MWBR18 05 Myanda ya Kunyemena’ko ya Kabuku ka ku Kupwila Būmi ne Mwingilo
7-13 KWEJI 5
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | MAKO 7-8
“Sela Mutyi Obe wa Masusu Kadi Nonde Nyeke”
nwtsty-E bilembwa bya kwifunda bya Mak 8:34
nankyo epele aye mwine: Nansha “apele bwanapabo bwandi bonso.” Kino kilombola’mba muntu ufwaninwe kwipela aye yense na mutyima tō nansha kupela kwiikadila muntu pandi ino ekale ke wa Leza. Bino binenwa bya Kingidiki bibwanya kwalamunwa ne bu “kwipela,” i byendele’mo mwanda mudi ne kuleka bilokoloko bya abe mwine nansha kupela kulonga bintu mosakila. (2Ko 5:14, 15) Kino kyubwa kimo kyonka kya Kingidiki i kingidijibwe na Mako pashintulula mobātunine Yesu kudi Petelo.—Mak 14:30, 31, 72.
w92 1/8 p. 10 mus. 14
nyemanga Muswelo’ka Luno Lubilo lwa Būmi?
14 Yesu wanene bana-babwanga bādi bebungile nandi pamo’mba: “Shi muntu usaka kunonda nabya epele aye mwine (nansha amba: ‘aleke kwilangila ku kamweno ka aye mwine,’ Français courant), asele [mutyi wa masusu wandi, MN] anonde [nyeke ne nyeke, MN].” (Mako 8:34, MB) Shi tubaitabija luno lwito, tufwaninwe kwikilonga “nyeke ne nyeke;” ke pa mwandapo wa kukimba’mo ñanyi, ino i mwanda wa kutyina’mba twakajimina pa mwanda wa kubulwa ñeni, njibo yetu ya kapona ne kuvutakanya nsangaji yetu ya būmi bwa nyeke. Divule kwendelela kwa ku mushipiditu kwikalanga kwiya bityebitye, ino kukokeja kupalankana lubilo lubilo, shi ketwilaminepo!
Lelo I Bika Byokapāna pa Kusaka Ushale Nyeke Mūmi?
3 Ye ponka’po pāipangwile Yesu bipangujo bibidi bilanguluja’mba: “Shi muntu apete panopantanda ponso ke pandi, ne būmi wējimija monka, lelo nankyo kyāmwenamo i kika?” Kadi amba: “Lelo kikēshinta muntu ku būmi bwandi i kika le?” (Mako 8:36, 37) Ku bantu, kipangujo kibajinji kipēla kulondolola. I kutupu kimwena’mo muntu shi wapeta ntanda yonso ino wajimija būmi bwandi. Muntu ukokeja kusangela mu bituntwa byandi enka shi ukidi mūmi. Kipangujo kya bubidi kya Yesu kya amba: “Lelo kikēshinta muntu ku būmi bwandi i kika le?” padi kyāvulwije bengidi bandi byāfwatakenye Satana mu mafuku a Yoba amba: “Byonso bidi na muntu ukapana’byo pa būmi bwandi.” (Yoba 2:4) Binenwa bya Satana bimweka bu bya bine ku boba kebatōtangapo Yehova. Bantu bavule babwanya kulonga kintu kyo-kyonso, kujilula kijila kyo-kyonso, mwanda’tu wa kushala bōmi. Ino Bene Kidishitu abo badi na mumweno mwishile.
4 Tuyukile amba Yesu kāilepo pano pa ntanda mwanda wa kwitupa bukomo bwa ngitu, bupeta ne būmi bulampe mu ino ntanda. Ino wāile mwanda wa kwitupa mukenga wa kukamona būmi bwa nyeke mu ntanda impya, ne kyepelo kya buno būmi ye kyotukwete na makasa abidi. (Yoa. 3:16) Mwine Kidishitu ufwaninwe kwivwanija nshintulwilo ya kipangujo kibajinji kyāipangwile Yesu, “Shi muntu apete panopantanda ponso ke pandi, ne būmi wējimija monka, lelo nankyo kyāmwenamo i kika?” Kilondololwa, I kutupu kyamwena’mo nansha kimo. (1 Yoa. 2:15-17) Pa kusaka tulondolole kipangujo kya bubidi kya Yesu, tufwaninwe kwiipangula’mba: ‘Lelo i bintu’ka byongitabije kupāna mwanda wa kulama lukulupilo lwa būmi bwami mu ntanda impya?’ Malondololo etu ku kino kipangujo, amweka mu mwiendelejo wetu, alombola mushike wa luno lukulupilo mu mityima yetu.—Dingakanya Yoano 12:25.
Le Mwanā Muntu I Ani?
Bine, pa kwitabijibwa na Yesu bu mulondi, muntu’wa ufwaninwe kwikala mukankamane ne mwipāne. Yesu wanena’mba: “Yewa umfwa bumvu ami ne binenwa byami mu luno lukongo lwa makoji ne lwa bubi, Mwanā muntu nandi ukamufwanga bumvu pakafika mu ntumbo ya Shandi na bamwikeulu bajila.” (Mako 8:38) I amo, pasa kwiya Yesu, usa kukalubwila “muntu ne muntu mwendele mwikadilo wandi.”—Mateo 16:27.
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
Bipangujo bya Batangi
Mwanda waka koya ku makasa wādi mwanda mukatampe ku balwana na Yesu?
Uno i mwanda ubadilwa mu bintu bivule byobādi batopeka Yesu ne bana ba bwanga kudi balwana nabo. Bijila bya Mosesa byāshintulwile kine kibwanya kusubija muntu, kimfwa, kutambwa na mema mu ngitu, makopo, kutenga umbidi mufwe wa nyema nansha wa muntu. Kadi Bijila byāletele bulombodi bulombola muswelo ubwanya kwitōkeja muntu. Padi i na kwela kitapwa, koya, nansha kukuswa mashi.—Levi, shapita 11-15; Umbadilo, shapita 19.
Bafundiji Bayuda, betwa ne bu Balabi, bābwejeje’ko bijila bya abo bene. Bilembwa bimo binena’mba bābwejeje’ko bijila bya ntentekelo batwela mu kanda ne kanda pa byobya bibwanya kusubija muntu ne muswelo wakokeja kusubija bakwabo. Balabi batūdile ne bijila pa miswelo ya bingidilwa bikokeja kwikala bya disubi ne byampikwa disubi ne bisela byādi bifwaninwe kulonda bantu mwanda wa bekale monka batōka.
Balwana na Yesu bāmwipangwile amba: “Mwanda waka bobe bana ba bwanga kebalondangapo kishi kya bantu ba pa kala, ino badya’ko byakudya na makasa a disubi?” (Mako 7:5) Bano Bafadiseo kebādipo besambila pa bukundwe bufwaninwe, ko kunena’mba, koya ku makasa kumeso kwa kudya. Bafadiseo batūdile’ko kijila kya kulonga kumeso kwa kudya, bādi bafwaninwe kumwangila muntu mema ku maboko mungya kisela. Bilembwa bitelelwe kūlu bibweja’ko amba, Balabi “bādi batonga i kingidilwa’ka kya kwingidija pa kumwangila muntu mema, i mema’ka mafwaninwe, i ani ufwaninwe kumwangilañana mema, ne buvule bwa maboko a kubwanwa mema’a.”
Le Yesu wālongele namani pa bino bijila bya bantu? Wāsapwidile bendeji ba bipwilo bya Bayuda’mba: “Isaya wādi na nsambu pa kunena mu bupolofeto myanda yenu banwe banzazangi, monka mokilembelwe amba: ‘Bano bantu bandēmekanga na milomo yabo bitupu, inoko mityima yabo idi kulampe nami [Yehova]. I bya bitupu byobantōtanga, mwanda bafundijanga bijila bya bantu amba yo mfundijo.’ Mubaleka mbila ya Leza, mubalamata’ko ku kishi kya bantu.”—Mako 7:6-8.
Lelo Udi na “Mutyima wa Kidishitu”?
9 Uno muntu wādi mujike matwi kadi ukukumina. Kepabulwe padi kintu kyātengele Yesu i kusela mutyima kūlu nansha kwiumbila kwa uno muntu. Yesu wāmulongela kintu kishile bityetye na byaādi uloñanga nyeke. Wāmukwata, wālupuka nandi mu kibumbo, wāenda nandi kufula, kwa bunka bwabo. Penepa Yesu wālonga biyukeno mwanda wa kulombola muntu’wa byasaka kulonga. “Wamubīka minwe mu matwi andi, ebiya wapelele mata wamutenga pa ludimi.” (Mako 7:33) Kupwa Yesu wātala mūlu, ku mfulo weikija. Bino bilomboji byonso byādi bya kusaka kuyukija muntu amba, ‘Byonkulongela bino, nonga’byo ku bukomo butamba kudi Leza.’ Ku mfulo Yesu wānena’mba: “Pajikuke.” (Mako 7:34) Ponka’po matwi a muntu’wa ājikuka, ne kunena kanena byonka biyampe.
10 Bine, Yesu wādi na kabango ku bantu bakwabo! Mwiivwanino wabo wādi umuteneka ku mutyima, kuno kwitūla pa kyaba kya bakwabo kwādi kumutonona ate mutyima ku mwiivwanino wabo. Batwe netu byotudi bene Kidishitu, tufwaninwe kwikala na mutyima wādi na Kidishitu ne kulombola’o patōka mu myanda ya uno muswelo. Bible witusoñanya’mba: “Ikalai ne mutyima umo, ne kanye, ne kwisanswa bu-bāna, ne mutyima wa lusalusa, ne wa bumvubumvu.” (1 Petelo 3:8) Kino kitulomba nanshi kunena ne kulonga bintu na kubanga mwiivwanino wa bakwetu.
11 Mu kipwilo, tukokeja kulombola kabango ku mwiivwanino wa bakwetu na kwibapa bulēme, kwibalongela bintu monka motusakila abo betulongele’byo. (Mateo 7:12) Pa kino, tufwaninwe kuta mutyima ku byotunena ne ku muswelo otwibinena. (Kolose 4:6) Vuluka amba ‘binenwa bimo bisabanga pamo bwa kipete.’ (Nkindi 12:18) Lelo mu kisaka namo? Ba mulume ne mukaji beswele binebine batanga mutyima ku mwiivwanino wabo umo ku mukwabo. (Efisesa 5:33) Bepuka kunena bishima bitapa, kwiketa bitambi nansha kwizawila mizaulo mibimibi—ne byobya byonso bibwanya kushīla mukwabo bilonda ku mutyima bikoma ne mwa kwidilwa’byo. Bana nabo badi na mwiivwanino wabo, bambutwile badi na buswe bayukile kubanga bino bintu. Nansha shi kebalemununa babo bana, bebalemununanga biyampe bilombola bulēme bobadi nabo ku bulēmantu bwa babo bana, pampikwa kwibangadika ngitu bya bitupubitupu. (Kolose 3:21) Wivwane netu tudi na kabango namino, nankyo tudi na mutyima wa Kidishitu.
14-20 KWEJI 5
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | MAKO 9-10
“Kimonwa Kikomeja Lwitabijo”
Kidishitu—Pene Pemanine Bupolofeto
9 Ke mwaka ne kupita tamba popa paletele Yesu bubinga butelelwe kūlu’ku bulombola amba ye Meshiasa. Pashika wa mu mwaka wa 32 K.K. wapu ne kupwa. Bavule baitabije mudi Yesu abaleka kumulonda, kepabulwe padi i pa mwanda wa kupangwapangwa, kusanswa bupeta, nansha kuzumbijazumbija mutyima kwa umbūmi. Bakwabo padi ñeni i mibavutakane ne kufitwa mwanda Yesu wāpelele bantu bamubikike bu mulopwe. Kadi bendeji ba bipwilo bya Bayuda pa kumwangadika ngitu, Yesu wapelele kuleta kiyukeno kya mūlu kimutumbija ntumbo. (Mateo 12:38, 39) Padi kuno kupela kwaapelele kwavutakenye bamo ñeni. Ne kadi Yesu washilula kusokwela bana bandi ba bwanga kintu kikomo kwivwanija—amba “poso ami’nka mfike ku Yelusalema, nkamone byamalwa bingi-bingi ku bakulumpe, ne ku [babitobo] bakatampe, ne ku basonkeji, ebiya ne kwipaībwa nkepaībwa konka.”—Mateo 16:21-23.
10 Mu myeji kitema nansha dikumi īya’ko, kitatyi kya Yesu ‘kusonsoloka pano pa ntanda ende kudi Shandi’ kisa kubwana. (Yoano 13:1) Yesu pa kukambakena mpata bandi bana bwa bwanga ba dikōkeji, webalaya kwibalongela kintu kyaapelele kulonga kumeso a Bayuda bampikwa lwitabijo—kiyukeno kya mūlu. Amba: “I binebine byo nemunena’mba, e ko badi bamobamo bēmana pano kebakamonepo lufu, nansha patye, poso’nka bakamone bidi Mwana wa muntu wiya umbulopwe bwandi.” (Mateo 16:28) Na bubine, Yesu kasakepo kunena amba bana bandi ba bwanga bamo basa kwikala bōmi kutūla ne bikashimikwa Bulopwe bwa Meshiasa mu 1914. Kintu kidi na Yesu ku mutyima i kulombola ku bana bandi ba bwanga basatu ba pa mutyima ntompejo ya ntumbo yandi yakekala nayo mu Bulopwe. Ino nsolweji ya kumona kimonwa itelwanga bu kwalamuka.
Kidishitu—Pene Pemanine Bupolofeto
11 Mafuku asamba pa kupita’po, Yesu waselela ba Petelo, Yakoba, ne Yoano ku lūlu lulampe—pakwabo i pa mutenta wa Lūlu lwa Helemone. Kwine’kwa, Yesu “webaalamwina ke ungi, ne mpala yandi ke yeñenya’nka bwa dyuba, ne bivwalwa byandi bīne byālamuka to-ō.” Kadi bapolofeto, ba Mosesa ne Ediya abamweka, kebesambe na Yesu. Kepabulwe kino kimonwa kya kutendelwa kibalongeka bufuku, bwikimwekeja biyampe nakampata. Bine, Petelo weumone bu mwanda ulongeka bine, o mwanda wanena amba ashimike’po bitanda bisatu—kya Yesu, kya Mosesa, ne kya Ediya. Aye Petelo ukinena, dikumbi ditōka dibebapūta ne diwi dibatambe’mo kedinena’mba: “Uno i wami Mwana o nsenswe, untōkele mutyima, mwikale kumwivwana.”—Mateo 17:1-6.
nwtsty-E bilembwa bya kwifunda bya Mak 9:7
diwi: Uno o musunsa wa bubidi mu misunsa isatu isekunwinwe mu Maevanjile mwine mulombwelwe Yehova wisambididila na bantu.—Tala bilembwa bya kwifunda bya Mak 1:11.
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Mako
10:6-9. Mpango ya Leza i ba mulume ne mukaji bekale belamate. Nanshi, pa kyaba kya kukimba kwilubula, bafwaninwe kulonga bukomo bwa kulonda misoñanya ya mu Bible pa kuvuija makambakano a mu busongi bwabo.—Mat. 19:4-6.
nwtsty-E bilembwa bya kwifunda bya Mak 10:17, 18
Mufundiji Muyampe: Uno muntu wāingidije bishima “Mufundiji Muyampe” bu kitenta kya lushiñanya, inoko ino ntumbo yo yādi ikimba bendeji ba bipwilo. Nansha Yesu byākadipo upela kwitwa bu “Mufundiji” nansha bu “Mfumwetu” (Yoa 13:13), inoko wādi uleka ntumbo yonso yendele Shandi.
I kutupu muyampe poso umo kete, Leza: Yesu pano ulombola’mba Yehova ye nsulo minemine ya bintu biyampe, Mwine udi na lupusa lwa peulu lwa kuyuka kiyampe ne kibi. Ba Adama ne Eva pa kudya ku mutyi wa kuyuka biyampe ne bibi ku kusaka, bāsakile kwiludika. Inoko, Yesu aye wāitabije na kwityepeja buludiki bwa Shandi. Leza witulombolanga ne kwitushintulwila bintu biyampe kupityila ku byasoñenye mu Kinenwa kyandi.—Mak 10:19.
21-27 KWEJI 5
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | MAKO 11-12
“Waela’mo Kutabuka Bonso”
nwtsty-E bilembwa bya kwifunda bya Mak 12:41, 42
bilambwilo: Bilembwa bya kala bya Bayuda binena’mba tuno tumasanduku twa byabuntu twādi na bupunga bwiifwene na bimpungudi nansha masengo, ne na kakipunzu katyetye kūlu. Bantu bādi batūla’mo byabuntu bishileshile. Kino kishima kya Kingidiki kingidijibwe pano kitanwa ne mu Yoa 8:20, mwine mokyalamwinwe bu “kilambwilo.” Mobimwekela kino kishima kifunkilanga pa kifuko kyādi mu Kipango kya Bana-Bakaji. (Tala Kabuku Ketukwasha Twifunde Kinenwa kya Leza [sgd] p. 52-53.) Kukwatañana na myanda ya balabi, ku kino kipango kwādi kutūdilwe bilambwilo 13. Bimweka’mba tempelo yādi ne na kilambwilo kikatampe mwādi mukongakanibwa lupeto lwa mu bilambwilo bityebitye.
tubityele tubidi: Kishima pa kishima, “tulepitoni tubidi” i buvule bwa kishima kya Kingidiki lepton, kishintulula kakintu katyutyu bininge. Lepitoni kādi kakityele katyetye bininge ka mukuba nansha ka bronze, ka bulēme budingakene na kakipindi kamo ka ndenadi imo myabanibwe mu tubipindi 128 kādi kengidijibwa mu Isalela.—Tala sgd p. 62-63.
twa bulēme butyetye bininge: Kishima pa kishima i “kwadran.” Kishima kya Kingidiki kodrantes (kitambile ku kishima kya Kilateni quadrans) kifunkila pa kityele kya mukuba nansha kya bronze kya bene Loma kyādi na bulēme bwa kakipindi kamo ka ndenadi imo myabanibwe pa tubipindi 64. Pano Mako waingidija lupeto lwa bene Loma pa kulombola bulēme bwa bityele byādi bingidija bininge Bayuda.—Tala sgd p. 62-63.
Yehova Usangelanga Mwingilo Oingila Na Mutyima Onso
16 Mafuku abidi pa kupita’po, mu mafuku 11 a Nisane, Yesu wāijije difuku dituntulu mu tempelo, mobādi bamwipangula kwātambile lupusa lwandi i kwepi ne kulondolola ku bipangujo bikomokomo bitala pa musonko, pa lusangukilo, ne pa bintu bikwabo. Yesu wājingulula basonekeji ne Bafadiseo, “bakutukija’tu bintu bya mu mōbo a bakaji-ba-bafu byonso fututu.” (Mako 12:40) Kupwa Yesu wāshikata, i kimweke patōka amba wādi mu Kipango kya Bana-bakaji, mwādi mutūdilwe bilambwilo 13 kukwatañana na kishi kya Bayuda. Wāshikata kakitatyi katyetye, utadija bantu mobatūdila byabuntu byabo. Bampeta bavule bāiya, kekubulwe padi bamo bādi ba kwilangila, bemwekeja bu abo ba boloke. (Enzankanya na Mateo 6:2.) Yesu wābambila meso pa mwana-mukaji umo. Bantu bavule kebāmwenepo kintu kampanda kyālongele uno mukaja-mufu nansha kyabuntu kyandi. Ino Yesu, wādi uyukile mwikadile mityima ya bakwabo, wāyukile amba wādi “mulanda mukaja-mufu.” Kadi wāyukile ne buvule bwine bwa kyabuntu kyandi—“tulupeto tubidi twa mukuba twa buleme butyetye.”—Mako 12:41, 42, MB.
17 Penepo Yesu wāityila bandi bana-babwanga kwadi, mwanda wādi usaka bemwene abo bene bufundiji bwaādi kasake kufundija. Yesu wānena’mba: “Waelamo aye wakile bonso bakwela mu kilambwilo.” Mungya kutendela kwa Yesu, uno mwana-mukaji wātūdile bivule kutabuka bakwabo bonso kya pamo. Wāletele “tonso twādi nato”—kadyeya kandi kamfulo. Kulonga uno muswelo kulombola amba wētūdile mu makasa a Yehova wa kumulela. Tala’po, muntu wāikele kulombolwa bu kimfwa mu bya kupāna kudi Leza i yewa wātūdile kyabuntu kyakubulwa nansha mvubu mine. Inoko ku meso a Leza, kyo kyādi na mvubu kutabuka byonso!—Mako 12:43, 44; Yakoba 1:27.
Yehova Usangelanga Mwingilo Oingila Na Mutyima Onso
17 Penepo Yesu wāityila bandi bana-babwanga kwadi, mwanda wādi usaka bemwene abo bene bufundiji bwaādi kasake kufundija. Yesu wānena’mba: “Waelamo aye wakile bonso bakwela mu kilambwilo.” Mungya kutendela kwa Yesu, uno mwana-mukaji wātūdile bivule kutabuka bakwabo bonso kya pamo. Wāletele “tonso twādi nato”—kadyeya kandi kamfulo. Kulonga uno muswelo kulombola amba wētūdile mu makasa a Yehova wa kumulela. Tala’po, muntu wāikele kulombolwa bu kimfwa mu bya kupāna kudi Leza i yewa wātūdile kyabuntu kyakubulwa nansha mvubu mine. Inoko ku meso a Leza, kyo kyādi na mvubu kutabuka byonso!—Mako 12:43, 44; Yakoba 1:27.
w87-F 1/12 p. 30 mus. 1
Le Kyabuntu Kyobe I Kitapwa?
Ino nsekununi itufundija myanda mivule ya mvubu. Mukatampe padi i uno: Batwe bonso tudi na dyese dya kukwatakanya mutōtelo wa bine na bintu byetu bya ku ngitu, inoko kyabuntu kilēme bininge ku meso a Leza i kyokya kyotumwene batwe bene na bulēme. Mu muneneno mukwabo, lelo tupānanga kintu kyetu kya bulēme kutabuka, nansha’mba le kyabuntu kyetu i kitapwa kinekine?
Tunangu mu “Kinenwa kya Leza”
15 Le ke kintu’po kya kutendelwa pa kutela uno mukaji wa kishala mu Bible mu bantu bonso bāile ku tempelo dyodya difuku? Yehova witufundija kupityila ku kino kimfwa amba i Leza usangelanga byotulonga. Witabijanga na nsangaji byabuntu byotupāna na muya onso, nansha shi kebifikilepo pa byobya bibwanya kupāna bakwabo. Bine, Yehova kādipo wa kumona muswelo muyampe wa kwitufundija buno bubine butenga mutyima kupita uno!
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
nwtsty-E bilembwa bya kwifunda bya Mak 11:17
njibo ya milombelo ya mizo yonso: Mu balembi bonso ba Maevanjile bāselele binenwa bya Isa 56:7, enka Mako kete ye ubwejeje’mo bishima “ya mizo [bantu] yonso.” (Mat 21:13; Luk 19:46) Tempelo ya mu Yelusalema kyo kifuko kyādi kitanina’mo bene Isalela ne beni batyina Leza mwanda wa kutōta ne kulomba Yehova. (1Ba 8:41-43) Yesu wādi na bubinga pa kutopeka Bayuda bāingidije tempelo bu mwa kusungila ne kwiyalamuna ke mutá wa batubwalāla. Bilongwa byabo byātyumwine mutyima wa bantu ba mizo yonso baleke kufwena Yehova mu njibo yandi ya milombelo, ne kwibajikila mikenga ya kumuyuka.
Waingidija Kikuyu pa Kuleta Bufundiji Butala pa Lwitabijo
Kupwa papo, Yesu ne bana bandi ba bwanga abatwela mu Yelusalema. Mungya kibidiji kyandi, Yesu waenda ku tempelo kukafundija. Babitobo bakulu ne bakulumpe ba bantu, padi bakivulukile byalongele Yesu kensha ku boba badi bashinta lupeto, abamwipangula’mba: “Le uloñanga bino bintu na lupusa’ka? Nansha le i ani mwine wakupele luno lupusa lwa kulonga bino bintu’bi?”—Mako 11:28.
28 KWEJI 5–3 KWEJI 6
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | MAKO 13-14
“Epuka Kupya mu Dikinga dya Kutyina Bantu”
Wāboile Ñeni ku Lulekelo lwa Mfumwandi
14 Mfulo mfulō, bukosoke bwa Petelo bwāmufikije ne ku kibelo kya njibo imo mikatampe bininge ya mu Yelusalema. Yādi njibo ya Kaifasa, mupidishitu mukatampe mpeta kadi mukomokomo. Mobo a uno muswelo ādi majokolokwe na kipango, ne kibelo kumeso. Petelo wāfika pa kibelo, ino bāmupeleja kutwela. Yoano, wādi uyukile biyampe mupidishitu mukatampe wādi kala kādi munda, wāiya kunena mulami wa pa kibelo atweje Petelo. Bimweka’mba Petelo kādipo pabwipi na Yoano; kadi kātompelepo kutwela mu njibo ne kwimana kubwipi na Mfumwandi. Wāshele mu kipango, mwine mwādi bapika bamobamo ne bengidi bapityija buno bufuku bwa mashika, bashikete ku mudilo utēma, batala tumoni twa bubela potupita umo umo kumeso kwa kityibilo kya mambo mwanda wa kusambila Yesu.—Mako 14:54-57; Yoa. 18:15, 16, 18.
it-2-F p. 585 mus. 3
Petelo
Petelo wātwelele mu kipango kupityila kudi mwanā bwanga umo wādi ulonda Yesu nansha wāmukunkwije kufika ne ku kipango kya kitobo mukatampe. (Yoa 18:15, 16) Kāshiketepo talāla nansha kwifya, ino wafwena kaote mudilo. Kitōkeji kya mudilo ne muneneno wandi wa kine Ngadilea byālenge bantu bamujingulule bukidibukidi amba i mulondi wa Yesu. Abo pa kumusapula, Petelo watuna Yesu misunsa isatu amba kamuyukilepo, ebiya kaefinge bininge mwanda wa kuno kutuna. Kala mu kibundi nzolo wadila musunsa wa bubidi, ebiya Yesu “wavundamuka watala Petelo.” Petelo watamba panja na kinku, kadila bya bulanda. (Mat 26:69-75; Mak 14:66-72; Luk 22:54-62; Yoa 18:17, 18; tala CHANT DU COQ; SERMENT.) Inoko, milombelo yālombele Yesu dibajinji padi Petelo yālondolwelwe, kadi lwitabijo lwa Petelo kelwazozelelepo.—Luk 22:31, 32.
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Mako
14:51, 52—Lelo nsongwalume ‘wāvulumukile mutaka’ i ani? Mako ye utelele uno mwanda bunka bwandi, nanshi tubwanya kunena’mba i aye mwine.
Yesu Waselelwa kwa Anasa Kupwa Ke kwa Kaifasa
Kaifasa uyukile amba Bayuda bafītwanga bukidi shi muntu witela bu Mwanā Leza. Mafuku kunyuma Yesu paanenene amba Leza ye Shandi, Bayuda basakile kumwipaya abo amba “widingakanya pamo na Leza.” (Yoano 5:17, 18; 10:31-39) Kaifasa byayukile mwiivwanino wabo, waipangula Yesu na bunwanwa amba: “Nakutyipija ne Leza mūmi witulombole shi abe ye Kidishitu, Mwanā Leza!” (Mateo 26:63) Na bubine, Yesu witabije amba i Mwanā Leza. (Yoano 3:18; 5:25; 11:4) Shi apele, nabya watune amba kakidipo Mwanā Leza kadi ke Kidishitupo. O mwanda Yesu wanena’mba: “En-en i ami; kadi banwe mukamona Mwanā muntu ushikete ku kuboko kwa lundyo kwa bukomo kadi wiya na makumbi a mūlu.”—Mako 14:62.