Le Mwene Namani Tupindi Tutyetutye twa Mashi ne Myundapilo ya Kwingidija Mashi a Ami Mwine?

Lama

Le Mwene Namani Tupindi Tutyetutye twa Mashi ne Myundapilo ya Kwingidija Mashi a Ami Mwine?

Bible usoñanya Bene Kidishitu amba “bēlame . . . ku mashi.” (Bil. 15:20) Pa kino, Batumoni ba Yehova kebetabijangapo kwelwa mashi matuntulu ne bipindi byao biná bikatampe—miseke ityila (globules rouges), miseke itōka (globules blancs), miseke ikwatyija mashi (plaquettes), ne lwima (plasma). Kadi kebapānangapo nansha kubikija mu kibīko mashi abo mwanda wa kwelañana’o.—Levi 17:13, 14; Bil. 15:28, 29.

Le tupindi tutyetutye i bika, mwanda waka kwingidija’to i mwanda utala Mwine Kidishitu umo ne umo?

Tupindi tutyetutye twa mashi i tupindi tutamba ku bipindi bikatampe bya mashi shi bibasansanibwa. Kimfwa, lwima (plasma) i kipindi kikatampe kya mashi, kikokeja kusansanibwa mu tuno tupindi: mema, a buvule bwa 91 pa katwa; miseke ikinga ngitu, pamo bwa bilenji (albumine), tuseke (globulines), ne tonjitonji (fibrinogène), miseke ya buvule bwa 7 pa katwa; ne tupindi tukwabo pamo bwa bidyo, mema apungwa na ngitu, luya, mavitamine, busala, ne lwima lwa bunyeka, kintu kya buvule bwa 1,5 pa katwa.

Le tuno tupindi tutalwa na kijila kwa kwilama ku mashi? I bikomo kutyiba mbila. Bible kaletelepo buludiki bupotoloke pa uno mwanda utala tupindi.a Bine, tupindi tuvule i tulupulwe ku mashi engidijibwanga mu bundapi. Ino Mwine Kidishitu umo ne umo ufwaninwe kutyiba mbila na mutyima wandi wa mundamunda shi uketabija nansha kupela kundapwa na tuno tupindi tutyetutye.

Potyiba mbila ya uno muswelo, wiipangule bipangujo bilonda’ko bino: Lelo ndyukile amba kupela tuno tupindi i kunena amba napele ne lawa imoimo, kimfwa yoya ilwa na bishi ne misongo kamukaya, ne yoya ikwatyija mashi amba aleke kutamba? Le mbwanya kushintulwila muñanga mwanda waka napele nansha naitabija tupindi tumo twa mashi?

Mwanda waka myundapilo imo ya kwingidija mashi a ami mwine i butyibi buntala?

Bene Kidishitu kebapānangapo mashi nansha kubikija’o amba basa kukelañana’o dikwabo, inoko myundapilo nansha bipimo bilomba mashi a muntu kebipelelwepo na misoñanya ya mu Bible. O mwanda, muntu ne muntu ufwaninwe kutyiba mbila mungya mutyima wandi wa mundamunda shi uketabija nansha kupela myundapilo kampanda ilomba kwingidija mashi a aye mwine.

Potyiba mbila ya uno muswelo, wiipangule bipangujo bilonda’ko bino: Shi mashi akalupulwa mu ngitu yami ne kwimikwa’o pantu kampanda, le mutyima wami wa mundamunda ukamona amba mashi’a akibadilwa mu ngitu yami, ko kunena’mba keafwaninwepo ‘kumwangwa panshi’? (Kup. 12:23, 24) Lelo mutyima wami mufundijibwe na Bible ukavutakana shi mungya mundapilo umo bilomba mashi ami alupulwe, ashintwe, ne kujokejibwa’o ponka mu umbidi wami? Le ndyukile amba kupela myundapilo yonso ino ya kwingidija mashi ami i kunena amba napele ne bundapi bumobumo, kimfwa bobwa butala kukenda mfyo nansha kwingidija mashini engila bu mukunka ne mayumba? Lelo ami mwine ne mubandaule mu milombelo ino myanda kumeso kwa kukwata butyibi?b

Butyibi bwami i butyibi’ka?

Bandaula māni abidi a bipangujo adi pa mapaje alonda’ko. Dyani 1 dilombola tupindi tumotumo tulupulwanga ku mashi ne muswelo otwingidijibwa mu kiñanga. Lombola butongi bobe na kuyukanya i tupindi’ka tutyetutye twa mashi toketabija ne i twepi tokapela. Dyani dya 2 dilombola myundapilo imoimo ilomba kwingidija mashi a muntu mwine yundapwanga divule. Lombola butongi bobe shi uketabija nansha ukapela ino myundapilo. Ano māni ke bilembwapo bilombwa mungya bijila, ino malondololo okalombola pa ano māni akakukwasha uvuije milangwe idi pa kalata kobe ka kiñanga (kalata DPA).

Butyibi bufwaninwe kwikala enka botyibile abe mwine, kebufwaninwepo kuludikwa na mutyima wa muntu mukwabo. Nobe kufwaninwepo kufutulula butyibi bwa Bene Kidishitu bakwenu. Mu ino myanda “bonsololo bakaselanga byakwibalemena, wa kyandi, wa kyandi.”—Ngal. 6:4, 5.

[Kunshi kwa dyani]

a Myanda ikwasha pa kino itanwa mu Kiteba kya Mulami kya 1 Kweji 7, 2000, paje 30-31.

b Myanda ikwasha pa kino itanwa mu Kiteba kya Mulami kya 1 Kweji 11, 2000, paje 30-31, ne pa dishike dya DVD dinena’mba Des alternatives à la transfusion — Documentaires.

[Tabulo pa paje 5]

Dyani 1

BIPELA BENE BUTYIBI BUKUTALA KASUKU KOBE

KIDISHITU

MASHI Butongi

MATUNTULU TUPINDI TUTYETUTYE Bofwaninwe Kutonga

LWIMA (PLASMA) ALBUMINE—KU BIPINDI 4 PA KATWA BYA LWIMA

Bilenji (muswenke) bikinga

ngitu bidi mu lwima.

Misaka ya bino bilenji

(albumine) itanwa mu mityi,

mu bidibwa, pamo bwa majiba

ne maí, ne mu mabele a

inamwana wamusha. Bino ․․ J’accepte l’albimune (Naitabija)

bilenji byo bikwashanga mu nansha

kuvudija mashi shi muntu ․․ Je refuse l’albumine (Napele)

i mwitape bilonda nansha shi

i mutēme bininge. Uno mundapilo

wikalanga na buvule bwa bilenji

25 pa katwa. Kadi buvule

butyutyu bwalo butyañwanga mu

malawa makwabo mavule,

kubadila’mo ne bwanga

bwa érythropoïétine (EPO).

IMMUNOGLOBULINES

—KU BIPINDI 3 PA KATWA BYA LWIMA

Ino miseke ikinga ngitu

ingidijibwanga mu bundapi bumo

mwanda wa kulwa na bishi ne

misongo, pamo bwa kupitwa ․․ J’accepte les

munda, tetanose, dityima immunoglobulines (Naitabija)

kuyula, ne kikwese. Kadi nansha

ikokeja kwingidijibwa mu ․․ Je refuse les

byalembwa bisalwanga bana immunoglobulines (Napele)

batyetye mwanda wa kwibakinga

ku misongo ne mu malawa

a kututubaija bulembe

bwa banyoka ne

bantandakumbidi.

FACTEURS DE COAGULATION

—MUNSHI MWA KAPINDI 1 PA KATWA KA LWIMA

Kudi tuseke palapala

tukinga ngitu tukwasha

mu kukwatyija mashi aleke ․․ J’accepte les

kusuma. Tumo tupebwanga facteurs de coagulation

babela kebejangapo dérivés du sang (Naitabija)

kutambwa mashi. Kadi nansha

twingidijibwanga mu bundapi ․․ Je refuse les

bwa kūmija bilonda ne kwimika facteurs de coagulation

mashi kupwa kwa lupasulo. dérivés du sang (Napele)

Kusambakanibwa kumo kwa tuno

tupindi tukwatyija mashi

kuyukene mu bulungu

bu cryoprécipité.

Ta mutyima: Tupindi tumo

tukwatyija mashi pano tulupulwanga

ku bintu byampikwa mashi.

MISEKE ITYILA HÉMOGLOBINE—BIPINDI 33 PA KATWA BYA MISEKE ITYILA

(GLOBULES ROUGES)Museke ukinga ngitu utwalanga

luvula luyampe (oxygène) mu ․․ J’accepte

umbidi ne kusela luvula lubi l’hémoglobine (Naitabija)

(dioxyde de carbone) ku mayumba. nansha

Malawa alupulwa ku uno ․․ Je refuse

museke uselwa ku bantu nansha l’hémoglobine (Napele)

ku banyema ukokeja

kwingidijibwa mu kundapa babela

ba mashi matyetye nansha mashi

atamba mavule.

HÉMINE—MUNSHI MWA BIPINDI

2 PA KATWA BYA MISEKE ITYILA

Kaseke katyumuna mingilo ya

tukwabo kalupulwanga ku

hémoglobine ne kakwasha ․․ J’accepte l’hémine (Naitabija)

mu kundapa misongo mivule nansha

mikomo ya mashi a kibutwila ․․ Je refuse l’hémine (Napele)

(porphyrie) ikalanga

mu milá, mu mijilo,

ne mu mashi.

MISEKE ITŌKA INTERFÉRONS—KAPINDI

(GLOBULES BLANCS) KATYE KA MISEKE ITŌKA

Miseke ikinga ngitu ilwanga

na bishi bimo bileta luba ․․ J’accepte les

nansha maya. Tupindi tuvule interférons dérivés

twa interférons ketutambangapo du sang (Naitabija)

ku mashi. Tumo tutambanga nansha

ku tupindi twa miseke itōka ․․ Je refuse

(globules blancs) ya bantu. les interférons dérivés

white blood cells. du sang (Napele)

MISEKE YA MASHI Kufika ne pano i kutupu

(PLAQUETTES) kapindi ka miseke ikwatyija

mashi (plaquettes) kasansanibwe

kengidijibwa mu bundapi.

[Tabulo pa paje 6]

DYANI 2

BUTYIBI BUKUTALA KASUKU KOBE

MYUNDAPILO YA KWINGIDIJA MASHI OBE ABE MWINE

*Ta mutyima: Miswelo ya kundapa i mishileshile mungya muñanga ne muñanga. Nanshi ufwaninwe kunena muñanga obe akushintulwile senene mundapilo wasaka kukundapa mowikadile mwa kutyibila nobe butyibi na mutyima obe wa mundamunda shi i bukwatañane na misoñanya ya mu Bible.

DIJINA DYA MOBUNDAPILA Butongi

BUNDAPI Bofwaninwe Kutonga

(Ufwaninwe kwisamba

na muñanga kumeso

kwa kwitabija

nansha kupela

ino myundapilo.)

RÉCUPÉRATION DU Kutyepeja’ko mashi ajimina.

SANG ÉPANCHÉ Kuboya mashi asuma

(Kukūla mashi kitatyi kya lupasulo shi ․․ I accept

amwangika) pa kilonda, shi pa mujilo ․․ I might accept*

watyibwa. Mene mashi’a ․․ I refuse

akendwa nansha kusāswa, padi

i pakubulwa kwimika’o, kupwa

ajokejibwa mu umbidi wa upasulwa.

HÉMODILUTION Kutyepeja’ko mashi ajimina.

(Kusabula mashi) Mu lupasulo, mashi akokeja

kukokelwa mu tufuko, ebiya pa

kyaba kyao bajokeja mema a

lawa. Ano mema akazubulula ․․ J’accepte (Naitabija)

mashi ashele mu ngitu ya ․․ À discuter (Mbwanya kwitabija)*

mundapwa adi na miseke ․․ Je refuse (Napele)

ityila mityetye kitatyi

kyobamupasula. Ebiya kitatyi

kyobapasula nansha pa kupwa

lupasulo, bajokeja mashi

obakokelanga pafula.

CIRCULATION EXTRA Alamanga mujokolokelo wa mashi.

-CORPORELLE Mashi akokelwanga mu mutyima

(Mashini engila (oxygène) kupwa ne ․․ J’accepte (Naitabija)

bu mutyima ne kwiajokeleja ubela. ․․ À discuter (Mbwanya kwitabija)*

mayumba) ․․ Je refuse (Napele)

DIALYSE (Kusāsa Engila pamo bwa kikunki.

mashi na mashini) Mu uno mundapilo, mashi

ajokolokanga mu mashini ․․ J’accepte (Naitabija)

asāsa ne kukenda mashi ․․ À discuter (Mbwanya kwitabija)*

kumeso kwa kwiajokeja mu ․․ Je refuse (Napele)

umbidi wa mundapwa.

PANSEMENT SANGUIN Kwimika kupwa māni a mu muongo.

ÉPIDURAL (Mashi a Kuyata mashi matyetye a

nkungilo ya muongo ubela mwine kumutunga’o mu

nkungilo ya muongo bunomvi budi mu tukupa twa ․․ J’accepte (Naitabija)

maningo a muongo. Balonga ․․ À discuter (Mbwanya kwitabija)*

namino mwanda wa kukuta ․․ Je refuse (Napele)

kifuko kingila na musapa

wa bunomvi’wa.

PLASMAPHÉRÈSE Undapanga misongo.

(Mukokelo wa mashi Mashi alupulwa mu ngitu

na kulama lwima) ne kusāswa mwa kutalwila’mo

lwima (plasma). Ebiya mu

lwima’mwa babweja’mo bintu,

kupwa bajokeja mashi mu ․․ I accept

umbidi wa ubela. Bamuñanga ․․ À discuter (Mbwanya kwitabija)*

bamo bakokeja kuyata lwima ․․ Je refuse (Napele)

lwa muntu ungi ne

kupingakenya’lo pa mashi a

mundapwa. Shi bidi uno muswelo,

Mwine Kidishitu

kaketabijapo, mhm.

MARQUAGE À L’AIDE Kusokola ne kundapa misongo.

D’UN TRACEUR Mashi amo asa kulupulwa mu

(Kuyukijibwa na ngitu,asambakanibwe na malawa, mashini) ․․ J’accepte (Naitabija)

kupwa ajokejibwe mu umbidi ․․ À discuter (Mbwanya kwitabija)*

wa mundapwa. Kitatyi kisa ․․ Je refuse (Napele)

kwija mashi a muntu panja pa

umbidi kikokeja kwishila mungya

bundapi

GEL PLAQUETTAIRE Bulamika bilonda, butyepeja

AUTOLOGUE mashi asuma.

(KO KUNENA’MBA Mashi amo alupulwanga ne

“BUNANGA kusombelwa na miseke ikwatyija’o

BUPUNGILWE NA pamo ne miseke itōka amba

MASHI OBE”) ekale matyite bwa bunanga. ․․ J’accepte (Naitabija)

Kupwa buno bunanga ke ․․ À discuter (Mbwanya kwitabija)*

balamika’bo pa bilonda ․․ Je refuse (Napele)

byobatyiba mu lupasulo. Ta

mutyima: Mu bupunga bumo,

buno bunanga bukwatyija ngitu

buselwanga ku mashi a bañombe.