Dibuku Ditambile Kudi Leza

“[Bupolofeto] ke[b]waīlepo, nansha patyetye pene, monka muswidile mutyima wa muntu, mhm, ino bantu bapandulwemo ba Leza banenene monka mo batwadilwetwadilwe [na m]ushipiditu [s]andu.”​—2 PETELO 1:​21.

LELO Bible udi na bukwashi ku bantu bōmi pano pafwena myaka tutwa 21? Bamo balanga’mba kakidipo na bukwashi. Dr. Eli S. Chesen, pa kushintulula kyamwenine Bible bu dibuku dipwe mvubu, wasonekele amba: “I kutupu muntu ukisangelanga kufundija mu kalasa ka shimi na kitabo kya shimi kya mu 1924, mwanda​—tamba kitatyi’kya, bintu bivule bya shimi ke bilemununwelemununwe.” Uno i mulangwe wa kūlukūlu umweka bitupu bu mwendele’mo. Eyo, bantu ke bafunde bintu bivule bitala pa sianse, pa bukomo bwa ñeni, ne pa mwikadilo wa bantu tamba mu myaka isekunwinwe mu Bible. Inoko bamo bepangulanga’mba: ‘Lelo dibuku dya kala uno muswelo dikokeja kubulwa bilema namani mu myanda itala sianse? I muswelo’ka odikokeja kwikala na madingi mafwaninwe mu būmi bwa dyalelo?’

² Bible aye mwine i mulete’po malondololo. Kisonekwa kya 2 Petelo 1:​21, kitulombolanga’mba bapolofeto batelelwe mu Bible “banenene monka mo batwadilwetwadilwe [na m]ushipiditu [s]andu.” Nanshi Bible wilombolanga’mba i dibuku ditambile kudi Leza. Le tukokeja kunekenya bantu bakwabo namani amba i dibuku ditambile kudi Leza? Tubandaulei bukamoni busatu bulombola’mba Bible i Kinenwa kya Leza: (1) I wabinebine mu myanda ya sianse, (2) udi na misoñanya mifwaninwe banunu ne banuke ba mu ano mafuku, kadi (3) udi na bupolofeto bupotoloke bufikidilanga nyeke monka mwikilombwela myanda ya mu mānga.

Dibuku Dikwatañene na Sianse

³ Bible ke dibukupo dya sianse. Inoko i dibuku dya bubinebine, kadi bubinebine bwandi i bubinga myaka yonso nyeke. (Yoano 17:17) Bible kazakajibwangapo na busokodi bwa sianse. Patenga myanda itala sianse, i mwishile kulampe kwine na mfundijo ya “sianse” ya kala yādi imanine pa mfumo bitupu. Kadi, Bible kadipo’nka na myanda ya sianse yabine kete, udi ne na milangwe myoloke iponeja yoya yādi mitabijibwe mu oa mafuku. Kifwa, tubandaule bidi kumvwañana kwa Bible na sianse ya kiñanga.

⁴ Bamuñanga ba mu myaka ya kala kebādipo bayukile musambukilanga luba, nansha kuyuka mvubu ya bukundwe mu myanda itala kwikinga ku misongo. Myundapilo mivule ya kala ibwanya kumweka bu ya kisenji shi tudingakanye’yo na ya ano mafuku. Bilembwa bimo kete bya kala na kala bya kiñanga bikidi’ko i mapapye a Busadi a Ebers, adi na myanda ya kiñanga yāshile bene Edipito, a tamba kubwipi kwa 1550 K.K.K. I musonekwe myundapilo 700 ya mba mishileshile, “kutamba ku kilonda kya kusumwa na ñwena kutūla ku bisanso bya ku dyala dya ku dīna.” Myundapilo mivule keyādipo itwila, ino imoimo yādi ileta kyaka kikatampe. Pa kusaka kundapa kilonda, mundapilo umo wādi usoñanya kukutyila’po tuvwi twa muntu tusambakanye na byalundapo bikwabo.

⁵ Bino bilembwa bya kiñanga bya mu Edipito byāsonekelwe kubwipi mu kitatyi kimo kyonka na mikanda imbajinji ya Bible, kubadila’mo ne Bijila bya Mosesa. Mosesa, wābutwilwe mu 1593 K.K.K., wātamine mu Edipito. (Divilu 2:​1-10) Mosesa “w[āikele ku]fundijibwa mu ñeni yonso ya bene Edipito,” mwanda wātamine mu njibo ya Felo. (Bilongwa 7:​22) Wādi wiībidile na “bañanga” ba mu Edipito. (Ngalwilo 50:​1-3) Lelo myundapilo yabo keitwila ne mikwabo yādi ileta byaka itanwa ne mu bilembwa byandi?

⁶ Ehe, Bijila bya Mosesa byādi na misoñanya ya bukundwe ikokeja kumonwa na boba bafundile kiñanga kya dyalelo bu miyampe. Kifwa kijila kitala pa bitūlo bya bashidika, kyādi kisoñanya amba tuvwi tufwaninwe kujīkwa panja pa kitūlo. (Kupituluka 23:13) Uno wādi muswelo wa kwikinga mwendelele kumeso mpata. Kyādi kilama kobādi bateka mema kwikale kwampikwa bīshi, kibalama ne ku mba ya munda mupita mashi nansha ya munda mupita muswelo mukwabo iletwa na banji, ikipaya midiyo ya bantu mwaka ne mwaka dyalelo, nakampata mu matanda afwila kushidimuka.

⁷ Bijila bya Mosesa bidi na misoñanya mikwabo ya bukundwe ikalakanya mba isambukilañana ileke kuzambalala. Muntu yense udi na luba, nansha ubābilwa amba udi na luba lusambukilañana, wādi ulamibwa kufula. (Levi 13:​1-5) Bisandi nansha bingidilwa bitengele nyema mwifwile (padi na misongo) byādi bikendwa kumeso kwa kwibingidija monka; pakwabo byaonakanibwa. (Levi 11:27, 28, 32, 33) Muntu yense utengele ngitu mifwe wādi umonwa bu musubile, munenwe kulonda mbila ya kwisubula, ya kukenda bisandi ne kōya. Wādi witolwela pa aye mwine mafuku asamba-abidi matuntulu a disubi, kutyina’mba waketenga na bakwabo.​—Umbadilo 19:​1-​13.

⁸ Ino mbila ya bukundwe ilombola tunangu tupite kulampe kwine tonso twa mu mine myaka’ya. Sianse ya kiñanga ya dyalelo i miboile’ko ñeni mivule ku musambukilo wa mba ne ku muswelo wa kwikinga’ko. Kifwa, kwendelela kumeso kwa kiñanga mu myaka tutwa 19 i kufikije ku kulupula’ko malawa epaya bīshi​—a bukundwe butyepeja misongo. Ano malawa i matyepeje’ko misongo ne mfu yādi ipitula bantu babishibabishi. Mu mwaka wa 1900, būmi bwa bantu babutulwa bwādi bukadikila munshi mwa myaka 50 mu matanda mavule a mu Bulaya ne mu Amerika. Tamba penepa, myaka ya būmi bwa bantu yenda ituntwila’ko mu muswelo utulumukwa, kadi ke enkapo pa mwanda wa kwendelela kwa kiñanga mu kundapa misongo, ino i ne pa mwanda wa bukundwe bulumbuluke ne ngikadilo miyampe ya umbūmi.

⁹ Ino mu myaka ya kala, pādi boba befunda sianse ya kiñanga kebayukile musambukilanga mba, Bible aye wādi kala ke mulombole muswelo muyampe wa kwikinga ne kwilama ku mba. Ke kya kutulumukapo shi Mosesa wēsambile pa bene Isalela bonso ba mu andi mafuku amba myaka ya būmi i myaka 70 nansha 80. (Mitōto 90:10) Lelo Mosesa wāyukile namani bino byonso bitala pa bukomo bwa ngitu ya muntu? Bible mwine ushintulula’mba: Mukanda wa Bijila “wafikijibwe na bamwikeulu kudi muntu.” (Ngalatea 3:​19, MB) Byabine, Bible ke dibukupo dya tunangu twa bantu; i dibuku ditambile kudi Leza.

Dibuku Difwaninwe na Būmi bwa Dyalelo

¹⁰ Mabuku apāna madingi endanga apwa mvubu, kitatyi kityetye kyonka alemununwa, pakwabo apingakanibwa. Ino Bible aye i kasha basheteka. O mwanda Mitōto 93:5 unena’mba: “Byabukamoni byobe i bya binebine.” Nansha Bible byaāpwile kusonekwa kepadi kubwipi kwa myaka 2 000, binenwa byandi bikingidijibwa nyeke. Kadi bingidijibwanga ku bantu bonso muswelo umo onka, pampikwa kusañuna musombelo wa lwetu lukoba nansha ntanda yotushikete’mo. Ivwana bifwa bimobimo bya madingi a “binebine” a Bible engila kitatyi kyonso.

¹¹ Myaka makumi abala-anga kunyuma, bambutwile bavule badi​—batononwa na “milangwe mipya” ya mwa kulelela bana​—badi balanga’mba “i kibi kwibajidika bijila.” Batyina kutūdila bana mikalo, amba yakebasanshija ne kwibanyoñamija pa mityima. Badingidi batendelwa badi baningila bambutwile amba baleke bintu byonso, bashiye poso’nka kulemununa babo bana na butūkanye. Bano badingidi babwino pano “bakankamikanga bambutwile babweje’ko kasuminiji katyetye ne kwimanina kulemununa bana monka,” mo munenena julunale umo (The New York Times).

¹² Aye Bible papo ponso upānanga madingi mafike’po, majalale a mwa kutamijija bana senene. Amba: “Bānwe bashabo nenu, kemukibasomba bāna benu ku bukalabale; mwibatamijei biyampe monka mu madingi, ne mu lufundijo lwa Mfumwetu.” (Efisesa 6:4) Kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu “madingi” kishintulula “kulela, kwiija, kufundija.” Bible unena’mba madingi, nansha bufundiji, i kilomboji kya buswe bwa bambutwile. (Nkindi 13:24) Kutamina mu misoñanya mipotoloke kukwashanga bana batamije milangwe ya kuyuka kiyampe ne kibi. Kulemununwa pa ndemunwino kushikatyijanga bana na mutyima ntenke; kwibalombola’mba bambutwile babo bebatele mutyima, ne kadi bayukile būmi bonso bwikala na babo bana.​—Enzankanya na Nkindi 4:​10-​13.

¹³ Ino Bible udyumunanga bambutwile mu uno mwanda utala kulemununa. Lupusa lwa bambutwile kelufwaninwepo kwikala lwa kasusu. (Nkindi 22:15) Mwana kafwaninwepo kupelwa lufuto ku nshikani. Kukupijana bikonono kekudipo na kyaba mu kisaka kyendejibwa na Bible. (Mitōto 11:5) Nansha ke nsungu ya kitumbuzaji mine​—binenwa bitapa, tufutululo twa bukile bukya, mizaulo isanshija, byonso bino bishikatyijanga mwana na mutyima kanyonga. (Enzankanya na Nkindi 12:18.) Bible udyumunanga bambutwile na tunangu amba: “Kemukisomba bāna benu, mwanda wa kunena’mba, bakanyoñama pa mutyima [nansha amba, “mwakebōmona mutyima onso munda,” Phillips].” (Kolose 3:​21) Bible usoñanya miswelo kampanda ya kwikinga. Mu Kupituluka 11:​19 usoñanya bambutwile kushiya’ko bitatyi bya kukokolokwa ne kushimatyija mvubu ya bintu bya kumushipiditu ne mwikadilo wanwa munda mwa babo bana. Madingi malumbuluke ne mashikate uno muswelo atala pa kulela bana i mafwaninwe dyalelo monka moādi ekadile mafwaninwe mu myaka isekunwinwe mu Bible.

¹⁴ Bible udi na bukwashi mu bintu bivule, ke’nkapo mu madingi a tunangu kete. Musapu wandi ukunkanga ku mutyima. Mo munenena Bahebelu 4:​12, amba: “Mwanda wa Leza i [mūmi kadi wingidijanga] bukomo, [i] mutabuke buī bwa lupanga lwa buī kubidi, wa kusaba ne kulala aku mutyima aku mushipiditu, aku maningo, aku mani a umikondo, kadi i wa kampeja bukidi kakuyūkidila kufwatakanya ne kukanina kwa mutyima.” Tulete kifwa kimo kilombola bukomo budi na musapu wa Bible.

¹⁵ Dyalelo bantu i bakalañanibwe na mikalo ya mizo, ya misaka, ne ya tubila. Ino mikalo ikadilwe na bantu yo mine ilengeja mavita elwibwa pi na pi, akubija bantu bakubulwa mwanda. Bible aye udi na bufundiji bukwasha bana-balume ne bana-bakaji ba misaka ne mizo mishileshile bemone bu bantu ba ludingo lumo abo bonso. Kifwa, Bilongwa 17:​26 (MB) unena’mba Leza “wapangile muntu umo, kwabutwilwe mizo yonso ya bantu.” Kino kilombola’mba na bubine kudi’nka musaka umo kete​—musaka wa muntu! Pakwabo kadi Bible witukankamikanga amba “iulai Leza,” mwine waesambila’po amba: “Leza kalemekangapo bantu’mba: Yeu ye yeu, mhm. Nanshi mu mizo yonso enka [yewa] umutyina, ulonga bilumbuluke nabya ye waitabijibwa kudi aye.” (Efisesa 5:​1, BB; Bilongwa 10:34, 35) Ku boba bakimba binebine kwikala na būmi bukwatañene na bufundiji bwa Bible, buno bo buyuki buno’bu budi na lupusa lwa kwibakutyila umbumo. Bwingilanga na mushike mukatampe​—mu mutyima​—bubundula bijika bishimikilwe na muntu bileta nkalañani umbantu. Lelo buno buyuki bukingilanga ne mu ino ntanda yotudi’mo dyalelo binebine?

¹⁶ Bine bukingilanga byabinebine! Batumoni ba Yehova i bayukane mpata pa mwanda wa bubutule bwabo bwa bu bana na bana kujokoloka ntanda, bukutyīle umbumo bantu beshileshile kebabwanya kushikata mu ndoe na ñeni ya abo bene. Kifwa, mu ñuma ya tubila yaumenwe mu Rwanda, Batumoni ba Yehova ba kabila ne kabila badi bakinga batutu ne bakaka babo bene Kidishitu ba kabila kangi, batūla būmi bwabo mu kyaka pa mwanda’tu wa kukimba kupandija bano banababo. Kyaba kimo, Kamoni umo Muhutu wafīle ku njibo yandi kisaka kya Mututsi kya bantu basamba ba pa kyabo kipwilo. Kya bulanda, kino kisaka kya Mututsi kyasokwelwe mwenda mafuku kyaipaibwa. Kupwa mwanetu Muhutu ne kisaka kyandi bamona bukalabale bwa bano bantapañani bwapita, banyemena mu Tanzania. Kudi malapolo mavule a bifwa bya uno muswelo. Batumoni ba Yehova i bayuke amba kintu kiletele buno bumo i mityima yabo mitengwe byabinebine na musapu wa Bible udi na bukomo bukunka ku mutyima. Bible ye ulungile bantu umbumo mu ino ntanda iyudile mushikwa, buno i bukamoni bukatampe bulombola’mba i mutambe kudi Leza.

Dibuku dya Bupolofeto Bwabine

¹⁷ “[Bupolofeto bonso budi] mu bisonekwa, kekudipo [bw]afumikilwe na muntu ku milangwe yandi aye mwine,” mo munenene 2 Petelo 1:20. Bapolofeto bānene myanda ya Bible kebābandawilepo bidi mupityila myanda ya ntanda penepa kebafumika byobefunda mwendele bushintuludi bwabo bwa byobamona, ehe. Ne kadi kebānenepo myanda miyayate yādi ikokeja kulumbululwa pa kumweka kwa mwanda o-onso mwenda mafuku. Tukwate’tu kifwa kimo kya bupolofeto bwa Bible bwāfikidile mu muswelo wa kwakamwa, bwānene bintu bishalañane na byobya byādi bifwatakanya bantu ba mu oa mafuku.

¹⁸ Mu myaka tutwa tusamba-tubidi K.K.K., Babiloni, mwipata mwa Umbikalo wa bene Babiloni, wādi umweka bu kibundi kikomo kushindwa. Kino kibundi kyādi kityibululwe na Munonga wa Ufalete, ebiya mema a munonga’o o ādi adingwa mu mikola mikatampe ya nkulwe milampe yādi mikilankane koku ne koku. Kino kibundi kyādi kadi kikingwe na mpebwe mikatampe ya mumbu ibidi pamo, myūbakwe’po ne biteba bya batulama. Bene Babiloni bādi beivwana amba badi mu makoma abinebine. Ino mu myaka tutwa 8 K.K.K., kumeso kwa Babiloni kufikila pa ntumbo yandi minemine, mupolofeto Isaya wānena’mba: “Babiloni . . . [u]kekala pamo ponka na mwafulamikile Leza Sodoma ne Ngomola, enka nabya. Ke masala onkaonka, kadi muntu kwikalamo mpika, nansha kwikalamo muntu ku nkongo ne nkongo; mwine Alabia nandi kakapopapo dipema dyandi ponka, ehe; nansha bakumbi kukalādika ñombe yabo ponka.” (Isaya 13:19, 20) Tubaivwana, buno bupolofeto kebwālombwelepo’nka konakanibwa kwa Babiloni kete, mhm, ino bwānene kadi amba ukashala masala lonso, kakekalwapo dikwabo. Bino byādi binenwa bilenga nzuba kashāa! Lelo Isaya wāsonekele buno bupolofeto bwandi pa kupwa kubandaula masala a Babiloni? Mānga ilondolola amba ke amopo!

¹⁹ Mu bufuku bwa 5 kweji 10, 539 K.K.K., Babiloni wāpona mu makasa a bibumbo bya bene Mede ne bene Peleshia bādi bendejibwa na Shilusa Mukatampe. Inoko bupolofeto bwa Isaya kebwāfikidilepo bonso pa kyokya kitatyi. Kupwa kwa Shilusa kukwata Babiloni, mukenza wādi wikalwa​—nansha byowāshele na bantu babala-banga​—ino wāijije mu bula bwa tutwa twa myaka. Mu myaka tutwa tubidi K.K.K., kubwipi na kitatyi kyādi kitentulwa Muvungo wa Isaya wa Kalunga Kafwe, bene Peleshia bādi ke babikale kala Babiloni, wādi wanibwa ne kufwilwa pa kala na mizo yādi imujokolokele. Josephus, muyuki wa mānga ya bene Yuda wāsekunwine amba i “kibalwa kikatampe” kya Bayuda bādi bekele’mo mu myaka katwa imbajinji K.K.K. Kukwatañana na Mānga ya Kala ya Cambridge (Angele), bansunga bene Palmyrene bāshimikile musumba mutumbe wa busunga mu Babiloni mu mwaka wa 24 K.K. Ebiya ku mfulo kwa myaka katwa imbajinji K.K., Babiloni wāshala masala onkaonka; ao mukanda wa Isaya papo mulembwe kala ne kala.​—1 Petelo 5:​13.

²⁰ Isaya kāmwenepo nansha dimo Babiloni pashele ke masala. Ino monka mwaānenene mu bupolofeto, Babiloni wāalamukile ke “milwimilwi” ya mabwe yonkayonka. (Yelemia 51:​37) Mungya munenena Jerome, Muhebelu mufunde (wābutwilwe mu myaka tutwa tuná K.K.), mu andi mafuku, Babiloni wādi kala ke ntanda mupoibwa, mudi “banyema ba miswelo ne miswelo” bajokoloka’mo, kufika ne dyalelo ukidi masala onkaonka. Eyo, kūbakululwa ko-konso kwa Babiloni bu kifuko kikoka banangi kukokeja kusangaja bapempudi, ino “mwana mwana-mulume ne munkana mwana-mulume” wa Babiloni i muye lonso, monka mwānenene Isaya.​—Isaya 14:22.

²¹ Mupolofeto Isaya kāfumikilepo bintu bya kufwatakanya. Ne kadi kālembulwilepo mānga mwanda wa imweke bu bupolofeto. Isaya wādi mupolofeto wabine. Mo mwādi mwikadile ne bapolofeto bakwabo bonso bakikōkeji bānene myanda idi mu Bible. I muswelo’ka wādi ukokeja bano bantu kulonga bintu kebibwanya kulongwa na bantu bakwabo​—kufumika bintu bikāya kumeso pakubulwa kwitupa? Malondololo adi patōka. Bupolofeto i butambe kudi Yehova, Leza wa bupolofeto, “ufumika bya kungalwilo ne bya kumfulo.”​—Isaya 46:10.

²² Shi ke pano, mwene Bible ufwaninwe kubandaulwa? Tubayuka’mba i mufwaninwe! Ino kukidi bantu bavule kebaitabije kino. Bakidi na mifwatakanyo yabo ya kala itala pa Bible, nansha byokebamutangile kashāa. Vuluka polofesele utelelwe ku ngalwilo kwa kishinte kilondwa na kino. Waitabije kifundwa kya Bible, pa kupwa kubandaula’ye na katentekeji, waitabija amba bine i dibuku ditambile kudi Leza. Waendelele kufika ne ku kubatyijibwa, ke umo wa mu Batumoni ba Yehova, ne dyalelo dino uno polofesele i mukulumpe pa kipwilo! Nanshi tulongei bukomo bwetu bonso tukwashe bantu ba mityima myoloke bebandawile abo bene Bible mwa kuletela’po milangwe biyampe. Twi bakulupile amba shi bekale kubandaula Bible senene, kebabulwepo kumuyuka amba i dibuku ditabukile mabuku onso, bine i dibuku dya bantu bonso!

[Bipangujo]

1, 2. (a) Mwanda waka bamobamo beipangulanga shi Bible udi na bukwashi mu būmi bwa dyalelo? (b) I bukamoni’ka busatu botukokeja kwingidija mwanda wa kulombola’mba Bible utambile kudi Leza?

3. Mwanda waka Bible kazakajibwapo na busokodi bwa myanda ya sianse?

4, 5. (a) Bamuñanga ba myaka ya kala kebadipo bemvwanije kika kitala pa mba? (b) Mwanda waka Mosesa wādi wībidile milongelo ya bundapi ya bamuñanga ba mu Edipito?

6. Lelo i misoñanya’ka ya bukundwe ya mu Bijila bya Mosesa ikokeja kumonwa na sianse ya kiñanga ya dyalelo bu myendele’mo?

7. I misoñanya’ka ya bukundwe ya mu Bijila bya Mosesa ikwasha mba yambuka ileke kuzambalala?

8, 9. Mwanda waka tukokeja kunena’mba mbila ya bukundwe ya Bijila bya Mosesa yādi kumeso bininge mu kitatyi’kya?

10. Nansha Bible byaāpwile kusonekwa pano ke padi kubwipi kwa myaka 2 000, madingi andi adi na mvubu’ka?

11. Myaka makumi abala-anga, bambutwile bavule bafikijibwe pa kwitabija kika kitala pa kudingila bana?

12. Kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu “madingi” kishintulula bika, ne mwanda waka bana basakilwa madingi a uno muswelo?

13. (a) Bible pātenga myanda itala madingi, i kidyumu’ka kyapa bambutwile? (b) Lelo Bible usoñanyanga madingi a muswelo’ka?

14, 15. (a) Le i mu mashinda’ka makwabo muleta Bible madingi a tunangu? (b) I bufundiji’ka bwa Bible bukokeja kukwasha bana-balume ne bana-bakaji ba misaka ne mizo mishileshile kwimona bu badi mu ludingo lumo?

16. Sekununa mwanda ulombola’mba Batumoni ba Yehova badi na bubutule bwabinebine bwa ntanda yonso.

17. I kika kinenenwa amba bupolofeto bwa Bible ke binenwapo byanenenwe na bantu?

18. Mwanda waka bekadi ba Babiloni wa kala badi beivwana amba badi mu makoma, ino papo, Isaya wātobele bika bitala pa Babiloni?

19. Mwanda waka bupolofeto bwa Isaya kebwāfikidilepo abo bonso mu mafuku 5 kweji 10, 539 K.K.K.?

20. Lelo i bukamoni’ka bulombola’mba Babiloni i mushale nyeke “milwimilwi” ya mabwe yonkayonka?

21. Mwanda waka bapolofeto bakikōkeji bābwenye kufumika bintu bikāya kumeso pakubulwa kwitupa?

22. Mwanda waka tufwaninwe kulonga bukomo bwetu bonso kukwasha bantu bamityima myoloke bebandawile Bible abo bene?

[Kifwatulo pa paje 29]

Mosesa wāsonekele misoñanya ya bukundwe yādi mitabuke bininge ya mu mene mafuku’a

Lelo Ukokeja Kushintulula?

◻ I muswelo’ka okokeja kwingidija Bijila bya Mosesa mwanda wa kulombola’mba Bible ke mutambepo ku bantu?

◻ I misoñanya’ka ya Bible mifike’po ne mifwaninwe ku bantu ba mu ano mafuku?

◻ Mwanda waka bupolofeto budi mu Isaya 13:19, 20 kebwāsonekelwepo kunyuma kwa myanda kupwa kulongeka?

◻ I kika kyotufwaninwe kukankamika bantu ba mityima miyampe balonge, ne mwanda waka?

[Kapango pa paje 30]

Lelo Myanda Keishotololwa Nayo?

Bible udi na myanda mishileshile, mikwabo mikomo’nka ne mwa kushotolwela’yo na bukamoni bumweka na meso. Kifwa, byonso binena Bible pa mwanda utala kīkalo kekimweka na meso kishikete’mo bipangwa bya kumushipiditu i bikomo kubingijibwa​—nansha kuponejibwa​—na sianse. Lelo ino myanda mikomo kushotolola i mitūle Bible mu lupata na sianse?

Uno o mwanda wadi wikoka nao mwifundi wa imbuo washilwile kwifunda Bible na Batumoni ba Yehova kepadi myaka ibala-inga kunyuma. Uvuluka’mba: “Nkidipo mwa kutunina, kukulupila binena Bible i kintu kyadi kinkomene dibajinji, mwanda nkyadipo mbwanya kushotolola na sianse bintu binena Bible.” Uno muntu wakubulwa budimbidimbi waendelele na kwifunda Bible, wafula ku kwitabija amba kudi bukamoni bulombola’mba Bible i Kinenwa kya Leza. “Kino kyatyepeje milangwe yonadi nayo ya kukimba kukonkotola kamwanda ko-konso kadi mu Bible amba poso’nka kebingije ako kene pampikwa kwimanina pa Bible,” ye aye ushintulula. “Muntu mulēmenene ku sianse ufwaninwe kubandaula Bible na mutyima mutūke mungya mumweno wa bintu wa kumushipiditu, shi bitupu kaketabijapo bubinebine. Eyo, sianse ibwanya kushotolola myanda imoimo idi mu Bible, ino ke yonsopo. Ino nansha myanda imoimo byoidi mikomo kushotolola, kino kekishintululapo amba i yabubela. Kintu kya mvubu mikatampe i kino, kamwanda ko-konso ka mu Bible kekalanga’nka kabine shi bantu bekale kwikabandaula.”