Pa Kuyuka Kiyampe ne Kibi: Pemaninanga Butyibi bwa Bavule

Kubwipi kwa bantu bonso bayukile amba kudi bilongwa biyukene patōkelela bu biyampe bikwabo nabyo bibi. Kimfwa kwipayañana, muvyolo, kulāla na bana batyetye ku bukomo i bintu bipelejibwe ntanda yonso, inoko boloke, kwikala na bantu biyampe, kwibevwanina lusa i bitabijibwe ntanda yonso. Bantu bavule bakulupile amba mu būmi kudi mu myanda imo mokebafwaninwepo kulombolwa kiyampe ne kibi—kimfwa myanda ya busekese, kubulwa budimbidimbi ne mwakulelela bana. Balañanga’mba kyonso kyobakatonga kulonga i kitabijibwe. Bavule bakwatanga butyibi mungya bibalombola mutyima wabo ne mungya bilanga bantu pa mwanda’wa. Le i ponso pendekanga butyibi bukwatwa mungya mukuludikila mutyima obe?

LE TUFWANINWE KUKWATA BUTYIBI MUNGYA BITULUDIKA MUTYIMA WETU?

Divule tukwatanga butyibi mungya motumwena batwe bene kiyampe ne kibi, ko kunena’mba kuludikwa na mutyima wetu wa mundamunda. (Bene Loma 2:​14, 15) Nansha nkasampe bininge uyukanga shi abamulongela kintu na bukondame, kadi wialakanyanga shi walonga kintu kibi. Potwenda tutama, mutyima wetu wa mundamunda ulondanga myanda yobetufundije mu kisaka, kudi balunda, badimu, mu kibundi, ku kipwilo, ne mu bitamina bya kwetu. O mwanda potukwatanga butyibi, mutyima wa mundamunda witulombolanga shi i bukwatañane na byobetufundije bu biyampe nansha bibi.

Kuyuka kiyampe ne kibi ko kwitutononanga twivwanine bantu lusa, twikale na mutyima wa kufwija’ko, tulongele bantu bintu na boloke ne kanye, ne kwitūla pa kyabo kyaba. Kadi kubwanya kwitukwasha tuleke kulonga bintu bibwanya kusansa bantu betusenswe nansha bibwanya kwitukokela makambakano, bitukwatyija bumvu, nansha bitulengeja twitopeke bipitepite.

Le i ponso pakulupilwanga bitulombola mutyima wetu kulonga? Nkasampe umo mwana-mulume witwa bu Garrick, watongele kwikala na būmi bubi. Aye mwine unena’mba, “Nadi na lupusa lwa kulonga byonso bisaka mutyima wami.” Inoko wafudile ku kumona’mba kulonga kintu kyonso kyadi kimulombola mutyima wandi kulonga kwamufikije kubi. Utela būmi bwaadi nabo bu bwampikwa nsangaji mwanda wadi ulongalonga “busekese, kutoma dyamba, kukolwa malwa, ne kwikupila bininge na bantu.”

LE TUFWANINWE KUKWATA BUTYIBI MUNGYA BILANGA BANTU?

Kutentekela pa mutyima wetu wa mundamunda, divule tukwatanga butyibi bwimanine pa mulangilo wa bantu. Kino kitukwashanga mwanda tumwenanga mu buyuki ne tunangu twabo. Ba mu kyetu kisaka, balunda, ne bantu ba mu kibundi betulēmekanga shi tulonga bintu byobamona bu biyampe.

Le i ponso pakulupilwanga bimona bantu amba byo biyampe? Nkasampe umo mwana-mukaji witwa bu Priscila, wakwete butyibi bwa kulonga bintu byadi bimona balunda nandi bu biyampe, kadi washilula kulonga busekese kumeso kwa aye kusongwa. Wafikile ku kwimwena’mba kulonga bintu bimona bantu bavule bu biyampe, ke kwamuletelepo nsangaji. Unena’mba: “Kulonga bintu byonso byadi bilonga bakwetu i butyibi bubi bonakwete. Bwadi butyibi bwa kubulwa tunangu kadi bwatūdile būmi bwami mu kyaka.”

LE KUDI MUSWELO MUYAMPE WA MWAKUKWATYILA BUTYIBI?

Kitatyi kyotukwata butyibi butala kiyampe ne kibi, mutyima wetu ne mumweno wa bakwetu udi na mvubu. Inoko ke ponsopo pa ludikwanga muntu na mutyima wa mundamunda ne na milangwe ya bantu, wakwata butyibi buyampe. Mutyima wetu ubwanya kwitusaba meso twakomenwa kujingulula bibi bikalupuka ku butyibi botukwata, kadi twakomenwa ne kwivwanija mobikasanshila bakwetu. (Nkindi 14:12) Abe nansha bakwenu babwanya kumona kintu kampanda bu kiyampe, nanshi akyo i kisanshijañana, kadi mumweno wa bantu kewijengapo kushita. Kimfwa, kudi mwiendelejo wadi umonwanga na bantu bu mubi pano ke mwitabijibwe, ino mwiendelejo mukwabo wadi umonwa bu muyampe pano kadi ubalula.

Le kudi kintu kapanda kya kwitukwasha pa kukwata butyibi butala kiyampe ne kibi? Le kudi misoñanya ya kulonda ke iketuletelapo misanshi tamba’nka dyalelo ne mu mafuku a kumeso?

Na bya dyese, kudi kintu kikulupilwa kibwanya kukwasha muntu ye-yense mu uno mwanda nansha shi ushikatanga kwepi. Kishite kilonda’ko kisa kulombola kwine kotubwanya kutana buludiki bukulupilwa pa kuyuka kiyampe ne kibi.