Myanda ya Kunyemena’ko ya Kabuku ka ku Kupwila Būmi ne Mwingilo
4-10 KWEJI 1
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | BENE LEVI 18-19
“Tulamei Butōki mu Mwikadila”
Mwa Kwikingila ku Dikinga dya Satana
Yehova pa kwisambila pa mwiendelejo wa disubi wa mizo ya kubwipi, wāsapwidile bene Isalela amba: “Kemufwaninwepo kulonga byobalonga mu ntanda ya Kenani, mwine monkemutweja. . . . Ntanda i ya disubi, nkeipanga mfuto pa kilubo kyayo.” Ku meso a Leza ujila wa Isalela, būmi bwa bene Kenani bwādi bwa mukenye, bwāsubije ntanda yobādi bashikete’mo.—Levi 18:3, 25.
Yehova Wendejanga Bandi Bantu
Bendeji ba mizo mikwabo bādi baludikwa na tunangu twa bantu. Kimfwa, bendeji bene Kenani ne bantu babo bādi balonga bibi mpata, mubadilwa ne busula-malwa, bulādi bwa bantu ba ngitu imo, kulāla na banyama, kulambula bana bu bitapwa ne kutōta bilezaleza. (Levi 18:6, 21-25) Kadi, bendeji bene Babiloni ne bene Edipito kebādipo na mbila itala butōki yādi nayo bantu ba Leza. (Umbadilo 19:13) Inoko, bantu ba Leza bādi bamona bendeji ba kikōkeji bebakankamika kulama butōtyi bwabo butōka, butōki bwa ku ngitu ne kwijiba ku kusambakena pamo kwa disubi. Kibamweka patōka amba, Yehova wādi wibendeja.
Byobya Bikalonga Leza pa Bibi
Le bikekala namani ku boba bapela na kibengo kushinta mashinda abo ne boba bendelela na kulonga bibi? Langulukila pa uno mulao wa mu mafuku āya kumeso wa amba: “Babuluji bakekalanga mu ntanda’ya, kadi babwaninine bakekadidilanga monka; ino nanshi bapupakane bakatyibibwa ku ntanda’ya, kadi banzazangi bakatukunwamo.” (Nkindi 2:21, 22) Lupusa lwa bantu babi ne kolwaya jimejime. Mu ino ngikadilo ya ndoe, bantu ba kikōkeji bakanyongololwa bityebitye ku kubulwa kubwaninina kobāpyene.—Loma 6:17, 18; 8:21.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
“Ē! Mo Nswelele Mukanda-obe-wa-bijila!”
Mwanda wa bubidi wa mu Bijila bya Mosesa wādi ulombola amba Leza usakilanga bantu bandi biyampe i mbila ya kukōkolola bidibwa. Yehova wāsoñenye amba shi kidimye Mwine Isalela waangula bipa bya mu budimi bwandi, boba bafudilwe bafwaninwe kupebwa lupusa lwa kuboya byobya bishiya bangudi. Babidimye kebādipo bafwaninwe kwangula bidibwa byonso bidi dya ku mikalo, kadi kebādipo banenwe kwapula mañanza nansha mpafu ishala. Binyanga bya miseke byobādi bavulaminwa mu madimi kebyādipo biselwa monka. Ino yādi mpangiko ya buswe ikwasha balanda, beni, bana ba nshiye, ne bakaji ba kishala. Shako, kukōkolola kwādi kwibalomba kuputuma na kaji, inoko kwādi kwibakwasha baleke lulombo.—Levi 19:9, 10; Kupituluka 24:19-22; Mitōto 37:25.
11-17 KWEJI 1
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | BENE LEVI 20-21
“Yehova I Mutule Bantu Bandi pa Bula”
Ino kudi kintu kikwabo kyoketufwaninwepo kuvulaminwa. Leza wānene bene Isalela amba: “Po pa mwanda o mukalamina kyakanwa kyonso kyo nakusoñanya dyalelo dino’di, amba mwikale bakomo, ne kutwelamo, ne kutambula ntanda ya bu-kishi kyenu, ko mwabukila kutambula’yo bu-kishi kyenu.” (Kupituluka 11:8) Mu bene Levi 20:22, 24 namo i mutelwe ino ntanda amba: “Mukalama bitungo byami byonso, ne misoñanya yami yonsololo ne kulonga’byo; amba ntanda ya konka ko nemuselelako kwikala monka, yakemulasa. Ino nanshi nemunena’mba: Banwe mukapingakena ntanda yabo, amiwa nami nkemupa’yo ke yenu ya bu-kishi, ntanda ikuka mabele mulungu ne būki bwine kumo.” Bine, pa kuyata Ntanda ya Mulao bu kishi, bādi bafwaninwe kupwana kipwano kiyampe na Yehova Leza. Ino bene Isalela pa kubulwa kikōkeji kudi Leza, nandi wāleka bene Babiloni bebashinde ne kwibafundula pa kifuko pobādi bashikete.
it-1 F p. 1106
Kutambula Bupyani
Bupyani i kintu kipyana muntu shi mwinē’kyo wafu nansha kumupingakena pa kitenta kyaadi nakyo; i kintu kyonso kipyana bankana nansha bampingakani. Pano i pengidijibwe kyubwa kya Kihebelu nachal (dijina, nachalah). Kifunkila ne pa kupyanwa nansha kupyanika muntu kintu kyopyene, divule kintu kipyanwa mungya lutundu. (Umb 26:55; Ezk 46:18) Kyubwa yarash kingidijibwanga kyaba kimo mu buluji bwa ‘kupingakana pa bu mpyana,’ divule kifunkilanga pa ‘kuyata kintu ke kyobe’ kutalula’mo bya bupyani. (Ngo 15:3; Lev 20:24) Kadi kishintulula ‘kuyata ku bukomo; kupanga,’ na mulongelanga basola.(Kup 2:12; 31:3) Bishima bya Kingidiki bisambila pa bupyani biifwene na kishima kleros, kine kifunkila pa “bubale” ino kidi na mulangwe wa ‘kwingidila pamo’ ne “kutambula bupyani.”—Mat 27:35; Bil 1:17; 26:18.
it-2 F p. 438 mus. 5
Byoni
Pāpwile Dilobe dya ntanda yonso, Noa wālambula bitapwa bya “bipangwa byonso bitumbuka byampikwa disubi” ne bya banyema. (Ngo 8:18-20) Kupwa Leza wāleta lupusa lwa kudya byoni, ino webapeleja kudya mashi abyo.(Ngo 9:1-4; dingakanya na Lev 7:26; 17:13.) Byoni bimo byāmwenwe bu “byampikwa disubi” mu kyokya kitatyi’kya mwanda Leza wēbitabije bu bitapwa; mānga ya mu Bible ilombola’mba kitatyi kyāpelwe bantu lupusa lwa kudya byoni, i kutupu nansha kimo kyādi kimonwa bu “kya disubi” kufika ne kitatyi kyālembelwe Bijila bya Mosesa. (Lev 11:13-19, 46, 47; 20:25; Kup 14:11-20) Bible kaletelepo bubinga bwādi bumwenwa byoni bimo bu bya “disubi” mu butōtyi. Mu byoni byādi bimonwa bu bya disubi mwādi mubadilwa byoni bivule byādi bipoya byoni bikwabo ne bidya imbidi mifwe. (Tala KAPUNGULU) Kino kijila kyāfudile kitatyi kyāsambilwe kipwano kipya, kadi Leza wāsapwidile Petelo uno mwanda mu kimonwa —Bil 10:9-15.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-1-F p. 1180
Kwiketaketa
Bijila bya Leza byāpeleje muntu mufwilwe kwiketaketa bilonda pa ngitu. (Lev 19:28; 21:5; Kup 14:1) Bubinga bwādi bwa amba bene Isalela bādi bantu ba Yehova, kadi kintu kyandi kya pa bula. (Kup 14:2) Muzo wa Isalela wādi ufwaninwe kwikala kwepuka bilongwa bikwatañene na butōtyi bwa bilezaleza. Kadi kulombola bulanda na kwiketaketa pa ngitu, kekwādipo kwendele’mo ku bantu bādi bayukile biyampe mwikadilanga muntu shi wafu, kadi badi na lukulupilo lwa lusangukilo. (Dan 12:13; Bah 11:19) Kadi kupeleja bene Isalela baleke kwiketaketa pa ngitu kwādi kwendele’mo, mwanda bādi bafwaninwe kumona na bulēme umbidi, mwanda wāpangilwe na Leza.
18-24 KWEJI 1
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | BENE LEVI 22-23
“Mvubu Idi na Masobo a Bitatyi Kotudi”
it-1 F p. 884-885
Masobo a Mikate Yampikwa Kiyujo
Difuku dibajinji dya Masobo a Mikate Yampikwa Kiyujo dyādi difuku dya kitango kijila, kadi dya sabato. Difuku dilonda’po, mafuku 16 Kweji wa Nisane, bādi baletela kitobo kīta kya byangulwa bibajinji bya mebele a buluba, miseke keijangapo kwēla mu madimi mu ntanda ya Palestine. Kumeso kwa ano masobo, i kutupu wādi na lupusa lwa kudya miseke ku uno mwangulo mupya, ikale mibishi, mikange nansha kulonga’yo mikate. Kitobo wādi upāna kudi Yehova bino bīta bya byangulwa bibajinji na kwibipēpeja koku ne koku, ne kupāna mukōko mulume wampikwa bulema bu kya kwelwa kisōkwe pamo ne kyamulambu kya miseke kukuswe māni ne kyamulambu kya bitomibwa. (Lev 23:6-14) Kekwādipo musoñanya wa kwela miseke mituntulu nansha mitwe bukula, na mwaānjidile kwela’byo ba bitobo mwenda mafuku. Kadi kekwadipo kyamulambu kya miseke kya bantu bonso nansha kya muzo mutuntulu, ino kisaka ne kisaka nansha muntu ne muntu wādi na bintu mu Isalela, wādi ubwanya kufwija’ko na kuleta byamulambu mu kino kitatyi kya masobo.—Div 23:19; Kup 26:1, 2; tala BIPA BIBAJINJI.
Nshintulwilo. Kudya mikate yampikwa kiyujo mu kino kitatyi kwādi kukwatañane na misoñanya yobāpele Mosesa kudi Yehova, idi mu Divilu 12:14-20, mwine mubadilwa ne kijila kimo kidi mu vese wa 19 kya amba: “Mu mobo enu kemukatanwapo mukama usosoma mu mafuku asamba-abidi.” Mu Kupituluka mu Bijila 16:3 mikate yampikwa kiyujo itelwa’mo bu “mikate ya malwa,” kadi yādi ivuluja Bayuda mwaka ne mwaka muswelo obātambile bukidibukidi mu ntanda ya Edipito (mwanda kebādipo nansha na kyaba kya kutatukija mikama ya mikate [Div 12:34]). Bene Isalela bādi bavuluka nyeke malwa obākūdilwe’mo ne bupika, mungya binenwa bya Yehova bya’mba: “Mwanda wa kuvuluka difuku dyowatambile mu ntanda ya Edipito ponso podi mūmi.” Bene Isalela bādi basoba masobo mabajinji a mu masobo makatampe asatu a pa mwaka mwanda wa kulombola’mba badi mu bwanapabo kadi Yehova ye Munyongolodi wabo.—Kup 16:16.
it-2 F p. 527 mus. 1
Pentekosa
Byangulwa bibajinji bya ñano kebyadipo bingidijibwa na mwādi mwingidijibwa byangulwa bibajinji bya mebele a buluba. Bipindi bibidi bya Efa bya pa bipindi dikumi bya bukula bwa ñano bupēla (malitele 4) byādi bityangwa na kiyujo kwalongwa mikate ibidi. Bene Isalela bādi beisela ‘mu bīkalo byabo,’ kino kyādi kilombola’mba ino mikate keyādipo mishile na yobadyanga difuku ne difuku, kadi keyādipo imonwa bu ijila. (Lev 23:17) Ino mikate yādi ilambulwa bu kyamulambu kisōkwe ne kya bubi, kadi kyamulambu kya kipwano nakyo kyādi kilambulwa na mikōko milume ibidi myana. Kitobo wādi upēpeja koku ne koku mikata ne mikōko myana ku meso a Yehova na kutūla makasa munshi mwa mikate ne mu bisudi bya mwita wa mikōko’ya, kilomboji kya amba bibapānwa kudi Yehova. Shi mikate ne mwita wa mikōko myana bibapānwa kudi Yehova, babitobo bādi bebidya bu kyamulambu kya kipwano. —Lev 23:18-20.
Lelo Wendelelanga Kumeso na Bulongolodi bwa Yehova?
Bulongolodi bwa Yehova buloñanga bintu mwanda wa kamweno ketu, pobwitusoñanya twivwane madingi a mutumibwa Polo a amba: “Twitei mityima batwe bene na bene mwanda wa kwikankamikila ku buswe ne ku mingilo milumbuluke, ne kuleka’byo kwibungila pamo mpika, na mwaibidila bamobamo, ino twikankamikei batwe bene na bene, nakampata pano pomwamona difuku dibafwena po pene.” (Bah. 10:24,25) Masobo a pa mwaka ne kubungakana kukwabo kwādi kubungakana bene Isalela mwanda wa kutōta, byādi bibatamija ku mushipiditu. Inoko, bino binkumenkume pamo bwa Masobo a pa bula a Bitanda a mu mafuku a Nehemia byādi bu bitatyi bya nsangaji. (Div. 23:15, 16; Neh. 8:9-18) Netu tumwenanga muswelo umo onka mu kupwila kwetu ne bitango. Tumwenei ne pa mfulo mu ino mpangiko mwanda wa twikale bakomo ku mushipiditu kadi ba nsangaji.—Tet. 2:2.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Lama Nyeke Bululame Bobe!
Bululame shi bufunkila pa batwe bengidi ba Leza, bushintulula kusanswa na mutyima umo ne kulamata bininge kudi Yehova bu Muntu udi’ko bine, pa kusaka’mba tutangidije kiswa-mutyima kyandi mu butyibi bwetu bonso. Tala bidi ino myanda imo. Buluji bumo bidi bwa kyalwilo buleta Bible pa kishima “bululame” i buno: kituntulu, kyampikwa bulema, nansha kikunkane. Kimfwa, bene Isalela pobādi balambula bitapwa bya banyema kudi Yehova, Bijila byānenene amba bano banyema kebādipo bafwaninwe kwikala na bulema. (Levi 22:21, 22) Bantu ba Leza kebādipo bafwaninwe kulambula nyema mupatuke kulu, kutwi, nansha diso; nansha kulambula nyema mubele. Yehova wādi usaka nyema ekale mutuntulu, wampikwa bulema, nansha mukunkane. (Mal. 1:6-9) Tubwanya kwivwanija mwanda waka Yehova wādi utele mutyima ku kubulwa bulema, nansha butuntulu. Shi ketupote kintu, kikale kipa, dibuku, nansha kingidilwa ketusakengapo kikale kitubuketubuke nansha kipatuke’ko bipindi bimo. Tusakanga kyokya kituntulu, kyampikwa bulema, nansha kikunkane. Ye musakila ne Yehova pa buswe botumuswele nansha lulamato. Bifwaninwe kwikala bituntulu, byampikwa bulema, nansha bikunkane.
25-31 KWEJI 1
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | BENE LEVI 24–25
“Mwaka wa Bwanapabo ne Bwanapabo bwa mu Mafuku a Kumeso”
it-2 F p. 137
Bwanapabo
Leza wa Bwanapabo. Yehova i Leza wa bwanapabo. Wākūdile muzo wa Isalela mu bupika mu Edipito. Wēbasapwidile amba shi bendelele kulama mbila yandi, nabya i kutupu kintu nansha kimo kyobakabulwa. (Kup 15:4, 5) Davida wēsambile pa “mutyima-ntenke” mu biteba bikomejibwe bya Yelusalema (Ñi 122:6, 7) Inoko, Bijila byādi binenena’mba shi muntu walandapala, wādi ubwanya kwipoteja bu umpika mwanda wa kuvuija bisakibwa byandi ne bya kyandi kisaka. Kadi Bijila byādi binena’mba Muhebelu ukakūlwa ku buno bupika mu mwaka wa busamba-bubidi. (Div. 21:2) Mu Mwaka wa Bwanapabo (wādi ubwana shi pabapite myaka 50), mu ntanda yonso ya Isalela mwādi mwelwa lubila lwa bwanapabo. Umpika yense Muhebelu wādi ukūlwa ku bupika, kadi mwana-mulume yense bādi bamujokejeja yabo ntanda ya bupyani.—Lev 25:10-19.
it-1 F p. 1107 mus. 7
Bupyani
Ntanda byoyādi ipyanwa mu nkongo ne nkongo mu kisaka, o mwanda keyādipo ipotolojibwa bya lonso. Ntanda yādi ipotwa mwanda’tu wa kudima’po kupwa waangula, kadi buvule bwa lupeto bwādi butungwa kukwatañana na buvule bwa myaka ikishele’ko kupwa Mwaka wa Bwanapabo ubwane, mwanda mu uno mwaka matanda onso a bupyani ādi ajokejibwa ku bampyana shi kebakudile’opo kumeso kwa kitatyi nansha mu mwaka wa Bwanapabo wapityile. (Lev 25:13, 15, 23, 24) Uno mutyibilo wa mambo wādi utala ne mobo ādi mu bibundi byampikwa nsakwa, byādi bimonwa bu bya mu ntanda. Mu bibundi bya nsakwa shi muntu wapotoloja yandi njibo, wādi na lupusa lwa kwiikūla shi kepapityile mwaka, inoko shi mwaka ubapite keikimwalujibwa’po. Mobo ādi mu bibundi bya bene Levi keadipo apotwa bya lonso mwanda kebādipo na bupyani.—Lev 25:29-34.
it-2 F p. 70
Mwaka wa Bwanapabo
Muzo wa Isalela powādi ukōkela ne kulama kijila kya Mwaka wa Bwanapabo, wādi ukingwa ku mwikadila mubi, mwanda kekwādipo bampeta ba ntanda ne miseke ne balanda ba tyō, na motwibimwena dyalelo. Muswelo wādi umwena’mo muntu ne muntu wākomeje bininge muzo onso, mwanda i kutupu muntu wādi ushala nyeke mu bulanda bwa tyō, inoko bonso bādi bengidija byabuntu byabo ne bwino mwanda wa kukwasha muzo wabo. Yehova byaādi wesela nshi yalupula bipa biyampe ne kupa bene Isalela bulombodi, bādi bamwena’mo ne kupetejibwa nandi enka shi abamukōkela.—Isa 33:22.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
w09 F 1/9 p. 22 mus. 4
Shi Abakukukaja
Shi mwine Isalela watambe’dyo mukwabo wamusabe dīso, Bijila byādi binena’mba yao muntu ufwaninwe kupebwa mfuto. Inoko, yewa obasabile dīso kādipo na lupusa lwa kulonga kibi yewa umusabile dīso nansha kulubwila’kyo wa mu kyandi kisaka. Bijila byādi binena’mba ufwaninwe kwenda na mwanda’wa ku batyibi, mwanda wa beubandaule. Kuyuka’mba shi muntu waloñañana kibi ku kusaka, nandi wādi ulongwa enka mwaālongelañana, kwādi kulengeja bantu baleke kulonga bakwabo bibi. Ino kekupwile’po.
1-7 KWEJI 2
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | BENE LEVI 26-27
“Bya Kulonga pa Kweselwa na Yehova”
Tupelei “Bintu bya Bitupu”
Lelo “lupeto” lubwanya kwikala bu leza namani? Kimfwa, langa bidi dibwe didi mu budimi mu Isalela wa kala. Dino dibwe dyādi dikokeja kwingidijibwa ku lūbako lwa njibo nansha lubumbu. Ino shi dino dibwe dibashimikwa bu “kité” nansha bu “dibwe disongwe,” dyādi dyalamuka ke kya kukukaja ku bantu ba Yehova. (Levi 26:1) Ne lupeto nalo mo monka, nalo ludi na kamweno. Lwitukwashanga umbūmi, kadi tubwanya ne kwilwingidija mu mwingilo wa Yehova. (Mus. 7:12; Luka 16:9) Ino shi tutangidije kukimba kwa lupeto kumeso kupita mwingilo wetu wa Bwine Kidishitu, nabya lupeto lubaalamuka ke leza wetu. (Tanga 1 Temote 6:9, 10.) Mu ino ntanda mumona bantu kukimba lupeto bu kintu kya mvubu kutabuka, batwe tufwaninwe kutadija pa kwikala na milangwe mijalale pa uno mwanda.—1 Tem. 6:17-19.
it-2 F p. 753 mus. 2
Kwivwana Nzuba
Mosesa wāletele bantu ba Leza nzuba (mu Kihebelu, mohra) pa mwanda wa muswelo wādi wikele nandi Yehova ne waāmwingije. (Kup 34:10, 12; Div 19:9) Boba bādi na lwitabijo badi balēmekele lupusa lwādi na Mosesa. Bādi bayukile amba Leza wisambanga nabo kupityila kudi Mosesa. Kadi bene Isalela bādi bafwaninwe kwakamwa kipandulwe kya Yehova. (Lev 19:30; 26:2) Ko kunena’mba bādi bafwaninwe kulēmeka bininge kipandulwe, na kutōta Yehova enka mwāebasoñaninye kumutōta ne kwiendeja mungya misoñanya yandi yonso.
w91 F 1/3 p. 17 mus. 10
Leka “Ndoe ya Leza” Ilame mutyima Obe
Yehova wālombwele muzo wa Isalela’mba: “Shi mulonde nyeke bitungo byami ne kulama mbila yami ne kwiilonda, nkemupa mvula pa kitatyi kifwaninwe, ntanda ikalupula byangulwa byayo, kadi mityi ya mu ntanda ikaleta bipa byayo. Nkatūla ndoe mu ntanda’ya, mukalāla kwampikwa muntu wimulengeja moyo; nkatalula mu ntanda’ya banyema ba ntanda ba budyani, kadi kipete kya divita kekikapitepo mu yenu ntanda. Nkananga mu bukata mwenu ne kwikala Leza wenu, kadi banwe nenu mukekalanga bantu bami.” (Lev 26:3, 4, 6, 12) Bene Isalela bādi mu ndoe mwanda bādi bakingwe ku balwana nabo, bādi na bituntwa bivule, kadi bādi bapwane bininge na Yehova. Inoko ano madyese onso’a bādi bakwikala nao kukwatañana na muswelo obakōkela Bijila bya Yehova.—Ñi 119:165.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-2 F p. 564
Bipupo bya Misongo
Byādi Bibafikila shi Abasūla Bijila bya Leza. Muzo wa Isalela wādyumwinwe amba shi baleke kulama kipwano kyabo na Yehova, nabya Leza ukebapa mfuto ‘na kwibatumina bipupo bya misongo.’ (Lev 26:14-16, 23-25; Kup 28:15, 21, 22) Bisonekwe bilombola’mba kwikala mukomo ku ngitu nansha ku mushipiditu i bikwatañane na madyese a Yehova, (Kup 7:12, 15; Ñi 103:1-3; Nki 3:1, 2, 7, 8; 4:21, 22; Kus 21:1-4), inoko misongo ilupukanga ku bubi ne ku kubulwa kubwaninina. (Div 15:26; Kup 28:58-61; Isa 53:4, 5; Mat 9:2-6, 12; Yoa 5:14) Ino na bubine, kyaba kimo Yehova Leza wāletele bantu bamo misongo mikomo kadi isansa, kimfwa wābeleje makopo ba Midiamu, Uzia, ne Ngehazi (Umb 12:10; 2Bi 26:16-21; 2Ba 5:25-27), misunsa mivule i kimweke patōka’mba misongo’ya ne bipupo bya misongo byāponene bantu byādi’nka bino bya kipangila’bi, kadi byādi bilupuka ku bubi bwālongele bantu nansha muzo. Bādi bangula byobakunine; bādi basusuka ku ngitu pa mwanda wa bilongwa byabo bibi. (Ngt 6:7, 8) Mutumibwa Polo wisambila pa boba bālongele busekese amba Leza “webapēne ku bya disubi, amba imbidi yabo ifwijibwe bumvu mu bukata mwabo . . . kutambula abo bene mfuto mifwaninwe, ikwatañene na kilubo kyabo.”—Lo 1:24-27.
8-14 KWEJI 2
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | UMBADILO 1-2
“Yehova Uteakanyanga Bantu Bandi”
w94 1/12 p. 9 mus. 4
Kifuko Kidipo Mutōtelo wa Yehova mu Būmi Bwetu
Shi wādi utadila bene Isalela dya kulampe mu kitūlo mobādi mu ntanda mutuputupu, i kika kyowādi ukokeja kumona? Kibumbo kikatampe, ino kyakubulwa kavutakanya, kya mapema mapopwe senene mukokeja kubwana kubwipi kwa miliyo isatu ya bantu ne kupita, bādi bebungile pamo mungya bisaka bisatu, kungala, kunshi, kutunduka ne kushika. Shi wādi utadila pabwipi nakampata, longa wāmwene monka kibumbo kikwabo kubwipi na pabukata bwa kitūlo. Mu totwa tu-bibumbo tutyetutye twa mapena aná, mwādi bisaka bya bene Levi. Pabukata bwa kitūlo mu kipindi mwādi mikalo yādi ikadilwe na mbwija, pādi njibo yādi yubakilwe mu muswelo wapabula. Kyādi “kipema-kyakitango,” nansha tabernakulo, yāubakile bene Isalela ba “mutyima wa manwa” mungya misoñanya ya Yehova.—Umbadilo 1:52, 53; 2:3, 10, 17, 18, 25; Divilu 35:10.
it-1 F p. 385 mus. 5
Nkambi
Nkambi ya bene Isalela yādi mikatampe bininge. Bantu bonso bābadilwe bādi bana-balume ba bulwi 603 550, kubweja’ko bana-bakaji ne bana, banunu, balemane, bene Levi 22 000, “ne kibumbo kikatampe kya bantu basobakane,” kibumbo kyonso kibwanya kwikala bantu 3 000 000 ne kupita. (Div 12:38, 44; Umb 3:21-34, 39) Na bubine nkambi yabo yādi mikatampe bininge; o mwanda bantu badi na milangwe mishileshile pa mwādi mubaile ino nkambi. Bene Isalela pobātūdile nkambi kampalampala na Yediko mu Malungu a Moabu, Bible unena’mba yādi mikatampe “tamba ku Bete-Yeshimote kutūla ne ku Abele-Shityime”—Umb 33:49.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-1 F p. 767
Kubalwa
I kulembwa, divule pa dijina kadi mwendele misuku ne mwilondela bisaka. Kebādipo’tu babala bitupu mitwe ya bantu. Kubalwa kwa bantu mu mizo kulembelwe mu Bible, kwākweshe ku myanda mivule, kimfwa pa kufuta mfutwa yālombelwe, pa kuyuka bakwingila mu bu sola, ne pa kwabanya mingilo ya ku kipandulwe (yādi ingilwa na bene Levi).
15-21 KWEJI 2
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | UMBADILO 3-4
“Mwingilo wa Bene Levi”
it-2 F p. 655 mus. 1
Kitobo
Mu Kipwano kya Bijila. Kitatyi kyādi bene Isalela mu bupika mu Edipito, Yehova wēpandwidile bana bana-balume bonso babedi ba bene Isalela paāipaile bana babedi ba bene Edipito ku kipupo kya dikumi. (Div 12:29; Umb 3:13) Bano bana babedi bādi ke ba Yehova, kadi bo baādi ufwaninwe kwingidija mu mwingilo wandi wa pa bula. Leza wādi wa kutonga bano bana babedi bu babitobo ne ba kutala kipandulwe. Inoko wākwete butyibi bwa kwingidija bana-balume ba mu kisaka kya Levi. O mwanda bana-balume ba mu kisaka kya Levi bāpingakene bana babedi bana-balume ba bisaka 12 (lutundu lwa ba Efelaimi ne Manase, bana ba Yosefa bana-balume, lwābadilwe bu bisaka bibidi). Pābadilwe bana-balume babedi ba bene Isalela, kushilwila pa wa kweji umo kokanda, kwādi bantu 273 bāpityile pa kibalwa kya bana-balume bene Levi, o mwanda Leza wālombele bano bana-balume 273 mashekele atano (i madolala 11) ku muntu, luno lupeto lwādi lwa kupebwa Alone ne bandi bana. (Umb 3:11-16, 40-51) Kumeso kwa kulonga namino, Yehova wādi kala ke mutonge mu kisaka kya Levi bantu ba mu kisaka kya Alone bu bakwingila mwingilo wa butobo mu Isalela.—Umb 1:1; 3:6-10.
it-2 F p. 133
Bene Levi
Mingilo ya Bene Levi. Bene Levi bādi mu bisaka bisatu, kisaka kya Ngelashona (Ngelashoma), kya Kohata, ne kisaka kya Meladi. (Ngo 46:11; 1Bi 6:1, 16) Kisaka ne kisaka kyādi kishikata kubwipi na kipema kitatyi kyobādi bakidi mu ntanda mutuputupu. Bene Kohata ba ku kisaka kya Alone bādi bashikata ku mutamba wa kutunduka batadidile ku kipema. Bene Kohata bakwabo bādi bashikatyila ku mutamba wa kunshi, bene Ngelashona ku mutamba wa kushika, bene Meladi nabo ku mutamba wa kungala. (Umb 3:23, 29, 35, 38) Kukwika kipema, kwikikonkola ne kwikisela pa kuviluka, wādi mwingilo wa bene Levi. Shi kebaviluka, Alone ne bandi bana bādi basela mpashila yādi pa bukata bwa Kikola ne Kikola Nakampata ne kupūta sanduku wa bu kamoni, bisōkelo ne bingidilwa bikwabo bijila. Kupwa bene Kohata bebisela. Bene Ngelashona bādi basela bisandi bya pema, bya kupūta, bya kukinga ku kibelo, mampashila akuyela ku kipango, myonji (i myonji ya ku kipema), bene Meladi nabo bādi basela makadelema, mikabo, bikomo, bitako bya mapuki, bikomo ne myonji (myonji yādi ijokolokele kipema).—Umb 1:50, 51; 3:25, 26, 30, 31, 36, 37; 4:4-33; 7:5-9.
it-2 F p. 133
Bene Levi
Mu mafuku a Mosesa, mwine Levi wādi na lupusa lwa kwingila mingilo yonso enka shi wabwanya myaka 30, kimfwa pa kusela kipema nansha bipungwa bya’kyo shi ke kuviluka. (Umb 4:46-49) Mwine Levi wādi wingila mingilo imoimo kushilwila pa myaka 25, inoko mobimwekela keyādipo mingilo mikomokomo, pamo bwa ya kusela kipema. (Umb 8:24) Mu mafuku a Mulopwe Davida, myaka yātyepejibwe ke 20. Davida wāletele bubinga bobatyepejeje myaka amba kipema (kyādi kya kupingakanibwa na tempelo) kekyādipo kya kukonkolwa monka. Mwine Levi wādi upebwa mingilo nansha shi kusakilepo, poso enka wabwanya myaka 50. (Umb 8:25, 26; 1Bi 23:24-26.) Bene Levi bādi bafwaninwe kukwatyila Bijila, ne kutangila’byo muzo kyaba ne kyaba ne kwiufundija’byo.—1Bi 15:27; 2Bi 5:12; 17:7-9; Neh 8:7-9.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Akamwa Leza—Wikale wa Ñeni!
Kwimwena kwēmwenine Davida bukwashi bwa Yehova paādi mu bikoleja kwākomeje kwakamwa kwaādi wakaminwe Leza ne kuningija kikulupiji kyandi mwadi. (Mitōto 31:22-24) Ino misunsa isatu, kwakamwa Leza kwa Davida kwāmupumbile, ne kino kyāmulupwila bipa bilula. Dibajinji, i kitatyi kyaākwete mpango ya kuselela ku Yelusalema dikumbo dya Yehova dya kipwano pa dikalo pa kyaba kya kwidiseleja pa bipuji bya Bene Levi, na mwādi munenena Bijila bya Leza. Uza ye wādi wendeja dikalo, ino wāolola kuboko mwanda wa kwidijadika, ko kufwa wāfwididila ponka’pa mwanda wa “kutupa kwandi.” I bine, Uza wālongele bubi bukatampe, ino kubulwa kulēmeka bijila bya Leza kwa Davida ko kwālengeje kino kyamalwa. Nanshi kwakamwa Leza i kulonga bintu mwendele mpango yandi.—2 Samwele 6:2-9; Umbadilo 4:15; 7:9.
22-28 KWEJI 2
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | UMBADILO 5-6
“Le I Muswelo’ka Obwanya Kwiula Bene Nazila?”
it-2 F p. 381-382
Bene Nazila
Yewa yense wādi utyipa mutyipo wa bu mwine Nazila, wādi unenwe kulama bijila bisatu: (1) Kādipo utoma bitomibwa bikolwañana; nansha kudya mañanza ekale mabishi, mēle, mōmu, nansha ke kutoma busuku bwao, bwikale busase, bwampikwa kusasa, nansha busosoma. (2) Kādipo ufwaninwe kutenda nywene ku mutwe. (3) Kadipo ufwaninwe kutenga umbidi wa muntu mufwe, nansha ke wa mubutule wandi wa pabwipi—wa shandi, inandi, mwanabo mwana-mulume, nansha ke wa mwanabo mwana-mukaji.—Umb 6:1-7.
Mityipo ya pa Bula. Shi muntu watyipe mutyipo wa pa bula wa “kwikala bu mwine Nazila [i kwipāna, kwitūla pa bula] kudi Yehova,” ke wādipo mwanda wa kumonwa na bantu nansha mwanda wa kutumba. Ino wādi wikala “ujila kudi Yehova mafuku onso a bu mwine Nazila bwandi.”—Umb 6:2, 8; Ngo 49:26.
Ino ndudi yādi itūdilwe bene Nazila yādi ya pa bula kadi ya mvubu mpata mu butōtyi bwa Yehova. Mwine Nazila wādi pamo bwa kitobo mukatampe, mwanda byaādi na mwingilo ujila, kādipo ufwaninwe kutenga umbidi wa muntu mufwe nansha ke wa mubutule wandi. Kitobo mukatampe ne babitobo bakwabo byobādi na mingilo ya pa bula, bādi bajidikwe kutoma vinyu nansha bitomibwa byo-byonso bikolwañana kitatyi kyobengidila Yehova mingilo ijila.—Lev 10:8-11; 21:10, 11.
Kadi mwine Nazila (mu Kihebelu, nazir) wādi ufwaninwe kwikala “nyeke ujila na kuleka nywene ya ku mutwe wandi itame” bu kiyukeno pa kuyukila bukidibukidi bu mwine Nazila bwandi bujila. (Umb 6:5) Kadi kino kishima kya Kihebelu nazir, i kingidijibwe pa kufunkila pa mañanza “ampikwa kukukula” mu kitatyi kya Sabato ijila ne mu Mwaka wa Bwanapabo. (Lev 25:5, 11) Kadi mwanda usangaja, pa kipāpo kya olo kyādi kivwadila kitobo mukatampe ku kivwalwa kya ku mutwe, pādi palembwe bwa pa kashé amba: “Buujila i bwa Yehova,” kadi kino kipapo kyādi kitwa bu “kiyukeno kijila kya kwipāna [mu Kihebelu nezer, i kimo na nazir].” (Div 39:30, 31) Kadi kilukwa kyādi kivwala ku mutwe balopwe bashingwe māni, kyādi kitwa bu nezer. (2Sa 1:10; 2Ba 11:12) Mutumibwa Polo wānenene amba mu kipwilo kya bwine Kidishitu, mwana mukaji i mupebwe nywene milampe pa kyaba kya kintu kya kwipūta. Nywene milampe i kintu kya kipangila kimuvuluja amba i beshile na mwana-mulume; ufwaninwe kuvuluka nyeke amba Leza umusakilanga ekale mukōkele pa kifuko pamutūdile. Bino bijila byonso’bi—kuleka kutenda nywene (ke kipangila’po ku mwana-mulume) kuleka kutoma vinyu yo-yonso, kwikala utōka ne wa kubulwa disubi—byādi bivuluja mwine Nazila mvubu ya kwipāna ne kwipela aye mwine mwanda wa kulonga ne pa mfulo kiswa-mutyima kya Yehova.—1Ko 11:2-16; tala NYWENE; KUPŪTA KU MUTWE; KIPANGILA.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
w05 F 15/1 p. 30 mus. 2
Bipangujo bya Batangi
Bu mwine Nazila bwa Samishoni bwādi bwishile na bwa bakwabo. Kumeso kwa aye kubutulwa, mwikeulu wa Yehova wāsapwidile inandya Samishoni amba: “Tala! Usa kwimita ne kubutula mwana mwana-mulume, ino bwembe kebufwaninwepo kutenga ku mutwe wandi, mwanda mwana’wa ukekala mwine Nazila wa Leza tamba kubutulwa, kadi aye ukanza kupandija Isalela mu makasa a bene Fidishitia.” (Bat 13:5) Samishoni kātyipilepo mutyipo wa bu mwine Nazila. Leza ye wāmutongele bu mwine Nazila, kadi wādi ufwaninwe kwikala mwine Nazila mu būmi bwandi bonso. O mwanda musoñanya wa kuleka kutenga umbidi mufwe kewādipo umutala. Shi wātengele umbidi mufwe pampikwa kusa, le wādi wa kwanzulula bu mwine Nazila namani, kintu kyādi kya kibutwila? Na bubine misoñanya ya bu mwine Nazila ya muntu wipāna aye mwine yādi mishile na ya mwine Nazila wa kibutwila.