Yehova ulongololanga dishinda

“Myanda Miyampe ino’i ya Bulopwe ikasapulwa.”—MATEO 24:14, MB.

YEHOVA i Leza wa buswe, o mwanda usakila ‘bantu bonso kupanda, bafikile ne pa buyuki bwabine bwa bubinebine.’ (1 Temote 2:4) Kino kilombanga kampanye ka busapudi ne bufundiji kujokoloka ntanda yonso. Mu myaka katwa imbajinji, buno busapudi bwāikadije kipwilo kya bwine Kidishitu ke ‘kipanda, kikwatyijo kya bubinebine.’ (1 Temote 3:15) Kupwa kwāiya kitatyi kilampe kya bupondo kyālengeje kitōkeji kya bubinebine kikale kubumbudima. Mu ino myaka ya “kitatyi kya ku mfulo,” “buyuki bwabine” bubavudila’ko monka, bupāna ku midiyo ne midiyo ya bantu lukulupilo lwimanine pa Bible lwa kupanda kwa nyeke ne nyeke.—Danyele 12:4, NW.

² Nansha byokudi bukomo busumanane bulonga Satana bwa kukalakanya mpango ya Leza, mwingilo wa busapudi mu myaka katwa imbajinji ne mu myaka tutwa 20 bwendelelanga mu muswelo utulumukwa kashaa. Kino kituvuluja bupolofeto bwa Isaya. Isaya wāsonekele pa mwanda utala kujokela mu Yuda kwa Bayuda bāselelwe bu misungi mu myaka tutwa tusamba K.K.K., amba: “Misanza yonsololo ikazunzulwa, ne ngulu yonsololo ne tungulu twine bikatukijibwa; ne pakukondama pakololwa she-e, ne pabikunubikunu pakadingakanibwa.” (Isaya 40:4) Yehova wālongolwele ne kulebela nshi ya dishinda dya kampanye kakatampe ka busapudi ka mu myaka katwa imbajinji, ne muno mu myaka tutwa 20 namo monka na monka.

³ Kino kekishintululapo amba Yehova uludikanga kakintu ko-konso kalongwa pano panshi mwanda wa kwendeja kumeso busapudi bwa myanda miyampe; nansha amba Yehova wingidijanga kwandi kubadikila kumona bintu bikalongeka mwanda wa kuyuka kakintu ko-konso. Eyo, ubwanya kumona ne kuludika myanda ikalongeka kumeso. (Isaya 46:9-11) Ino ukokeja kadi ne kulonga kintu kampanda kibwanya kusendulula bintu mobyendela. Yehova uludikanga bantu bandi pamo bwa mukumbi wa bwino uyukile mwa kuludikila ne kulamina luombe lwandi. Wibatwala ku lupandilo, wibalamina būmi bwabo bwa kumushipiditu ne kwibaludika mu ngikadilo yo-yonso ya bintu bilongeka mwa kumwena’mo mikenga ya kwendeleja senene kumeso busapudi bwa myanda miyampe ntanda yonso.—Mitōto 23:1-4.

Mwingilo mukomo

⁴ Mwingilo wa kusapula Bulopwe—tamba mu myaka katwa imbajinji kufika ne mu ino myaka—i mwingilo mukatampe mpata pamo’nka na mwādi mubaile lūbako lwa safini mu mafuku a Noa. Kiselwa kya kufikila bantu bonso na musapu ungi, shi musapu’ka shi musapu’ka i kikomo shakyo, ino kiselwa kya buno busapudi kidi na bikoleja bivule. Mu myaka katwa imbajinji, bana-babwanga bādi bakidi batyetye. Mwendeji wabo Yesu wāipailwe amba ongolanga bantu. Mutōtelo wa Bayuda o wādi wadile miji byabinebine. Tempelo yao ya ntumbo papo imene mu Yelusalema. Mitōtelo mikwabo ya mizo yādi kufulakufula kwa Kalunga ka Meditelanea nayo yādi mishimatyije, na matempelo ne butobo bwayo. Ne mu kino “kitatyi kya ku mfulo” kyashilwile mu 1914 namo monka na monka, bene Kidishitu bashingwe-māni badi batyetye, ino bantu ba mu mitōtelo mikwabo betela bu bengidi ba Leza bo badi bangi.—Danyele 12:9, NW.

⁵ Yesu wādyumwine kala balondi bandi amba bakapangwapangwa. Amba: “Bakemufikija ku kususulwa, ne kwipaya bakemwipaye, ino mukashikibwa na mizo yonso pa mwanda wa dijina dyami.” (Mateo 24:9) Kubweja pa makambakano a uno muswelo, bene Kidishitu bādi kadi ba kwikala mu “myaka ya malwa,” nakampata mu ino ‘myaka ya mfulo.’ (2 Temote 3:1) Bukatampe bwa uno mwingilo, kupangwapangwa, kubipa kwa bitatyi, bino byonso bilengejanga mwingilo wa busapudi wikale mukomo ne na bikoleja bivule. Kilombanga kwikala na lwitabijo lukatampe.

⁶ Yehova wādi uyukile amba kukekala bikoleja, ino kadi wādi uyukile amba i kutupu kintu kikakala uno mwingilo. Kwendelela kumeso kwao kwālailwe mu bupolofeto buyukanike bwāfikidile mu myaka katwa imbajinji, bukifikidila ne muno mu myaka tutwa 20, bunena’mba: “Myanda Miyampe ino’i ya Bulopwe ikasapulwa panopantanda ponso.”—Mateo 24:14, MB.

⁷ Bengidi ba Leza ba mu myaka katwa imbajinji bāendelele na kwingila mwingilo wabo obāpelwe, bayulwe lwitabijo ne mushipiditu sandu. Bālonga bintu bikatakata byokebādipo balanga amba babwanya kulonga’byo, mwanda Yehova wādi nabo. Polo pa kutumina bene Kolose mukanda, myaka 27 kupwa kwa lufu lwa Yesu, wēsambile pa myanda miyampe amba ‘ibasapulwa mu bipangwa byonso bya muno munshi mwa diulu.’ (Kolose 1:23) Ne kuno ku nkotokelo kwa myaka tutwa 20 nako mo monka, myanda miyampe isapulwanga mu matanda 233.

⁸ Bantu midiyo ne midiyo betabijanga myanda miyampe mu ano makumi a myaka. Bavule betabija’yo mu byamalwa—mu bitatyi bya mavita, bya kukankajibwa, ne bya kupangwapangwa kukatampe. Ne mu myaka katwa imbajinji namo byādi’nka nabya. Difuku dimo, ba Polo ne Shilasa bākupilwe nsonde byamalwa, bākutwa ne mu kifungo. Bine, ino i ngikadilo mikomo kulonga’mo bana-babwanga! Ino Yehova wāingidije ino ngikadilo mwanda wa kulonga bana-babwanga. Ba Polo ne Shilasa bākutululwa, kalama ne kipango kyandi bāikala ke betabije. (Bilongwa 16:19-33) Bintu bya uno muswelo bilombola’mba myanda miyampe keikokejapo kutalajibwa na boba balwa nayo. (Isaya 54:17) Eyo, mānga ya bwine Kidishitu keidipo enka na byamalwa ne kupangwapangwa kekukokwa, mhm. Twimaninei pano nakampata pa bintu bimobimo bilongekanga bisebelanga myanda miyampe dishinda dya kwendelela kumeso, mu myaka katwa imbajinji ne mu ino myaka tutwa 20.

Mitōtelo ibaseba dishinda

⁹ Ivwana mwāikadile kampanye ka busapudi bwāsapwilwe kujokoloka ntanda yonso. Pa mwanda utala myaka katwa imbajinji, bupolofeto bwa mayenga 70 a myaka butanwa mu Danyele 9:24-27 bwālombwele patōka mwaka wādi wa kumweka Meshiasa, amba i mu 29 K.K. Bayuda ba mu myaka katwa imbajinji bādi batengele Meshiasa nansha byokebādipo bapotolwele kitatyi kine kyaādi wa kufika. (Luka 3:15) Dibuku dimo (Manuel Biblique) dinena’mba: “Bantu bādi bayukile amba mayenga makumi asamba-abidi a myaka ātungilwe na Danyele ādi kealumba ku mfulo yao; i kutupu muntu wātulumukile pa kwivwana Yoano Mubatyiji usapula amba bulopwe bwa Leza bubafwena pabwipi.”

¹⁰ Lelo mu ino myaka namo? Eyo, mwanda mukatampe ulongekele’mo i kubikikwa kwa Yesu mūlu, yo ngalwilo ya kwikala’po kwandi mubikale Bulopwe. Bupolofeto bwa Bible bulombola’mba wābikikilwe mu mwaka wa 1914. (Danyele 4:13-17) Uno mwanda mukatampe wālengeje ne bantu ba mitōtelo imoimo ya mu kino kyetu kitatyi nabo bashilule kutengela. Kuno kutengela kwāmwekele patōka ne mu Befundi basumininwe ba Bible bāshilwile kulupula dino dipepala mu 1879, papo dikitelwa bu Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence (Kiteba kya Mulami kya Ziona ne Mwedi wa Lubila lwa Kwikala’po kwa Kidishitu). Enka namino, mu myaka katwa imbajinji ne mu kino kyetu kitatyi, kuno kutengela kwa mitōtelo i kusebe dishinda dya kusapula myanda miyampe.a

¹¹ Kintu kikwabo kikwashanga mwingilo wa bene Kidishitu, pa kala ne dyalelo, i kino, kutana bantu bavule bebidile kala Bisonekwa Bikola. Mu myaka katwa imbajinji, bisaka bya Bayuda byādi ke bikusankane koku ne koku mu mizo ya Bajentaila yādi ibajokolokele. Bino bisaka byādi na mashinakoka mwādi mukongwila bantu kyaba ne kyaba kukevwana Bisonekwa bitangwa ne kwisambilwa’po. O mwanda bene Kidishitu babajinji bābwenye kushimika pa buyuki bwa myanda ya Leza bwādi kala na bantu. (Bilongwa 8:28-36; 17:1, 2) Mu kyetu kitatyi namo monka na monka, bantu ba Yehova batananga dishinda disebe mu matanda mavule. Bible ke musambakane bininge mu Bipwilo bya Ki-kidishitu, nakampata mu matanda a bene Mishoni. Utangwa mu bipwilo bivule; bantu midiyo kebadi kala na Mabible wa wandi wa wandi. Bible kadi kala mu makasa a bantu, ino bavule bakisakilwa wa kwibevwanija senene kyokya kyobadi nakyo.

Kineñanine bijila

¹² Busapudi bwa bene Kidishitu bwendekanga divule biyampe mungya bijila bya Leta. Umbikalo wa bene Loma wātādile ntanda mu myaka katwa imbajinji ne bijila byao bisonekwe byādi na lupusa pa būmi bwa bantu. Bino bijila byādi bikinga bantu, ne bene Kidishitu babajinji bene kumo. Kifwa, Polo wātelele bijila bya bene Loma, ko kukutululwa wākutululwa mu kifungo, byāmupandija ne ku kukupilwa nsonde. (Bilongwa 16:37-39; 22:25, 29) I kunyemena ku bijila byādi bijidikilwe na bene Loma kwātaleje bulobo bwa kibumbo kya babikandangobo mu Efisesa. (Bilongwa 19:35-41) Difuku dikwabo Polo wāpanda ku bukalabale mu Yelusalema mwanda wādi mwana wa kibundi mu Loma. (Bilongwa 23:27) Kupwa, byonka bijila bya bene Loma byāmupa mukenga wa kukabingija lwitabijo lwandi ku meso a Kesala. (Bilongwa 25:11) Nansha Bakesala bamobamo byobādi bakalabale, ino bijila bya mu myaka katwa imbajinji byādi bipa bene Kidishitu mukenga wa “kukankamija kwa myanda-miyampe [mungya bijila].”—Fidipai 1:7.

¹³ Bidi muswelo umo onka mu matanda mavule dyalelo. Bijila bisonekwe bya mu matanda mavule bitala pa bwanapabo bwa mutōtelo bilondanga boloke nansha byokudi bamobamo bakimba kulonga “bubi ne kijila ponka.” (Mitōto 94:20) Mabikavu mavule abetupe lupusa mungya bijila mwanda abayuka amba Batumoni ba Yehova kebaletapo kyaka ku bantu. Mu États-Unis mutampwa bintu bivule bya Batumoni, mudi bijila bilengeje Kiteba kya Mulami kilupulwe pambulwa kwimikwa mu bula bwa myaka 120, ne kutangwa’kyo ntanda yonso.

Bitatyi bya ndoe ne bya lulekelo

¹⁴ Ne mwingilo wa busapudi nao keo kwendeka mu bitatyi bimweka’ko bu bya ndoe. Eyo, Yesu wālaile amba mu bino bitatyi ‘muzo ukatamba muzo mukwabo,’ ino kwādi kwa kwikala ne bitatyi bya kushikata ku matwi talala mwa kushīla’ko kyaba kya kusapula byabinebine busapudi bwa Bulopwe. (Mateo 24:7) Bene Kidishitu ba mu myaka katwa imbajinji bādi mu Pax Romana, Ndoe ya bene Loma. Mubangi umo usonekele amba: “Loma wānekenye bidi bantu bonso ba matanda a ku dijiba dya Meditelanea, penepa wēshinkija ku myaka ya divita dyādi dya kyaba ne kyaba.” Kuno kushikata ku matwi talala kwāshitwidile bene Kidishitu babajinji dishinda dya kwenda ñendo pambulwa byaka mu ntanda ya bene Loma yonso.

¹⁵ Umbikalo wa bene Loma wēkwete’ko na mwingilo wa kupwanya bantu bowādi ubikele. Kuno kukala ñeni kekwēbashidilepo’nka kyaba kya kwenda ñendo, kwilekela, ne kwishinta milangwe, ino kwāletele ne mulangwe wa kwimona bu kisaka kya bu bana na bana kujokoloka ntanda yonso. Dibuku dimo (On the Road to Civilization) dinena’mba: “Bumo bwa Umbikalo [wa bene Loma] bo bwālengeje ngikadilo ikale milumbuluke [ku busapudi bwa bene Kidishitu]. Mikalo ya mizo yātyumwinwe. Mwana wa kibundi mu Loma wādi mwana wa kibundi ntanda yonso. . . . Ne kadi, mutōtelo ufundija bu bana na bana bwa bantu kewādipo mwa kubudilwa kutelekwa mu ntanda mwādi muloele bwana bwa kibundi bwa ntanda yonso.”—Enzankanya na Bilongwa 10:34, 35; 1 Petelo 2:17.

¹⁶ Le mu kino kyetu kitatyi namo? Ino myaka tutwa 20 i myaka ya mavita onkaonka a kyoneja kya kashaa, ne pano akyendelela mu matanda amoamo. (Kusokwelwa 6:4) Ino kwikalanga shako ne byaba bimo bya ndoe ya nabyanabya. Imbikalo mikomokomo ya ntanda keīkitambangapo ayo mine na mine mavita a ufwile wafwa, ke myaka 50 mituntulu. Kuno kushikata’ko ku matwi talala ko kwakwasha busapudi bwa myanda miyampe busapulwe mu ano matanda.

¹⁷ Mavita alenga nzuba a mu ino myaka tutwa 20 abafikija bantu bavule ku kwitabija amba i biyampe kwikale umbikalo umo wa ntanda yonso. Moyo wa kutyina divita dikwabo dya ntanda o wāfikije bantu ku kubunda Kitango kya Mizo ne Kitango kya Bumo bwa Mizo. (Kusokwelwa 13:14) Kitungo kya ano malongolodi onso abidi kitembaulwa i kuloeja bumo ne ndoe ntanda yonsololo. Bantu badi na uno mutyima betabanga ku myanda miyampe ya Bulopwe bwa Leza—umbikalo wa ntanda yonso ukaleta ndoe yabinebine ne yanyeke.

¹⁸ Nansha bene Kidishitu byobapangwapañwanga byamalwa mu bitatyi bimobimo, mwikale mu myaka katwa imbajinji nansha muno mu myaka tutwa 20, kekubulwangapo bitatyi bya lulekelo mu myanda ya mitōtelo. (Yoano 15:20; Bilongwa 9:31) Bene Loma bādi betabija ne kukwatañana na baleza balume ne baleza bakaji ba mizo yobādi bashinda. Polofesele Rodney Stark usonekele amba: “Mu bintu bivule, Loma wādi mulete mu myanda ya mutōtelo bwanapabo bukatampe kebukimwekanga tamba penepa kutūla ne ku Kufwila Kwalamuna Mushikatyilo kwa bene Amerika.” Mu ino myaka, bantu ba mu matanda mavule abashilula kusangela kuteleka milangwe ya bakwabo, kino kyo kyalengeja bavule kwivwana musapu wa mu Bible wenda usapula Batumoni ba Yehova.

Mwingilo wa bya busendwe

¹⁹ Kya mfulo, tala Yehova mwakwashishanga bantu bandi na bya busendwe byendelele kumeso. Eyo, bene Kidishitu babajinji kebādipo mu kitatyi kya kwendelela kwa bya busendwe, inoko nabo kudi kipungwa kampanda kyobāingidije, i makodekishi, mabuku a mani. Kodekishi yāpingakenine pa mivungo yādi ilema bulemi tetele. Dibuku Ngalwilo ya Kodekishi (Angele), dinena’mba: “Padi kwishila kukatampe, kupingakena kwāpingakenine kodekishi pa muvungo kwāendele bityebitye mu bilembwa bya bene ntanda, ino bene Kidishitu abo bāitabija lubilo lonka kwingidija kodekishi abo bonso.” Dino dibuku dinena kadi amba: “O mwanda mu myaka tutwa tubidi bene Kidishitu konso konso bādi bengidija makodekishi āshilwile kwingidijibwa kala kumeso kwa myaka 100 A.D.” Kodekishi yādi ipēla kwingidija kutabuka’ko muvungo. Kutana Bisonekwa kwādi ke kupēla. Bine, kino kyākweshe bene Kidishitu babajinji bādi bashintulula Bisonekwa ne ‘kuleta bubinga’ bwa byobādi bafundija pamo na mwādi mulongela Polo.—Bilongwa 17:2, 3.

²⁰ Kwendelela mu myanda ya bya busendwe mu ino myaka yetu i kwa kashaa. Bitampilo bitampa lubilolubilo byo bine byaendeja mwingilo kumeso wa kulupula mabuku esambila pa Bible mu kitatyi kimo kadi mu ndimi mivule. Busendwe bwa mu ano mafuku bubapēleja mwingilo wa bwalamuni bwa Bible. Myotoka, makudiye, byombo, ne maamviyo bibapēleja mwingilo wa kusela mabuku esambila pa Bible kewenda bukidibukidi kujokoloka ntanda yonso. Matelefone ne mashini alupula ponka na ponka mikanda ilembwa mu bula bwa ntanda atelwa bu mafakise (fax) abakwasha mpata, kwisambulwila mawi kubapēla. Yehova, na mushipiditu wandi, utononanga bengidi bandi bengidije bino bya busendwe senene mwa kusambakenya myanda miyampe ntanda yonso. Kyobaputumina ke kusakapo kuyuka ne kwingidija bingidilwa bipya bipityile bya bonso mu ino ntanda, mhm. Ino kikatampe kyobaputumina i kukimba kintu kyo-kyonso kibwanya kwibakwasha bengile senene mwingilo wa kusapula wibapelwe.

²¹ “Myanda Miyampe ino’i ya Bulopwe ikasapulwa panopantanda ponso,” mo mwālaile’kyo Yesu. (Mateo 24:14, MB) Dyalelo twimwenanga kufikidila kwine kukatampe kwa buno bupolofeto pamo na mwēmwenine’ko bene Kidishitu babajinji. Myanda miyampe iyasapulwa ne kadi ikisapulwanga nansha mwingilo byoudi mukatampe ne mukomo, wingilwa mu bitatyi bilumbuluke ne bibi, mu ngikadilo ne bijila byalamukaalamuka, mu mavita ne mu ndoe, ne mu bya busendwe byendelele kumeso bya miswelo yonso. Lelo ubulwe’po kwanya tunangu tudi na Yehova ne kumona kwabadikilanga kumona bīya kumeso? Tusumininwei na mutyima umo amba mwingilo wa busapudi ukafudijibwa mu kyaba kiutungīle Yehova ne amba mpango yandi ya buswe ikaletela boloke madyese a ntanda ne miseke. Bakapyananga ntanda ne kwikala ponka nyeke. (Mitōto 37:29; Habakuka 2:3) Wivwane būmi bwetu i bukwatañane na mpango ya Yehova, nankyo netu tukabadilwa umbukata mwabo.—1 Temote 4:16.

[Footnote]

Myanda ya kupituluka’mo

◻ I kika kinenenwa amba busapudi bwa myanda miyampe i mwingilo mukomo?

◻ I mu miswelo’ka mumwenanga mwingilo wa bene Kidishitu kamweno mu mpangiko ya mabikavu ne mu kushikata ku matwi talala kwa bantu?

◻ Madyese etwesela Yehova mu mwingilo wa busapudi etukulupija amba kukalupukanga bintu’ka?

[Study Questions]

1. I bintu’ka biloñwanga na mwingilo wa busapudi, mu myaka katwa imbajinji ne mu myaka tutwa 20?

2. Yehova uloñanga bika pa mwingilo wa busapudi?

3. Yehova wabwanya kuvuija mpango yandi mu miswelo’ka?

4, 5. I kika kinenenwa amba busapudi bwa myanda miyampe i mwingilo mukomo?

6. Yehova wāpele bantu bandi kikulupiji’ka kya mwingilo kwendelela’o kumeso?

7. Mwingilo wa busapudi wāsambakene kwepi ne kwepi mu myaka katwa imbajinji?

8. Bantu bavule betabijanga myanda miyampe mu ngikadilo ya muswelo’ka? Leta bifwa.

9, 10. I muswelo’ka uletele Yehova kyaka kya kutengela kusapula myanda miyampe, mu myaka katwa imbajinji ne mu myaka tutwa 20?

11. I byalwilo’ka bya mutōtelo byāadilwe mwanda wa kukwasha busapudi bwa myanda miyampe?

12. Bijila bya bene Loma byādi nyeke bu bulami muswelo’ka mu myaka katwa imbajinji?

13. Mwingilo wa busapudi mu kino kitatyi upēlejibwanga na bijila mu muswelo’ka?

14, 15. Kushikata ku matwi talala kwa bantu mu myaka katwa imbajinji kwākweshe busapudi bwa myanda miyampe namani?

16, 17. I bika bitononanga bantu balonga bukomo bwa kutūla’ko ndoe mu ano mafuku, ne bantu bavule bafulanga ku kunena’po bika?

18. I mumweno’ka umonwanga mitōtelo wikalanga na bukwashi mu mwingilo wa busapudi?

19. Bene Kidishitu babajinji bāingidije makodekishi namani?

20. Bantu ba Leza bengidijanga namani bya busendwe bya panopano mu mwingilo wa busapudi, ne mwanda waka?

21. I bika byotufwaninwe kukulupila?