Bilembwe bya Ndama

Tamba kala, befundi ba banyema basokwele bukomo budi na ndama bwa kulamata ku mabwe, ku bintu, ne mu byalo bya byombo. Banenanga’mba bilembwe bya ndama i bitabuke kintu kyo-kyonso kya kulamika nakyo. Kufika ne dyalelo, muswelo ulamatanga bilembwe bya ndama pantu pabombe i mukomo kushintulula.

Langa’po bidi: Befundi basokwele amba kaantene ka ndama ko kamukwashanga akimbe bifuko biyampe bishileshile byabwanya kulamata’po. Shi wasokola kifuko, mobimwekela ulupulanga bilenji bya miswelo ibidi. Bibajinji i bya māni-māni, bine bimukwashanga apampule mema adi pa kifuko’pa. Kadi bino bilenji bilumbululanga kino kifuko mwanda wa alupwile’po bilenji bikwabo bidi na bumeni butelwa bu phosphoprotéines.

Bino bilenji byonso bya miswelo ibidi bipuñanga kiboyo kilamata bininge, mwine kemubwanyapo kutwela bīshi bya kwikyona. Buno bukomo bwa kulamata bwa ndama i bwa mvubu bininge mwanda ukashala mulamate nyeke pa kino kifuko mu būmi bwandi bonso.

Muswelo ulupula ndama bino bilenji i wa kutendelwa bininge kupita mwadi mulangila befundi ba sianse. Muntu umo wa mu kisumpi kya befundi kyasokwele uno mwanda wanenene amba: “bukomo budi na bino bilenji bya kipangila bwa kupampula mema pa kifuko palamata ndama, i butambe ku muntu wa tunangu twa peulu.” Bino bintu byasokwele befundi byebakweshe bapunge bintu bya kulamika nabyo bibwanya kwingidijibwa mu mema, mu bingidilwa bya shinga, ne mu kiñanga.

Le ulanga’po namani? Le bilembwe bya ndama byēikadile’ko’ni, byāpangilwe?