LE ANO MAVESE A MU BIBLE ASHINTULULA BIKA?
Ngalwilo 1:1—“Ku Ngalwilo Leza Wāpangile Madiulu ne Ntanda”
“Ku ngalwilo Leza wāpangile madiulu ne ntanda.”—Ngalwilo 1:1, Bwalamuni bwa Ntanda Mipya.
“Ku ngalwilo Leza wapangile diulu ne ntanda.”—Ngalwilo 1:1, Dibuku Dijila.
Nshintulwilo ya Ngalwilo 1:1
Uno vese mubajinji wa mu Bible ulombola bubine bubidi bwa kamweno. Bubajinji, “madiulu ne ntanda,” ko-kunena’mba diulu ne ntanda bimweka na meso, bidi na ngalwilo. Bwa bubidi, byāpangilwe na Leza.—Kusokwelwa 4:11.
Bible kalombwelepo ke papite myaka inga na pāpangile Leza diulu ne ntanda, kadi kashintulwilepo mwaēbipangīle. Ino Bible ulombola amba, Leza wāpangile diulu ne ntanda na “bukomo bwandi buvulevule ne bukomokomo bwandi bulenga nzuba.”—Isaya 40:26.
Kishima “wāpangile” i kyalamunwe ku kyubwa kya Kihebelu kine kingidijibwanga enka pa kwisambila pa kintu kilongelwe na Leza.a Mu Bible i enka Yehovab Leza kete witwanga’mo bu Umpangi.—Isaya 42:5; 45:18.
Myanda idi mu Ngalwilo 1:1
Uno vese umbajinji wa mu mukanda wa Ngalwilo ye ushilula mānga ya bupangi itanwa mu Ngalwilo shapita 1 ne 2. Tamba mu Ngalwilo 1:1 kutūla ku 2:4, Bible wisambila’mo mu kīpi pa matabula ākwete Leza pa kupanga ntanda ne bintu byonso byūmi bidi’po, kubadila’mo mwana-mulume ne mwana-mukaji babajinji. Kupwa kwa Bible kwisambila mu kīpi pa ino myanda, i munene bivule pa nsekununi ya bupangi bwa mwana-mulume ne mwana-mukaji.—Ngalwilo 2:7-25.
Mukanda wa Ngalwilo ulombola’mba Leza wāpangile bintu mu bula bwa “mafuku” asamba. Ano ke mafukupo a mansá 24, ino i kitatyi kya bulampe kebuyukenepo. Ne kadi, mu Bible kishima “difuku” kibwanya kufunkila pa bulampe bwa kitatyi kampanda, ino ke enkapo mansá 24 kete. Kino i kilombolwe mu Ngalwilo 2:4, mwine mobengidije kishima “difuku” muswelo umo na kishima “kitatyi,” ne kadi batela’mo kitatyi kya bulampe bwa mafuku asamba a bupangi bu “difuku” dimo.
Milangwe Mifwe Ikalanga na Bantu pa Ngalwilo 1:1
Mulangwe mufwe: Leza wāpangile diulu ne ntanda bimweka na meso pano ke padi myaka tununu ne tununu.
Bubine: Bible kalombwelepo i kitatyi’ka kyāpangilwe diulu ne ntanda. Byobya binena Ngalwilo 1:1 kebīpatanyangapo na bifwatakanya bantu amba diulu ne ntanda byāpangilwe pano ke padi midiyala ne midiyala ya myaka.c
Mulangwe mufwe: Ngalwilo 1:1 ulombola’mba mu Leza mudi baleza basatu mwanda kishima kya Kihebelu kifunkila pa “Leza” kingidijibwe mu uno vese, kidi mu buvule.
Bubine: Kitenta “Leza” i kyalamunwe ku kishima kya Kihebelu kilembelwe mu buvule ’Elo·himʹ. I kingidijibwe mu buvule mwanda wa kulombola bukatakata nansha bulēme, ke bungipo bwa bantu. Dibuku New Catholic Encyclopedia dinena’po amba, kishima ’Elo·himʹ mu buvule, enka na mobekingidijije mu Ngalwilo 1:1 “kingidijibwanga nyeke enka na kyubwa kifunkila pa umo, mwanda i buvule bulombola bulēme, ke buvulepo bulombola kibalwa, enka na mwingidijijanga mulopwe kishima batwe.”—Dibuku dya Bubidi, Volime 6, paje 272.
Tanga Ngalwilo shapita 1 ne nshintulwilo ya kunshi kwa dyani ne bilembwa bituma ku mavese angi.
a HCSB Study Bible unena bitala kino kishima amba: “Kyubwa kinekine kya Kihebelu bara’ kifunkila pa ‘kupanga,’ kekibwanyapo kwingidijibwa nansha dimo pa kufunkila pa kilongwa kilongele muntu. Nanshi kyubwa bara’ kifunkilanga enka pa mwingilo wa Leza.”— Paje 7.
b Yehova i dijina dya bunka dya Leza.— Ñimbo ya Mitōto 83:18.
c Dibuku The Expositor’s Bible Commentary dīsambila pa kipindi kya kitatyi kyalamwinwe ku kishima kya Kihebelu amba “ku ngalwilo.” Dinena’mba: “Kino kishima kekilombolapo bulampe nansha kulādila.”—Dibuku Dijadikwe, Volime I, paje 51.