Myanda ya Kunyemena’ko ya Kabuku ka ku Kupwila Būmi ne Mwingilo
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
6-12 KWEJI 11
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | YOBA 13-14
“Shi Muntu Afwe, le Ubwanya Kwikala Mūmi Monka?”
w99-F 15/10 p. 3 mus. 1-3
Kukimba Kulēpeja Būmi
ENKA ne dyalelo bantu betabije amba būmi i bwipi, nansha byobyālembelwe pano kepadi myaka 3 500. Bantu kebasangelangapo kwikala biyampe kitatyi kityetye’tu mu busongwa, banunupa kupwa bafwa. O mwanda bākimbile miswelo mivule mwa kulēpejeja būmi.
Mu kitatyi kya Yoba, bene Edipito bādi badya miningi ya banyama na kulanga’mba ibwanya kwibajokeja ku bunkasampe. Kitungo kikatampe kya bantu bādi benga lawa pa kala, kyādi kya kulupula’ko lawa ya majende ilēpeja būmi. Bavule mobadi bādi bakulupīle amba, olo mipungwe na bantu yādi ibwanya kulupula būmi kebufu, ne amba kudīla mu masani mapungwe na olo kubwanya kulēpeja būmi. Bataoiste ba pa kala ba mu Shine bādi balanga’mba kupityila ku kulanguluka, ku kwiibidija mu muswelo wa kwesa, ne ku byakudya biyampe, babwanya kushinta bintu bidi mu ngitu ya muntu ne kumupa būmi bwampikwa kufwa.
Musokodi umo wa mu Eshipanye Juan Ponce de León i muyukane pa mwanda wa bukimbi bwandi bwaādi ulonga pampikwa kukōka bwa kukimba nsulo ya bunkasampe. Dokitele umo wa mu mwaka wa katwa ka 18, wāsoñenye mu dibuku dyandi Hermippus Redivivus amba, bankasampe bajike batūlwe mu kakyumba katyetye mu kitatyi kya muketeko wa mvula, mwanda wa luvula lobafoma lutūlwe mu matyupa ne kwingidijibwa mwanda wa kulēpeja būmi. Na bubine, mu ano manwa onso kekudipo āingile.
w15-F 15/4 p. 32 mus. 1-2
Le Mutyi Mutetwe Ubwanya Kushipuka Monka?
SHI TUDINGAKANYE umpafu ke mulāle myaka munyengakanenyengakane na mutyi mukatampe wa sedele wa mu Lebanona, mutyi wa umpafu [Olea europaea] keubwanyapo kwitutulumuja. Inoko mityi ya impafu idi na bukomo butulumukwa bwiikwasha ipande enka ne mu bitatyi bikomo. Imo inenwanga bu ke milonge myaka 1 000. Mutyi wa umpafu walanga miji bininge mine iukwasha ushipuke monka nansha shi abateta kityimbatyi kyao. Shi miji ikishele mibishi, mutyi ubwanya kushipuka monka.
Mukulutuba Yoba wādi ukulupīle amba nansha shi afwe ubwanya kwikala mūmi monka. (Yoba 14:13-15) Yoba wāingidije kimfwa kya mutyi—padi i kya mutyi wa umpafu—mwanda wa kwelekeja kikulupiji kyandi mu bukomo bwa Leza bwa kumusangula. Wānenene amba, “Nansha ke ku mutyi kwine kudi lukulupilo. Shi ubatetwa, ukashipuka monka.” Nansha shi kubaikala mulanga mupitepite, mvula’tu pa kunoka monka kitako kyumu kya mutyi wa umpafu kibwanya kushipuka monka ku miji yakyo ne kulupula “misambo pamo bwa mutyi mupya.”—Yoba 14:7-9.
“Ukekalanga ne Mutyima wa Kuloelelwa”
Binenwa bya Yoba bitufundija biyampe mwikadile Yehova: Ulamete mu muswelo wa pa bula ku bantu betūla mu makasa andi, pamo bwa Yoba, ebabumbe ne kwibanona ke bantu baswedibwe ku meso andi. (Isaya 64:8) Yehova umwene batōtyi bandi ba kikōkeji bu balēme. Udi na mutyima wa “kuloelelwa” boba ba kikōkeji bafwile. Mufundi umo unena’mba, kishima kya Kihebelu kyalamwinwe pano, “na bubine i kishima kya mu bishima bikomo bya kulombola nabyo mutyima wa kusakasaka.” Bine, Yehova uvulukanga batōtyi bandi bafwile, ino kadi wabilanga kwibaluja ku būmi.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-1-F p. 412
Buto
Buto bwādi bwingidijibwa ne pa kwelekeja kintu kityetye bininge nansha kyampikwa mvubu. Kimfwa Abalahama wānenene bimutala ku meso a Yehova amba, ‘Ne luvumbi kadi buto.’ (Ngo 18:27; tala ne Isa 44:20; Yob 30:19.) Yoba nandi wādingakenye binenwa bya basengi bandi ba bubela na “nkindi ya buto.”—Yob 13:12.
13-19 KWEJI 11
YABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | YOBA 15-17
“Edifaza Wālombwele Muswelo Mubi wa Kusenga Bakwabo”
w05-F 15/9 p. 26 mus. 4-5
Wilame ku Milangwe ya Bubela!
Mu mīsambo yonso isatu ya Edifaza, wālombwele’mo amba Leza ulombanga bantu balonge bintu byokebabwanyapo kulonga, ne kadi i kutupu mwingidi wandi nansha umo muyampe ku meso andi. Edifaza wālombwele Yoba amba, “Tala! Kakulupilepo bengidi bandi nansha dimo, kadi uboyanga bamwikeulu bandi tuto.” (Yoba 4:18, kunshi kwa dyani) Kupwa papo wānena bitala Leza amba: “Tala! Aye kakulupilepo bajila bandi, kadi nansha ke madiulu mene keatōkangapo ku meso andi.” (Yoba 15:15) Edifaza wāipangwile amba: “Le Mwinē Bukomo Bonso utele mutyima’mba wi moloke’ni?” (Yoba 22:3) Biledade wāitabije milangwe ya Edifaza, wānena’mba: “Enka ne kweji mwine kakelangapo ne ñenyenye mine keitōkangapo ku meso andi [Leza].”—Yoba 25:5.
Tufwaninwe kuta mutyima kutyina’mba twakekala na ino milangwe. Ino milangwe ibwanya kwitulengeja tumone amba Leza usakanga tulonge bivule byoketubwanyapo. Uno mumweno udi na lupusa lukatampe bininge pa kipwano kyetu na Yehova. Ne kadi shi tubatādilwa na milangwe ya uno muswelo, le tukalonga namani shi tubalemununwa mu muswelo mufwaninwe? Pa kyaba kya kwityepeja ne kwitabija bulemununi, mutyima wetu ‘ukakalabela Yehova’ ne kumulamina kīji. (Nkindi 19:3) Bine kino kiketōna bininge ku mushipiditu!
Iulai Kwityepeja ne Kanye ka Yesu
16 Binenwa byetu bya kanye. Kisanso kyetu kya ku mutyima pa bakwetu kitutononanga ‘twisambe mu muswelo usenga boba banyoñame pa mityima.’ (1 Tes. 5:14) Le i bika byotufwaninwe kunena mwanda wa kukankamika bano bantu? Tukakankamika mityima yabo na kwibata mutyima bya binebine ne kwibakambakena. Tukokeja kwibafwija’ko bitamba ku mutyima mwanda wa kwibakwasha bamone ngikadilo yabo miyampe ne bwino bwabo. Tukokeja kwibavuluja’mba Yehova ye wibakokēle kudi wandi Mwana, pa kino i balēme ku meso andi. (Yoa. 6:44) Tubwanya kwibakulupija amba Yehova utele mutyima bininge bengidi bandi “ba mutyima mutyumuke” nansha ‘ba mityima izumbazumba.’ (Ñim. 34:18) Binenwa byetu bya kanye bikokeja kukomeja boba basakilwa kusengibwa.—Nki. 16:24.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Myanda Mikatampe ya mu Mukanda wa Yoba
7:9, 10; 10:21; 16:22—Le bino binenwa bilombola amba Yoba kādipo ukulupile mu lusangukilo? Bino binenwa byādi bīsambila pa būmi bwa Yoba bwa kitatyi kya mafuku a kumeso bityetye. Le penepo wādi usaka kunena bika? Pamo wādi usaka kunena amba shi wafu, i kutupu kadi muntu ku bobādi nabo wādi ubwanya kumumona monka. Mungya kumona kwabo, kādipo ubwanya kujokela ku njibo yandi nansha kuyukana monka kutūla ne ku kitatyi kitungwe kya Leza. Kadi Yoba wādi padi usaka kunena amba kekudipo ubwanya kutamba mu Kalunganyembo aye mwine. Binenwa bidi mu Yoba 14:13-15 bilombola patōkelela’mba wādi witabije lusangukilo lwiya kumeso.
20-26 KWEJI 11
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | YOBA 18-19
“Kokela Nansha Dimo Batōtyi-Nobe”
Ñeni Yotubwanya Kuboila ku Impolo Yāsūmije Yesu
9 Ubwanya kukwasha boba badi na njia. Yesu kādidilepo’tu bitupu na ba Madia ne Mata, ino wēbatejeje ne kwibasenga. Netu tubwanya kuteja boba badi na njia ne kwibasenga. Dan, mukulumpe umo ushikatanga mu Ostrali unena’mba: “Nadi nsakilwa kukwashibwa ponafwidilwe wami mukaji. Batutu bavule ne babo bakaji badi bāya mwinya ne bufuku mwanda’tu wa kunteja. Badi bandeka nebalombole bulanda bwami, kadi kebadipo bavutakanibwa shi nashilula kudila. Kadi badi bankwasha na mingilo, kimfwa kukenda motoka wami, kukampotela bya kudya, enka ne kuntēkela byakudya shi nakomenwa kwibilonga. Badi balombela nami kitatyi kyonso. Belombwele bu balunda kadi banabetu babutulwe ‘mwanda wa bitatyi bya tusua.’”—Nki. 17:17.
Shi Muntu Otusenswe Waleka’byo Kwingidila Yehova
16 Endelela kukwasha bantu ba mu kisaka bashele na kikōkeji. Pano po pene pobasakilwa buswe bobe ne kwibakankamika. (Bah. 10:24, 25) Kyaba kimo bantu ba mu bisaka bidi’mo bapangwe bamonanga bantu bamo mu kipwilo kebakibanenejapo, wiya’mba nabo i bapangwe. Ketufwaninwepo kwibalengeja bemone uno muswelo! Nakampata bankasampe ba bambutwile balekele bubine, bafwaninwe kufwijibwa’ko ne kukankamikwa. Maria, wa mulume wapangilwe ne kushiya kisaka, unena’mba: “Balunda nami bamo baile ku yetu njibo, batēka byakudya ne kunkwasha na kifundwa kya kisaka. Betūdile pa kyami kyaba kupwa badila nami. Badi banenena shi bantu banena myanda ya bubela pa mwanda wami. Bine, baunkankamikile bininge!”—Loma 12:13, 15.
w90-F 1/9 p. 22 mus. 20
Le Ukimbanga Kwikala Mutadi?
20 Kitango kya bakulumpe kifwaninwe kwivwanija’mba kutalula muntu madyese kubwanya kuvutakanya ñeni mwine Kidishitu wadi mukulumpe nansha mwingidi wa mingilo, nansha shi i aye mwine utūdile’o. Shi kapangilwepo, ino bakulumpe abamone amba tutu’wa i muvutakanibwe ñeni, bafwaninwe kumupa bukwashi bwa ku mushipiditu na buswe. (1 Bene Tesalonika 5:14) Bafwaninwe kumukwasha evwanije amba udi na mvubu mu kipwilo. Muntu mwityepeje kadi wa mutyima wa kufwija’ko kebikamulombepo kitatyi kilampe pa kupebwa’ye mingilo mu kipwilo, nansha shi bamudingīle.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Bukomo bwa Binenwa Bilumbuluke
Ino, kitatyi kyādi kikimba Yoba aye mwine kukankamikwa, Edifaza ne balunda nandi, kebāingidijepo binenwa bilumbuluke. Bātopekele Yoba pamwanda wa byamalwa byāmutene, na kumufwatakenya’mba wālongele bubi kufula. (Yoba 4:8) Dibuku dimo, The Interpreter’s Bible, dinena’mba: “Kyādi kisaka Yoba i bantu bamwivwane kete, nansha kwikala na mutyima wa kwitūla pa kyandi kyaba. Ino byātambwīle, ādi ‘mankufi’ onka-onka ne milangwe ya lushiñanya bitupu itala pa bya-Leza ne madingi akubulwa mu dishinda.” Yoba wātapilwe ku mutyima bininge pa kwivwana binenwa bya Edifaza ne bya balunda nandi, kyāmufikije ne ku kunena’mba: “Lelo i ku mwaka ka ko mukalekapo kususula wami mūya, ne kundala bibesebibese ne binenwa’a?”—Yoba 19:2.
Ketufwaninwepo nansha dimo kususula mulunda netu mwingidi wa Leza ashilule kudila mu byamalwa pamwanda wa binenwa byetu byakubulwa ñeni, nansha bya kubulwa kanye. (Ezankanya na Kupituluka 24:15.) Lukindi lumo lwa mu Bible lwitudyumuna’mba: “Byonena, bikokeja kupandija būmi bwa muntu nansha kwibonakanya; omwanda ufwaninwe kutá mutyima ku myanda ikokeja kulupula binenwa byobe.”—Nkindi 18:21, TEV.
27 KWEJI 11–3 KWEJI 12
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | YOBA 20-21
“Boloke Kebwimaninepo pa Bupeta”
Lelo Wi “Mpeta Kudi Leza”?
12 Mu kunena kwa Yesu, kwikala mpeta kudi Leza i kwishile na kungwija bya bupeta bya abe mwine, kwisumbidila bupeta bwa ku ngitu. O mwanda Yesu wānene amba kintu kifwaninwe kufwila muntu mu būmi kekungwijapo byabupeta nansha kusangela mu bintu byadi nabyo. Ino tufwaninwe kwingidija byonso byotudi nabyo mwanda wa kupeteja kipwano kyotupwene na Yehova, ke kwikitamija kadi. Mu uno muswelo tukekala bampeta kudi Leza. Mwanda waka? Mwanda kino kipwano kiketushitwila dishinda dya aye kwitwesela madyese mavule. Bible unena’mba: “Dyese dya Yehova dipeteja bupeta, kadi kalundilekopo kanjia nansha kamo kene.”—Nkindi 10:22.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Bushindañani padi Satana ne mingilo yandi
19 I kya mvubu kuyuka’mba Yoba mwingidi wa Leza wādi ulwa na “malangalanga a bimonwa” byādi bimulombola Satana kupityila padi Edifaza ne Zofala. (Yoba 4: 13-18; 20:2, 3) O mwanda Yoba wāsusukile na “njia” yālombwele mu ‘binenwa byandi bityityijibwa’ bitala pa “byanzuba” byādi bivutakanya ñeni yandi. (Yoba 6:2-4; 30:5, 16) Edihu wādi uteja Yoba talala nyā ne wāmukweshe pakubulwa budimbidimbi mwanda wa ajingulule myanda monka mwiimwena Yehova na tunangu tonso. Dyalelo nadyo, bakulumpe badi na kumvwanija balombolanga’mba bakwatakanyanga boba basusuka na kuleka kwibalundilako “bulemi” bukwabo. Ino pamo bwa Edihu, bebatejanga na butukanye kupwa bebashinga-māni a kwibatalaja bisanso, Kinenwa kya Leza. (Yoba 33:1-3, 7; Yakoba 5:13-15) Omwanda, muntu yense udi na mutyima wa munda-munda muvutakane pamwanda wa mifwatakanyo, yabine nansha yabubela, nansha shi wivwana moyo pamwanda wa “bilotwa . . . nzuba ne bimonwa” pamo na mwādi mwikadile Yoba, ukokeja kutalajibwa ku mutyima mu kipwilo na Bisonekwa bikankamika.—Yoba 7:14; Yakoba 4:7.
4-10 KWEJI 12
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | YOBA 22-24
“Le Muntu Ubwanya Kwikala na Mvubu Kudi Leza?”
w05-F 15/9 p. 27 mus. 1-3
Wilame ku Milangwe ya Bubela!
Mulangwe mukwabo wiifwene na mulangwe wa amba Leza ulombanga bantu balonge byokebabwanyapo kulonga i uno wa amba, bantu kebadipo na mvubu kudi Leza. Mu mwisambo wa busatu wa Edifaza, mudi bino bipangujo: “Le muntu ubwanya kwikala na mvubu kudi Leza? Le kudi muntu wa bujinguludi ubwanya kwikala na kamweno kwadi?” (Yoba 22:2) Edifaza wālombwele amba muntu kadipo na mvubu kudi Leza. Biledade nandi wānenene muswelo umo onka amba: “Le kudi muntu wa bujinguludi ubwanya kwikala na kamweno kwadi, nansha, muntu mubutulwe na mwana-mukaji ubwanya namani kwikala wampikwa mambo?” (Yoba 25:4) Na uno mulangilo, Yoba muntu wa kufwa wādi ubwanya kwimona bu ke molokepo ku meso a Leza.
Bantu bamo dyalelo basusulwanga na mumweno mubi obadi nao pa abo bene. Bintu pamo bwa bisaka mobabutwidilwe, ngikadilo ibatene mu būmi, kusañunwa kwa nkoba, mushikwa wa tubila, bibwanya nabyo kulengeja muntu ekale na mumweno mubi padi. Satana ne bandemona bandi nabo basangelanga kususula bantu. Shi babwanyanga kulengeja muntu amone amba byonso byalonga ke biyampepo ku meso a Leza Mwinē Bukomo Bonso, nanshi i bepēla bininge kobadi kulengeja muntu atyumukwe mutyima. Kitatyi pa kupita’po muntu ubwanya kweja enka ne kubomboka kudi Leza mūmi.—Bahebelu 2:1; 3:12.
Bununu ne misongo bibwanya kwitutūdila mikalo. Byotulonga mu mwingilo wa Bulopwe bibwanya kumweka bu bityetye shi twebidingakanya na byotwadi tulonga potwadi tukidi bankasampe, bakomo mu ngitu, kadi na bukomo buvule. I kya mvubu kuyuka’mba Satana ne bandemona bandi basakanga twiivwane amba byotulonga kebibwanyapo kusangaja Leza! Tufwaninwe kupela milangwe ya uno muswelo.
w95-F 15/2 p. 27 mus. 6
Byotwifunda ku Muswelo Muyampe wa Kupwija Myanda
Balunda basatu ba Yoba bāmutyumwine mutyima na kunena milangwe yabo, pa kyaba kya kunena tunangu twa Leza. Edifaza wāendele’byo kulampe na kunena’mba, Leza “kakulupilepo bengidi bandi nansha dimo,” ne amba Yehova katele’byopo mutyima ekale Yoba i moloke nansha ke molokepo. (Yoba 4:18; 22:2, 3) Bine bino i binenwa bisansa kadi bibi bya mu meso fututu! Byādi na bubinga Yehova atopeke Edifaza pamo ne balunda nandi, pa mwanda wa muneneno wabo mubi. Wānenene amba, “Kemwesambilepo bya bine pondi.” (Yoba 42:7) Ino kadi, kukidi binenwa bikwabo bibi byobānenene.
Bankasampe Basangaja Mutyima wa Yehova
10 Nsekununi ya Bible ilombola amba Satana kaālakenepo enka dikōkeji dya Yoba kete, ehe, i ne dya bonso bengidila Yehova—ne abe mwine kumo. I amo, Satana wēsambīle pa bantu bonso, kanena Yehova amba: “Byonso bidi na muntu [ke enkapo Yoba kete, ehe] ukapana’byo pa būmi bwandi.” (Yoba 2:4) Mwene pano ubamone kyepelo kyobe mu uno mwanda? Monka mulombwela Nkindi 27:11, Yehova unena amba kudi kintu kyokokeja kumupa—kintu kya kumupeja malondololo a kulondolola Satana, wa kipuni umupunika. Langa’po bidi—Mubikadi wa diulu ne ntanda ukwita nobe wiye umwitabile mu mwanda mukatakata kupita yonso. Bine, udi na kiselwa ne madyese alenga moyo! Le ubwanya kulonga kyokya kilomba Yehova kodi? Yoba aye wābwenye kulonga’kyo. (Yoba 2:9, 10) Ne Yesu nandi wābwenye’kyo, pamo ne bakwabo kebabadika mu bula bwa mānga, ne bankasampe bavule bene kumo. (Fidipai 2:8; Kusokwelwa 6:9) Nobe ubwanya kulonga’kyo. Inoko kokilengwa’ko, mu uno mwanda i mutupu bu kibembe, koku kwenda, koku kwenda. Bilongwa byobe byo bikalombola kolēmenene, shi ku kapuni ka Satana, shi ku malondololo a Yehova. Le i ani umo okatonga kwitabila?
Yehova Ukutele Mutyima!
11 Lelo butongi bo-bonso bokatonga budi na mvubu ku meso a Yehova? Mwene kudi kala bantu bavule bakōkele bamupele kilondololwa kifwaninwe kya kulondolola Satana? I amo, Dyabola wānene amba i kutupu wingidila Yehova pa buswe, ano matope ke mapwe kala kuyukana amba i a bubela. Ino Yehova usakanga nobe wilunge ku mutamba wandi mu uno mwanda wa bubikadi mwanda aye utele mutyima ne kodi kasuku kobe. Yesu wānene amba: “Ne Shenu wa momwa umadiulu nandi’nka nankyo, kasenswepo nansha umo wa bano banuke ajimine, enhe.”—Mateo 18:14.
12 Pano ubamone biyampe amba Yehova utele mutyima ku butongi bobe. Kutabukidila, butongi bobe bumuteñanga. Bible ulombola patōka amba Yehova uteñwanga mpata ku mutyima na bilonga bantu, shi biyampe, shi bibi. Kifwa, bene Isalela pobādi bamutombokela misunsa ne misunsa, Yehova wādi ‘ufitwa mutyima.’ (Mitōto 78:40, 41) Kumeso kwa Dilobe dya mu myaka ya Noa, “bubi bwa bantu [bwāvudile] ke bwa ntanda ne miseke,” kino “kyamufityija [Yehova] ku mutyima.” (Ngalwilo 6:5, 6) Langa’po bidi buluji bwa kino kintu. Shi ubatonge mwiendelejo mubi, yuka amba ubafityija Umpangi obe mutyima. Ke kunenapo amba Leza i muzoze, utenekwatenekwa mutyima. Ino uteñwanga namino mwanda ukuswele ne kuta mutyima ku būmi bobe. Ku mutamba mukwabo, shi ulonga byoloke, mutyima wa Yehova usangala. Kakasangalapo’tu mwanda ubabweja ku kilondololwa kyandi kudi Satana, ino i ne mwanda pano kadi Obe wa kukupala mpalo. Ke kintu kino kyo kyasaka. (Bahebelu 11:6) Bine, Yehova Leza ye Shobe wa buswe!
Byabupeta bya ku Mushipiditu
w04-F 15/7 p. 21-22
Tumbijai Umpangi Wenu na Kwitungila Bitungo bya ku Mushipiditu
Langulukila pa muswelo wāvuije Yehova mwingilo wandi wa bupangi. Binenwa “kwāikala kyolwa, kwāikala ne lubanga” bilombola’mba Yehova wāsansenye bitatyi bya bupangi. (Ngalwilo 1:5, 8, 13, 19, 23, 31) Ku ngalwilo kwa kitatyi ne kitatyi kya bupangi, wādi uyukile kitungo nansha’mba byasa kulonga mu dine difuku’dya. Mu uno muswelo Leza wāfikidije mpango yandi ya kupanga bintu. (Kusokwelwa 4:11) Mukulutuba Yoba wānenene amba, “Shi aye [Yehova] wasake kulonga kintu kampanda, uloñanga’kyo.” (Yoba 23:13) Bine, byāsangeje Yehova bininge pa kumona “bintu byonso byaālongele,” ne kunena’mba “byādi biyampe mpata”!—Ngalwilo 1:31.
Netu pa kusaka’mba tufikile pa bitungo byetu, tufwaninwe kwikala na mutyima wa kusaka kufikila’po. Le i bika biketukwasha tutamije uno mutyima? Nansha ntanda byoyādi bitupu kadi misalakane, Yehova wādi umwene kala moyādi ya kwikadila ku mfulo—bu kifuko kiyampe, kine kikamuletela ntumbo ne bulēme. Batwe netu mo monka, mutyima wa kusaka kufikila pa bitungo byotwetūngīle, utamanga shi tulangulukila pa bikalupuka’ko ne pa byabuyabuya byotukamwena’mo shi tubafikila pa bitungo’bya. Ye mobyaikadile kwa tutu Tony wa myaka 19. Pawakapempwile bilo ya musambo ya Batumoni ba Yehova ya mu Bulaya bwa Kushika, bintu byawamwene’ko byamutengele bininge kadi kaidilwe’byopo. Tamba papo, Tony wadi ulangulukila pa uno mwanda kyaba kyonso amba, ‘Bine bikangikadila biyampe kushikata mu kifuko na kino ne kwingidila’mo.’ Tony kalekelepo nansha dimo kulangulukila pa mikenga ibwanya kumukwasha afikile pa kino kitungo, kadi wadi wielela’ko bininge mwanda wa kufikila’po. Myaka pa kupita’po wasangele pobaitabije fomu wandi wa kukengila ku Betele!
11-17 KWEJI 12
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | YOBA 25-27
“Bululame Kebulombepo Kwikala Mubwaninine”
it-1-F p. 1194 mus. 5
Bululame
Yoba. Bimweka bu Yoba wāikele’ko mu kitatyi kishilula pāfwile Yosefa kutūla ku mafuku a Mosesa. I mutelwe bu “muntu moloke swā [Mu kihebelu, tam] kadi mululame; wadi utyina Leza ne kunyema bibi.” (Yob 1:1; tala JOB.) Bululame bwa bantu bubadilwa mu bintu bīpatenyanga’po ba Yehova Leza ne Satana. Kino i kimweke patōka mu byāipangwile Leza uno Walwana nandi pa bitala Yoba, paātwelele mu kitango kya bamwikeulu kokwa kūlu. Satana wātatene kukanina kwa Yoba mu butōtyi bwaādi utōta Leza, na kunena’mba Yoba kādipo wingidila Leza na mutyima tō, ino i mwanda wa kwisakila. Mu uno muswelo Satana watātana bululame bwa Yoba kudi Leza. Satana wākomenwe kona bululame bwa Yoba nansha byaāpelwe lupusa lwa kōnakanya bintu byandi, enka ne bandi bana. (Yob 1:6–2:3) Wānenene amba Yoba byaādi usaka kukūla kikoba kyandi, o mwanda wābwenye kūminina ditompo dya kujimija bintuntwa ne bandi bana. (Yob 2:4, 5) Kupwa Yoba wābela misongo mibi kadi isansa, wandi mukaji kāmunena bimuzōzeja, balunda nandi bāmufutulula ne kumunena bibi kadi bisansa na kunyengakanya misoñanya ya Leza ne mpango yandi. (Yob 2:6-13; 22:1, 5-11) Yoba wālondolwele amba kabwanyapo nansha dimo kuleka kwikala muntu mululame. Wānene amba “Enka ne byomfwa, nkikalekapo bululame bwami! Nkalamanga boloke bwami kadi nkikebulekelelapo nansha dimo; Mutyima wami keukantopekapo kyaba kyonso kyondi mūmi.” (Yob 27:5, 6) Kulama kwaālamine bululame bwandi kwālombwele amba Walwana na Leza i mbepai.
Lama Nyeke Bululame Bobe!
3 Bululame shi bufunkila pa batwe bengidi ba Leza, bushintulula kusanswa na mutyima umo ne kulamata bininge kudi Yehova bu Muntu udi’ko bine, pa kusaka’mba tutangidije kiswa-mutyima kyandi mu butyibi bwetu bonso. Tala bidi ino myanda imo. Buluji bumo bidi bwa kyalwilo buleta Bible pa kishima “bululame” i buno: kituntulu, kyampikwa bulema, nansha kikunkane. Kimfwa, bene Isalela pobādi balambula bitapwa bya banyema kudi Yehova, Bijila byānenene amba bano banyema kebādipo bafwaninwe kwikala na bulema. (Levi 22:21, 22) Bantu ba Leza kebādipo bafwaninwe kulambula nyema mupatuke kulu, kutwi, nansha diso; nansha kulambula nyema mubele. Yehova wādi usaka nyema ekale mutuntulu, wampikwa bulema, nansha mukunkane. (Mal. 1:6-9) Tubwanya kwivwanija mwanda waka Yehova wādi utele mutyima ku kubulwa bulema, nansha butuntulu. Shi ketupote kintu, kikale kipa, dibuku, nansha kingidilwa ketusakengapo kikale kitubuketubuke nansha kipatuke’ko bipindi bimo. Tusakanga kyokya kituntulu, kyampikwa bulema, nansha kikunkane. Ye musakila ne Yehova pa buswe botumuswele nansha lulamato. Bifwaninwe kwikala bituntulu, byampikwa bulema, nansha bikunkane.
4 Lelo tufwaninwe kwikala babwaninine pa kwikala na bululame? Na bubine, tubwanya kwimona’mba ketubwanyapo kwikala bampikwa bulema, nansha’mba tudi na bilubo bivule. Tubandaulei’ko bubinga bubidi boketufwaninwepo kwimwena uno muswelo. Bubinga bubajinji, Yehova katelepo mutyima’nka pa bilubo byetu. Kinenwa kyandi kitusapwila’mba: “A Yah, shi wadi amba utalanga bilubo, a Yehova, le penepo i ani wadi ukokeja kwimana?” (Ñim. 130:3) Aye uyukile amba twi ba kubulwa kubwaninina, bantu ba bubi, kadi witulekelanga na mutyima umo. (Ñim. 86:5) Bubinga bwa bubidi, Yehova uyukile mikalo yetu, kadi ketunenangapo tulonge bintu byoketubwanyapo. (Tanga Ñimbo ya Mitōto 103:12-14.) Penepo tubwanya kwikala batuntulu, bampikwa bulema, nansha bakunkane ku meso andi mu buluji’ka?
5 Kintu kikwasha bengidi ba Yehova pa kwikala na bululame i buswe. Buswe botuswele Leza ne kulamata kotumulamete bu Tata wetu wa mūlu, bifwaninwe kwikala bituntulu, byampikwa bulema, nansha bikunkane. Shi buswe bwetu budi uno muswelo nansha ke kitatyi kyotudi mu matompo, nabya tudi na bululame. (1 Bi. 28:9; Mat. 22:37) Twisambilei monka pa Batumoni basatu batelwanga ku ngalwilo. Mwanda waka balongele bintu nabya? Lelo nkasampe mwana-mukaji kadipo usaka kwisangaja ku masomo, nansha le nkasampe mwana-mulume wadi usaka bamufwije bumvu pa njibo’pa, nansha le mutwe wa kisaka wadi usaka ajimije kaji? Ke amopo. Inoko badi bayukile amba Yehova udi na misoñanya myoloke, penepa bata mutyima ku byobya bisangaja Shabo wa mūlu. Buswe bobamusenswe bwebalengeje bamutangidije kumeso mu butyibi bwabo. Mu uno muswelo balombwele bululame bwabo mu bilongwa.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Balongololwe Mungya Dibuku dya Leza Mwine
3 Potubandila bintu bipangile Yehova, tumonanga patōkelela’mba i Leza wa ndudi. “Wālwile ntanda ne ñeni, kadi i na kwivwanija kwākomeje nako madiulu.” (Nkindi 3:19) Kudi myanda mivule yoketuyukile pa bintu bilongele Yehova. Na bubine, “i biñuniñuni byo twivwana kwadi.” (Yoba 26:14) Inoko myanda mityetye yotuyukile itala diulu ne ntanda ilombola amba i bilongololwe senene. (Ñimbo ya Mitōto 8:3, 4) Midiyo ne midiyo ya ñenyenye ijokolokanga mu lwelele na ndudi. Langa bidi pa mujokolokela imbuo ku dyuba. Ino ndudi itulumukwa idi’ko mwanda Yehova ye ulongolwele muswelo ujokoloka imbuo ne ñenyenye. Potulangulukila pa muswelo Yehova “wapangile madiulu ku ñeni” ne ino ntanda mine, twikalanga na mutyima wa kumutendela, kumutōta ne kumulamata.—Ñimbo ya Mitōto 136:1, 5-9.
18-24 KWEJI 12
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | YOBA 28-29
“Le Pamo bwa Yoba, Nobe Uyukene bu Muntu Muyampe?”
Lombolai Kanye ka Buswe ku Boba Bafudilwe
19 Nsekununi ya mu Bible yotwabandaula’i ilombola monka amba kanye ka buswe kafwaninwe kulombolwa ku boba bafudilwe, kebabwanyapo kuvuija bisakibwa byabo abo bene. Abalahama pa kusaka musuku wandi wendelele, wādi usakilwa Betule wa kumwela’ko kuboko. Yakoba nandi pa kusaka umbidi wandi ukatwalwe mu Kenani, wādi usakilwa bukwashi bwa Yosefa. Naomi nandi monka na monka, pa kusaka kwikala na mpyana, wādi usakilwa Luta amukwashe. Ba Abalahama, Yakoba, ne Naomi kebādipo babwanya kupwija bino bisakibwa byabo pampikwa bukwashi kampanda. Ne batwe netu dyalelo mo monka, kanye ka buswe kafwaninwe nakampata kulombolwa ku boba bafudilwe. (Nkindi 19:17) Tufwaninwe kwiula mukulutuba Yoba, wādi uta mutyima ku “mulanda wa[bija], ne mwana-nshie [w]akubulwa nansha umo wa kumukwasha,” ne “yewa wādi usa kōneka.” Kadi Yoba ‘wālengeje mutyima wa wa kishala kusangala’ kadi wādi ‘meso a bampofu, maulu a basunkuta.’—Yoba 29:12-15.
it-2-F p. 1144 mus. 10
Bivwalwa
Bivwalwa i bingidijibwe mu miswelo mivule bu kyelekejo. Bivwalwa bimo bilombolanga’mba muntu udi mu bulongolodi kampanda, nansha kadi ukwatakenye kisumpi kampanda. Kwingidija kwingidijibwe bivwalwa mu muswelo wa kyelekejo mu Bible, kulombola mutamba udi’ko muntu nansha mingilo yaingila, enka na mokilombwedilwe mu kyelekejo kya Yesu kya kivwalwa kya pa butundaile. (Mt 22:11, 12; tala COIFFURE; SANDALE.) Mu Kusokwelwa 16:14, 15, Mfumwetu Yesu Kidishitu witudyumuna tuleke kulāla tulo twa ku mushipiditu ne kuleka kuvūla kayukeno ketuyukanya bu batumoni ba kikōkeji ba Leza wa bine. Mwanda shi ketutele’kopo mutyima, kikekala kyamalwa kotudi pa “divita dya difuku dikatampe dya Leza Mwinē Bukomo Bonso.”
w09-F 1/2 p. 15 mus. 3-4
Dijina Didi na Nshintulwilo
Ketudipo na lupusa pa dijina dyobetwinikile potwabutwilwe. Ino batwe bene bo batoñanga muswelo otubwanya kuyukana ku bantu. (Nkindi 20:11) Ubulwepo kwiipangula’mba: ‘Shi Yesu ne batumibwa kebakimbe kumpa dijina, le i dijina’ka dyobakantongela? Le i dijina’ka dibwanya kulombola ngikadila yami ne muswelo ondyukene?’
I biyampe kulangulukila bininge pa uno mwanda. Mwanda waka? Solomone mulopwe wa tunangu wālembele amba: “Dijina diyampe difwaninwe kutongwa kupita’ko bupeta bukatampe.” (Nkindi 22:1) I bya bine, shi twilongele dijina diyampe, ko kunena’mba kuyukana biyampe ku bantu botushikete nabo, nabya tubalonga kintu kiyampe kutabuka. Kadi kya mvubu mpata, shi twilongele dijina diyampe ku meso a Leza, nabya tukebikila bupeta bwa nyeke. Muswelo’ka? Leza i mulaye kulemba mu “mukanda wa kivulukilo” majina a boba bonso bamutyina, kadi ukebapala mpalo na kwibapa būmi bwa nyeke.—Malaki 3:16; Kusokwelwa 3:5; 20:12-15.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
g00-F 8/7 p. 11 mus. 3
Kumungamunga—I kwa Mvubu Kodi!
Le kumungamunga kubwanya kushinta bintu? Le uvulukile difuku dyamungilemungile muntu kampanda, kupwa weivwana biyampe ne kusengwa? Nansha le uvulukile difuku dyakomenwe muntu kampanda kumungamunga waloba nansha kwimona bu musulwe? Bine, kumungamunga kubwanya kushinta bintu. Kukwashanga yewa umungamunga ne yewa wamungija mwine. Yoba, muntu wa mu Bible wānenene bitala balwana nandi amba: “Ponadi nebamungijamungija, kebadipo betabija’kyo; kitōkeji kya mpala yami kyadi kibakulupija.” (Yob 29:24) “Kitōkeji” kya mpala ya Yoba kyādi kibwanya kulombola’mba wādi na nsangaji, nansha’mba wādi wiivwene biyampe.
25-31 KWEJI 12
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA | YOBA 30-31
“Byākweshe Yoba Ashale Nyeke Mwilame”
Fundula Meso Obe ku bya Bitupubitupu!
8 Bene Kidishitu ba bine kebakingilwepo ku bilokoloko bya meso ne bya ngitu. O mwanda Kinenwa kya Leza kitukankamika twikale kwidingila pa byotutala ne byotusaka. (1 Kod. 9:25, 27; tanga 1 Yoano 2:15-17.) Yoba muntu mululame wāyukile amba kumona ne kwabila i bikwatañane bininge. Wānene amba: “Nasamba kipwano ne meso ami; lelo penepo nkatala nkungakaji namani?” (Yoba 31:1) Yoba wāpelele kutenga mwana-mukaji mu muswelo wa busekese, kadi wākankeje ne ñeni yandi kutamija ino milangwe. Yesu wānene ukoma amba ñeni ifwaninwe kulamwa kwampikwa kwiisubija na milangwe ya busekese paānene amba: “Yewa wakutala mwanamukaji meso a mutyima wakumusaka, nankyo wapu kupya kala mambo nandi umutyima wandi.”—Mat. 5:28.
w08-F 1/9 p. 11 mus. 4
Langulukila pa ‘Bikakufikila’
Kumeso kwa kwenda mu dishinda kampanda, i biyampe kwiipangula’mba, ‘Le i kwepi kodikantwala?’ Shi witūdile’ko kitatyi kya kulangulukila pa ‘bikakufikila’, kino kikakukwasha uleke kulonga kintu kibwanya kukulengeja wangule bipa bibi. Sida ne misongo mikwabo isambuka kupityila ku kusambakena pamo, memi ampikwa kusaka, kupulumuna memi, kubulwa kumvwañana mu bisaka ne kwitopeka, i bintu bifikilanga boba kebakōkelapo bidyumu. Mutumibwa Polo i munene pampikwa kafinda bikafikila boba balonga busekese amba: “Kebakapyanangapo Bulopwe bwa Leza.”—1 Bene Kodinda 6:9, 10.
A Bankasampe—Ludikwai na Kinenwa kya Leza
15 Molangila i kitatyi’ka kitompibwanga divule dikōkeji dyobe kudi Leza—le i podi na bantu bakwabo’ni i podi bunka? Bine, kitatyi kyodi ku masomo nansha ku kaji, padi wikalanga utele’ko mutyima ku mushipiditu. Wi mudyumuke ku byaka bikokeja kukufikila ku mushipiditu. Kitatyi kyowipwija mukose ne kyolengelwe’ko po pene podi mu kyaka kya kujilula misoñanya ya mu mwikadilo.
16 Mwanda waka usakanga kukōkela Yehova nansha shi udi pa bunka? Vuluka kino: Ukokeja kusanshija mutyima wa Yehova nansha kumusangaja. (Ngal. 6:5, 6; Nk. 27:11) Yehova uteñwanga na bilongwa byobe mwanda ‘ukutele mutyima.’ (1 Pet. 5:7) Usakanga umuteje mwanda wa umwene’mo. (Is. 48:17, 18) Kitatyi kyāfutulwile bengidi bamo ba Yehova ba mu Isalela wa kala madingi andi, bāmusombele. (Mit. 78:40, 41) Ku mutamba mukwabo kadi, Yehova wāsangedile mupolofeto Danyele, o mwanda mwikeulu wāmutelele bu “muntu muswibwe nakampata.” (Dan. 10:11) Mwanda waka? Mwanda Danyele wādi na dikōkeji kudi Leza ke’nkapo pa kitango kya bantu kete ino i ne paādi bunka.—Tanga Danyele 6:10.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
w05-F 15/11 p. 11 mus. 3
Kuteja na Buswe
Balunda ba Yoba kebāmutejejepo nansha bityetye mu mīsambo yonso dikumi yaānenene. O mwanda wātompwele amba: “Yō, shi kwadi’tu muntu wa kungivwana!” (Yob 31:35) Mwanda waka? Mwanda muswelo obādi bamuteja kewāmusengelepo. Kebādipo bamutele mutyima, nansha kwivwanija muswelo waādi wiivwana. Bālongele namino mwanda kebādipo na mutyima wa kulangila bakwabo na kuleka kwitūla pa kyandi kyaba. Mutumibwa Petelo wāletele madingi a amba: “Shi ke pano, banwe bonso ikalai na ñeni imo, na mutyima wa kulangila bakwenu, na kisanso kya bu bana na bana, na mutyima wa lusalusa, ne na kwityepeja.” (1 Petelo 3:8) Le i muswelo’ka otubwanya kulombola mutyima wa kulangila bakwetu? Muswelo umo bidi i na kuta mutyima ku mwiivwanino wabo ne kutompa kwibevwanija. Kunena bishima bya kwitūla pa kyaba kya bakwetu pamo bwa “byadi byendele’mo bikulobeje,” nansha’mba “kadipo ukwivwanije,” namino tukalombola’mba tutele mutyima ku byaetulombola. Muswelo mukwabo i wa kumupitulukila mu byaetulombola mu bishima byetu batwe bene, nabya tukalombola’mba twivwanije byaetusapwila. Kuteja muntu na buswe kushintulula kuta mutyima ke enkapo’tu ku byanena, ino i ne ku mwiivwanino ufyeme mu byaesamba.