Yampikwa Kiyujo bya mu mwaka mutumbe wa 33 K.K. Mu dino Difuku dya Pashika, mo mwāipailwe Yesu na balwana nandi, wāikala ke Mwanā Mukōko wa Pashika mwinemwine, wāfwile mwanda wa kushikuna ‘bubi bwa ntanda.’ (Yoano 1:​29; 1 Kodinda 5:7) Mafuku asatu pa kupita’po, mu Nisane 16, Leza wāsangula Yesu na ngitu ya mushipiditu keifu. Kino kyāponene pamo na kyakwela kya bipa bibajinji bya mwangulo wa mebele-abuluba monka mwikilombwela Bijila. Enka namino, Mfumwetu Yesu Kidishitu musanguke wāikala ke ‘kipa kibajinji ku boba balēle tulo mu lufu.’​—1 Kodinda 15:20.

²¹ Masobo makatampe mene i a mu dya Pentekosa mu 33 K.K. Mu dino difuku, Bayuda bavule ne bāketūtyile’mo bādi bongwidile mu Yelusalema, kubadila’mo ne bana-babwanga ba Yesu kubwipi kwa 120. Masobo byoādi endelela, Mfumwetu Yesu Kidishitu musanguke wāpungulwidile mushipiditu sandu wa Leza pa bano 120. (Bilongwa 1:​15; 2:​1-4, 33) Enka nabya bāshingwa māni, bāikala ke muzo mupya utongelwe na Leza kupityila ku kipwano kipya kitūdilwe Yesu Kidishitu bu nsenga. Umbula mwa ano masobo, kitobo mukatampe wa Bayuda wādi welela Leza kyakwela kya mikate ibidi ya kiyujo milongwe na bipa bya mulakisho bya mwangulo wa ñano. (Levi 23:15-​17) Ino mikate ya kiyujo yādi yelekeja bantu 144 000 bakubulwa kubwaninina, bākudilwe na Yesu ‘ke bakūlwe ba kwa Leza’ ba kubikala ‘bulopwe kadi babitobo . . . ba kubikala bu balopwe peulu pa ntanda.’ (Kusokwelwa 5:​9, 10; 14:​1, 3) Bano balopwe ba mūlu byobatambile ku misambo ibidi ya bantu babipya-mambo, Bayuda ne Bajentaila, babwanya kwelekejibwa monka na yoya mikate ibidi ya kiyujo.

²² Pāshilwile kwingila kipwano kipya mu dya Pentekosa 33 K.K., bishintulula’mba mvubu ya kipwano kikulu kya Bijila yāpwile’mo ku meso a Leza. (2 Kodinda 3:​14; Bahebelu 9:​15; 10:16) Ino ke kunenapo amba bene Kidishitu bashingwe-māni kebakidipo na bijila. Balondanga bijila bya Leza byāfundije Yesu Kidishitu, bisonekelwe mu mityima yabo. (Ngalatea 6:2) O mwanda masobo asatu ādi asobwa ku mwaka ne mwaka, abadilwa mu kipwano kikulu kya Bijila, keakisobwangapo na bene Kidishitu. (Kolose 2:​16, 17) Inoko tukokeja kuboila ñeni mivule ku kipyupyu kyādi na bengidi ba Leza ba mu myaka yādi keyashimikilwe bwine Kidishitu mu myanda itala masobo abo ne kupwila kukwabo kwa butōtyi. Mu kishinte kyetu kilonda’ko, tukabandaula bifwa biketukunka binebine batwe bonso twikale kusepelela kutanwa kwetu kitatyi ne kitatyi ku kukongakena pamo kwa bwine Kidishitu.

[Kunshi kwa dyani]

[Bipangujo]

1. Lelo tukanena kika pa mwanda utala byaba bya masobo a mu yoya myaka isekunwinwe mu Bible?

2. (a) I kika kyādi kilombwa bana-balume bene Isalela kulonga misunsa isatu ku mwaka? (b) ‘Masobo’ i kika, shi tulonde mungya mwingidijibwe kino kishima mu Kupituluka 16:16?

3. Lelo ano masobo asatu ādi asobwa ku mwaka ne mwaka ādi eleja bantu milafwe ku madyese’ka?

4. I mwanda’ka mukatampe wādi uvulukwa ku masobo mabajinji?

5. Masobo abubidi ādi avuluja bantu madyese’ka, ne i bāni bādi banenwe kusepelela?

6. Masobo abusatu ādi avuluja bantu ba Leza mwanda’ka?

7. I kamweno’ka kotwamwena mu buno bubandaudi bwa masobo ādi asobwa mu Isalela wa kala?

8. (a) I masobo’ka ashele mu mānga āsobelwe mu mafuku a Mulopwe Solomone? (b) Le i kufikidila’ka kukatampe kwa Masobo a Bitanda menemene kotutengele?

9-11. (a) I kika kyālengeje kwikale masobo makatampe mu mafuku a Mulopwe Hezekia? (b) I kifwa’ka kyāshile bavule ba mu bulopwe bwa kungala bwa bisaka dikumi, ne kino kibetuvuluja bika dyalelo?

12. I kika kyālengeje kwikale masobo makatampe ādi asobwa mu mafuku a umbikalo wa Mulopwe Yoshia?

13. Lelo masobo ādi asobeja Hezekia ne Yoshia etuvuluja bika dyalelo?

14. I kika kyālengeje kusobwe masobo makatampe mu 537 K.K.K.?

15. I mwingilo’ka wādi utengele bāshele’ko bājokele mu yabo ntanda mu 537 K.K.K., ne kidingakene namani na byobya byālongekele mu 1919?

16. Masobo āsobelwe mu 515 K.K.K. ādi makatampe muswelo’ka?

17, 18. (a) I masobo’ka makatampe āsobelwe mu 455 K.K.K.? (b) I kika kinenenwa’mba ne batwe dyalelo tudi mu ngikadilo ya muswelo umo onka?

19. I kika kitelelwa Masobo a Bitanda āsobelwe mu 32 K.K. bu makatampe?

20. Mwanda waka Pashika ya mu 33 K.K. yādi mikatampe?

21. I kika kyāmwekele mu dya Pentekosa 33 K.K.?

22. (a) Mwanda waka bene Kidishitu kebavulukangapo masobo a mu kipwano kya Bijila? (b) I kika kyotukabandaula mu kishinte kilonda’ko?

[Caption on page 23]

Kīta kya mebele-abuluba a mwangulo mupya kyādi kyelwa bu kyakwela ku mwaka ne mwaka mu Nisane 16, difuku dyāsangwilwe Yesu

[Caption on page 24]

Kepabulwe padi Yesu wādi wela milafwe ku bitōkeji byādi ku masobo paētelele bu ‘kitōkeji kya ntanda’

[Box on page 26]

ÑENI YOTUBOILA PA MASOBO DYALELO

Boba bonso basakanga kumwena byabuyabuya byaendaenda mu kitapwa kipūta bubi kya Yesu bafwaninwe kwikala na būmi bukwatañane na ano masobo ādi afunkila’po Masobo a Mikate Yampikwa Kiyujo. Ano masobo menemene i masobo a nsangaji a bene Kidishitu bashingwe-māni asobelwa bunyongolodi bobānyongolwelwe mu ino ntanda mibi ne kukutululwa na kinkūlwa kya Yesu ku bupya-mambo bwa bubi. (Ngalatea 1:4; Kolose 1:​13, 14) Ano masobo pa kala ādi alāla mafuku asamba-abidi​—kibalwa kingidijibwe mu Bible pa kwelekeja bukunkane bwa kumushipiditu. Ino masobo menemene akendelela kitatyi kyonso kikidi kipwilo kya bene Kidishitu bashingwe-māni pano pantanda, kadi anenwe kusobwa na “mutyima utōka ne bubinebine.” Ko kunena’mba, kwijiba nyeke ku kiyujo kya kyelekejo. Kishima kiyujo, mungya mokingidijibwe mu Bible, kyelekejanga lufundijo lubi, buzazangi, ne mutyima umbi. Batōtyi ba Yehova bafwaninwe kushikwa kiyujo kya uno muswelo, ne kuleka kwikishila kyaba kya kuboleja būmi bwabo ne kusubija butōki bwa kipwilo kya bwine Kidishitu.​—1 Kodinda 5:​6-8; Mateo 16:​6, 12.

Bipangujo bya Kupituluka’mo

◻ Masobo asatu makatampe ādi asoba bene Isalela ādi na kitungo’ka?

◻ I kintu’ka kivulukilwanga’po masobo ādi asobwa mu mafuku a ba Hezekia ne Yoshia?

◻ I masobo’ka makatampe āsobelwe mu 455 K.K.K., ne mwanda waka bitukankamika ne batwe?

◻ I bika bitelelwa Pashika ne Pentekosa ya mu 33 K.K. bu mikatampe?