Watchtower KIBĪKO PA ENTELENETE
Watchtower
KIBĪKO PA ENTELENETE
Kiluba
Ā
  • Ā
  • ā
  • Ē
  • ē
  • Ī
  • ī
  • Ō
  • ō
  • Ū
  • ū
  • Á
  • á
  • É
  • é
  • Ó
  • ó
  • Ñ
  • ñ
  • BIBLE
  • BILUPWILWE
  • KUPWILA
  • kl shap. 5 p. 43-52
  • I Mutōtelo wa bāni witabijibwe na Leza?

Pano i patupu video

Yō, bibakoma kupūtula video.

  • I Mutōtelo wa bāni witabijibwe na Leza?
  • Buyuki Butwala ku Būmi bwa Nyeke
  • Tumitwe twa Myanda
  • Myanda Iifwene Nayo
  • KUTŌTA LEZA NA BUBINEBINE NE MUSHIPIDITU
  • KULONGA KISWAMUTYIMA KYA TATA
  • BUYUKI BWABINEBINE​—⁠I NGABO
  • BIJILA BYA BANTU BU MFUNDIJO YA PA KITAKO
  • KUTYINA KUFITYIJA LEZA MUTYIMA
  • LEMEKA MISOÑANYA YA LEZA YA PEŪLU
  • KUMUTŌTA NA MUYA ONSO
  • Muswelo Muyampe wa Kutōta Leza
    Lelo I Bika Bitufundija Bible?
  • Butōtyi bwa Bine Bukakubweja’ko Nsangaji
    Kiteba kya Mulami Kisapula Bulopwe bwa Yehova (Kya Kwifunda)—2022
  • Lelo Leza I Ani?
    Kiteba kya Mulami Kisapula Bulopwe bwa Yehova—2009
  • Ufundija Mwana-mukaji Mwine Samadia
    Yesu—Dishinda, Bubine, ne Būmi
Tala Bikwabo
Buyuki Butwala ku Būmi bwa Nyeke
kl shap. 5 p. 43-52

Shapita 5

I Mutōtelo wa bāni witabijibwe na Leza?

LELO kweipangwile kashāa amba ‘I mutōtelo wa bāni witabijibwe na Leza?’ Mwana-mukaji umo padi wādi na kino kipangujo ku mutyima kitatyi kyādi wisamba na Yesu Kristu kubwipi na Lūlu lwa Ngedizimi mu Samadia. Pa kukokela milangwe pa kushiyañana kudi pabukata bwa mutōtelo wa bene Samadia ne wa bene Yuda, uno mwana-mukaji wānene’mba: “Bakulutuba betu bādi batōta mu luno lūlu, ino banwe’mba: Longa i mu Yelusalema mo mufwaninwe kutōtela.” (Yoano 4:20) Lelo Yesu wāsapwidile uno mwana-mukaji mwine Samadia’mba Leza witabije mitōtelo yonso? Nansha wānene’mba kudi bintu bipotoloke bifwaninwe kuvuija mwanda wa kusangaja Leza pa mutyima?

2 Kilondololwa kya Yesu kyātulumwine uno mwana-mukaji: “Kitatyi kikafika kyo kemukatōtelapo Tata mu lūlu luno’lu nansha mu Yelusalema mwine.” (Yoano 4:​21, MB) Bene Samadia bādi batyina Yehova tamba kala kadi bādi batōta baleza bakwabo pa Lūlu lwa Ngedizimi. (2 Balopwe 17:33) Pano Yesu Kristu wānene’mba kine kifuko’kya nansha ke mu Yelusalema mwine, kebikikekalapo kadi na mvubu mu mutōtelo wabine.

KUTŌTA LEZA NA BUBINEBINE NE MUSHIPIDITU

3 Yesu wāendelele na kusapwila uno mwana-mukaji mwine Samadia’mba: “Banwe mutōtanga kyo kemuyukile; nanshi batwe tuyukile kyo tutōta, ke-kuntu kwakupandila i konka ku ba Yudea.” (Yoano 4:22) Bene Samadia bādi na milangwe yabubela itala pa mutōtelo, ne bādi betabije’nka mikanda itano imbajinji ya mu Bible amba yo yāsonekelwe ku bukomo bwa mushipiditu​—⁠kadi yo ayo kete yādi iyukene mu bwalamuni bwabo bu Mikanda Itano ya Bene Samadia. Omwanda, na bubine kebādipo bayukile Leza. Ino Bayuda abo bāpelwe buyuki butala pa Bisonekwa. (Loma 3:​1, 2) Bisonekwa byāpele Bayuda bakikokeji, ne bakwabo bādi bakukebivwana, byobya byādi bibasakila mwanda wa kuyuka Leza.

4 Na bubine, Yesu wālombwele’mba Bayuda ne bene Samadia bādi bafwaninwe kulemununa muswelo obādi batōta mwanda wa kusangaja mutyima wa Leza. Wānene’mba: “Ino mwaka wiyako, ne pano ubapu kufika, bakutōta balumbuluke bakatōtanga Tata mu Mushipiditu ne binebine ponka, ke-muntu Tata usakanga bonka’ba kumutōta. Aye Leza i mushipiditu, kadi boba bakumutōta, poso nabo bamutōtele mu mushipiditu ne binebinepo.” (Yoano 4:​23, 24) Tufwaninwe kutōta Leza “mu mushipiditu,” na kukunkwa na mutyima muyule lwitabijo ne buswe. Kikokejika kutōta Leza ‘na bubinebine’ na kwifunda Kinenwa kyandi, Bible, ne na kumutōta kukwatañana na bubinebine bwandi busokwelwe patōka. Lelo usakanga kwikilonga?

5 Yesu wāimanine bininge pa kamweno ka kulombola’mba Leza usakanga mutōtelo wabine. Kino kilombola’mba kudi mitōtelo keitabijibwe na Yehova. Kutōta Leza kishintulula kumutumbija na katyino ne kumwingidila mwingilo ukola. Shi usakanga kutumbija muludiki wa lupusa lukatampe, ukasepelela kumwingidila ne kulonga bimusangaja. Shi kepano, na bubine, batwe bonso tusakanga kusangaja Leza. Ke kiyampepo kunena bitupu’mba ‘Mutōtelo ondimo i mumbwane,’ ino tufwaninwe kujingulula shi mutōtelo wetu ukwatañene na bisaka Yehova.

KULONGA KISWAMUTYIMA KYA TATA

6 Tutangei Mateo 7:​21-23 ne kutala shi tukokeja kutana’mo mulangwe ulombola’mba mitōtelo yonso i mitabijibwe na Leza. Yesu wānene’mba: “Ke bonsololopo bantu bakuntela’mba; Mfumwami! Mfumwami! bakatwele umbulopwe bwa mūlu, ehe, poso enka wakulonga kiswa-mutyima wa Tata udi mūlu. Mu dyodya difuku bangi bakanena’mba; Abe Mfumwetu! Abe Mfumwetu! ketwadipo tufumika mu dijina dyobe, a? Kadi mu dijina dyobe ketwadipo tupanga bademona, a? Kadi mu dijina dyobe ketwadipo tulonga byonka bikata? Ino nami nkebatentulula’mba: Mhm! Ami nkimuyukilepo, mfundukei papo banwe bakulonga bubi.”

7 Kwitabija Yesu Kristu bu Mfumwetu, kidi na mvubu mikatampe mu mutōtelo wabine. Ino kudi kintu kampanda kibudilwe mu mutōtelo wa bavule betela bu bana-babwanga ba Yesu. Wānene’mba bamo-bamo bakaloñanga ‘bintu bikata,’ kimfwa bingelengele bya kundapa. Inoko pakubulwa kulonga kyokya kyānene Yesu bu kyakamweno kakatampe. Bādi bakukomenwa ‘kulonga kiswamutyima kya Shandi.’ Shi tusaka kusangaja Leza, tufwaninwe bidi kwifunda kiswamutyima kya Tata kine i kika ebiya ne kwikilonga.

BUYUKI BWABINEBINE​—⁠I NGABO

8 Kulonga kiswamutyima kya Leza kilombanga buyuki bwabinebine butala padi Yehova Leza ne padi Yesu Kristu. Buno buyuki butwalanga ku būmi bwanyeke ne nyeke. Shi kepano, mwanda utala kutambula buyuki bwa mu Kinenwa kya Leza, Bible, tufwaninwe kwiumona batwe bonso bu mwanda wa mvubu mikatampe. Bamo-bamo banenanga’mba kekidipo na mvubu kuta mutyima ku uno mwanda shi wimupyasakane ne shi wimusumininwe bininge mu mutōtelo obe. Bakwabo nabo’mba ‘Shi kuyukilepo bivule, kebakokejapo kukulomba bivule.’ Ino Bible witukankamika twendelele na kutama mu buyuki butala padi Leza ne mpango yandi.​—⁠Efisesa 4:13; Fidipai 1:9; Kolose 1:⁠9.

9 Buno buyuki bwitukinganga ku kusubija mutōtelo wetu. Mutumibwa Polo wēsambile pa kipangwa kimo kya kumushipiditu kītela bu “mwikeulu wa mu mwinya.” (2 Kodinda 11:14) Kino kipangwa kya kumushipiditu kialamuna​—⁠Satana​—⁠kilonganga bukomo bwa kwitujimija tushilule kulonga bintu byakubulwa kukwatañana na kiswamutyima kya Leza. Bipangwa bikwabo bya kumushipiditu bingidila pamo na Satana nabyo byonakanyanga mutōtelo wa bantu, omwanda Polo wānene’mba: “Bintu bitapa baJentaila, batapilanga bademona, ke Lezapo, mhm.” (1 Kodinda 10:20) Muswelo umo onka, bantu bavule bādi balanga’mba bādi batōta mu muswelo mwitabijibwe, ino abo pakubulwa kulonga bisaka Leza. Bādi bongolwa na mutōtelo wa disubi, mutōtelo wabubela. Tukefunda bivule bitala padi Satana ne bandemona kumeso, ino bine bano balwana na Leza bonakanyanga mutōtelo wa bantu.

10 Shi uyukile’mba muntu kampanda wadi waenda kukela sumu mu mushimwa obe wa mema, lelo ukendelela na kwiatoma? Bine, ukakimba na kampeja-bukidi nsulo mikwabo milumbuluke ya mema mayampe. Eyo, buyuki bwabinebine bwa Kinenwa kya Leza buketukwasha tuyuke mutōtelo wabine ne kuleka bilongwa bya disubi bilengeja mutōtelo wikale wakubulwa kwitabijibwa na Leza.

BIJILA BYA BANTU BU MFUNDIJO YA PA KITAKO

11 Pādi Yesu pano pantanda, Bayuda bavule kebādipo bakwatañene na buyuki bwabinebine butala padi Leza. Omwanda bājimije mwimanino wabo mulumbuluke kumeso a Yehova. Polo wāsonekele pobadi’mba: “Badi ne bukankamane bwa kusaka Leza, ino kebwendelepo mu ñeni [buyuki bwabinebine], mhm.” (Loma 10:⁠2) Batyibanga mbila abo bene itala pa muswelo obafwaninwe kutōta Leza, kyaba kya kuteja byanena.

12 Kungalwilo bene Isalela bādi mu mutōtelo utōka wēbapele Leza, ino wāsubijibwe na mfundijo ne ma filozofi a bantu. (Yelemia 8:​8, 9; Malaki 2:​8, 9; Luka 11:52) Bakulumpe ba mutōtelo wa Buyuda, Bafadiseo, nansha byobādi balanga amba mutōtelo wabo wādi mwitabijibwe na Leza, Yesu wēbasapwidile’mba: “Nanshi i binebine byēmufumikile Isaya, banwe banzazangi, monka mwalembele’mba: Bano bantu i bandemeke ku milomo konka, nanshi mutyima wabo kungi ami nami kungi. I bya bitupu byo bantōta, bijila nabyo bajidika, byonka bya bantu, abo’mba byo bya bine.”​—⁠Mako 7:​6, 7.

13 Lelo bibwanika ku wetu mutamba kulonga na mwālongele Bafadiseo? Kikokeja kwitufikila shi tulondanga bisela bya mu kipwilo bitupu kyaba kya kubandaula kinena Leza pamwanda utala mutōtelo. Pa kwitudyumuna ku kino kyaka kikatampe, Polo wāsonekele’mba: “Mushipiditu kwisamba wisambidilanga biyampe’mba: Mu oa mafuku a kumfulo’a bamobamo bakabomboka mu kwitabija, ke bateje matwi kudi bibanda, bibasenga bubelabubela, ne ku mfundijo ya bademona.” (1 Temote 4:⁠1) Omwanda ketufwaninwepo kufwatakanya bitupu’mba mutōtelo wetu i mwitabijibwe na Leza. Pamo’nka na uno mwana-mukaji mwine Samadia wētene na Yesu, padi batwe netu twibapyane mutōtelo wa bambutwile betu. Ino tufwaninwe kujingulula senene’mba tulonganga byobya bisangaja Leza.

KUTYINA KUFITYIJA LEZA MUTYIMA

14 Nansha shi tudi na katentekeji bininge, tukokeja kulonga bintu byakubulwa kwitabijibwa na Leza. Kimfwa, mutumibwa Yoano wāponene ku maulu a mwikeulu umo ‘mwanda wa kumutōta.’ Ino mwikeulu wāmusopeje’mba: “Kokikolwa; ami nami ne enka mupika mukwenu, pamo na abe ne bana benu bakwete ku busapudi bwa Yesu; tōta Leza.” (Kusokwelwa 19:10) Lelo pano uwamone kamweno ka kujingulula senene shi mutōtelo obe keusubijibwepo na muswelo kampanda nansha umo wa butōtyi bwa bilezaleza?​—⁠1 Kodinda 10:⁠14.

15 Kitatyi kyāshilwile bakristu bamo-bamo kulonda bisela bya mitōtelo byakubulwa kwitabijibwa na Leza, Polo wāipangwile’mba: “I bika byomuvundamukila ku bintu bya ku bunkasampe bya bukōkekōke, ne bulanda, ko ke musake kadi mumunwe bupika kadi dikwabo, a? Mulamako mafuku, ne makweji, ne bitatyi, ne myaka. Yō! nakwatwa moyo padi banwe na’mba, padi naingile mingilo ya bitupubitupu padi banwe.” (Ngalatea 4:​8-11) Bano bantu bātambwile buyuki bwa Leza ino kunyuma bashilula kunyungakanibwa na kulonda bisela bya mu mitōtelo ne kulemeka mafuku makatampe, bintu byakubulwa kwitabijibwa na Yehova. Nka na mwānenene Polo, tufwaninwe kwendelela nyeke na “kutompa kyokya kya kusangaja Mfumwetu.”​—⁠Efisesa 5:⁠10.

16 Tufwaninwe kujingulula’mba ketulemekangapo mafuku makatampe ne bisela bikwabo bijilula misoñanya ya Leza. (1 Tesalonika 5:21) Kimfwa, Yesu wēsambīle pa bandi bana-babwanga’mba: “Kebadipo bwa bapano-pantanda, ehe, monka mo nkīkadile amiwa bu-wapanopantanda.” (Yoano 17:16) Lelo kipwilo kyodimo i kīkuje mu bisela bya kulemeka mafuku makatampe bijilula musoñanya wa kubulwa kwikuja mu myanda ya bya pano pantanda? Batōtyi ba mu kyenu kipwilo bekalanga beela mu bisela ne mafetyi akwatañene na uno mwiendelejo ulombwelwe na mutumibwa Petelo? Wāsonekele’mba: “Kyokya kyaba kya pa kala kibabwana kwikilonga kiswa-mutyima kya baJentaila, ne kunangila mu byakulondalonda bya mutyima umbi, ne bilokoloko, ne kutoma vinyu nakampata, ne kupotoma byamalwa, ne lupotopoto lwa byakukolwa, ne kutōta bakishi bajidikilwe.”​—⁠1 Petelo 4:⁠3.

17 Mutumibwa Yoano wēsambīle pa kamweno ka kwiepeja na bilongwa byonso bikwatañene na mushipiditu wa ino ntanda yakubulwa kwakamwa Leza itujokolokele. Yoano wāsonekele’mba: “Kemukisanswa panopantanda, nansha byapanopantanda bine. Shi muntu usenswe panopantanda, nankyo lusa lwa Tata keludipo mudi aye, mhm. Ke-bintu byonsololo bidi panopantanda, kilokoloko kya ngitu, ne kilokoloko kya meso, ne ntumbo ya kwitatula ya būmi, kebidipo bya Tata, mhm, i bya panopantanda. Ino panopantanda papitanga, ne kilokoloko kyapo kine kumo; nanshi yewa ulonga kiswa-mutyima wa Leza aye wikele nyeke.” (1 Yoano 2:​15-17) Lelo uwajingulula’mba boba ‘balonga kiswamutyima kya Leza’ bakashalanga na būmi nyeke? Eyo, shi tuloñanga kiswamutyima kya Leza ne kwepuka bilongwa byonso bikwatañene na mushipiditu wa bwine-ntanda, tukokeja kukulupila kukekala na būmi bwanyeke ne nyeke!

LEMEKA MISOÑANYA YA LEZA YA PEŪLU

18 Leza usakanga batōtyi bandi balemeke misoñanya ya peūlu itala pa mwiendelejo mulumbuluke. Bamo-bamo mu Kodinda wakala bādi beongola na kufwatakanya’mba padi Leza wādi wa kutala bitupu mwiendelejo wabo wa byabulongelonge. Tukokeja kumona muswelo obādi bedimba ñeni na kutanga 1 Kodinda 6:​9, 10. Shi tusaka kutōta Leza mu muswelo mwitabijibwe, tufwaninwe kumusangaja na binenwa ne na bilongwa. Kipwilo kyodimo kikupanga muswelo wa kwikilonga?​—⁠Mateo 15:8; 23:​1-3.

19 Milongelo yetu na bakwabo ifwaninwe kulombola’mba tulondanga misoñanya ya Leza. Yesu wētukankamikile tulongele bakwetu enka byobya byotusaka abo betulongele, mwanda kino i kipindi kya mutōtelo wabine. (Mateo 7:12) Ivwana myanda mikwabo yānene itala pa buswe bwa bu bana na bana: “Po ponka po bakemuyukila bu-bana-bami-babwanga ponka pa kwisanswa mo mwikadile banwe bene.” (Yoano 13:35) Bana-babwanga ba Yesu bafwaninwe kwisanswa umo ku mukwabo ne kulongela balunda nabo mu lwitabijo bilumbuluke ne ku bakwabo bene.​—⁠Ngalatea 6:⁠10.

KUMUTŌTA NA MUYA ONSO

20 Padi mu mutyima obe, usakanga kutōta Leza mu muswelo mwitabijibwe. Shi i amo, nankyo ufwaninwe kuyuka milangwe ya Yehova itala pa mutōtelo. Yakoba mwana-bwanga wālombwele’kyo amba kidi na mvubu i milangwe ya Leza, ke yetupo mhm. Wānene’mba: “Bwine-Leza bwine butōka tō, bwa kubulwa kubipa kumeso kwa Leza wetu Tata, i buno; bwa kupempula bana bampikwa shabo, ne bakaji-ba-bafu, mu bishoto byabo, kadi ne kwilama aye mwine, nansha kiko kine mpika panopantanda.” (Yakoba 1:27) Shi tusaka kusangaja Leza, umo ne umo umbukata mwetu ufwaninwe kubandaula mutōtelo wandi ajingulule shi keusubijibwepo na bilongwa byampikwa bu-Leza nansha shi keuloñangapo kintu kampanda kimwene Leza bu kya mvubu mikatampe.​—⁠Yakoba 1:⁠26.

21 Mutōtelo witabijibwe na Yehova i enka owa utōka kete, wa kumutōta na muya onso. (Mateo 22:37; Kolose 3:23) Pāshilwile bene Isalela kupa Yehova bityetye kupita pa byobya byādi ulomba, wānene’mba: “Mwana mwana-mulume ulemeka shandi, kadi ne mwingidi nandi ku mfumwandi; shi penepo ami ne shabantu, lelo buleme bwami budi kwepi, a? Kabidi shi ami ngikale bu-mfumu, kwakamibwa kwami kudi kwepi le, a?” Bādi basanshija Leza na kumulambula banyema bampofu, balemane, ne babela bu bitapwa, ne wāpelele butōtyi bwa uno muswelo. (Malaki 1:​6-8) Yehova i mufwaninwe butōtyi bwa kubulwa dikeme, kadi usakanga kulamatwa enka aye kasuku kandi kete.​—⁠Divilu 20:5; Nkindi 3:9; Kusokwelwa 4:⁠11.

22 Bimweka bu mwana-mukaji mwine Samadia wēsambile na Yesu’wa wādi usaka kutōta Leza mu muswelo mwitabijibwe. Shi netu ye motusakila, tufwaninwe kwepuka mfundijo ne bilongwa byonso bya disubi. (2 Kodinda 6:​14-18) Ino tukeelelako mwanda wa tutambule buyuki bwabinebine butala padi Leza ne pa kiswamutyima kyandi. Tukalamata pototo ku masakila andi atala pa mutōtelo mwitabijibwe. (1 Temote 2:​3, 4) Ye akyo kielelangako ba Tumoni twa Yehova kulonga, ne abakwite na kyanga kyonso, iya wilunge kobadi utōte Leza “mu mushipiditu ne binebine.” (Yoano 4:24) Yesu wānene’mba: “Tata usakanga bonka’ba kumutōta.” (Yoano 4:23) Tukulupile’mba nobe ye moikadile. Pamo’nka na uno mwana-mukaji mwine Samadia, nobe usakanga kukamona būmi bwanyeke. (Yoano 4:​13-15) Ino umonanga bantu banunupa ne kufwa. Shapita ulonda’ko ukashintulula mwanda’ka kidi uno muswelo.

[Bipangujo]

1. I kika kyādi kisaka kuyuka mwana-mukaji umo mwine Samadia pamwanda utala mutōtelo?

2. I kika kyānene Yesu pa kulondolola uno mwana-mukaji mwine Samadia?

3. (a) Mwanda’ka bene Samadia bine kebādipo bayukile Leza? (b) Bayuda bakikokeji ne bakwabo, i muswelo’ka obāyukile Leza?

4. Kukwatañana na Yesu, i kika kyādi kifwaninwe kulonga Bayuda ne bene Samadia bene mwanda wa mutōtelo wabo wikale mwitabijibwe na Leza?

5. (a) “Kutōta” lelo kishintulula kika? (b) I kika kyotufwaninwe kulonga shi tusaka Leza etabije mutōtelo wetu?

6, 7. Mwanda’ka Yesu ketabijepo bamo-bamo bētela bu bandi bana-babwanga?

8. Shi tusaka kulonga kiswamutyima kya Leza, i kika kitusakilwa, ne i milangwe’ka imbi yotufwaninwe kwepuka?

9. I muswelo’ka witukinga buyuki bwabinebine, ne mwanda’ka tusakilwanga kukingwa kwa uno muswelo?

10. I kika kyokalonga shi muntu waela sumu mu mushimwa obe wa mema, ne buyuki bwabinebine bwa Kinenwa kya Leza bwitukwashanga tulonge kika?

11. I kika kyādi kibi mu butōtyi bwa Bayuda?

12. I kika kyāsubije mutōtelo wa bene Isalela, ne kyalupwile kika?

13. I muswelo’ka otukokeja kulonga pamo na mwālongele Bafadiseo?

14, 15. Nansha shi tudi na buyuki kampanda bwa kiswamutyima kya Leza, mwanda’ka tufwaninwe kwikala badyumuke?

16. I muswelo’ka witukwasha Yoano 17:16 ne 1 Petelo 4:3 tujingulule shi mafuku makatampe ne bisela kampanda bisangajanga mutyima wa Leza?

17. Mwanda’ka tufwaninwe kwepuka bintu byonso bikwatañene na mushipiditu wa bwine-ntanda?

18. I muswelo’ka wālongele bene Kodinda bamo-bamo bilubo mu mwiendelejo wabo, ne i kika kyotufwaninwe kwifunda kupityila ku kino?

19. Mutōtelo wabine ufwaninwe kwikala na lupusa’ka mu kipwano kyetu na bakwabo?

20, 21. (a) Leza usakanga mutōtelo wa muswelo’ka? (b) Mwanda’ka Yehova wāpelele butōtyi bwa bene Isalela mu mafuku a Malaki?

22. Shi tusaka Leza etabije mutōtelo wetu, i kika kyotufwaninwe kulonga ne kuleka kulonga?

TOMPA BUYUKI BOBE

Mungya Yoano 4:​23, 24, i mutōtelo wa muswelo’ka witabijibwe na Leza?

I muswelo’ka otukokeja kuyuka shi Leza witabije bisela ne mafetyi amo-amo?

I bisakibwa’ka bimo-bimo bitala pa mutōtelo mwitabijibwe?

[Kifwatulo pa dyani dituntulu pa paje 44]

    Mabuku a mu Kiluba (1993-2025)
    Tamba
    Twela
    • Kiluba
    • Tumina
    • Byosaka
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Bijila bya Mwingidijijo
    • Bitala Myanda Mifyame
    • Mwa Kujadikila Myanda Mifyame
    • JW.ORG
    • Twela
    Tumina