I Ani Ubumbanga Mulangilo Obe?

“I KUTUPU muntu ufwaninwe kunombola bya kulanga! Kadi i kutupu ufwaninwe kunombola bya kulonga!” Kunena na mushike namino bishintulula’mba wi mwikulupile mpata ne ukulupile mu butyibi bowityibilanga abe mwine. Le ye molangila? Eyo, i kutupu muntu mukwabo ufwaninwe kutyiba nyeke mbila pa kyobe kyaba. Ino le i kya tunangu kwiyumba kupela madingi abwanya kukukwasha? Le i kutupu’tu nansha umo ukokeja kukukwasha na milangwe ya mwa kutyibila mbila na tunangu? Binebine ulanga i kutupu muntu nansha umo usendululanga mulangilo obe, abe mwine kuyuka mpika?

Tulete kifwa, kumeso kwa divita dya bubidi dya ntanda, Joseph Goebbels, ntyikala wādi ulongela Hitler kampanye, wāimanine matyapu onso a Alemanye ādi apunga mafilime. Mwanda waka? Mwanda wādi ukulupile amba bo buta bukomokomo bwabwanya “kunekenya nabo nkulupilo ya bantu ne mikadilo yabo mine.” (Propaganda and the German Cinema 1933-​1945) Padi nobe wi muyuke kala muswelo usansa mutyima wāingidije uno mukelenge ano manwa ne miswelo mikwabo ya kongola nayo bantu​—ba ñeni mibwane ne mishikate​—bāshilula kulonda filozofi ya Nazi pamo bwa bampofu.

Yuka kino, muswelo olañanga ne oloñanga ulondanga nakampata mungya milangilo ne milongelo ya boba boivwananga. Ke kunenapo amba kintu kiulwanga i enka kibi, mhm. Shi i bantu batele mutyima ku bisakibwa byobe​—kifwa badimu, balunda, nansha bambutwile⁠—​londa madingi obakupa ne bulombodi bwabo, bikakukwasha mpata. Ino wivwane i bantu bakanina enka kamweno kabo, bandalandala, boneke mu mulangilo wabo, batelwa na mutumibwa Polo amba i “bañongojani,” nankyo sopoka!​—Tetusa 1:​10; Kupituluka 13:​6-8.

Nanshi ke biyampepo kwiongola abe mwine amba i kutupu muntu ukokeja kukusendulula. (Enzankanya na 1 Kodinda 10:12.) Mwanda wibeulanga​—misunsa mivule yokubwanya ne kulangila​—abe ne kuyuka kwine mpika. Tala kifwa kipēla kya muswelo otoñanga bintu byokapotanga ku mangajini. Lelo bintu byonso byopotanga i enka byowitongelanga abe mwine, ne mutyima munda mufukate’tu shē? Nansha kudi bantu bakwabo, divule bokumwene ne kumona, badi na musumbijijo wa munshimunshi ukutongejanga’byo? Eric Clark, mubandaudi kadi mulembi wa julunale, unena’mba bantu ba uno muswelo badi’ko. Amba: “Ekale tubobo twa kusumbija bintu totwivwana twituvudile, pavule ketuyukangapo ne muswelo otwitutwilanga, ino, na bubine, po pene twendanga twitutwila.” Kadi unena’mba pepangulwanga bantu muswelo utwilanga tubobo twa kusumbija bya busunga, “bavule betabijanga amba tutwilanga shato, ino ke kobadipo abo.” Balanga’mba tutwilanga bantu bangi, abo ketwibatwilangapo. “Ulanga’mba abo kete bo beshīke.”​—The Want Makers.

Lelo Wi Mufinibwe mu Kikombola kya Satana?

Nansha tubobo twa kusumbija bya busunga byotukuteñanga dyuba ne dyuba, padi ketukutwilangapo bininge. Ino kudi lupusa lukwabo luleta kyaka kikatampe mpata. Bible ulombola patōkelela amba Satana i sendwe mu bongojani. (Kusokwelwa 12:⁠9) Milongelo yandi i imo yonka na mulangilo wa nsunga umo wānene amba, kudi miswelo ibidi ya kunekenya nayo bampotyi​—“na kwibapeneja mityima nansha na kwibonya.” Shi bantu baloñanga kampanye ne basumbija bintu babwanya kwingidija buno busendwe bwa munshimunshi mwanda wa kusendulula mulangilo obe, mwene Satana, udi na bwino bupite bwabo, ye mwine ubwanya kwingidija bunwa bwa uno muswelo!​—Yoano 8:​44.

Mutumibwa Polo wādi uyukile kino. O mwanda wākwetwe moyo, kutyina’mba balunda nandi bene Kidishitu bamobamo bakekala na kilabi bongolwe na Satana. Wāsonekele amba: “Nkwetwe moyo mwanda wa kutyina na’mba; padi shi pa ka, shi pa ka mwakongolwa ku uno mutyima umo, o mutele mudi Kidishitu, monka mwāongwelele nyoka Eva ku bukosoke bwandi.” (2 Kodinda 11:⁠3) Kokolwa kusebula kino kidyumu. Shi bitupu, ukekala bwa boba bakulupile amba kulonga kampanye ne konya kutwilanga shako​—“ino ke kobadipo abo.” Bintu bilombola’mba kampanye ka Satana katwilanga bantu bavule i bisela bya bupupakane, bya kyoneja ne bya buzazangi bipupa luno lukongo lwitujokolokele.

Polo aye wēsashīle balunda nandi bene Kidishitu ‘kuleka kudingakanibwa na ino ngikadilo ya bintu.’ (Loma 12:⁠2) Mwalamuni umo wa Bible i mwalamune bino binenwa bya Polo namino: “Kemwakilekai ntanda imujokolokele imufininye mu kikombola kyayo.” (Loma 12:​2, Phillips) Satana uloñanga bukomo bwandi bonso emufininye mu kikombola kyandi, pamo na mwādi mulongela babumbi ba pa kala, bādi bamotela dilongo (dīma) mu kinyinga kitekalale, bedibumba bibumbwa, bebitapa ne ntapo monso mobasakile. Satana udi na ntanda yandi miyule politike, busunga, mitōtelo ne byamazua, kyo kyandi kinyinga mwasakanga kwitufininya. I muswelo’ka usambakene lwandi lupusa? I luzambalale pi na pi, monka molwādi luzambaledile mu mafuku a mutumibwa Yoano. “Ntanda yonso,” monka mwānenene Yoano, “ilele mu buninge bwa Umbi.” (1 Yoano 5:​19, BB; tala ne 2 Kodinda 4:⁠4.) Shi walakananga bukomo budi na Satana bwa kupeneja bantu mityima ne kōna mulangilo wabo, vuluka muswelo waāongwele Isalela, muzo mutuntulu wa bantu bādi bepēne kudi Leza. (1 Kodinda 10:​6-​12) Lelo nobe ubwanya kongolwa? Eyo, ubwanya shi ushiye ñeni yobe bwashi ku lupusa lwa kyongo lwa Satana.

Yuka Byobya Bilongeka

Nakampata, buno bukomo bwa munshimunshi bukatādila mulangilo obe poso’nka shi abe mwine wibushitwila kibelo. Vance Packard unena mu dyandi dibuku Banekenyañani Bafyame, (Angele) amba: “Tukidi na bukomo bwa kubwanya kukomena bano banekenyañani [bafyame]: tukokeja kutonga kubulwa kunekenibwa. Mu bintu byonso tukidi’mo na butongi, ketukokejapo kongolwa bongolweongolwe shi tuyukile byobya bilongeka.” Kino i kyabine ne mu myanda ya kampanye nansha ya kudimbwa.

Na bubine, pa “kuyuka byobya bilongeka,” unenwe kulama ñeni mipūtuke ne kwiula milongelo miyampe. Monka mwikadile ngitu mikomo ilombanga kudishibwa, ne ñeni miyampe nayo mo monka, isakanga kudishibwa biyampe mwa kwingidila’yo senene. (Nkindi 5:​1, 2) Kubulwa kusapwilwa kudi pamo bwa kusapwilwa bya bubela, kutwalanga ku bonakani. Eyo, nansha byosakilwa kukinga ñeni yobe ku milangwe ne mafilozofi alubija bantu, ino kokolwa kwikala na mumweno mubi wa kufutulula madingi o-onso nansha myanda yo-yonso ikusapwilwa.​—1 Yoano 4:⁠1.

Kunekenibwa kwambulwa budimbidimbi i kwishile na kampanye ka mu bufyafya. Mutumibwa Polo wādyumwine nkasampe Temote ekale kutadija, amba mwanda “babi, ne banzazangi, basa kwenda bavula ne kuvula ku kubipa, ne kongojana, ne kwiongola abo bene.” Kupwa wābweja’ko amba: “Nanshi abewa nobe uminina’tu mu bino bintu byo wafundijibwa, ne mo wasumininwa namo, pa kuyūka boba bakukufundija’byo.” (2 Temote 3:​13, 14) Lufungulo i ‘kuyuka i ku bantu ba muswelo’ka kofunda bintu,’ kujingulula binebine shi i bantu batele mutyima ku bisakibwa byobe, ke ku bya abo benepo; mwanda bintu byonso byotwejanga mu ñeni yobe bibwanya kukwalamuna mu muswelo kampanda.

Butongi i bobe. Ubwanya kutonga ‘kudingakanibwa na ino ngikadilo ya bintu,’ na kuleka mafilozofi a ino ntanda ne milongelo ya ino ngikadilo bikubikale mu mulangilo obe. (Loma 12:⁠2) Inoko yuka amba ntanda keitelepo mutyima ku bisakibwa byobe. “Dyumukai,” ye mutumibwa Polo udyumuna, “mwanda wa kunena’mba [muntu] wakemukwata bu-misungi ku byamanwa byandi [filozofi], ne kyongo kyampikwa kwendelamo, monka mwikadile bisela bya bantu.” (Kolose 2:⁠8) Kufinibwa mu kikombola kya Satana uno muswelo, nansha ‘kukwatwa bu-misungi,’ kekulombangapo kulonga bukomo. Kudi pamo bwa kukolwa mwishi wa mfwanka okutome. Ukokeja kukolwa’ye na kwesa’tu luvula loneke na mwishi.

Pakwabo kadi ukokeja kwepuka kwesa luno “luvula.” (Efisesa 2:⁠2) Ino londa madingi a Polo anena’mba: “Mwikale kupalukako ponka pa kwisambula mityima yenu, amba mutompe kiswa-mutyima wa Leza, ne mwikadile bulumbuluke, kuloelelwa, ne bu-bwaninine monka.” (Loma 12:⁠2) Kino kilomba kwielela’ko. (Nkindi 2:​1-5) Vuluka, Yehova ke ñongojanipo. I mulombole myanda yonso isakibwa, ino shi usaka kumwena’mo, ufwaninwe kwivwana’yo ne kwiileka ikwalamune mulangilo obe. (Isaya 30:20, 21; 1 Tesalonika 2:​13) Ufwaninwe kwitabija kuyuja ñeni yobe bubinebine butanwa mu “bisonekwa bikola,” Bible, Kinenwa kya Leza kya ku bukomo bwa mushipiditu.​—2 Temote 3:​15-​17.

Itabija Kusendululwa na Yehova

Shi ukimba kukwashibwa na lupusa lwa Yehova lwa kukusendulula, kintu kisakwa kodi i kwitabija na mutyima umo ne kikōkeji. Kino i kilombolwe na kyelekejo kya bukomo kyobāpele mupolofeto Yelemia pāmutumine Yehova kwenda ku njibo ya umbumbi. Yelemia wāmona umbumbi ushinta milangwe yandi, kabumbe kibumbwa kingi, pa kumona kipungwa kyaādi ubumba “[kiba]bipa mu dikasa dya umbumbi.” Penepo Yehova wānena’mba: “A njibo ya Isalela, lelo nkikōkejapo kulonga nobe enka bwa umbumbi uno’u, a? . . . Talapo bidi, monka mwikadile dilongo mu dikasa dya umbumbi’mwa e monka mwikadile ne banwe nenu mu dyami dikasa, a njibo ya Isalela.” (Yelemia 18:⁠1-6) Lelo kino kishintulula’mba bene Isalela bādi bwa kibubo kya dilongo kyambulwa būmi kyādi mu makasa a Yehova, kyakokeja kubumba bubumbebumbe?

Yehova kengidijangapo bukomo bwandi mwanda wa kulongela bantu bintu byokebasakile; nanshi bipungwa byonekanga ke ayepo onanga’byo, pamo na monenanga muntu ubumba. (Kupituluka 32:⁠4) Koneka kwikalanga’ko shi Yehova usaka kubumba bantu, ino abo bene bapenyenga kulonda buludiki bwandi. Kuno ko kwishila kukatampe kudi pa bukata bwa abe ne kibuo kya dilongo dyakubulwa būmi. Udi na bwanapabo bwa kwitongela. Ukokeja mungya kusaka kwa abe mwine kutonga kwitabija kusendululwa na lupusa lwa Yehova nansha kupela’ko.

Bine, buno i bufundiji bukatampe botufwaninwe kulanguluka’po! Kyabine, i kipite buya kwivwana diwi dya Yehova pa kyaba kya kwianya amba, “I kutupu ufwaninwe kunombola bya kulonga”! Batwe bonso tusakilwa lupusa lwa Yehova lwa kwituludika. (Yoano 17:⁠3) Iula kifwa kya Davida, mulembi wa mitōto, wālombele amba: “Bandaīje mashinda obe, abe Yehova; ne kumfundija makoka obe.” (Mitōto 25:⁠4) Vuluka byānene Mulopwe Solomone: “Wañeni ōmvwane ne kuvudija mu kufundijibwa.” (Nkindi 1:⁠5) Lelo ubaivwana? Shi binebine ubaivwana, nankyo “kusansanya kukakulama; kwivwanija kukakulela.”​—Nkindi 2:​11.