Myanda ya Kunyemena’ko ya Kabuku ka ku Kupwila Būmi ne Mwingilo
2-8 KWEJI 9
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | BAHEBELU 7-8
“Wi Kitobo Nyeke mu Muswelo wa Melekisedeka”
it-2-F p. 249
Melekisedeka
Wādi Mulopwe wa Saleme wa kala kadi “kitobo wa Leza Mwine wa Peulu Mwine,” Yehova. (Ngo 14:18, 22) Ye kitobo mubajinji kutelwa mu Bisonekwa; wādi’bo mu kitatyi kampanda kumeso kwa mwaka wa 1 933 Yesu kaile. Byaādi mulopwe wa Saleme kishima kishintulula “ Ndoe,” o mwanda mutumibwa Polo utela Melekisedeka bu “Mulopwe wa Ndoe” ne bu “Mulopwe wa Boloke,” enka na mushintulwila’kyo dyandi dijina. (Bah 7:1, 2) Bimweka bu Saleme wa kala ye wāikele mwenda mafuku ke kibundi kya Yelusalema, kadi dijina Saleme ye kulupukile dijina Yelusalema, o mwanda utelwanga kyaba kimo ne bu “Saleme.”—Ñi 76:2.
Mukulutuba Abalama (Abalahama) pa kupwa kunekenya Kedolalomela ne balopwe bādi belungile kwadi, wāile ku Musanza wa Shave nansha’mba “Musanza wa mulopwe.” Kwine’kwa Melekisedeka “wāsela mukate ne vinyu” wāesela Abalahama amba: “Abalama eselwe dyese na Leza Mwine wa Peulu Mwine, Mulongi wa diulu ne ntanda; kadi Leza Mwine wa Peulu Mwine atendelwe, Aye wapāna mu makasa obe boba bakumwesha malwa!” Ebiya Abalahama wāpa uno mulopwe kitobo “kipindi kimo kya pa bipindi dikumi bya bintu byonso,” ko kunena’mba kya “bitūtwa bilumbuluke” byaāselele pawānekenye balopwe bādi belunge mu kimo.—Ngo 14:17-20; Bah 7:4.
it-2-F p. 250 mus. 3
Melekisedeka
Le Melekisedeka “kadipo na ngalwilo ya mafuku nansha mfulo ya būmi mine” mu buluji’ka?
Polo wāsokwele patōka bubine bwa kutendelwa butala Melekisedeka amba: “Byakadipo na shandi, nansha inandi, ne musuku mpika, kadipo na ngalwilo ya mafuku nansha mfulo ya būmi mine, ino waikala pamo bwa Mwanā Leza, i kitobo wa kitatyi kyonso.” (Bah 7:3) Enka bwa bantu bonso, Melekisedeka nandi wābutwilwe kadi wāfwile. Inoko, dijina dya shandi ne dijina dya inandi keayukenepo, bankambo bandi ne lutundu lwandi nabyo kebiyukenepo, kadi mu Bisonekwa i mutupu myanda ilombola ngalwilo ya andi mafuku ne mfulo ya bwandi būmi. O mwanda, byadi byendele’mo Melekisedeka elekeje Yesu Kidishitu, mwine udi na butobo bwampikwa mfulo. Enka bwa Melekisedeka kādipo na muntu umubadikidile nansha muntu wa kumupingakena mu butobo, Kidishitu nandi kābadikilwepo na kitobo mukatampe udi bwa aye, kadi Bible ulombola’mba i kutupu muntu nansha umo ukamupingakana. Kutabukidila, Yesu byaābutwilwe mu kisaka kya Yuda ku musuku wa bulopwe bwa Davida, musuku wandi wa ku ngitu kewāmulengejepo ekale kitobo, kadi ke aopo wāmulengeje ekale bu kitobo ne bu mulopwe. Ino wāikele’bo mwanda wa mutyipo wāmutyipile Yehova.
it-2-F 249
Melekisedeka
Kyelekejo kya Butobo bwa Kidishitu. Mu bupolofeto bwa kutendelwa butala Meshiasa, mudi mutyipo wa Yehova utala ‘Mfumwadya’ Davida wa amba: “Abewa wi kitobo nyeke mu muswelo wa Melekisedeka!” (Ñi 110:1, 4) Ino Ñimbo ya Mitōto ya ku bukomo bwa mushipiditu yāpele Bahebelu bubinga bwa kumona amba Meshiasa wālailwe ukekalanga bu kitobo ne bu mulopwe. Mutumibwa Polo, paālembēle Bahebelu mukanda, wāpwile kutatana konso kwādi na bantu pa bumuntu bwa yewa wālailwe, na kunena’mba “Yesu, mwine waikala ke kitobo mukatampe nyeke mu muswelo wa Melekisedeka.”—Bah 6:20; 5:10.
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
Bitapwa Byādi Bisangaja Leza
11 Mutumibwa Polo unena’mba: “[Babitobo] bakatampe bonso batongelwe kwela byabuntu ne bitapwa.” (Bahebelu 8:3) Ivwana pano, Polo waabanya pabidi byakwela byādi byela kitobo mukatampe mu Isalela wa kala, koku “byabuntu,” koku nako “bitapwa,” ke “bitapwa bya pa mambo” kadi. (Bahebelu 5:1) Divule bantu bapānanga byabuntu mwanda wa kulombola kisanso ne kufwija’ko, ne kusaka kuloeja bulunda, buntu, nansha kwitabijibwa na bakwabo. (Ngalwilo 32:20; Nkindi 18:16) Ne byakwela bivule byādi bilombwa mu Bijila nabyo bikokeja kumonwa bu “byabuntu” kudi Leza, bya kukimba buntu bwandi ne kwitabijibwa na aye. Kujilula Bijila kwādi kulomba mfutwa, ebiya kibabwe kyādi i kwela “bitapwa bya pa mambo.” Mikanda itano ya Bijila, nakampata wa Divilu, wa bene Levi, ne wa Umbadilo, ilombola myanda mivule itala pa miswelo mishileshile ya bitapwa ne byakwela. Eyo, nansha shi kupotolola kamwanda ne kamwanda ne kuvuluka kamo ne kamo kekukipēlapo, inoko tuyukei amba kudi myanda imo mikatampe itala pa bitapwa bya miswelo mishileshile yotufwaninwe kuta’ko mutyima.
it-1-F p. 79 mus. 7
Kipwano
Le kipwano kya Bijila kyāikele ke “kya kala” mu buluji’ka?
Inoko, mu buluji kampanda kipwano kya Bijila kyāikele ke “kya kala” mu kitatyi kyālaile Leza kupityila kudi mupolofeto Yelemia amba kukekalanga kipwano kipya. (Yel 31:31-34; Bah 8:13) Mu mwaka wa 33 Yesu ke mwiye, kipwano kya Bijila kyātalwilwe’ko kupityila ku lufu lwa Kidishitu ku mutyi wa masusu (Kol 2:14), kyapingakanibwa na kipwano kipya.—Bah 7:12; 9:15; Bil 2:1-4.
9-15 KWEJI 9
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | BAHEBELU 9-10
“Munjiñininya wa Bintu bya Kwiya”
it-2-F p. 490 mus. 6
Lulekelo
Mungya bijila bya Leza byaāpele muzo wa Isalela, pa kusaka’mba muntu ulubīle Leza nansha ulubīle mukwabo alekelwe bubi bwandi, wādi ufwaninwe bidi kupwija kilubo kyandi mungya mwibisoñenya Bijila, kupwa mu myanda mivule, wādi ulambula ne kyamulambu kya mashi kudi Yehova. (Lev 5:5–6:7) O mwanda Polo wēsambīle pa uno musoñanya amba: “Bine, mwendele Bijila, kubwipi kwa bintu byonso bisubulwanga na mashi, kadi shi mashi keamwangikilepo i kutupu kulekelwa mambo.” (Bah 9:22) Na bubine mashi a bitapwa bya banyema keādipo abwanya kutalwididila bubi ne kutōkeja mutyima wa mundamunda wa muntu mu muswelo mubwaninine. (Bah 10:1-4; 9:9, 13, 14) Inoko, kipwano kipya kyālailwe kyālengeje kwikale kulekelwa kwa binebine kwimanine pa kinkūlwa kya kitapwa kya Yesu Kidishitu. (Yel 31:33, 34; Mat 26:28; 1Ko 11:25; Ef 1:7) Nansha ke pādi Yesu pano pa ntanda, wālombwele amba udi bine na lupusa lwa kulekela bubi paābelwile muntu wa bulebe.—Mat 9:2-7.
“Wikale Kunonda”
4 Bisonekwa kebipityilepo bumama pa kufika kwa Yesu mūlu, kutundailwa kwandi, ne kwilunga kwandi kwa nsangaji na Shandi. Inoko, Bible wālombwele kumeso kwa kitatyi byobya bikalongeka mūlu pa kupwa kwa Yesu kujokela’mo. Tala, Bayuda bādi bavuluka nyeke difuku dijila mu bula bwa myaka tutwa 15 ne musubu. Mupidishitu mukatampe wādi utwela dimo ku mwaka, mu Kikola Nakampata kya tempelo mwanda wa kusuminija mashi a bitapwa bya mu Difuku dya Kipwanyo ku meso a dikumbo dya kipwano. Mu dino difuku, mupidishitu mukatampe wādi welekeja Meshiasa. Kupwa kwa kujokela mūlu, Yesu wāfikidije dimo kupwididile nshintulwilo ya bupolofeto ya byādi bilongwa mu difuku’dya. Wāfikile ku mpala ya ntumbo ya Yehova momwa mūlu—kifuko kitabukile kukola mu diulu ne ntanda—ne kufikija kudi Shandi mvubu ya kitapwa kyandi kya kikūlwa. (Bahebelu 9:11, 12, 24) Lelo Yehova wēkitabije?
it-2-F p. 548
Bubwaninine
Bubwaninine bwa Bijila bya Mosesa. Mu Bijila byāpelwe Isalela kupityila kudi Mosesa mwādi ne mpango ya kutūla’ko mwingilo wa butobo ne wa kupāna byabuntu bishileshile bya banyema. Bino byonso byādi bitamba kudi Leza kadi bibwaninine, ino enka na mulombwela’kyo mutumibwa ku bukomo bwa mushipiditu ekale Bijila, butobo nansha ke bitapwa kebyāfikijepo ku bubwaninine boba bādi balonda Bijila. (Bah 7:11, 19; 10:1) Nansha byokebyādipo binyongolola bantu ku bubi ne lufu, ino byādi bimwekeja bubi patōka. (Lo 3:20; 7:7-13) Ino mpangiko yonso ya Leza, yāfikidije kitungo kyēitūdile’ko Leza; Bijila byāingile bu “mulami” wa kutwala bantu kudi Kidishitu, byaikala ke “munjiñininya [mubwaninine] wa bintu bya kwiya.” (Ngt 3:19-25; Bah 10:1) O mwanda Polo paānenene amba “kekyadipo kibwanya kulonga Bijila mwanda byadi bizoze kupityila ku ngitu” (Lo 8:3), na bubine wādi wisambila pa kukomenwa kwa kitobo mukatampe Muyuda wa ku ngitu (wātongelwe mungya Bijila mwanda wa kwingila mwingilo wa kwela bitapwa ne kutwela mu Kijila Nakampata mu Difuku dya Kupūta Bubi na mashi a bitapwa) kwa “kupandija lonso” boba baādi wingidila, enka na mushintulwila’kyo Bahebelu 7:11, 18-28. Byamulambu bya bitapwa byādi bilambulwa kupityila ku babitobo ba ku musuku wa Alone byādi bilengeja bantu bamonwe biyampe na Leza, inoko kebyādipo bitōkeja mutyima wabo wa mundamunda ku bubi lonso nansha mu muswelo mubwaninine. Mutumibwa wisambila pa uno mwanda na kunena’mba bitapwa bya kupūta bubi kebyābwenyepo “kufikija ku bubwaninine boba bafwena’ko,” ko kunena’mba, mutyima wabo wa mundamunda. (Bah 10:1-4; dingakanya na Bah 9:9.) Kitobo mukatampe kādipo ubwanya kuleta mfutwa ya kinkūlwa isakibwa pa kukūlwa bya binebine ku bubi. Enka mwingilo wa butobo wa Kidishitu wa lonso ne kitapwa kilumbuluke byo bibwanya kino.—Bah 9:14; 10:12-22.
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
w92-F 1/3 p. 31 mus. 4-6
Bipangujo bya Batangi
Polo wālombwele amba lufu lwādi na mvubu pa kusaka’mba bipwano bya Leza ne bantu bingile. Kimfwa, kipwano kya Bijila. Mosesa ye wādi’mo nsenga, mwine wādi upwanya Isalela wa ku ngitu na Leza mu kino kipwano. Nanshi Mosesa wāingile mwingilo wa mvubu mpata kadi ye muntu wāimanine bene Isalela kitatyi kyobātwelele mu kino kipwano. Mosesa wādi ubwanya kumonwa bu muntu upwanya kipwano kya Bijila kine kyāshilwilwe na Yehova. Ino le Mosesa wāmwangile andi mashi mwanda wa kipwano kya Bijila kishilule kwingila? Aa. Inoko mashi a banyema bālambwilwe, oāpingakene pa mashi a Mosesa.—Bah 9:18-22.
Le tunene bika pa kipwano kipya kyāsambile Yehova na muzo wa Isalela wa ku mushipiditu? Yesu Kidishitu wāikele na mwingilo wa kutendelwa wa kupwanija, Nsenga pa bukata bwa Yehova na Isalela wa ku mushipiditu. Nansha kino kipwano byokyāshilukile kudi Yehova, ino kimanine padi Yesu Kidishitu. Yesu kādipo’tu Nsenga kete, ino paādi bu muntu wēsambile ne na bantu badi ba kubadikila kutwela mu kino kipwano. (Luk 22:20, 28, 29) Kadi, wādi mubwanye bisakibwa bya kwela kitapwa kifwaninwe pa kushilula kipwano. Kino kitapwa kekyadipo kya banyema ino kyadi kya būmi bwa muntu mubwaninine. O mwanda Polo wātelele Kidishitu bu muntu upwanya kipwano kipya. Papwile ‘Kidishitu . . . kutwela mūlu mwine, mwanda wa kumweka ku meso a Leza pa mwanda wetu,’ kipwano kipya kyāshilula kwingila.—Bah 9:12-14, 24.
Polo paātelele Mosesa ne Yesu bu bantu bapwanya bipwano, kādipo usaka kunena’mba bo abo bāshilwile bino bipwano, mwanda na bubine byātūdilwe’ko na Leza. Inoko, bano bantu babidi bāikele bu bansenga ba binebine mu kutūlwa kwa bino bipwano. Mu bino bipwano byonso bibidi mwadi musakilwa lufu—lwa banyema mwanda wa kupingakena pa lwa Mosesa, ino lwa Yesu wālambwile aye mwine mashi a būmi bwandi pa boba badi mu kipwano kipya.
it-1-F p. 263
Lubatyijo
Luka wānenene amba Yesu wālombēle mu kitatyi kya kubatyijibwa. (Luk 3:21) Kadi, mulembi wa mukanda wātuminwe Bahebelu unena’mba kitatyi kyāile Yesu Kidishitu “mu ino ntanda” (ko kunena’mba ke kitatyipo kyaābutwilwe mwanda kādipo ubwanya kutanga ne kunena bino binenwa, ino i kitatyi kyaāendele kukabatyijibwa ne kushilula mwingilo wandi) wādi unena mungya Ñimbo ya Mitōto 40:6-8 (mungya Bwalamuni bwa Septante) amba: “Kitapwa ne kyamulambu kwasakile’byopo, ino abe waunongolwedile umbidi . . . Tala! Naiya (mu muvungo i kinembelwe) kulonga kiswa-mutyima kyobe, abe Leza.” (Bah 10:5-9) Yesu tamba ubutulwa wadi muntu wa ku muzo wa Bayuda, mwine wādi mu kipwano na Leza, ko kunena’mba kipwano kya Bijila. (Div 19:5-8; Ngt 4:4) Pa kino, Yesu wādi kala mu kipwano na Yehova Leza paāendele kudi Yoano amba amubatyije. Ino Yesu wādi ulonga kintu kitabukile kyokya kyādi kimulombelwe kulonga mungya Bijila. Wepēne kudi Shandi Yehova mwanda wa kulonga “kiswa-mutyima” kya Shandi kitala kulambula umbidi wandi “muteakanibwe” ne kutalula’ko bitapwa bya banyema byādi bilambulwa mungya Bijila. Mutumibwa Polo unena’mba: “Pa kino ‘kiswa-mutyima,’ tubapandulwa ponka pa kyamulambu kya umbidi wa Yesu Kidishitu dimo kupwididile.” (Bah 10:10) Mu kiswa-mutyima kya Tata kudi Yesu mudi ne mwingilo ukwatañene na Bulopwe, kadi i ne pa uno mwingilo pēpēne Yesu aye mwine. (Luk 4:43; 17:20, 21) Yehova wāitabije kuno kwipāna kwa wandi Mwana, wāmushinga māni a mushipiditu ujila ne kunena’mba: “Abe wi wami Mwana, muswedibwe; nakuloelelwa.”—Mak 1:9-11; Luk 3:21-23; Mat 3:13-17.
16-22 KWEJI 9
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | BAHEBELU 11
“Mvubu ya Lwitabijo”
Lombola Lwitabijo mu Milao ya Yehova
6 Mu Bahebelu 11:1, Bible ulombola’mo mushintulwila lwitabijo. (Tanga.) (1) Lwitabijo i “kutengela na kikulupiji byobya byokulupile.” Mu bintu ‘byotukulupile’ mudi ne milao ya Leza ya mu mafuku a kumeso. Kimfwa, tukulupile’mba bibi bikatalulwa’ko ne amba kukekalanga ntanda mipya. (2) Lwitabijo i “kilomboji kimweke patōka,” nansha kikulupiji kya bine, “kya bintu bya bine byampikwa kumweka.” Tuyukile amba Yehova Leza, Yesu Kidishitu, ne bamwikeulu badi’ko nansha byoketukokejapo kwibamona, kadi ne Bulopwe bwa mūlu nabo budi’ko nansha byokebumwekapo. (Bahebelu 11:3) I muswelo’ka otukalombola na bubine’mba tudi na lwitabijo mu milao ya Leza ne mu bintu byoketukokejapo kumona? Tuloñanga kino kukwatañana na muswelo otwiendeja mu būmi, kupityila ku byotunena ne byotulonga.
“Upalanga Mpalo Boba Bamukimba na Mikeketo”
Le i bika byotubwanya kulonga pa kusangaja Yehova? Polo wāsonekele amba: “Pampikwa lwitabijo kebibwanikapo kusangaja Leza.” Yuka’mba Polo kanenepo amba i bikomo kusangaja Leza pampikwa lwitabijo. Ino, mutumibwa unena’mba kebibwanikapo kumusangaja. Mu muneneno mukwabo, lwitabijo i kintu kya mvubu pa kusangaja Leza.
Le i lwitabijo lwa muswelo’ka lusangajanga Yehova? Lwitabijo lwetu mudi Leza lulomba kulonga bintu bibidi. Kibajinji, ‘tufwaninwe kwitabija’mba udi’ko.’ Malamuni makwabo anena’mba “kulupila’mba i muntu udi’ko bine” ne “kulupila’mba udi’ko.” Le tubwanya kusangaja Leza namani shi tutatana kwikala’ko kwandi? Inoko, lwitabijo lwa binebine lulomba bivule, mwanda ne bandemona bakulupile’mba Yehova udi’ko. (Yakoba 2:19) Lwitabijo lotwitabije’mba Leza i muntu udi’ko bine lufwaninwe kwitutonona tulonge’po kintu, ko kunena’mba, kulombola lwitabijo lwetu na kwiendeja mu muswelo umusangaja.—Yakoba 2:20, 26.
Kya bubidi, ‘tufwaninwe kwitabija’mba’ Leza ye “upalanga mpalo.” Muntu udi na lwitabijo lwa bine ukulupile ne pa mfulo amba, bukomo bwalonga bwa kwiendeja mu muswelo usangaja Leza ke bwa bitupupo. (1 Kodinda 15:58) Le tubwanya kusangaja Yehova namani shi tutatana bukomo bwandi nansha mutyima wandi wa kwitupala mpalo? (Yakoba 1:17; 1 Petelo 5:7) Muntu ufula ku kunena’mba Leza katelepo bantu mutyima, kasangelangapo bantu kadi wa kubulwa buntu, kayukilepo Leza utelelwe mu Bible.
Le Yehova upalanga bāni mpalo? Polo unena’mba, i “boba bamukimba na mikeketo.” Dibuku dimo dya balamuni ba Bible dinena’mba, kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu ‘kukimba na mikeketo’ kekishintululapo “kusokola” ino, kifunkila pa kwiya kudi Leza mwanda wa “kumutōta.” Dibuku dikwabo dishintulula’mba, kino kyubwa kya Kingidiki kileta mulangwe wa kulonga bukomo bininge. Bine, Yehova upalanga mpalo boba badi na lwitabijo lwibatonona bamutōte na buswe bwa na mutyima umo ne bupyasakane.—Mateo 22:37.
Komeja Lwitabijo Lobe mu Bintu Byokulupile
10 Mu Bahebelu shapita 11, mutumibwa Polo unena’mo amba: “Bana-bakaji bātambula bafwe babo ku lusangukilo; ino bana-balume bakwabo bāsuswilwe bya mwiko mwanda kebāitabijepo kunyongololwa na kinkūlwa kampanda, amba bafikile pa lusangukilo lupite buya.” (Bahebelu 11:35) Bavule bāūminine matompo ne kushala nyeke bakōkele Leza, mwanda bādi na lwitabijo lukomo mu lusangukilo lwālaile Leza. Bādi bayukile’mba mu mafuku āya kumeso, Yehova ukebasangula ne kwikala’ko nyeke pano pa ntanda. Vuluka ba Nabote ne Zekadia. Baāshilwe mabwe ne kwipaibwa mwanda bādi bakōkele Leza. (1 Balopwe 21:3, 15; 2 Bilongwa 24:20, 21) Danyele wāelelwe mu kīna kya bantambo ba nzala, balunda nandi nabo bāelwa mu mudilo utūta. Bāitabije’ko kufwa pa kyaba kya kutombokela Yehova. Bano bana-balume bādi na lwitabijo lukomo amba Yehova ukebapa mushipiditu wandi ujila ne kwibakwasha bōminine ano masusu.—Danyele 3:16-18, 20, 28; 6:13, 16, 21-23; Bahebelu 11:33, 34.
11 Bapolofeto bavule, kimfwa Mikaya ne Yelemia, bāzawidilwe ne kwelwa mu buloko. Bakwabo, kimfwa Ediya, wādi wendakana “mu ntanda mutuputupu ne mu ngulu ne mu mitá ne mu mikembo ya pa nshi.” Abo bonso bāūminine ne kushala na kikōkeji kudi Leza mwanda bāikele “kutengela na kikulupiji” byobya byobādi bakulupile.—Bahebelu 11:1, 36-38; 1 Balopwe 18:13; 22:24-27; Yelemia 20:1, 2; 28:10, 11; 32:2.
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-1-F p. 907 mus. 7
Lwitabijo
Bimfwa bya Lwitabijo bya Bantu ba Kala. Muntu yense wa mu “kibumbo kikatampe namino kya batumoni” kitelelwe na Polo (Bah 12:1) wādi na bubinga bupotoloke bumulengeja ekale na lwitabijo. Kimfwa, Abele wādi uyukile biyampe mulao wa Leza wisambila pa “lutundu” lwadi lwa kusonsakanya “nyoka” ku mutwe. Kadi wēmwenine bukamoni bwa kufikidila kwa butyibi bwa Yehova bwaātyibīle bambutwile bandi mu Edena. Pobādi panja pa Edena, Adama ne kisaka kyandi bādile mukate ku byanga bya ku mpala yabo mwanda ntanda yāfingilwe kadi yāmenene miba ne bapimbye. Mobimwekela Abele wāmwene Eva wabila bininge wandi mulume, Adama nandi ubikadile wandi mukaji. Na bubine inandi wēsambīle pa mumusanshilanga dīmi. Ne kadi ku kibelo kya budimi bwa Edena kwādi kulama bakelubi ne kipete kya lubimbi lwa mudilo. (Ngo 3:14-19, 24) Bino byonso’bi byādi “kilomboji kimweke patōka,” kyākulupije Abele amba kukūlwa kukāya kupityila ku ‘lutundu lwālailwe.’ O mwanda, Abele byaātonwenwe na lwitabijo, “wālambwile kudi Leza kitapwa,” kyādi kya bulēme bukatampe kupita kya Kaini.—Bah 11:1, 4.
“Wāsangeje Leza”
Pene’pa Enoke “wātundulwilwe” mu buluji’ka kutyina’mba “wakamona lufu”? Bimweka bu Yehova wājimankenye būmi bwa Enoke, mwanda wa kumwepeja ku kufwa lufu lwa masusu. Dibajinji bidi, Enoke “wātambwile bukamoni amba wāsangeje Leza.” Namani? Padi kumeso kwa lufu lwandi, Enoke watambwile kimonwa kudi Leza, kya mukekadila ntanda ke paladisa. Enoke pa kupwa’tu kumona kino kiyukeno kimwekelele kya kwitabijibwa na Yehova, wāponena mu tulo twa lufu. Mutumibwa Polo, pa kwisambila padi Enoke ne pa bana-balume ne bana-bakaji bakwabo ba kikōkeji, unena’mba: “Bano bonso bāfwidile mu lwitabijo.” (Bahebelu 11:13) Kupwa, balwana nandi ye bano bākimbile umbidi wandi, ino kewātenwepo “kuntu nansha kumo,” padi i mwanda Yehova wēujimankenye, kutyina bakamuyola mwanda wa kutumbija mutōtelo wa bubela.
23-29 KWEJI 9
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | BAHEBELU 12-13
“Bulemununi—I Kilomboji kya Buswe bwa Yehova”
Kokatala “Kunyuma”
18 Madingi asansa mutyima. Le tukalonga namani shi tukilangulukilanga pa madingi amo obētudingile? Kino kekibwanyapo enka kwitusansa ku mutyima ino kadi kibwanya ne kwituzozeja—kwitulengeja ‘tupungile.’ (Bah. 12:5) Ekale shi ‘tupunika’ madingi mwanda twibeapele nansha “kupungila” mwanda tubaitabija’o ne abetupungija, nabya kukalupuka bipa bimo byonka—ketukamwenapo bine mu ano madingi kadi keaketulumbululapo. Bine, i biyampe twivwane binenwa bya Solomone bya amba: “Uminina’tu ku bulombodi, kokalekelela’bopo; wibulaminine, mwanda abo [bo] bobe būmi.” (Nk. 4:13) Pamo’nka na shofele ulēmeka biyukeno bya dishinda, twitabijei madingi, kulonda’o, ne kwenda kumeso.—Nk. 4:26, 27; tanga Bahebelu 12:12, 13.
w12-F 1/7 p. 21 mus. 3
“Ponso Pomulombela, Nenai Amba: ‘Tata’”
Tata wa buswe ulemununanga bandi bana, mwanda utele mutyima ku muswelo obakekala pobakatama. (Ef 6:4) Tata wa uno muswelo, bimulombanga kyaba kimo kusumininwa, inoko kalemununangapo bandi bana na mutyima mubi. Mu muswelo umo onka, Tata wetu wa mūlu nandi kyaba kimo bimulombanga etulemunune. Inoko Leza witulemununanga nyeke na buswe pampikwa nshikani. Pamo bwa Shandi, Yesu nandi kādipo na mutyima mubi, nansha ke mu kitatyi kekyādipo kitabija bandi bana ba bwanga bulemununi bukidibukidi.—Mat 20:20-28; Luk 22:24-30.
“Umvwanai Bulombodi, Mwikale Bañeni”
18 Bulemununi bubwanya kusansa, inoko byobya bilupuka ku kupela bulemununi bwa Leza byo bine bisansa kutabuka. (Bahebelu 12:11) Tubwanya kudyumukila ku kimfwa kibi kya Kaini ne kya Mulopwe Zedekia. Leza paāmwene amba Kaini washikwe mwanabo ne ukimba kumwipaya, wādyumwine Kaini amba: “Kyokaladile i kika le? Kadi kyodi mu meso fututu i kika? Shi ulonga biyampe lelo ubulwepo kutambulwa, kabidi shi kulongelepo biyampe, nankyo bubi bulele pa kibelo. Kadi kusaka kwandi kudi kodi, ino abe ukamulelanga.” (Ngalwilo 4:6, 7) Kaini wāpelele bulemununi bwa Yehova, wāipaya mwanabo, ne kususuka na bipa bibi byālupukile’ko mu būmi bwandi bonso. (Ngalwilo 4:11, 12) Shi Kaini wātejeje Leza, longa kātenwepo na ino misanshi yonso’i.
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
Nyema Lubilo na Bukankamane
11 Polo wānene amba bengidi ba Yehova bāikele’ko kumeso kwa Bwine Kidishitu i ‘kibumbo kya tumoni kitujokolokele.’ Bāshele na kikōkeji kudi Yehova kufika ne ku lufu lwabo, kadi būmi bwabo bulombola’mba Mwine Kidishitu ukokeja kushala na kikōkeji nansha ke mu ngikadilo mikomo namani. Kino ‘kibumbo kya tumoni’ kidi pamo na kya bantu bānyemene lubilo ne ku mfulo. Kimfwa kyabo kikankamika bakwabo bendelele na lubilo. Shi tudi mu lubilo, ino tubayuka’mba kudi munyemi mulumbuluke witutala ne kwitukankamika twendelele, nankyo ketukabulwepo kulonga bukomo bwetu bonso mu lubilo. O mwanda Bene Kidishitu Bahebelu bādi bafwaninwe kulangulukila pa kimfwa kya bano bengidi ba Yehova ba pa kala. Kimfwa kyabo kyādi kya kwibakankamika ne kwibavuluja amba babwanya nabo ‘kunyema na bukankamane’ ne kuvuya lwendo lwabo. Netu tubwanya dyalelo.
w89-F 15/12 p. 22 mus. 10
Twelei Bitapwa Bisangaja Yehova
10 Bahebelu kebādipo bafwaninwe kongolwa na “bufundiji palapala kadi bweni” bwa Bayuda bamo. (Ngalatea 5:1-6) Pa kushala nyeke mu bubine kebādipo bafwaninwe kulonda buno bufundiji ino ‘i kanye ka ku buntu bitupu ka Leza kadi ka kukomeja mityima yabo.’ Bimweka’mba bantu bamo bādi bepatanya pa mwanda wa byakudya ne bitapwa, o mwanda Polo wānenene amba mutyima kewādipo ukomejibwa “na byakudya, bintu bya kubulwa kamweno ku boba bepēne’mo.” Bantu bamwenanga ku mushipiditu mu bwine Leza ne mu kufwija’ko pa kinkūlwa, ino ke mu kudyapo bidibwa kampanda nansha mu kulama mafuku amoamo. (Bene Loma 14:5-9) Kutabukidila, kitapwa kya Kidishitu kyālengeje bitapwa bya bene Levi bikale byampikwa mvubu.—Bahebelu 9:9-14; 10:5-10.
30 KWEJI 9–6 KWEJI 10
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | YAKOBA 1-2
“Dishinda Ditwala ku Bubi ne ku Lufu”
g17.4-F p. 14
Ditompo
Muntu utompibwanga shi wakokwe na kintu kampanda, nakampata kintu kibi. Tulete kimfwa, kitatyi kyoenda kukapota bya kupota ubamone’mo kintu kiyampe. Mulangwe ubakwiya mu ñeni amba ubwanya kwikiba kadi i kutupu usa kukukwata. Ino mutyima wa mundamunda ubakupeleja! Ubatalula mulangwe mubi, kupwa ubataluka’po. Pano, ditompo didi ponka, ino ubedinekenya.
BINENA BIBLE
Shi ubatompibwa ke kunenapo amba ubaikala kala muntu mubi. Bible ulombola’mba batwe bonso tutompibwanga. (1 Bene Kodinda 10:13) Mwanda mwine udi pa byotukalonga shi tubatompibwa. Kudi bamo balekanga bilokoloko bibi bitama, kupwa kwa kitatyi kampanda baponena mu bubi. Bakwabo bebitalulanga kiponka na ponka.
“Muntu ne muntu utompibwanga pa kukokwa ne kongolwa na bya kusakasaka bya aye mwine.”—Yakoba 1:14.
g17.4-F p. 14
Ditompo
Bible ulombola bintu bitwalanga muntu ku bubi. Yakoba 1:15 unena’mba: “Bya kusakasaka [byampikwa kwendela’mo] pa kwimitwa, byabutula bubi.” Enka na mwikadilanga mwana-mukaji udi na dīmi bimulomba’nka abutule, mo monka netu shi tushale na bya kusakasaka bibi mu ñeni yetu, tukafula ku kulonga kintu kibi. Inoko, tufwaninwe kupela kwikala bapika ba bya kusakasaka byampikwa kwendela’mo ne kwibinekenya.
Kukola Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-2-F p. 168
Kitōkeji
Yehova i “Shandya bitōkeji bya mūlu.” (Yak 1:17) Aye ye mwine “uletanga dyuba mwanda wa kumunika mu dyuba, ne bijila bya kweji ne ñenyenye mwanda wa kumunika bufuku” (Yel 31:35) ino kadi i aye Nsulo ya bitōkeji bya ku mushipiditu. (2Ko 4:6) Bijila, mutyibilo wa mambo, ne binenwa byandi i kitōkeji ku boba batonga kuludikwa nabyo. (Ñi 43:3; 119:105; Nki 6:23; Isa 51:4) Mulembi wa Ñimbo ya Mitōto wānenene amba: “Na kitōkeji kyobe tubwanya kumona kitōkeji.” (Ñi 36:9; dingakanya na Ñi 27:1; 43:3.) Enka na mumunikilanga nyeke kitōkeji kya dyuba tamba ku kibangabanga kufika “ne bikanda dyuba mu mitwe,” kashinda ka bantu boloke nako kamunikilwanga na tunangu tutamba kudi Leza, kitōkeji kyenda kibaila’ko. (Nki 4:18) Kulonda kashinda kasebele Yehova i kunangila mu kitōkeji kyandi. (Isa 2:3-5) Inoko, shi muntu utala bintu mu muswelo wa kumusubija nansha na nkuku mibi, nabya udi mu fukutu bwī ya ku mushipiditu. Enka na mwānenene’kyo Yesu amba: “Shi diso dyobe dyabilaabila, umbidi obe nao onso ukekala fututu. Shi kitōkeji kidi modi i fukutu binebine, nankyo yayo i fukutu bwī”—Mat 6:23; dingakanya na Kup 15:9; 28:54-57; Nki 28:22; 2Pe 2:14.
it-2-F p. 162 mus. 7
Bijila
“Kijila kya Bulopwe.” “Kijila kya bulopwe” i kikatampe kadi kidi na mvubu kupita bijila bikwabo byonso byendeja bantu byobatūdilwa na mulopwe. (Yak 2:8) Kipwano kya Bijila kyādi kimanine pa buswe; kadi “sanswa mukwenu mowisanshilwe abe mwine” (kijila kya bulopwe) yo yadi mbila ya bubidi pādi pemanine Bijila byonsololo ne Bapolofeto. (Mat 22:37-40) Nansha bene Kidishitu byo kebakiludikwangapo na kipwano kya Bijila, ino balondanga kijila kya Mulopwe Yehova ne wandi Mwana, Mulopwe Yesu Kidishitu, kikwatañene na kipwano kipya.