MWBR18 06 Myanda ya Kunyemena’ko ya Kabuku ka ku Kupwila Būmi ne Mwingilo
4-10 KWEJI 6
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | MAKO 15-16
“Yesu Wāfikidije Bupolofeto”
nwtsty-E bilembwa bya kwifunda bya Mak 15:24, 29
kebeabila bivwalwa byandi bya pangala: Nsekununi idi mu Yoa 19:23, 24 ibweja’ko myanda mikwabo keitelelwepo na ba Mateo, Mako ne Luka: Basola bene Loma bātele bubale bivwalwa bya pangala ne bya munda bine; basola baābenye bivwalwa bya pangala “paná, sola ne sola na byandi”; kebāsakilepo kwabanya kivwalwa kyandi kya munda, ino bekita bubale; kadi kutebwa bubale kwa bivwalwa bya Meshiasa kwāfikidije Ñi 22:18. Boba bādi bepayañana bādi bebidile kuyata banonga bibi bivwalwa byabo ne bintu byabo kumeso kwa kwibepaya, mwanda wa kwibafwija bumvu.
bapuka mitwe: Divule kino kilongwa kyādi kilongwa ne na binenwa pa mulongo, kyādi kilombola kubulwa bulēme, kafutululo nansha kibengo. Bapityeshinda bāfikidije pampikwa kuyuka bupolofeto budi mu Ñi 22:7.
nwtsty-E bilembwa bya kwifunda bya Mak 15:43
Yosefa: Kwishila kwa bumuntu bwa balembi ba Evanjile i kumweke mu myanda palapala yobesambile padi Yosefa. Mateo musonkeji wa musonko ulombola’mba wādi “mpeta”; Mako nandi paāsonekele dibajinji bene Loma, umutela’mba wādi “muntu mutumbe wa mu Kidye” wadi utengele Bulopwe bwa Leza; Luka, muñanga wa lusa, umutela’mba wādi “muntu muyampe kadi moloke” kākwatakenyepo Kidye kyobākutyile Yesu; Yoano kete ye umutelele amba wādi “[mwanā bwanga] umo wa kufula mwanda wadi utyina Bayuda.”—Mat 27:57-60; Mak 15:43-46; Luk 23:50-53; Yoa 19:38-42.
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
nwtsty-E bilembwa bya kwifunda bya Mak 15:25
nsá ya busatu: I kubwipi na 9:00 ya lubanga. Bamo bamwene amba kudi kwishila kwa ino nsekununi ne na yoya idi mu Yoa 19:14-16, inena’mba kwādi “kubwipi na nsá ya busamba” Pilato paāpene Yesu bakamwipaye. Nansha Bisonekwa byokebishintululapo ne pa mfulo kuno kwishila, pano tubandaulei’ko myanda imo: Divule nsekununi ya Maevanjile ikalanga mikwatañane mu mwanda utala kitatyi kyālongekele myanda mu difuku dya mfulo dya būmi bwa Yesu pano pa ntanda. Nsekununi ya Maevanjile onso aná ilombola’mba babitobo ne bakulumpe bēbungile lubanga bwē kupwa bakasela Yesu kwa Pontyusa Pilato Mbikavu wa Loma. (Mat 27:1, 2; Mak 15:1; Luk 22:66–23:1; Yoa 18:28) Ba Mateo, Mako ne Luka abo bonso balombola’mba pādi Yesu kala ku mutyi, mfindi yasambakana konsokonso mu ntanda’ya tamba “nsá ya busamba . . . kufika ne ku nsá ya kitema.” (Mat 27:45, 46; Mak 15:33, 34; Luk 23:44) Mwanda padi mukatampe utala kitatyi kya kwipaibwa kwa Yesu i uno: Ku bamo kukupilwa kwādi kubadilwa mu bintu byādi bilongwa pa kwipaya muntu. Kyaba kimo bikupilwa byādi bibwanya ne kufwa muntu. Mu mwanda wa Yesu, bikupilwa byāpityile, byālengeja asakilwe muntu mukwabo wa kumuselela mutyi wa masusu waādi kala uselele bunka. (Luk 23:26; Yoa 19:17) Shi bikupilwa byādi bimonwa bu ngalwilo ya kwipaya muntu, nanshi kitatyi kimo ye bino byāshilwile kumeso kwa Yesu kupopwa ku mutyi wa masusu. Mat 27:26 ne Mak 15:15 bikwatakanya uno mulangwe na kutela bintu bibidi pamo, kukupilwa ne kwipaibwa ku mutyi. Nanshi, bantu palapala bādi babwanya kutela bitatyi bishileshile bya kwipaibwa kwandi, mungya mumweno wa muntu ne muntu pa kitatyi kyāshilwile myanda ya kumwipaya. Padi kino kyo kyālengeje Pilato atulumuke pa kuyuka’mba Yesu wāfwile kinondanonda na kupopwa’ye ku mutyi. (Mak 15:44) Kadi divule balembi ba Bible balondanga kibidiji kyādi’ko kya kwabanya difuku mu bipindi biná bya mansá asatu dyuba ne bufuku. Kwabanya difuku uno muswelo kulombola kine kyādi kinenenwa divule amba nsá ya busatu, ya busamba, ne ya kitema, babadila patamba dyuba kubwipi na 6:00 ya lubanga. (Mat 20:1-5; Yoa 4:6; Bil 2:15; 3:1; 10:3, 9, 30) Ne kadi, bantu mu kikonge kebādipo na bipungwa bipotoloke bya kuyukila’ko mansá, o mwanda divule bitatyi bya difuku byādi bitelwa na kishima “kubwipi na,” enka na mobilombwedilwe mu Yoa 19:14. (Mat 27:46; Luk 23:44; Yoa 4:6; Bil 10:3, 9) Mu kīpi: Padi Mako i mwisambile pa byonso bibidi, kukupilwa ne kupopwa ku mutyi, ino Yoano i mwisambile’nka pa kupopwa ku mutyi. Bimweka bu balembi babidi ibatele mansá asenselela ku kipindi kya busatu kya difuku, ino Yoano i mwingidije “kubwipi na” patela kitatyi. Padi ino myanda yo ishintulula kwishila kwa bitatyi bitelelwe mu ino nsekununi. Ku mfulo, myanda yālembele Yoano mu makumi a myaka kubadila’mo ne kitatyi kimweka bu kishile na kyokya kitelele Mako bilombola’mba Yoano kātentwilepo’tu nsekununi ya Mako.
nwtsty-E bilembwa bya kwifunda bya Mak 16:8
mwanda badi na moyo: Kukwatañana na bilembwa bya kala bya kipindi kya mfulo kya Mako bidi’ko, Evanjile i mifule na binenwa bidi mu vese wa 8. Bamo bamona’mba ino mvuyo i mīpi bininge, o mwanda keifwaninwepo kwikala bu mvuyo minemine ya uno mukanda. Inoko, mungya musekunwino mwīpi wa myanda wa Mako, buno bubinga kebwendele’mopo. Kadi, ba Jerome ne Eusebius befundi ba mu myaka katwa ka buná balombola’mba bilembwa binebine bifula na binenwa bya amba “mwanda badi na moyo.”
Kudi bilembwa bivule bya Kingidiki ne malamuni a mu ndimi mikwabo abwejeje mvuyo milampe nansha mīpi kupwa kwa vese 8. Mvuyo milampe (idi na mavese makwabo 12) itanwa mu Codex Alexandrinus, Codex Ephraemi Syri rescriptus, ne Codex Bezae Cantabrigiensis, onso i a mu myaka katwa ka butano Yesu ke mwiye. Itanwa kadi ne mu Latin Vulgate, mu Curetonian Syriac, ne mu Syriac Peshitta. Inoko, keitanwangapo mu bino bilembwa bibidi bya kala bya Kingidiki bya mu myaka katwa ka buná, Codex Sinaiticus ne Codex Vaticanus, nansha mu Codex Sinaiticus Syriacus wa mu myaka katwa ka buná nansha ka butano, nansha mu bilembwa bya kala bya Mako bya mu myaka katwa ka butano bitwa bu Sahidic Coptic. Mo monka, ne bilembwa bya kala bininge bya Mako bya mu Kiarmeni ne mu Kijeorji bifula na vese 8.
Bilembwa bikwabo bya Kingidiki byalondele’po ne malamuni a mu ndimi mikwabo adi na mvuyo mīpi (adi’tu na misemwa ibala inga). Codex Regius ya mu myaka katwa ka mwanda Yesu ke mwiye yādi na mvuyo ibidi, mvuyo mīpi yo yādi ibadikile. Mvuyo ne mvuyo yādi ishilula na binenwa bya amba bino bisonekwa bidi mu bilembwa bimo, ino na bubine kebidipo’tu na mvubu.
MVUYO MĪPI
Mvuyo mīpi itanwa kupwa kwa Mak 16:8 keibadilwapo mu Bisonekwa bya ku bukomo bwa mushipiditu. Inena namino amba:
Ino bintu byonso byobasoñanibwe basekunwinine’byo mu kīpi boba badi na Petelo. Ne kadi, bino pa kupita’po, Yesu mwine watuma kupityila kobadi lubila lujila kadi kelubolapo lwa lupandilo lwa nyeke kushilwila kutunduka kutūla ne kushika.
MVUYO MILAMPE
Mvuyo milampe itanwa kupwa kwa Mak 16:8 keibadilwapo mu Bisonekwa bya ku bukomo bwa mushipiditu. Inena namino amba:
9 Aye pa kusanguka lubanga bwē, mu difuku dibajinji dya mu yenga, wamwekele dibajinji kudi Madia mwine Makadala waapangile bandemona basamba-babidi. 10 Nandi waenda kukasapwila boba badi benda na Yesu, pobadi mu madilo badila. 11 Ino abo, pa kwivwana’mba waikala ke mūmi monka ne amba wamumwene, kebaitabijepo. 12 Ne kadi, bino pa kupita’po wamwekele mu muswelo mukwabo ku bantu babidi badi benda pamo, pobadi benda mu ntanda; 13 nabo bajoka basapwila bakwabo bashele. Nansha ne bano bene kebebetabijepo. 14 Ino ku mfulo wamwekela ba dikumi ne umo pobadi bashikete ku meza, webatopeka mwanda wa kubulwa lwitabijo ne mityima yabo myūmu, mwanda kebaitabijepo boba bamumwene aye ke musanguke mu bafwe. 15 Kadi webanena’mba: “Endai mu ntanda yonso kadi sapulai myanda miyampe ku bupangi bonso. 16 Yewa witabija ne kubatyijibwa ukapanda, ino yewa ketabijapo ukaponejibwa. 17 Pakwabo kadi, bino biyukeno bikakunkuja boba betabija: Mu dijina dyami, bakapanga bandemona, bakesamba mu ndimi, 18 kadi bakakwata banyoka na makasa, ne shi batoma kifwani kekikebalongapo kibi nansha kimo. Bakatenteka makasa boba babela, nabo bakevwana biyampe.”
19 Penepo, Mfumwetu Yesu, pa kupwa kwisamba nabo, watekwinwa mūlu, wakashikata ku kuboko kwa lundyo lwa Leza. 20 Penepa nabo bataluka kebasapula konsokonso, papo Mfumwetu wingila nabo pamo ne kukwatakanya musapu na biyukeno byadi biukunkuja.
11-17 KWEJI 6
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | LUKA 1
“Iula Kwityepeja kwa Madia”
“Nanshi Mupika wa Yehova I Ami Uno”
12 Binenwa byandi bya kwityepeja ne kikōkeji, i biyukane ku bantu bonso ba lwitabijo. Wāsapwidile Ngabudyele amba: “Nanshi mupika wa Yehova i ami uno, angubileko mwānenena mo monka.” (Luka 1:38) Mupika mwana-mukaji wādi mwingidi wa munshi bininge mu bengidi bonso; būmi bwandi bonso bwādi mu makasa a mfumwandi. Ye mwādi mwiivwanina Madia kumeso a Mfumwandi, Yehova. Wādi uyukile’mba būmi bwandi bonso budi mu makasa andi, ne amba Yehova wilombolanga bu wa lusa kudi wa lusa, kadi ukamwesela kitatyi kyalonga bukomo mwanda wa kuvuija uno mwingilo mukomo.—Mit. 18:25.
“Nanshi Mupika wa Yehova I Ami Uno”
15 Ebiya Madia nandi wāmulondolola. Binenwa byandi i bilamwe senene mu Kinenwa kya Leza. (Tanga Luka 1:46-55.) Pano po pānene Madia binenwa bilampe mu binenwa byandi bisonekelwe mu Bible kadi bitufundija bivule padi. Bilombola mushipiditu wandi wa kufwija’ko, kitatyi kyatumbija Yehova pa kyepelo kyaāmupele kya kwikala bu inandya Meshiasa. Kadi bilombola mubaile lwitabijo lwandi, kitatyi kyanene’mba Yehova upēlulanga ba mitatulo, ba kwizunzula, ino ukwashanga ba kwitūkija ne balanda bakimba kumwingidila. Kadi kilombola mwādi mutandabukile buyuki bwandi. Bubandaudi bumo bulombola’mba, Madia wātelele Bisonekwa bya Kihebelu misunsa 20 ne kupita!
16 I kimweke patōka’mba, Madia wādi ulangulukila bininge pa Kinenwa kya Leza. Wādi nyeke mwityepeje, wādi utangidije bisonekwa kumeso pa kyaba kya kunena milangwe yandi aye mwine. Ne mwana wādi uvunguluka mu difu dyandi nandi wālombwele mwenda mafuku mushipiditu umo onka, paānene’mba: “Kufundija ko ndi nako kuno kekwamipo, nanshi i kwa mwine wāntumine.” (Yoa. 7:16) I biyampe twiipangule’mba: ‘Le nami ndēmekele Kinenwa kya Leza uno muswelo? Nansha nsenswe kufundija milangwe ya amiwa mwine?’ Milangwe ya Madia idi patōka.
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
nwtsty-E bilembwa bya kwifunda bya Luk 1:69, kunshi kwa dyani.
lusengo lwa lupandilo: Nansha’mba “mupandiji mukomokomo.” Mu Bible, masengo a banyama divule elekejanga bukomo, kunekenya ne bushindañani. (1Sa 2:1; Ñi 75:4, 5, 10; 148:14) Kadi, balopwe ne musuku wa balopwe, bayampe ne babi bene, belekejibwanga na masengo, kadi kunekenya kwabo kwa bulwi kwādi kwelekejibwa na kutononañana na masengo. (Kup 33:17; Dan 7:24; 8:2-10, 20-24) Pano, kishima “lusengo lwa lupandilo” kifunkila padi Meshiasa udi na bukomo bwa kupandija, mupandiji mukomokomo.
nwtsty-E bilembwa bya kwifunda bya Luk 1:76
ukatangidila Yehova kumeso: Yoano Mubatyiji wādi ‘wakutangidila Yehova kumeso’ mu buluji bwa amba wādi wa kusebela Yesu dishinda, mwine wadi wa kwimanina Shandi ne kwiya mu dijina dya Shandi.—Yoa 5:43; 8:29.
18-24 KWEJI 6
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | LUKA 2-3
“A Bankasampe—Lelo Mutamanga ku Mushipiditu?”
nwtsty-E bilembwa bya kwifunda bya Luk 2:41
bambutwile bandi badi bebidile: Mukanda wa Bijila kewādipo usoñanya bana-bakaji kwenda kukatanwa ku masobo a Pashika. Ino Madia wādi wibidile kukatwala Yosefa ku masobo a ku Yelusalema mwaka ne mwaka. (Div 23:17; 34:23) Mwaka ne mwaka, bādi balonga’po kubwipi kwa makilometele 300 mu kwenda ne kujoka ne bana pa mulongo.
nwtsty-E bilembwa bya kwifunda bya Luk 2:46, 47
kwibepangula bipangujo: Byobya byālongele boba bādi bateja Yesu, bilombola’mba bipangujo byandi kebyādipo’tu bwa bya mwana mutyetye wipangula mwanda wa kusaka kuyuka. (Luk 2:47) Kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu “kwipangula . . . bipangujo” mu myanda imo kibwanya kufunkila pa kwipangula kamo ne kamo ne kukonkotola myanda na mulongelwanga mu kisambo. (Mat 27:11; Mak 14:60, 61; 15:2, 4; Bil 5:27) Balembi ba mānga banena’mba bendeji bakatampe ba bipwilo bamo bādi bebidile kushala ku tempelo shi masobo abapu kebafundija bantu mu kibidi kya tempelo. Bantu bādi bebunga tekateka kebebateje ne kwibepangula bipangujo.
badi bāna’nka kwana: Pano, kyubwa kya Kingidiki “kwana” kibwanya kulombola kilongwa kya kwendelela na kutulumuka nansha kubezemuka.
nwtsty-E bilembwa bya kwifunda bya Luk 2:51, 52
kukōkela nyeke: Nansha’mba “kwendelela na kukōkela.” Buno buluji bwa endaenda bwa kyubwa kya Kingidiki bulombola’mba Yesu pāpwile kutulumuja bafundiji ku tempelo na buyuki bwandi bwa pa Kinenwa kya Leza, wājokele kwabo ne kukōkela na kwityepeja bambutwile bandi. Kino kikōkeji kyandi kyādi na mvubu kutabuka kya mwana ye-yense; mwanda kyādi kibadilwa mu kufikidija kwa kamwanda ne kamwanda kamutala ka mu Mukanda wa Bijila wa Mosesa.—Div 20:12; Ngt 4:4.
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
nwtsty-E bilembwa bya kwifunda bya Luk 2:14
ne pano panshi napo ndoe mu bantu batōkēlwe: Bilembwa bimo bidi na bishima bibwanya kwalamunwa bu “ne pano panshi napo ndoe, kutōkelwa bantu,” kadi bino bishima bidi ne mu malamuni amo a Bible. Ino bishima bingidije Bushintuludi bwa Ntanda Mipya i bibingijibwe bininge na bilembwa bibajinjibajinji. Uno musapu wa mwikeulu kewādipo ulombola’mba Leza utōkelwanga bantu bonso pampikwa kubanga mwikadilo wabo ne bilongwa byabo. Inoko, wādi ufunkila pa boba batōkelwa mwanda balombolanga lwitabijo lwa binebine mwadi ne kwikala balondi ba wandi Mwana.—Tala bilembwa bya kwifunda bya uno vese pa bantu batōkēlwe.
bantu batōkēlwe: Kishima “kutōkelwa” kyāingidije uno mwikeulu kifunkila pa kutōkelwa na Leza, ino ke na bantupo. Kadi kishima kya Kingidiki eudokiʹa kibwanya kwalamunwa bu “buntu, kusangela, kwitabijibwa.” Kyubwa kiifwene nakyo eudokeʹo i kingidijibwe mu Mat 3:17; Mak 1:11; Luk 3:22, mwine mwānenene Leza padi wandi Mwana pa kupwa’ye kubatyijibwa. Kidi na buluji bwa “kwitabija; kusangela.” Kino kishima “bantu batōkēlwe” (anthroʹpois eudokiʹas) kingidijibwanga ne pa kwisambila pa bantu betabijibwe nansha batōkēlwe na Leza, kadi kibwanya ne kwalamunwa bu “bantu baitabije; bantu basangedile.” Nanshi uno musapu wa mwikeulu wādi ufunkila pa kutōkelwa na Leza, inoko kekutōkelwapo kwa bantu bonso mu kikonge, ino i kwa boba bakumusangaja na lwitabijo lwabo lwa bine mwadi ne na kwikala balondi ba wandi Mwana. Nansha kishima kya Kingidiki eudokiʹa byokibwanya kufunkila kitatyi kikwabo pa mutyima muyampe wa bantu (Lo 10:1; Fid 1:15), ino divule kingidijibwanga pa kwisambila pa kutōkelwa na Leza, kuloelelwa nansha kwitabijibwa nandi (Mat 11:26; Luk 10:21; Ef 1:5, 9; Fid 2:13; 2Ts 1:11). Mu Ñi 51:18 [50:20, LXX] idi mu bwalamuni bwa Septante, kino kishima i kingidijibwe bu “buyampe” bwa Leza.
wp16.3-F p. 9 mus. 1-3
Lelo Wadi Uyukile Kala?
Lelo shandya Yosefa wādi ani?
Yosefa sendwe wa mbao mwine Nazala, wādi shandya Yesu wa bulelwa. Ino, lelo shandya Yosefa wādi ani? Musuku wa Yesu ulombwelwe mu Evanjile ya Mateo utela muntu umo witwa bu Yakoba, papo Luka unena’mba Yosefa wādi “mwanā Hedi.” Mwanda waka padi kwishila?—Luka 3:23; Mateo 1:16.
Tutanga mu nsekununi ya Mateo amba: “Yakoba waikala shandya Yosefa,” kishima kya Kingidiki kingidijibwe pano kilombola patōkelela’mba Yakoba wādi shandya Yosefa kimubutula. Nanshi Mateo wātelele musuku wa ku mashi wa Yosefa, musuku wa bulopwe bwa Davida, kwine kwatambwile Yesu, mwana wa bulelwa wa Yosefa lupusa lwa kubikala pa lupona.
Inoko, nsekununi ya Luka inena’mba: “Yosefa, mwanā Hedi.” Kino kishima, “mwana wa,” kibwanya ne kwivwanwa bu “muko mwana mwana-mulume wa.” Uno mwanda umo onka utanwa ne mu Luka 3:27, mudi Shityile, mwanā Yekonia, inoko i mutelwe bu “mwanā Nedi.” (1 Bilongwa 3:17; Mateo 1:12) Mobimwekela Shityile wāsongele mwana Nedi mwana-mukaji katelelwepo, waikala muko wandi. Mo monka ne Yosefa nandi i mutelwe bu “mwanā” Hedi, mwanda wādi musonge Madia mwanā Hedi. Luka i mutele musuku wa Yesu “mwendele ngitu,” kupityila kudi Madia, inandi kimubutula. (Loma 1:3) Nanshi, Bible witulombola misuku ibidi mishile ya Yesu kadi ya mvubu.
25 KWEJI 6–1 KWEJI 7
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | LUKA 4-5
“Komena Matompo Pamo bwa Yesu”
Lelo Ufwaninwe Kwikala Muntu Wa Muswelo’ka?
8 Satana wāingidije bunwa bumo bonka kitatyi kyaātompele Yesu mu ntanda mutuputupu. Yesu pa kupwa kushikilwa na nzala mafuku 40 mwinya ne bufuku, Satana wāingidije kusakasaka kwa Yesu kwa kukimba kudya bidibwa. Satana wāmunene amba: “Shi wi Mwana Leza abewa, nankyo unene dibwe dino dyalamuke ke bidibwa.” (Luka 4:1-3) Yesu wādi na bintu bibidi bya kutonga’po kimo: Wādi ubwanya kutonga kuleka kwingidija bukomo bwandi bwa kulonga bingelengele mwanda wa kuvuija kisakibwa kyandi kya kudya bidibwa, nansha kutonga kwibwingidija. Yesu wādi uyukile amba kafwaninwepo kwingidija buno bukomo mwanda wa bitungo bya kwisakila. Nansha byaādi na nzala, katangidijepo kumeso kupwa nzala yandi pa kyaba kya kulama kipwano kyandi na Yehova. Yesu wālondolwele amba: “Kilembelwe’mba: Mu bidibwa byonka muntu kamwenamopo būmi, poso ku myanda yonsololo ya kunena Leza.”—Luka 4:4.
Lelo Ufwaninwe Kwikala Muntu wa Muswelo’ka?
10 Le tunena bika pa mwanda wa Yesu nao? Satana “wamulombwele [Yesu] malopwe onsololo a pano panshi kwa kakitatyi katyetye. Kadi kwivwana kudi dyabola’mba: ‘Nkakupa lupusa lwa byobya byonso ne ntumbo yabyo.’” (Luka 4:5, 6) Yesu kādipo wakumona na meso andi ano malopwe enka penepa, Ino Satana wālangile amba ntumbo ya ano malopwe, na moalombwedilwe mu kimonwa, akakoka Yesu. Satana wānene ne bumvu mpika amba: “Shi umfukatyile kuntōta, nakyo byonso bikēkalanga byobe.” (Luka 4:7) Yesu kāsakilepo nansha dimo kwikala muswelo wa bu muntu bwādi bumusakila Satana ekale. Wālondolwele kiponka na ponka. Wānene amba: “Kyasonekwa’mba: ‘Ukafukatyila kutōta Yehova Leza obe, ye enka okēngidila mīngilo.’”—Luka 4:8.
nwtsty-E video yampikwa mawi
Lupango lwa Pangala pa Tempelo
Padi Satana wākandije Yesu buntu-ntala “pa lupango [nansha pangala bininge] pa tempelo” ne kumunena atumbuke eele panshi, inoko kifuko kinekine kyāimene’po Yesu pa tempelo kekiyukenepo. Kishima “tempelo” kingidijibwe pano kikokeja kufunkila pa tempelo yonso mituntulu, padi Yesu wāimene pa difinko (1) dya kunshi ne kutunduka kwa tempelo. Nansha padi wāimene pa difinko dikwabo dya tempelo. Kupona pa kifuko kimo pa bino kwādi kubwanya kwipaya muntu shi kakingilwepo na Yehova.
Lelo Ufwaninwe Kwikala Muntu wa Muswelo’ka?
12 Kwishila na Eva, Yesu i mushiye kimfwa kya kutendelwa kya kwityepeja! Satana walongele bukomo bwa kumutompa mu muswelo mukwabo, Ino Yesu wapela’nka ne mulangwe wa kulonga kintu kitulumukwa kya kutula Leza pa ditompo. Bine kino kyādi kya kwikala kilongwa kya mitatulo! Inoko, malondololo a Yesu ādi padi tō kadi a kiponka na ponka amba: “Kyanenwe’mba: Kokatompa Yehova Leza obe.”—Tanga Luka 4:9-12.
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
nwtsty-E bilembwa bya kwifunda bya Luk 4:17
muvungo wa mukanda wa mupolofeto Isaya: Muvungo wa Isaya wa pa Dijiba Difwe udi na bipeta bya biseba 17 bilunge pamo, bidi na bula bwa mametele 7 ne kakipindi ne na mikuku 54. Padi ne muvungo wādi wingidijibwa mu shinankonka ya mu Nazala nao wādi na bula bumo bonka. Nansha mivungo ya mu myaka katwa kabajinji byokeyādipo na mashapita ne mavese, ino Yesu wādi enka usokola kisonekwa kyaādi usaka kutanga. Nanshi Yesu pa kusokola pene pādi palembelwe binenwa bya bupolofeto, bilombola’mba wādi uyukile senene Kinenwa kya Leza.
nwtsty-E bilembwa bya kwifunda bya Luk 4:25
myaka isatu ne myeji isamba: Kukwatañana na 1Ba 18:1, Ediya wāsapwile mfulo ya mulanga “mu mwaka wa busatu.” Bamo banenanga’mba Yesu imupatanye ino nsekununi idi mu 1Balopwe. Inoko, nsekununi ya Bisonekwa bya Kihebelu keilombwelepo amba mulanga wāikele’ko munshi mwa myaka isatu. Binenwa “mu mwaka wa busatu” bifunkila na bubine pa kitatyi kishilula na pāendele Ediya musunsa mubajinji kukalombola Ahaba myanda ya mulanga. (1Ba 17:1) Bimweka bu uno musapu wāsapwilwe mu bushipo bwine buvudile kulonga myeji isamba, ino bimweka bu bwādi kebupite ne pa myiji isamba kadi bukyendelela. Kadi, mulanga kewāpwilepo kiponka na ponka pāendele Ediya monka kudi Ahaba, “mu mwaka wa busatu,” ino wāpwile enka pa kupwa kwa myanda ya mudilo wa ku Lūlu lwa Kalamela. (1Ba 18:18-45) Nanshi bino binenwa bya Yesu biifwene na bya mwanabo Yakoba bisonekelwe mu Yak 5:17, i bikwatañane senene na kitatyi kitelelwe mu 1Ba 18:1.